Μαρία Ευθυμίου, «Δέκα πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε για την ελληνική επανάσταση»

Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, Ο Μάρκος Μπότσαρης στη μάχη του Κεφαλόβρυσου Καρπενησίου («O φόνος του Τσελατήμ (sic) πασά υπό του Μάρκου Βότσαρη (sic)…»). Φυσικές χρωστικές σε καμβά, 70 cm x 89 cm, χωρίς χρονολογία (Πριν το 1934). Theophilos Hatzimihail, Markos Botsaris in the battle of Karpenissi ("The killing of Celatim (sic) Paşa by Markos Votsaris (sic)…"). Natural pigments on canvas, 70 cm x 89 cm, no date (Before 1934).

1. Οι Έλληνες δεν ήταν οι πρώτοι που επαναστάτησαν ενάντια στους Οθωμανούς

Μέλη των Σερβικών Ελεύθερων Σωμάτων, 1798. Serbian, Wurmser, Odonel and Mahony Free Corps in 1798. Rudolf Otto von Ottenfeld.

Η Ελληνική Επανάσταση, που ξεκίνησε το 1821 και τελείωσε το 1830 με την αναγνώριση εθνικού ανεξάρτητου κράτους με το όνομα Ελλάς, είναι η δεύτερη στα Βαλκάνια. Την πρώτη την έκαναν οι Σέρβοι το 1804. Είχαν αρχηγό τους τον Γεώργιο Πέτροβιτς Καραγκεόργεβιτς, τον Καραγιώργη της Σερβίας, τον οποίον τιμούμε με δρόμο στην πρωτεύουσά μας επειδή υπήρξε σημαντική προσωπικότητα που έπαιξε ρόλο και στα ελληνικά πράγματα. Η σερβική επανάσταση ήταν μακρόσυρτη, ολοκληρώθηκε το 1830, αλλά με αυτονομία. Δηλαδή προέκυψε ένα αυτόνομο κράτος και όχι ανεξάρτητο, όπως αργότερα το ελληνικό.

Το 1804 ξεσπά η Σερβική επανάσταση, η οποία ξεκίνησε ως εξέγερση εναντίον των αυθαιρεσιών των γενιτσάρων. Στο στάδιο αυτό οι Σέρβοι έχουν στο πλευρό τους την Οθωμανική Αυτοκρατορία, σύντομα όμως θα παρουσιαστεί διάσταση και οι Σέρβοι θα διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Οι Σέρβοι, υπό τον ρωμαλέο αρχηγό τους Καραγεώργη Πέτροβιτς, σημειώνουν νίκες κατά των Οθωμανών αλλά τελικά ηττώνται όταν θα τους εγκαταλείψει η Ρωσία. Το έργο του Καραγεώργη, υπό άλλη μορφή, συνεχίζει ο Μίλος Ομπρένοβιτς μετά το 1815. Με την καθοδήγηση του Ομπρένοβιτς, οι Σέρβοι αποκτούν, σταδιακά, διευρυμένη αυτονομία. Η Σερβία θα γίνει ανεξάρτητη το 1878. Στον αγώνα τους οι Σέρβοι είχαν συνδρομή και υποστήριξη και από Έλληνες ενόπλους που έσπευσαν στα πεδία των μαχών. Ο θάνατος του Καραγιώργη, όπως απεικονίζεται σε πίνακα του 1863. The Assassination of Karadjordje, 1863. National Museum, Belgrade.

Η επανάστασή τους δεν έμοιαζε πολύ με τη δική μας, διότι αυτών ξεκίνησε ως εξέγερση και εξελίχθηκε σε επανάσταση. Κατά την έκρηξη, δηλαδή, των γεγονότων, δεν είχαν εθνικό διακύβευμα στον νου τους, καθώς ξεκίνησαν διαμαρτυρόμενοι για την αθέτηση προνομίων που τους είχε παραχωρήσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τελικά η διαμαρτυρία έγινε επανάσταση. Αντίθετα, η ελληνική ξεκίνησε προετοιμασμένη ως τέτοια.

Τέλος η σερβική συνέβη μέσα στους ναπολεόντειους πολέμους, ενώ η ελληνική μετά τους ναπολεόντειους πολέμους. Έχει σημασία αυτό, μια και το συνολικό σκηνικό ήταν διαφορετικό στις δύο περιπτώσεις.

2. Η Ελλάδα ήταν το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος στην ανατολική Μεσόγειο

Νικόλαος Φερεκείδης, Η Υποδοχή του Βασιλειά Όθωνα της Ελλάδας στο Ναύπλιο, 1901.

Η Ελλάδα υπήρξε το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος που δημιουργήθηκε αποκοπτόμενο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτό ήταν μεγάλη τομή, αν σκεφθεί κανείς ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία επί αιώνες ήταν νικηφόρα, κι αν έχανε εδάφη ─που έχανε δύσκολα─ ήταν προς όφελος μιας άλλη χώρας, που έπαιρνε τις περιοχές. Και τώρα έρχεται ένα τμήμα της –όχι μεγάλο βέβαια, διότι ήταν μικρά τα σύνορα του πρώτου ελληνικού κράτους– και γίνεται ανεξάρτητο κράτος. Αυτό το γεγονός επηρέασε τις εξελίξεις διότι οι υπόλοιποι Βαλκάνιοι θεώρησαν το ελληνικό παράδειγμα πρότυπο για την δική τους εθνική πορεία κατά το δεύτερο μισό του 19ου και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Ο Μπολίβαρ σε ηλικία 29 ετών. Simón Bolívar, 1812.

Ο 19ος αιώνας ονομάζεται «ο αιώνας του εθνισμού», της τάσης των λαών να αποκοπούν από τις αυτοκρατορίες και να δημιουργήσουν δικά τους ανεξάρτητα κράτη. Σε αυτό οι Έλληνες είναι μπροστά παγκοσμίως, καθώς στην ίδια περίπου εποχή, με αρχηγούς άτομα σαν τον Σιμόν Μπολιβάρ, επαναστατικά γεγονότα γίνονται και στη Λατινική Αμερική, ενάντια στους Ισπανούς, και διαμορφώνονται τα σημερινά εθνικά κράτη στην εκεί περιοχή.

3. Κύρια αιτία της ελληνικής πρωτοπορίας: η παιδεία

Φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα που απεικονίζει το κτήριο που στέγασε το Φροντιστήριο Τραπεζούντας κατά την τελευταία περίοδο λειτουργίας του (1902-1921). Phrontisterion of Trapezous. The school building, early 20th century.

Καίριος λόγος για το γεγονός ότι οι Έλληνες προηγήθηκαν ως προς την εθνική τους επανάσταση είναι ότι είχαν την πιο διαδεδομένη και σημαντική παιδεία στα Βαλκάνια, και μία γλώσσα με θαυμαστά χαρακτηριστικά πλούτου και διάρκειας. Η ελληνική γλώσσα, η κινεζική και η χίντι των Ινδών είναι οι μοναδικές ζώσες γλώσσες ανάμεσα στις περισσότερες από τις σημερινές περίπου 6.000 γλώσσες της γης, που την πορεία τους παρακολουθεί κανείς γραπτά επί σχεδόν 4.000 χρόνια. Υπήρξε δε, και ακόμα είναι, η γλώσσα της Ορθοδοξίας. Ξεκίνησε ως γλώσσα ολόκληρου του Χριστιανισμού και παρέμεινε για πολλούς αιώνες η κύρια γλώσσα της Ορθοδοξίας, γι’ αυτό και οι Ορθόδοξοι, ανεξαρτήτως καταγωγής, λέγονται παγκοσμίως Greek Orthodox, μια και τα τέσσερα πατριαρχεία της Ανατολής μιλούσαν ελληνικά – και ακόμα μιλούν, εκτός από αυτό της Αντιοχείας που πρόσφατα υιοθέτησε τα αραβικά, Το λέω αυτό διότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν θεοκρατική, σε χώριζε ανάλογα με το θρήσκευμά σου. Εξ αυτού, το γεγονός ότι τα εκατομμύρια των Χριστιανών Ορθοδόξων των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας και της Μέσης Ανατολής διοικούνταν από ελληνόφωνα Πατριαρχεία προσέθετε μεγάλο ειδικό βάρος στη σπουδαία αυτή γλώσσα. Και στην παιδεία της.

Την εποχή αυτή ο αριθμός των ελληνικών σχολείων στη Βαλκανική, τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Μικράς Ασίας είναι τέτοιος, ώστε ο Κοραής να υπολογίζει ότι δεν υπάρχει πόλη ή κωμόπολη χωρίς σχολείο. Κάποια από τα σχολεία αυτά διαθέτουν κτίρια επιβλητικά, βιβλιοθήκη και αίθουσα Φυσικής και Χημείας. Δίπλα στα μαθήματα των θετικών επιστημών, που έχουν τώρα πάρει κεντρική θέση στην εκπαίδευση, διδάσκονται οι αρχαίοι συγγραφείς και η αρχαία ιστορία, ενώ σε σημαντικό μάθημα αναδεικνύεται και η γεωγραφία. Στα πλαίσια αυτά αρχίζει να γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για την χρήση της δημοτικής γλώσσας αντί της αρχαΐζουσας, θέση υπέρ της οποίας θα σταθούν σημαντικοί λόγιοι όπως ο Δανιήλ Φιλιππίδης και ο Αθανάσιος Χριστόπουλος. Το κόστος ανέγερσης και λειτουργίας των σχολείων αναλαμβάνουν Έλληνες έμποροι του εξωτερικού, συντεχνίες, κοινότητες, ενώ η Εκκλησία παίζει, κατά τόπους, υποστηρικτικό ρόλο. Σημαντικότερα υπήρξαν τα σχολεία των Ιωαννίνων, των Αμπελακίων, της Χίου, του Βουκουρεστίου, του Ιασίου, της Σμύρνης, των Κυδωνιών (Αϊβαλί), της Δημητσάνας, της Ζαγοράς, των Μηλεών του Πηλίου κλπ. Η Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης (1733-1922). Evangelical School of Smyrna. The building of the school, early 20th century.

Κατά τον 17ο, 18ο και 19ον αιώνα, οι Έλληνες είχαν τα περισσότερα και καλύτερα σχολεία από κάθε άλλον Χριστιανικό Ορθόδοξο λαό στη Βαλκανική. Όχι κρυφά σχολεία, αντίθετα, ολοφάνερα, και δυναμικά. Εξ αυτού είχαν εγγράμματους, μορφωμένους και λογίους. Πίσω από το επίτευγμα αυτό, κατά τους ίδιους αιώνες, κρύβεται η επίδοσή τους στο χερσαίο και το θαλασσινό εμπόριο που τους έφερνε σε επαφή με Δύση και με Ανατολή, ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή τους, την ώρα που έφερνε γνώσεις και εμπειρίες, στον καιρό του εθνισμού.

4. Επαναστατήσαμε λόγω υπεροχής

Το 1811 εκδίδεται στη Βιέννη, από τον Θεσσαλό λόγιο, κληρικό και χαρτογράφο Άνθιμο Γαζή, το εμβληματικό περιοδικό του νέου ελληνισμού Λόγιος Ερμής με φιλολογική ύλη και ειδήσεις. Πρόκειται για το πρώτο αμιγώς ελληνικό φιλολογικό περιοδικό. Το περιοδικό συνέχισε να εκδίδεται με διακυμάνσεις στην κυκλοφορία του μέχρι το 1821 και είχε καθοριστική σημασία για την ελληνική παιδεία. Περιοδικά όπως ο Λόγιος Ερμής είχαν στόχο να συμβάλλουν στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης, ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, και να φωτίσουν τα ζητήματα της ελληνικής παιδείας.

Αυτό που συνήθως λέγεται είναι πως οι Έλληνες ξεκίνησαν το 1821 την επανάστασή τους απελπισμένοι από τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Τούτο φυσικά ισχύει, αλλά παράλληλα ίσχυαν και άλλες πραγματικότητες. Αυτές υπογραμμίζει και ο Σπυρίδωνας Τρικούπης, ο πατέρας του Χαριλάου Τρικούπη, ο οποίος ήταν στέλεχος της Επανάστασης του 1821, λόγιος από το Μεσολόγγι, που όταν τελείωσε η Επανάσταση συνέγραψε την Ιστορία της. Στο προοίμιο του πολύτιμου αυτού έργου του ο Τρικούπης, αναφερόμενος στα αίτια της Επανάστασης, τα τοποθετεί στο γεγονός ότι οι Έλληνες, παρότι «δεσποζόμενοι», υπερείχαν και προόδευαν, ενώ οι Τούρκοι, παρότι «δεσπόζοντες» παρέμεναν στάσιμοι. Στο γεγονός δηλαδή ότι οι Έλληνες είχαν αποκτήσει αυτοπεποίθηση λόγω των επιδόσεών τους στα γράμματα, στο εμπόριο κ.λπ. και εξ αυτού αισθάνθηκαν ότι ήρθε ή ώρα να κάνουν την Επανάσταση. Ότι μπορούσαν να κάνουν την Επανάσταση. Και ότι είχαν πιθανότητες να τα βγάλουν επιτυχώς πέρα.

5. Ο Φιλελληνισμός και η σύνδεση της Επανάστασης με τη Δύση

Φιλελληνική παράσταση και θέμα την καταστροφή των Ψαρών. Πίνακας των αρχών του 19ου αιώνα, της Suzanne Elisabeth Eynard (1775-1844). Το νησί των Ψαρών καταφεύγει στην αγκαλιά της μητέρας Ελλάδας, η οποία στρέφει ικετικά το βλέμμα στον ουρανό. Στο βάθος εκτυλίσσεται σκηνή από την καταστροφή. Η Ευρώπη συνάντησε στην Χίο και τα Ψαρά την λυρική Ελλάδα. Αργότερα στο Μεσολόγγι συνάντησε και την επική Ελλάδα, που πυροδότησε το δεύτερο φιλελληνικό κίνημα. Η Eynard ήταν νύφη του μεγάλου Ελβετού φιλέλληνα Jean Gabriel Eynard (σύζυγος του αδελφού του Jacques).The destruction of Psara, Suzanne Elisabeth Eynard (1775-1844), sister-in-law of the great Philhellene and friend of I. Kapodistrias, Jean Gabriel Eynard (SHP Collection).

Ο Φιλελληνισμός που εκδηλώθηκε κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο, μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία. Κανένας λαός δεν θα μπορούσε, σε τέτοια κρίσιμη ώρα, να έχει το προνόμιο που είχαν οι Έλληνες, οι οποίοι ήσαν γνωστοί χάρη στους προγόνους τους, που οι λαοί της Ευρώπης από τον 14ο ήδη αιώνα θαύμαζαν και μελετούσαν. Ο αγώνας των Σέρβων για παράδειγμα, δεν προξένησε τέτοιο κίνημα, γιατί οι Σέρβοι ήταν σχεδόν άγνωστοι για τους Ευρωπαίους. Αντίθετα, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, όταν πληροφορήθηκαν τον Αγώνα των Ελλήνων, συγκινήθηκαν βαθιά νιώθοντας ότι τους αφορούσε, μια και οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούνταν από τον δυτικό κόσμο η βάση των ιδεών και του πολιτισμού του. Το γεγονός ότι όσο πιο μορφωμένος –άρα, κατά κανόνα, και κοινωνικά πιο ισχυρός και πιο ευκατάστατος– τόσο πιο ελληνομαθής, είχε σημασία στα πράγματα γιατί ισχυρά άτομα στάθηκαν στο πλευρό των Ελλήνων σε πολλές κοινωνίες της Ευρώπης και της Αμερικής την εποχή αυτή. Αυτό έκανε τη διαφορά στην Ελληνική Επανάσταση μια και, από ένα σημείο και πέρα, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία στάθηκαν υπέρ των Ελλήνων και αποφάσισαν πως θα δημιουργηθεί ένα ελληνικό κράτος που θα είναι ανεξάρτητο. Κάτι που δεν έζησαν οι Σέρβοι, με αποτέλεσμα να γίνουν ανεξάρτητοι πολύ αργότερα, προς το τέλος του 19ου αιώνα, αρχές του 20ού.

Ο Λόρδος Βύρων. Πορτραίτο του πρώτου μισού του 19ου αιώνα. Παρουσιάζει τον Λόρδο Βύρωνα σε Ελληνοπρεπή θρόνο, με φόντο κλασσικές αρχαιότητες, τα όπλα του και την ποίησή του. Ένα ανήσυχο και δημιουργικό πνεύμα εμπνέεται από τις αξίες του Ελληνικού πολιτισμού και οδηγεί στις αρχές του 19ου αιώνα την λογοτεχνία και την διανόηση σε νέα μονοπάτια, εντυπωσιάζει με το συγγραφικό και ποιητικό του έργο, ταυτίζεται με τον ρομαντισμό, θαυμάζεται και λατρεύεται διεθνώς από ένα ευρύτατο κοινό. Μετατρέπεται σε πολιτικό και στρατιωτικό ων και ταυτίζεται με την υπόθεση της Ελληνικής επανάστασης. Ο θάνατός του στο Μεσολόγγι το 1824 συγκλονίζει την διεθνή κοινή γνώμη, δίνει εκρηκτικές διαστάσεις στο φιλελληνικό κίνημα διεθνώς και καθιστά το αίτημα της ανεξαρτησίας και αναγέννησης της Ελλάδας δικαίωση για την απώλειά του. Lord Byron. Portrait of the first half of the 19th century. It presents Lord Byron on a throne, with classical antiquities, his weapons and his poetry in the background. A restless and creative spirit, inspired by the values ​​of Hellenic culture, in the early 19th century directs literature and intellectual life into new paths. He impresses with his literary and poetic work, identifies with the Romantic Movement, is admired and worshipped internationally by a wide audience. Like Odysseus, he sometimes succumbs to his weaknesses and sometimes faces them down, all the while on the look-out for a noble goal that will redeem him. Finally he transforms himself into a political and military being and identifies with the cause of the Greek revolution. His death in Missolonghi in 1824 shocked international public opinion, gave an explosive dimension to the international philhellenic movement, and turned the cause of Greece’s independence into a just vindication for his loss.

Ο Φιλελληνισμός είχε δύο σκέλη: αυτούς που ήρθαν να πολεμήσουν δίπλα στους Έλληνες και αυτούς που δρούσαν υπέρ των Ελλήνων από τις πατρίδες τους, οργανωμένοι σε φιλελληνικές επιτροπές (κομιτάτα). Μέχρι και 1.200 άτομα ήρθαν από τη Δύση για να πολεμήσουν μαζί με τους Έλληνες – οι περισσότεροι Γερμανοί. Από αυτά τα 1.200 άτομα, περίπου 350 σκοτώθηκαν ή πέθαναν στην Ελλάδα – και πάλι οι περισσότεροι Γερμανοί(...)

6. Το λαϊκό αίσθημα ήταν φιλορωσικό, όχι φιλοδυτικό

Η αυτοκράτειρα Αικατερίνη η Μεγάλη, που βασίλεψε από το 1762 ως το 1796, συνέχισε την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό της αυτοκρατορίας. Θεωρώντας τον εαυτό της ως πεφωτισμένο μονάρχη, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο Ρωσικό Διαφωτισμό. Profile portrait of Catherine II by Fedor Rokotov (1763, Tretyakov gallery).

Η σύνδεσή μας με την Αγγλία κατά την Επανάσταση του 1821 είναι εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο της νεότερης Ιστορίας μας, γιατί ερμηνεύει και μία εθνική σχιζοφρένεια που ακόμη μάς συνοδεύει, μετά από 200 χρόνια ζωής. Το γεγονός δηλαδή ότι από το ’21 συνδεθήκαμε με τη Δύση, ενώ ο μέσος Έλληνας ήταν –και σε έναν βαθμό εξακολουθεί να είναι– κατά βάση φιλορώσος και αντιδυτικός. Την ίδια στιγμή όμως ήθελε να θεωρείται δυτικός, αφενός για να προστατεύεται από την ισχυρή Δύση και αφετέρου για να συγκαταλέγεται στους ισχυρούς, πρωτοπόρους, και επιτυχημένους του σύγχρονου κόσμου.

7. Η εχθρότητα «πολιτικών»-«στρατιωτικών»

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791 – 1865). Προσωπογραφία του Γερμανού Φιλέλληνα στρατιωτικού Karl Krazeisen. Alexandros Mavrokordatos (1791 – 1865). Portrait of the German officer and Philhellene Karl Krazeisen.

Eπί 200 χρόνια υπηρετούμε ως κοινωνία ένα σχήμα που δημιουργήθηκε στην Επανάσταση: αυτό της εχθρότητας μεταξύ «πολιτικών» και «στρατιωτικών». Την επεξεργασία αυτής της πόλωσης ανέλαβαν αργότερα, στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, κατά κύριο λόγο αριστερής κατεύθυνσης συγγραφείς, σαν τον Γιάννη Κορδάτο, οι οποίοι εξήγησαν ότι οι «κακοί πολιτικοί» πήραν στα χέρια τους την επανάσταση και αδίκησαν τους «καλούς στρατιωτικούς». Και αυτό είναι το αφήγημα που έχει περάσει για την Επανάσταση του '21. Αν ρωτήσει κανείς τον μέσο Έλληνα ποιος ήταν ο καλός της επανάστασης, θα πει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ποιος ήταν ο κακός, θα πει ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

Η αντίληψη αυτή πρώτα πρώτα βασίζεται σε κάτι πραγματικό: ότι κατά την επανάσταση, υπήρξε σύγκρουση μεταξύ «πολιτικών» και «στρατιωτικών». Έπειτα, στην επανάσταση την ίδια, ο μέσος απλός άνθρωπος καταλάβαινε περισσότερο τον Κολοκοτρώνη και τη στάση του, παρά τον Μαυροκορδάτο, μια και ο δεύτερος ήταν ένας Ευρωπαίος πολιτικός ενώ ο Κολοκοτρώνης ένας δικός του άνθρωπος, σαν τον ίδιο.

Όμως στο γεγονός ότι γίναμε ανεξάρτητο κράτος μεγάλο ρόλο έπαιξαν τόσο οι στρατιωτικοί όσο και οι πολιτικοί. Ανάμεσα στα άλλα, οι «πολιτικοί» κράτησαν και το διπλωματικό σκέλος των πραγμάτων του Αγώνα. Αν δεν ήταν αυτοί, πιθανά θα είχαμε γίνει αυτόνομο κράτος, όχι ανεξάρτητο. Θα ανήκαμε, δηλαδή, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, θα της πληρώναμε φόρους, στα εσωτερικά μας θα είχαμε ευρείες ελευθερίες, δεν θα είχαμε δικό μας στρατό ούτε δική μας εξωτερική πολιτική.

Γενικά, η Επανάσταση του 1821 ιδεολογικοποιήθηκε πολύ τα 200 χρόνια που κύλησαν. Όλες οι πολιτικές πλευρές τη διεκδίκησαν ως δική τους και, φυσικά, το ίδιο έκανε η Εκκλησία.

8. Οι εμφύλιοι πόλεμοι

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843). Προσωπογραφία του Γερμανού Φιλέλληνα στρατιωτικού Karl Krazeisen. Theodoros Kolokotronis (1770-1843). Portrait of the German officer and Philhellene Karl Krazeisen.

Βασικό χαρακτηριστικό της Επανάστασης του '21 είναι και οι μεγάλης κλίμακας εσωτερικές συγκρούσεις, που πήραν τον χαρακτήρα εμφυλίου. Στην ουσία, όλο το 1824 ήταν χρονιά εμφυλίου πολέμου. Αυτό που οδήγησε την επανάσταση σε δύο κύκλους εμφυλίων ήταν η επιδίωξη του Θ. Κολοκοτρώνη να την ελέγξει πολιτικά. Τελικά, ο Κολοκοτρώνης και οι Πελοποννήσιοι ηττήθηκαν, γι’ αυτό και φυλακίστηκαν από τους αντιπάλους τους το 1825 στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, στην Ύδρα.

Ο Κολοκοτρώνης μπήκε στη διαδικασία διεκδίκησης της εξουσίας εκ μέρους των «στρατιωτικών» στηριγμένος στο γεγονός ότι είχε νικήσει, το καλοκαίρι του 1822, τον Δράμαλη στα Δερβενάκια, κάτι που εκτίναξε το κύρος και τη δύναμη του ίδιου, αλλά και των «στρατιωτικών» απέναντι στους «πολιτικούς». Με τις κινήσεις του να ελέγξει την Εθνοσυνέλευση του Άστρους, κατηγορήθηκε ότι επεδίωκε να εγκαθιδρύσει «γκοβέρνο μιλιτάρε», δηλαδή στρατιωτική κυβέρνηση. Θα μπορούσε να είχε επιτύχει, αλλά χειρίστηκε το πράγμα αφρόνως και τελικά απέτυχε, την ίδια ώρα που ο Ιμπραήμ και οι Αιγύπτιοι έμοιαζε πως συνέτριβαν την Επανάσταση, με μεγάλο κίνδυνο να ακολουθήσει γενική σφαγή.

Ανδρέας Βώκος, γνωστότερος με το ψευδώνυμο Ανδρέας Μιαούλης (1769 –1835). Προσωπογραφία του Γερμανού Φιλέλληνα στρατιωτικού Karl Krazeisen. Andreas Vokos – Miaoulis (1769 –1835). Portrait of the German officer and Philhellene Karl Krazeisen.

Εδώ έχουμε μία πραγματικότητα που αξίζει προβληματισμού: το γεγονός δηλαδή ότι ένας άνθρωπος, ο οποίος πράγματι στα Δερβενάκια έσωσε την Επανάσταση, δρα μετά με τρόπο βλαπτικό για αυτήν, όπως αργότερα έπραξε και ο Μιαούλης, ο μέγιστος των Ελλήνων ναυτικών της Επανάστασης, ο οποίος, αντιπολιτευόμενος τον Καποδίστρια, έκαψε στον Πόρο τον ελληνικό στόλο το 1831.

Στην πραγματικότητα ο Εμφύλιος δεν σταμάτησε το 1825, παρά υπέβοσκε και τα επόμενα χρόνια, αναζωπυρώθηκε μετά το 1830 ως αντιπολίτευση στον Καποδίστρια, κορυφώθηκε το 1831 μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη, για να πάψει το 1833 με την έλευση της Αντιβασιλείας και του ενόπλου βαυαρικού σώματος που τη συνόδευε.

9. «Ετερόχθονες» και «αυτόχθονες»

Γελοιογραφία της εποχής που σατιρίζει τη διαμάχη αυτοχθόνων- ετεροχθόνων. Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη. Χριστόπουλος, Γ. (εκδ), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Νεώτερος Ελληνισμός από 1831 ως 1881, τ. ΙΓ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ. 460. © Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Άλλη μία πόλωση της Επανάστασης υπήρξε εκείνη μεταξύ «αυτοχθόνων» και «ετεροχθόνων». Ετερόχθονες θεωρούνταν οι Έλληνες που ήρθαν από αλλού στα σημεία που κρατήθηκε η Επανάσταση – δηλαδή στην Πελοπόννησο, στη Στερεά και σε κάποια νησιά. Αυτοί ήρθαν να πολεμήσουν, μαζί με τους αδελφούς τους, για την ελληνική υπόθεση, ωστόσο Πελοποννήσιοι και Στερεοελλαδίτες τους θεωρούσαν «ετερόχθονες», δηλαδή από άλλη χθόνα, άλλη γη, και τους αντιμετώπιζαν εχθρικά κατηγορώντας τους ότι ήρθαν ακόπως για να τους πάρουν τις δουλειές και τα αξιώματα.

Η διάσταση αυτή διατηρήθηκε επί μακρόν στην ελληνική πολιτική ζωή, μέχρι και τη δεκαετία του 1840. Πάντως, έχει ενδιαφέρον ότι στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822, οι Έλληνες ψήφισαν ως πρώτο πρωθυπουργό τους έναν «ετερόχθονα», τον μεγάλης μόρφωσης και ικανοτήτων Φαναριώτη Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Το δε 1827, στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ως πρώτο Κυβερνήτη τους επέλεξαν τον επτανήσιο Ιωάννη Καποδίστρια, επίσης «ετερόχθονα», άνθρωπο εντυπωσιακών ικανοτήτων, παιδείας και ήθους.

10. Αποκοπή από το Πατριαρχείο

Οι Τούρκοι απαγχόνισαν με εντολή του Σουλτάνου, τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Οι τρεις κολώνες πάνω στις οποίες στηρίχθηκε ο Φιλελληνισμός ήταν η αίσθηση χρέους προς τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό, τα φιλελεύθερα αισθήματα κατά της τυραννίας και η κοινή Χριστιανική πίστη. Πολλοί Ευρωπαίοι έβλεπαν την Επανάσταση ως αγώνα του Σταυρού ενάντια στην ημισέληνο (δεύτερο μέρος του 19ου αιώνα, πίνακας αγνώστου ζωγράφου, πιθανώς από το Ηνωμένο Βασίλειο, ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε). The Turks hanged Patriarch Gregory V on the orders of the Sultan. The three pillars on which Philhellenism relied, were the sense of debt towards the ancient Greek civilization, the liberal sentiments against tyranny, and the common Christian faith. Many Europeans saw the Greek Revolution as a struggle of the Cross against the crescent (second part of the 19th century, a painting by an unknown painter, probably from the United Kingdom, on the hanging of Patriarch Gregory V).

Μεγάλης σημασίας είναι τέλος η αποκοπή των Ελλήνων από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Τούτο, όπως και η σύνδεση των Ελλήνων με τη Δύση καθώς και τα εντυπωσιακά, δυτικού τύπου, Συντάγματα που ο Αγώνας υιοθέτησε, δικαιολογούν το γεγονός ότι ο Πόλεμος της Ελληνικής Εθνικής Ανεξαρτησίας θεωρείται Επανάσταση, μια και συνιστούν πολιτικές ανατροπές μεγάλης κλίμακας και εύρους.

Η αποκοπή της Εκκλησίας των επαναστατημένων περιοχών συνέβη αμέσως με την έκρηξη του Αγώνα, σαν να ήταν αυτονόητη, και διατηρήθηκε όλα τα χρόνια μέχρι και το 1833, οπότε το πράγμα έγινε επίσημο με την αναγνώριση το 1850 της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος – με την οποία και πορευόμαστε μέχρι σήμερα. Στη διάρκεια του Αγώνα, τα θέματα της Εκκλησίας λύνονταν από το κράτος μέσω του «Μινιστερίου της Λατρείας» και τον αντίστοιχο υπουργό, τον Μινίστρο της Λατρείας. Με τον τρόπον αυτό, η θρησκεία υπετάγη στο κράτος –στο εθνικό κράτος– κάτι που συνοδεύει τα πράγματα μέχρι σήμερα.

Οι Έλληνες στην επανάστασή τους δημιούργησαν ένα εθνικό σχήμα ελέγχου της Εκκλησίας τους. Τούτο συνέβη, στη συνέχεια, με όλα τα Χριστιανικά Ορθόδοξα κράτη της Βαλκανικής όταν απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, καθώς έσπευσαν –και αυτά– να αποκοπούν από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, με δικούς τους, μάλιστα, Πατριάρχες. Στη βάση των εξελίξεων αυτών βρίσκεται το γεγονός ότι πολιτικός προϊστάμενος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ήταν επί Βυζαντίου ο αυτοκράτορας, επί δε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο σουλτάνος. Έχοντας δημιουργήσει δικό σου ανεξάρτητο εθνικό κράτος, εάν ο κλήρος σου παρέμενε διοικητικά συνδεδεμένος με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, τότε, εμμέσως, ο σουλτάνος θα είχε λόγο στα δικά σου πράγματα. Και τούτο δεν επιθυμούσε κανένα βαλκανικό κράτος την ώρα της εθνικής δημιουργίας του.

Από τη συνέντευξη της ιστορικού Μαρίας Ευθυμίου στο ερώτημα του InsideStory: "Ποια είναι τα 10 πράγματα που θα έπρεπε οπωσδήποτε να πει σε κάποιον που δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα για την ελληνική επανάσταση";

Η Μαρία Ευθυμίου γεννήθηκε στην Λάρισα το 1955. Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Ολοκλήρωσε τους κύκλους των Μεταπτυχιακών της Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στο Παρίσι. Έχει διδαχθεί επτά ξένες γλώσσες. Από το 1981 ανήκει στο Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό του ΕΚΠΑ όπου σήμερα υπηρετεί ως Τακτική Καθηγήτρια. Από τη θέση αυτή έχει διδάξει, επί 40 χρόνια, χιλιάδες φοιτητές και εποπτεύσει εκατοντάδες σεμιναριακές και μεταπτυχιακές εργασίες, καθώς και διδακτορικά. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε Επιτροπές Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ έχει μετάσχει, ως πανεπιστημιακός, σε δεκάδες ατομικές και ομαδικές εκπαιδευτικές δράσεις σχετικές με τη Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Έχει μετάσχει στο εγχείρημα του Mathesis των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης με επτά ενότητες Ελληνικής και Παγκόσμιας Ιστορίας (mathesis.cup.gr). Από το 2006 διδάσκει στο ευρύ κοινό δωρεάν, σχεδόν καθημερινά, σε εσπερινή βάση, σε ολόκληρη την Ελλάδα -και σε φυλακές και Κέντρα Απεξάρτησης- κύκλους Παγκόσμιας και Ελληνικής Ιστορίας. Τα μαθήματα αυτά έχουν παρακολουθήσει δεκάδες χιλιάδες άτομα. Την άνοιξη του 2016, στα πλαίσια συνεργασίας του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, δίδαξε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έναν κύκλο 19 τρίωρων μαθημάτων Παγκόσμιας Ιστορίας (καταγεγραμμένα στο blod.gr). Έχει συγγράψει και επιμεληθεί έξι βιβλία Ιστορίας. Παραλλήλως έχουν δημοσιευθεί περισσότερα από εβδομήντα άρθρα της (σε περιοδικά Ιστορίας, Πρακτικά Συνεδρίων Ιστορίας, ένθετα Ιστορίας) καθώς και παρεμβάσεις και τοποθετήσεις της, περί τα πανεπιστημιακά και κοινωνικά, στον ημερήσιο και περιοδικό ελληνικό Τύπο. Έχει αποδώσει στα ελληνικά ποιήματα της μεγάλης ποιήτριας Raquel Angel–Nagler, σε τέσσερα βιβλία ποίησης που έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις ΣΜΙΛΗ. Κατά το έτος 2013 τιμήθηκε με το “Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Β. Ξανθόπουλου–Στ. Πνευματικού”.

Για όποιον θέλει να μελετήσει την ιστορία της ελληνικής επανάστασης σε βάθος, η κ. Ευθυμίου συστήνει τα παρακάτω βιβλία:

Οι τόμοι Ε, ΣΤ, Ζ, Η της «Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού» του Απόστολου Βακαλόπουλου, με τις 3.500 περίπου σελίδες τους, αποτελούν την πληρέστερη και ακριβέστερη καταγραφή των γεγονότων της Επανάστασης.

Για την κατανόηση των στρατιωτικών πραγματικοτήτων του Αγώνα, χρήσιμο είναι το βιβλίο του Απόστολου Βακαλόπουλου «Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821», εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991.

Για την κατανόηση των παραμέτρων του Εμφυλίου, ας μελετήσει κανείς το βιβλίο του Νίκου Ροτζώκου «Επανάσταση και Εμφύλιος στο Εικοσιένα», εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1997.

Για την κατανόηση της κοινωνίας της Επανάστασης στη βάση των προεπαναστατικών ισορροπιών και κοινωνικών πραγματικοτήτων, πολύτιμες είναι οι πρώτες εκατόν τριάντα σελίδες του έργου του John Petropulos, «Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο Ελληνικό βασίλειο (1833 -1843)», εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1997.

Πηγές: https://insidestory.gr/article/ixeres-mono-deka-pragmata-gia-tin-elliniki-epanastasi - https://www.eefshp.org/tehni-politismos/filellinismos/ - https://www.greece2021.gr/oi-4-aksones/1821-psifida-stin-istoria.html

 

 

 

 

 

 

 

Ανακοίνωσαν την ανακάλυψη του σωματιδίου Odderon. Researchers find evidence of elusive Odderon particle

Επί 50 χρόνια, η επιστημονική κοινότητα αναζητούσε ανεπιτυχώς το ‘σωματίδιο’ Odderon. Πριν από ένα μήνα περίπου, μια σουηδo-ουγγρική ερευνητική ομάδα υποστήριξε σε δημοσίευσή της, ότι ανακάλυψε το μυθικό σωματίδιο, μετά από διεξοδική ανάλυση πειραματικών δεδομένων από τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC), όπου πραγματοποιούνται συγκρούσεις πρωτονίων. For 50 years, the research community has been hunting unsuccessfully for the so-called Odderon particle. Now, a Swedish-Hungarian research group has discovered the mythical particle with the help of extensive analysis of experimental data from the Large Hadron Collider at CERN in Switzerland.

Το σωματίδιο Odderon σχηματίζεται όταν τα πρωτόνια συγκρούονται ελαστικά μεταξύ τους σε υψηλές ενέργειες, δηλαδή δεν «σπάνε σε κομμάτια», αλλά μεταβάλλουν μόνο την κατεύθυνσή τους. Τα πρωτόνια αποτελούνται από κουάρκ και γλοιόνια, που σχηματίζουν για λίγο τα σωματίδια που ονομάστηκαν Odderon και Pomeron.

Roman Pasechnik, particle physics researcher at Lund University. Credit: Gunnar Ingelman

Στην δεκαετία του 1960 οι φυσικοί χρησιμοποίησαν την θεωρία Regge για να κατανοήσουν τις ελαστικές αλληλεπιδράσεις των πρωτονίων. Η θεωρία Regge παρουσίασε μερικές νέες ιδέες: ένα φαινόμενο που ονομάστηκε Pomeron (από το όνομα του φυσικού Isaak Pomeranchuk) και ένα άλλο που ονομάστηκε Odderon (διότι συνίσταται από περιττό αριθμό γλοιονίων). Το Pomeron είχε σκοπό να εξηγήσει γιατί τα εκτρεπόμενα πρωτόνια είναι πιο πιθανό να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε υψηλότερες ενέργειες. Οι φυσικοί ερμήνευσαν με επιτυχία την ελαστική σκέδαση σε υψηλές ενέργειες και μικρή μεταφορά ορμής, με την ανταλλαγή ενός Pomeron, το οποίο στην σύγχρονη γλώσσα είναι μια κατάσταση δυο συσσωματωμένων γλοιονίων. Το Odderon, που μελετήθηκε θεωρητικά στις αρχές της δεκαετίας του 1970, βοήθησε στην ερμηνεία της διαφοράς μεταξύ σκέδασης πρωτονίων-πρωτονίων και αντιπρωτονίων-πρωτονίων.

Η ερευνητική ομάδα με τη συμμετοχή φυσικών από το Πανεπιστήμιο Lund, κατάφερε να εντοπίσει το Odderon με ακρίβεια μεγαλύτερη από 5 σίγμα, αφού ολοκλήρωσε μια εξονυχιστική ανάλυση δεδομένων από τον LHC. Σύμφωνα με τον Roman Pasechnik, που συμμετείχε στην έρευνα, «η ανακάλυψή τους αποτελεί ένα ορόσημο για την σωματιδιακή φυσική!»

Πηγές: T. Csörgő et al. Evidence of Odderon-exchange from scaling properties of elastic scattering at TeV energies, The European Physical Journal C (2021). DOI: 10.1140/epjc/s10052-021-08867-6 - https://scitechdaily.com/after-50-year-international-hunt-physicists-discover-mythical-odderon-particle/ - https://physicsgg.me/2021/03/22/

 

 

Το Hubble βλέπει τις αλλαγές των εποχών στον Κρόνο. Hubble Sees Changing Seasons on Saturn

Φωτογραφίες του Κρόνου από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubbleπου που λήφθηκαν διαδοχικά το 2018, 2019, και 2020 καθώς το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη μεταβαίνει από το καλοκαίρι προς το φθινόπωρο. Hubble Space Telescope images of Saturn taken in 2018, 2019, and 2020 as the planet’s northern hemisphere summer transitions to fall. Credit: NASA/ESA/STScI/A. Simon/R. Roth

Οι τέσσερις εποχές στη Γη, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι και φθινόπωρο, σχετίζονται με έναν θεμελιώδη νόμο της φυσικής: την αρχή διατήρησης της στροφορμής. Συνέπεια της διατήρησης της ιδιοστροφορμής είναι η σταθερότητα του άξονα περιστροφής της Γης, και της διατήρησης της τροχιακής στροφορμής, η επίπεδη τροχιά της.

Did you know that the Sun’s light shines differently on Earth at different times of the year? In this visualization watch as the Earth orbits the Sun, rotating, like a slightly tilted, spinning top. This rotation changes the angle at which sunlight hits the surface of our planet, creating the different seasons we experience here on Earth. Can you see how sunlight at different times of the year changes the productivity of life on land and in our oceans? Video Credit: California Academy of Sciences Visualization Studio

Παρά λοιπόν το γεγονός ότι η Γη περιφέρεται αδιάκοπα γύρω από τον Ήλιο, ο άξονας περιστροφής της Γης έχει κλίση 23,4° με την κάθετη στο επίπεδο της τροχιάς της. Και γι αυτό δημιουργούνται οι 4 εποχές στην Γη, όπως εξηγεί το παραπάνω βίντεο.

Hubble Space Telescope images of Saturn taken in 2018, 2019, and 2020 as the planet’s northern hemisphere summer transitions to fall. Credits: NASA/ESA/STScI/A. Simon/R. Roth

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στον πλανήτη Κρόνο (η αντίστοιχη κλίση του άξονα ιδιοπεριστροφής του είναι 27°), με την διαφορά ότι οι η κάθε εποχή του διαρκεί πάνω από 7 χρόνια. Τα δεδομένα του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble δείχνουν ότι από το 2018 έως το 2020 ο ισημερινός του Κρόνου έγινε 5 έως 10% τοις εκατό φωτεινότερος και οι άνεμοι μεταβλήθηκαν. Το 2018, οι άνεμοι που μετρήθηκαν κοντά στον ισημερινό είχαν ταχύτητα περίπου 1.600 χιλιόμετρα την ώρα, ισχυρότεροι από αυτούς που μετρήθηκαν από το διαστημικό σκάφος Cassini της NASA κατά την περίοδο 2004-2009, όταν η ταχύτητά τους ήταν περίπου 1.300 χιλιόμετρα την ώρα. Το 2019 και το 2020 μειώθηκαν στις ταχύτητες που είχε μετρήσει το Cassini.

Ο Κρόνος είναι ο έκτος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος σε απόσταση περίπου 1,4 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα από τον Ήλιο. Χρειάζονται περίπου 29 γήινα χρόνια για να ολοκληρώσει μια πλήρη περιφορά γύρω απόν Ήλιο, και γι αυτό η κάθε εποχή στον Κρόνο διαρκεί κάτι περισσότερο από επτά γήινα χρόνια.

Πηγές: “Midsummer Atmospheric Changes in Saturn’s Northern Hemisphere from the Hubble OPAL Program” by Amy A. Simon, Ricardo Hueso, Agustín Sánchez-Lavega and Michael H. Wong, 11 March 2021, Planetary Science Journal. DOI: 10.3847/PSJ/abe40f - https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2021/saturn-season-change - http://www.sci-news.com/astronomy/hubble-midsummer-atmospheric-changes-northern-hemisphere-saturn-09469.html - https://physicsgg.me/2021/03/20/

 

iBlastoid: «Ξεκλειδώνουν» τα μοριακά μυστήρια της πρώιμης ανθρώπινης ανάπτυξης. Meet the iBlastoid: A game-changer in unlocking the molecular mystery of early human life

Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ανθρώπινα κύτταρα για να φτιάξουν δομές που μιμούνται τα πρώτα στάδια ανάπτυξης, κάτι που λένε ότι θα ανοίξει το δρόμο για περισσότερη έρευνα χωρίς να χρειαστεί να ξεφύγουν από περιορισμούς στη χρήση πραγματικών εμβρύων. Scientists have discovered that they can generate induced blastoids, or iBlastoids, that emulate natural human blastoids. Because iBlastoids are built of reprogrammed skin cells, they represent research material that may come to be more readily available than natural human blastoids, which are typically donated to researchers following in vitro fertilization. The iBlastoid structures look like real human blastocysts. Credit: Monash University

Για πρώτη φορά στον κόσμο, δύο ανεξάρτητες διεθνείς επιστημονικές ομάδες ανακοίνωσαν ότι κατάφεραν να δημιουργήσουν -μέσω κυτταρικής καλλιέργειας στο εργαστήριο- μοντέλα του πρώιμου ανθρώπινου εμβρύου, της βλαστοκύστης, κάνοντας είτε χρήση κυττάρων του δέρματος ενηλίκων είτε πολυδύναμων βλαστικών κυττάρων. Το επίτευγμα που -και για τις δύο τεχνικές- χαρακτηρίζεται επαναστατικό, θα επιτρέψει, μεταξύ άλλων, την καλύτερη μελέτη των αιτιών της αποβολής στο αρχικό στάδιο της κύησης, καθώς επίσης των επιπτώσεων των φαρμάκων και τοξικών ουσιών στην ανάπτυξη του εμβρύου.

Professor Jose Polo in front of images of model embryos. Credit: Monash University

Στην πρώτη περίπτωση, οι ερευνητές από την Αυστραλία, τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Σιγκαπούρη, με επικεφαλής τον καθηγητή Χοσέ Πόλο του Ινστιτούτου Βιοϊατρικής Ανακάλυψης του αυστραλιανού Πανεπιστημίου Μόνας, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», αναπρογραμμάτισαν ανθρώπινα κύτταρα δέρματος (ινοβλάστες), ώστε να μετατραπούν σε μία τρισδιάστατη σφαιρική κυτταρική δομή, η οποία μοροφολογικά και μοριακά είναι παρόμοια (αν και όχι τελείως ίδια) με τη βλαστοκύστη του ανθρώπου, δηλαδή με το αρχικό -μόλις λίγων ημερών- στάδιο ανάπτυξης του εμβρύου.

A: The fertilisation process leading to human blastocyst; B: the process leading to human iBlastoids generated from skin cells.

Αυτό το εργαστηριακό μοντέλο εμβρύου, που ονομάστηκε iBlastoid, μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί -αντί ενός κανονικού εμβρύου- για τη μελέτη της εμβρυϊκής βιολογίας. Μέχρι σήμερα ο μόνος τρόπος για να μελετηθούν οι πρώτες ημέρες του εμβρύου είναι από βλαστοκύστες που έχουν αποκτηθεί μέσω δωρεάς από τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης, κάτι που περιορίζει τη διαθεσιμότητά τους. Πιο πρόσφατα, άλλοι επιστήμονες ανέπτυξαν δομές τύπου βλαστοκυστών σε ποντίκια, αλλά είναι η πρώτη φορά που κάτι ανάλογο γίνεται με τη χρήση ανθρώπινων κυττάρων.

«Τα iBlastoids θα επιτρέψουν στους επιστήμονες να μελετήσουν τα πολύ αρχικά βήματα της ανθρώπινης ανάπτυξης και μερικές από τις αιτίες της υπογονιμότητας, των εκ γενετής παθήσεων και της επίπτωσης των τοξινών και των ιών στα πρώιμα έμβρυα, χωρίς να χρειάζεται η χρήση ανθρώπινων βλαστοκυστών, επιταχύνοντας έτσι την κατανόησή μας και την ανάπτυξη νέων θεραπειών», δήλωσε ο δρ Πόλο.

Η υπογονιμότητα και η πρώιμη αποβολή του εμβρύου συμβαίνει μέσα στις πρώτες δύο εβδομάδες μετά τη σύλληψη, όταν οι γυναίκες δεν ξέρουν καν ότι είναι έγκυες. Αυτές οι «σιωπηλές» αποβολές πιθανώς αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού αριθμού αποβολών παγκοσμίως. Τα iBlastoids θα συμβάλουν, ώστε οι επιστήμονες να ρίξουν περισσότερο φως σε αυτές τις αφανείς αποβολές.

Two new papers describe the generation of so-called blastoids, which could avoid the use of embryonic cells and make studying early human development much more accessible. A human blastoid with nuclei labeled in blue, cell membranes in red, and cell junctions in green. CREDIT: COURTESY JUN WU LAB, UT SOUTHWESTERN

Στη δεύτερη μελέτη, που δημοσιεύθηκε επίσης στο «Nature», οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρα Τζουν Γου του Νοτιοδυτικού Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου του Τέξας, ακολούθησαν μία διαφορετική στρατηγική, ξεκινώντας από ανθρώπινα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα, για να αναπτύξουν στο εργαστήριο τρισδιάστατα βλαστοειδή σαν τις βλαστοκύστες. Τα εργαστηριακά βλαστοειδή μοιάζουν με τις ανθρώπινες βλαστοκύστες στη μορφολογία, στο μέγεθος, στον αριθμό των κυττάρων και στη σύνθεση. Τόνισαν, πάντως, ότι αυτά τα βλαστοειδή δεν είναι ισοδύναμα ακριβώς με τις βλαστοκύστες και δεν μπορούν να εξελιχθούν σε βιώσιμο ανθρώπινο έμβρυο.

Αναπόφευκτα, οι νέες έρευνες, οι οποίες χρειάζονται περίπου μία εβδομάδα για να καλλιεργήσουν στο εργαστήριο τα μοντέλα των βλαστοκυστών, εγείρουν ζητήματα βιοηθικής. Καθώς δεν υπάρχει νομικό προηγούμενο αναφορικά με την έρευνα σε μοντέλα βλαστοκυστών όπως τα iBlastoids και με δεδομένο ότι οι διεθνείς επιστημονικές οδηγίες είναι οι ανθρώπινες βλαστοκύστες να μην καλλιεργούνται στο εργαστήριο (in vitro) πέρα από τη 14η ημέρα της εμβρυικής ανάπτυξης, ο Πόλο και οι συνεργάτες του δεν καλλιέργησαν τα iBlastoids πέρα από την 11η ημέρα.

Σύντομα αναμένονται οι νέες καθοδηγητικές αρχές της Διεθνούς Εταιρείας για την Έρευνα σε Βλαστικά Κύτταρα και δεν είναι γνωστό κατά πόσο θα περιλαμβάνουν κάτι και για τις νέες βλαστοκύστες εργαστηρίου όπως τα iBlastoids.

Πηγές:   X. Liu et al., “Modelling human blastocysts by reprogramming fibroblasts into iBlastoids,” Nature, doi:10.1038/s41586-021-03372-y, 2021.- L. Yu et al., “Blastocyst-like structures generated from human pluripotent stem cells,” Nature, doi:10.1038/s41586-021-03356-y, 2021. -   https://lens.monash.edu/@medicine-health/2021/03/18/1382960/meet-the-iblastoid-a-game-changer-in-unlocking-the-molecular-mystery-of-early-human-life - https://www.newscientist.com/article/2271680-human-skin-cells-altered-to-mimic-early-stage-of-embryo-development/ - https://www.the-scientist.com/news-opinion/human-blastocyst-like-structures-made-in-the-lab-68552 - https://www.amna.gr/home/article/537337/Ta-prota-ston-kosmo-montela-proimou-anthropinou-embruou-dimiourgisan-oi-epistimones-sto-ergastirio-chrisimopoiontas-kuttara-dermatos-i-blastokuttara

 

Το χρώμα των ματιών, πιο μυστηριώδες από ό,τι πιστεύαμε. Eye color genetics not so simple, study finds

Η γενετική βάση του χρώματος των ματιών μας είναι πιο περίπλοκη από ότι πίστευαν μέχρι πρότινος οι επιστήμονες. An international team of researchers led by King's College London and Erasmus University Medical Center Rotterdam have identified 50 new genes for eye color in the largest genetic study of its kind to date. Louise Élisabeth Vigée Le Brun (1755–1842), Life Study of Lady Hamilton as the Cumaean Sybil (1792), oil on canvas, 73 x 57.2 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

Το χρώμα της ίριδας που βλέπουμε όταν κοιτάμε κατάματα το αγαπημένο μας πρόσωπο ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα πιο πολύπλοκων διεργασιών απ’ ότι γνώριζε μέχρι πρότινος η επιστημονική κοινότητα.

Αυτό υποδεικνύουν τα αποτελέσματα έρευνας με βάση το Βασιλικό Κολλέγιο του Λονδίνου, τα οποία δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στην επιθεώρηση Science Advances. Οι επιστήμονες αναγνώρισαν 61 γονίδια που παίζουν ρόλο στον καθορισμό του χρώματος των ματιών. Η μελέτη, η οποία όπως σημειώνεται είναι η μεγαλύτερη που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα για το χρώμα των ματιών, συμπεριέλαβε 195.000 ανθρώπους, από τους οποίους οι 157.485 στην Ευρώπη και 35.501 την Ασία.

Πολύπλοκη γονιδιακή βάση

The largest genome-wide association study for eye color to date, involving up to 192,986 European participants from 10 populations, has identified 124 independent associations arising from 61 genomic regions, including 50 previously unidentified, and demonstrated that several of these genes also have an effect on eye color in Asians. Human eye color is highly heritable, but its genetic architecture is not yet fully understood. Image credit: Pexels.

Για να διαπιστώσουν ποια γονίδια εμπλέκονται στη ρύθμιση του χρώματος της ίριδας, οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια μελέτη συσχέτισης σε όλο το γονιδίωμα (GWS), κατά την οποία ελέγχονται παραλλαγές μιας ποικιλίας γονιδίων. Με τον τρόπο αυτό εντόπισαν συνολικά 61 γονίδια που εμπλέκονται στο χρώμα της ίριδας, από τα οποία 50 δεν είχαν αναγνωριστεί προηγουμένως να συμβάλουν στον καθορισμό του χρώματος.

Επιπλέον, οι ερευνητές ανέλυσαν το γονιδίωμα 1.636 ανθρώπων ασιατικής προέλευσης προκειμένου να διερευνήσουν εάν τα γονίδια του χρώματος είναι ίδια με αυτά στους ανθρώπους ευρωπαϊκής προέλευσης. Η ανάλυση έδειξε ότι ανάμεσα σε Ασιάτες των οποίων το χρώμα το ματιών έχει αποχρώσεις του καφέ και σε Ευρωπαίους των οποίων η ίριδα είναι σκούρο καφέ μέχρι και ανοιχτό μπλε, υπάρχει παρόμοια γενετική βάση.

Πολύτιμα συμπεράσματα για τις ασθένειες

“The findings are exciting because they bring us to a step closer to understanding the genes that cause one of the most striking features of the human faces, which has mystified generations throughout our history. This will improve our understanding of many diseases that we know are associated with specific pigmentation levels” Dr. Hysi said. Gustave Moreau (1826–1898), Oedipus and the Sphinx (detail) (1864), oil on canvas, 206.4 x 104.8 cm, The Metropolitan Museum of Art (Bequest of William H. Herriman, 1920), New York, NY. Courtesy of The Metropolitan Museum of Art, via Wikimedia Commons.

Όπως σημείωσαν οι ερευνητές, τα ευρήματα θα συμβάλουν στην κατανόηση της γενετικής βάσης ασθενειών όπως κάποιες μορφές γλαυκώματος ή αλφισμού, στις οποίες επηρεάζονται οι χρωστικές του ματιού. «Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι ενδιαφέροντα επειδή μας φέρνουν ένα βήμα πιο κοντά στο να κατανοήσουμε τα γονίδια που βρίσκονται πίσω από ένα από τα πιο εντυπωσιακά γνωρίσματα του ανθρώπινου προσώπου» σημείωσε ο Δρ. Πίρο Χίσι, ένας από τους συγγραφείς της δημοσίευσης, συμπληρώνοντας ότι «τα αποτελέσματα θα συμβάλουν επίσης στην κατανόηση πολλών ασθενειών οι οποίες γνωρίζουμε ότι συνδέονται με συγκεκριμένα επίπεδα χρωματισμού».

Πηγές: Genome-wide association study in almost 195,000 individuals identifies 50 previously unidentified genetic loci for eye color. Science Advances, 2021; 7 (11): eabd1239 DOI: 10.1126/sciadv.abd1239 - http://www.sci-news.com/genetics/50-eye-color-genes-09451.html - https://www.tovima.gr/2021/03/18/science/to-xroma-ton-mation-pio-mystiriodes-apo-oti-pisteyame/

 

 

Επιστήμονες ανακάλυψαν δεινόσαυρο καθισμένο σε φωλιά αυγών με απολιθωμένα έμβρυα. Frozen in time: Scientists find rare fossil of dinosaur sitting on eggs with embryos inside

Τον ενθουσιασμό των επιστημόνων έχει προκαλέσει η πρώτη ανακάλυψη ενός απολιθωμένου δεινοσαύρου που εντοπίστηκε να κάθεται πάνω σε μια φωλιά αυγών με απολιθωμένα έμβρυα. Το απολίθωμα του Οβιραπτορόσαυρου αποκαλύφθηκε σε βράχους ηλικίας 70 εκατομμυρίων ετών. The discovery proves oviraptorosaur was just a parent who nurtured its young, says paleontologist. An attentive oviraptorid theropod dinosaur broods its nest of blue-green eggs while its mate looks on in what is now Jiangxi Province of southern China some 70 million years ago. Artwork by Zhao Chuang, PNSO.

Τουλάχιστον τρία από αυτά ήταν ορατά. Το απολίθωμα του Οβιραπτορόσαυρου αποκαλύφθηκε σε βράχους ηλικίας 70 εκατομμυρίων ετών στην πόλη Ganzhou της Κίνας, δήλωσε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie (CMNH) σε δελτίο τύπου τον Ιανουάριο. Οι Οβιραπτορόσυροι ήταν μέρος μιας διαφορετικής ομάδας φτερωτών δεινοσαύρων, που ζούσαν κατά την κρητιδική περίοδο.

The ~70-million-year-old fossil in question: an adult oviraptorid theropod dinosaur sitting atop a nest of its eggs. Multiple eggs (including at least three that contain embryos) are clearly visible, as are the forearms, pelvis, hind limbs, and partial tail of the adult. Photo by Shundong Bi, Indiana University of Pennsylvania.

«Οι δεινόσαυροι που διατηρούνται στις φωλιές τους είναι σπάνιοι, όπως και τα έμβρυα. Αυτή είναι η πρώτη φορά που ένας δεινόσαυρος που δεν ανήκει στα πτηνά βρέθηκε να κάθεται σε μια φωλιά με αυγά, που διατηρούν μέσα τα έμβρυα. Ένα μοναδικό, θεαματικό δείγμα», δήλωσε ο Shundong Bi, Ερευνητής και καθηγητής του CMNH στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα της Πενσυλβανίας.

Ο Bi και ο Xing Xu, καθηγητής στην Κινεζική Ακαδημία Επιστημών, ήταν οι κύριοι συγγραφείς μιας εργασίας που ανακοίνωσε την ανακάλυψη στο Science Bulletin.

Skeletal reconstruction of the adult oviraptorid showing preserved bones (in white). Artwork by Andrew McAfee, Carnegie Museum of Natural History.

Σύμφωνα με τα απολιθώματα αυτού, που πιστεύεται ότι είναι ένας ενήλικος Οβιραπτορόσαυρος, εικάζεται ότι είχε πάνω από 24 αυγά, από τα οποία, τουλάχιστον επτά, διατηρούσαν τα οστά μερικών εμβρύων, που βρέθηκαν στο εσωτερικό, ανέφεραν οι ερευνητές στο περιοδικό. Μερικά από τα έμβρυα, μέσα στα αυγά ήταν ορατά, καθώς και άλλα μέρη όπως ήταν «η λεκάνη, τα οπίσθια άκρα και μερική ουρά του ενήλικα», δήλωσε το CMNH.

«Το τελευταίο στάδιο ανάπτυξης των εμβρύων και η εγγύτητα του ενήλικα με τα αυγά υποδηλώνει έντονα ότι η «μαμά» πέθανε κατά την επώαση στη φωλιά» ανέφερε το CMNH. Η ανακάλυψη αυτή φέρνει στο φως πολλές λεπτομέρειες για το είδος αυτό του δεινοσαύρου. Μεταξύ αυτών και το γεγονός ότι οι δεινόσαυροι φρόντιζαν τους απογόνους τους.

Matt Lamanna is a paleontologist and dinosaur researcher from the Carnegie Museum of Natural History. (Carnegie Museum of Natural History)

Παρόλο που στο παρελθόν βρέθηκαν μερικοί ενήλικοι Οβιραπτορόσαυροι στις φωλιές των αυγών τους, δεν βρέθηκαν ποτέ έμβρυα μέσα σε αυτά τα αυγά», δήλωσε ο δρ Matt Lamanna, παλαιοντολόγος - επικεφαλής του τμήματος στο CMNH.

«Στο νέο δείγμα, τα μωρά ήταν σχεδόν έτοιμα να εκκολαφθούν, κάτι που μας λέει - χωρίς αμφιβολία- ότι αυτός ο Οβιραπτορόσαυρος τα φρόντιζε για πολύ καιρό. Αυτός ο δεινόσαυρος ήταν ένας γονιός που νοιαζόταν, ένας γονιός που τελικά έχασε τη ζωή του ενώ φρόντιζε τα μικρά του» πρόσθεσε.

Το απολίθωμα έδωσε επίσης στους ερευνητές μια εικόνα για την διατροφή, που ακολουθούσαν οι συγκεκριμένοι δεινόσαυροι. Και αυτό, επειδή εντοπίστηκαν στο απολίθωμα βότσαλα, πιθανότατα γαστρόλιθοι  ή «πέτρες στομάχου», στην κοιλιακή περιοχή.

Οι δεινόσαυροι συνήθιζαν να καταπίνουν σκόπιμα πέτρες για να αφομοιώνουν καλύτερα την τροφή τους. Ωστόσο, σύμφωνα με το CMNH, αυτή είναι η πρώτη φορά, που εντοπίστηκαν γαστρόλιθοι σε αυτό το είδος του δεινόσαυρου.

«Είναι εξαιρετικό αν σκεφτεί κανείς, πόσες πληροφορίες σχετικά με την βιολογία τους συλλέγονται από αυτό και μόνο το απολίθωμα», δήλωσε ο Xu. «Θα μαθαίνουμε από αυτό το δείγμα για πολλά χρόνια ακόμη» πρόσθεσε.

Πηγές: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2095927320307635?via%3Dihub - https://carnegiemnh.org/press/researchers-announce-worlds-first-dinosaur-preserved-sitting-on-nest-of-eggs-with-fossilized-babies/ - https://www.lifo.gr/now/world/epistimones-anakalypsan-deinosayro-kathismeno-se-folia-aygon-me-apolithomena-embrya