Στέφανος Τραχανάς, Η «επιστήμη» της … Νέας Εποχής

Η επίκληση της κβαντομηχανικής στην θρησκεία, την ιατρική, το θέατρο και τόσα άλλα, αν δεν είναι καθαρή διακωμώδηση των αρχών και του περιεχομένου της, είναι τελείως ανυπόστατη. Credit: Getty Images

Ο μέσος μορφωμένος πολίτης που θα επισκεφθεί το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο Amazon για να αναζητήσει ένα εκλαϊκευτικό βιβλίο κβαντικής φυσικής θα πρέπει να είναι έτοιμος για μια δυσάρεστη έκπληξη. Αν και για το «πρόσημο» της έκπληξης δεν είμαι τελείως σίγουρος!

 

Θα δει λοιπόν ο πολίτης αυτός να παρελαύνουν μπροστά του τίτλοι βιβλίων – συνήθως ευπώλητων – όπως οι παρακάτω,  σε ακριβή μετάφραση: Ο κβαντικός γιατρός: Ένας κβαντικός φυσικός εξηγεί τη θεραπευτική δύναμη της ολιστικής ιατρικής. Κβαντική ίαση: Ερευνώντας τα μέτωπα της ψυχοσωματικής ιατρικής. Κβαντικό άγγιγμα: Η δύναμη του ιάσθαι. Ψυχοεπιστήμη: Πώς οι νέες ανακαλύψεις στην κβαντική φυσική εξηγούν τα παραφυσικά φαινόμενα. Κβαντική κάθαρση ψυχής: Επουλώνοντας τα τραύματα που αφήνει η ζωή στην ψυχή μας. Τηλεπάθεια: Μια κβαντική προσέγγιση. Το εγχειρίδιο του κβαντικού αστρολόγου. Το κβαντικό ταρό. Κβαντομηχανική για την ψυχή σας: Πώς να επισκευάσετε τον εαυτό σας και συγχρόνως να σώσετε τον κόσμο κ.λπ., κ.λπ.!

Ακραία και λαθραία οικειοποίηση της κβαντικής φυσικής

Lasers, maglev trains and MRI are just a few of the applications of quantum physics. Marine Joumard, Flammarion, Author provided

Ας μείνουμε εδώ, γιατί η κβαντική βιβλιογραφία της… Νέας Εποχής – του αμερικανικού New Age βεβαίως – δεν έχει τέλος. Η συνταγή είναι γνωστή και δοκιμασμένη εδώ και μερικές δεκαετίες. Ένα ευπώλητο κοκτέιλ ανατολικού μυστικισμού – με όλες τις αποκρυφιστικές δοξασίες και «εναλλακτικές» πρακτικές του – και κβαντικής μεταφυσικής στην πιο ευφάνταστη εκδοχή της.

Κεντρικό μοτίβο: Όλα είναι δυνατά με τη δύναμη του κβαντικού μας πνεύματος! Το οποίο βεβαίως – σύμφωνα με την… κβαντομηχανική(!) – είναι έξω από την ύλη και «χορογραφεί» όλα όσα συμβαίνουν μέσα μας και έξω μας! Με τη δύναμη λοιπόν του κβαντικού μας πνεύματος τίποτα δεν είναι αδύνατον. Η αυτοΐαση από πάσαν νόσον μεταξύ άλλων! Και βέβαια δεν πρέπει να εκπλαγούμε αν μάθουμε ότι οι περισσότεροι οπαδοί της Νέας Εποχής -που υιοθετούν συνήθως και «εναλλακτικές» ιατρικές πρακτικές (συχνά κάτω από την ομπρέλα της… κβαντικής ιατρικής!) – είναι και αρνητές των σύγχρονων φαρμάκων και, φυσικά, των εμβολίων.

Όμως, ως ένα νέο είδος θρησκείας, η Κβαντική Νέα Εποχή οφείλει να μεριμνά και για την πνευματικότητα των πιστών και ακολούθων της, ακόμα περισσότερο όταν – όπως διδάσκουν οι μεγάλοι ινδοί μύστες και επιβεβαιώνει η… κβαντομηχανική(!) – το πνεύμα, και όχι η ύλη, είναι η πρωταρχική ουσία του κόσμου. Αναμενόμενο λοιπόν ότι δίπλα στους κβαντικούς ψευδογιατρούς θα εμφανιζόταν κι ένα άλλο είδος· οι κβαντικοί ψευδοπροφήτες! Με ειδικεύσεις σε νέα… γνωστικά πεδία όπως κβαντική θεολογία, κβαντική φυσική του θεού, κβαντική αθανασία και ό,τι άλλο η… κβαντική μας φαντασία μπορεί να υποθέσει! Και επειδή η Νέα Εποχή δεν αντιτίθεται στις παραδοσιακές θρησκείες (θεωρεί ότι είναι πέρα από αυτές) δεν πρέπει επίσης να μας ξενίσει ότι η κβαντική θεολογία έχει χώρο για όλα τα δόγματα. 

Με τίτλους βιβλίων – χωρίς τον αναλυτικό τους υπότιτλο – όπως: Κβαντικός Χριστιανισμός, Κβαντικός Ιουδαϊσμός, Κβαντικός Βουδισμόςκαι Το Κβαντικό ζήτημα του Ισλάμ! Ο απόλυτος ευτελισμός της πιο βαθιάς ανθρώπινης ανάγκης δίπλα στην περιέργεια να καταλάβουμε τον κόσμο: της ανάγκης του θρησκεύεσθαι.

Για να μη μείνει καμία αμφιβολία για το καίριο. Η επίκληση της κβαντομηχανικής σε όλα τα παραπάνω, αν δεν είναι καθαρή διακωμώδηση των αρχών και του περιεχομένου της, είναι τελείως ανυπόστατη.

Τις πταίει;

Και ερχόμαστε στα δύσκολα: Πώς φτάσαμε άραγε ως εδώ; Η σημαντικότερη και επιτυχέστερη επιστημονική θεωρία όλων των εποχών να διαδραματίζει στον δημόσιο χώρο ακριβώς τον αντίθετο ρόλο απ’ αυτόν που οραματίστηκε για την επιστήμη ο Ρήγας Φεραίος όταν έγραφε το Φυσικής Απάνθισμα; 

Ότι η διδασκαλία της θα βοηθούσε τους υπόδουλους Έλληνες να αντιστέκονται στις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις και θα συνέβαλλε στην εθνική αφύπνιση; Τι πήγε τόσο στραβά και η επιστήμη από δύναμη απελευθερωτική του ανθρώπου – όπως την είδε ο Διαφωτισμός – να έχει μετατραπεί σε εργαλείο παραπλάνησης και χειραγώγησής του;

Ο συντάκτης του παρόντος αισθάνεται ότι έχει δικαίωμα να απευθύνει δημόσια το ερώτημα αυτό μόνο αν το έχει θέσει πρώτα στον εαυτό του και έχει αποδεχθεί το όποιο μερίδιο ευθύνης του αναλογεί. Πολύ περισσότερο, όταν διδάσκει κβαντομηχανική επί πολλά χρόνια τώρα και είναι συγγραφέας βασικών πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στο αντικείμενο.

Θα αποφύγει όμως να υπερασπιστεί τον εαυτό του, με την ελπίδα ότι κάποιοι από τους αναγνώστες τούτου του άρθρου ίσως να γνωρίζουν κάτι για την προσωπική του στάση στο ζήτημα αυτό. Ιδιαίτερα απέναντι σε εκφυλιστικά φαινόμενα που συνέβαιναν δίπλα μας και είχαν οδηγήσει κορυφαία επιστημονική Ένωση της χώρας μας να έχει μετατραπεί σε εστία αναπαραγωγής και διάδοσης μέχρι και των πιο ευτράπελων μορφών ψευδοεπιστήμης. Με εκδόσεις βιβλίων που πραγματεύονται «επιστημονικά» θέματα όπως η «κβαντική ηθοποιία» και τα «κβαντικά τσάκρας», με «εφευρέσεις» που συζητούνται «επιστημονικά» σε διαδικτυακές… ζούγκλες και με δημοσιεύσεις «επιστημονικών» άρθρων στο περιοδικό της Ένωσης, που καταρρίπτουν με συνοπτικές διαδικασίες τη θεωρία της Σχετικότητας! Ενώ δεν λείπουν και δημόσιες ομιλίες στελεχών της Ένωσης που «αποδεικνύουν» όχι μόνο την αθανασία της ψυχής, αλλά ότι και η θεωρία της εξέλιξης είναι λάθος! Τελειώσαμε και με τον Δαρβίνο! Η ίδια υπόθεση δίνει όμως λαβή και για πολύ μελαγχολικές σκέψεις σχετικά με τη στάση δημόσιων θεσμών – π.χ. Υπουργείο Παιδείας και Δημόσια Τηλεόραση – απέναντι σε εκφυλιστικά φαινόμενα τέτοιου τύπου και τη διείσδυσή τους στον χώρο της εκπαίδευσης.

Για όσους από εμάς πιστεύουν ότι ο ανορθολογισμός και η ψευδοεπιστήμη – με την ανεξέλεγκτη πλέον διάδοσή τους μέσω των κοινωνικών δικτύων – ροκανίζουν τα θεμέλια των δημοκρατικών κοινωνιών (βλ. γεγονότα στο αμερικανικό Καπιτώλιο) και υπονομεύουν τη στοιχειώδη ικανότητά τους να διαχειρίζονται κρίσεις σαν αυτή που σήμερα ζούμε, η χώρα μας προσφέρεται για θετική δράση – και όχι απλώς λόγια –στο πεδίο της προσωπικής ευθύνης του καθενός μας. Και μια καλή αρχή – ας πούμε για πανεπιστημιακούς δασκάλους – θα ήταν να σταθούμε για λίγο μπροστά στον καθρέφτη απαγγέλλοντας τον στίχο του τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ: «Κι εσύ αδελφέ μου φταις λιγάκι».

Ο κ. Στέφανος Τραχανάς διδάσκει κβαντική φυσική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και είναι διευθυντής του Κέντρου Διαδικτυακών Μαθημάτων Mathesis.

Πηγές: Έντυπη έκδοση Το Βήμα - https://www.vice.com/en/article/8q89x4/dalai-lama-religion-without-quantum-physics-is-an-incomplete-picture-of-reality

 

 

 

Ανακαλύφθηκε ο πρώτος εξωπλανήτης σαν γιγάντια μπάλα ράγκμπι. Cheops reveals a rugby-ball-shaped exoplanet

Η παραμόρφωση οφείλεται στις ισχυρές «παλιρροϊκές» δυνάμεις που ασκεί πάνω στον εξωπλανήτη το μητρικό άστρο του, με ανάλογο – αλλά πολύ πιο έντονο – τρόπο με αυτόν που συμβαίνει στις παλίρροιες της Γης. ESA's exoplanet mission Cheops has revealed that an exoplanet orbiting its host star within a day has a deformed shape more like that of a rugby ball than a sphere. This is the first time that the deformation of an exoplanet has been detected, offering new insights into the internal structure of these star-hugging planets. Artist impression of planet WASP-103b and its host star. Credit: European Space Agency

Η είδηση δεν είναι ότι το διαστημικό τηλεσκόπιο της ESA, Cheops, ανακάλυψε έναν ακόμα εξωπλανήτη, τον WASP-103b, αλλά το ότι ο εν λόγω εξωπλανήτης δεν είναι σφαιρικός και μοιάζει με μπάλα του ράγκμπι. Και είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται ένας τέτοιος παραμορφωμένος εξωπλανήτης.

O εξωπλανήτης WASP-103b ολοκληρώνει μια περιφορά γύρω από το άστρο του μέσα σε 24 ώρες και κινείται πολύ κοντά σ’ αυτό, διαγράφοντας τροχιά ακτίνας περίπου 0,02 αστρονομικές μονάδες. Γι αυτό οι αστρονόμοι περίμεναν ότι η τροχιά σε μια τόσο κοντινή απόσταση θα προκαλούσε ισχυρές παλιρροϊκές δυνάμεις, αλλά δεν ήταν σε θέση να τις μετρήσουν. Χρησιμοποιώντας τα νέα δεδομένα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Cheops, σε συνδυασμό με δεδομένα που είχαν ήδη ληφθεί από τα διαστημικά τηλεσκόπια Hubble και Spitzer, κατάφεραν να διαπιστώσουν την παραμόρφωση εξαιτίας των παλιρροϊκών δυνάμεων του εξωπλανήτη WASP-103b στο σχήμα μιας μπάλας του ράγκμπι.

Οι παλίρροιες στην Γη οφείλονται στην βαρυτική αλληλεπίδραση της Γης με την Σελήνη που περιφέρεται γύρω μας. Κι ο Ήλιος έχει επίσης μια μικρή αλλά σημαντική επίδραση στις παλίρροιες, όμως είναι πολύ μακριά από τη Γη για να προκαλέσει μεγάλες παραμορφώσεις στον πλανήτη μας. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για τον WASP-103b, που περιφέρεται πολύ κοντά στο άστρο του.

Η αντίσταση ενός υλικού στην παραμόρφωση εξαρτάται από τη σύνθεσή του. Για παράδειγμα, οι παλιρροϊκές δυνάμεις στην Γη λόγω Σελήνης και Ήλιου, προκαλούν την ‘υδατική παραμόρφωση’, δηλαδή τις παλίρροιες, αλλά δεν καταφέρνουν να παραμορφώσουν σημαντικά το βραχώδες τμήμα της.

Ο εξωπλανήτης WASP-103b έχει διπλάσια ακτίνα και 1,5 φορές μεγαλύτερη μάζα σε σχέση με τον πλανήτη Δία, και απέχει 0,02 αστρονομικές μονάδες (AU) από το άστρο του (1AU= μέση απόσταση Γης-Ήλιου). ESA’s exoplanet mission Cheops has revealed that an exoplanet orbiting its host star within a day has a deformed shape more like that of a rugby ball than a sphere. This is the first time that the deformation of an exoplanet has been detected, offering new insights into the internal structure of these star-hugging planets. Credit: European Space Agency

Οι αστροφυσικοί συσχετίζουν την παλιρροϊκή παραμόρφωση με τον αριθμό Love. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτός, τόσο πιο παραμορφωμένος είναι o πλανήτης. Ο αριθμός Love του WASP-103b είναι περίπου ίδιος με τον αντίστοιχο του του Δία, κι αυτό δείχνει ότι μάλλον έχουν παρόμοια εσωτερική δομή, παρά το γεγονός ότι ο WASP-103b έχει διπλάσια ακτίνα. Οι ερευνητές θα επιχειρήσουν την διερεύνηση των λεπτομερειών της εσωτερικής του δομής του με μελλοντικές παρατηρήσεις, ώστε να κατανοήσουν γιατί είναι τόσο παραμορφωμένος. Σημαντικό ρόλο στην ερμηνεία θα παίξει και ο προσδιορισμός του μεγέθους του πυρήνα του.

Δεδομένου ότι η αβεβαιότητα στην τιμή του αριθμού Love είναι προς το παρόν αρκετά μεγάλη, απαιτούνται επιπλέον παρατηρήσεις με τα διαστημικά τηλεσκόπια Cheops και James Webb. Η εξαιρετικά υψηλή ακρίβεια του Webb θα βελτιώσει τις μετρήσεις της παλιρροιακής παραμόρφωσης των εξωπλανητών, επιτρέποντας μια καλύτερη σύγκρισή τους με τους πλανήτες-γίγαντες του ηλιακού μας συστήματος.

Όμως υπάρχει άλλο ένα μυστήριο που περιβάλλει τον WASP-103b. Οι παλιρροϊκές αλληλεπιδράσεις μεταξύ άστρου και του συγκεκριμένου εξωπλανήτη έπρεπε να προκαλέσουν μείωση της τροχιακής περιόδου του και τη σταδιακή προσέγγιση στο άστρο του με τελικό αποτέλεσμα την σύγκρουσή του με αυτό. Όμως οι μετρήσεις του WASP-103b δείχνουν αντίθετα ότι η τροχιακή περίοδος ίσως να αυξάνεται και ότι ο εξωπλανήτης απομακρύνεται αργά από το άστρο του. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι κάτι διαφορετικό από τις παλιρροϊκές δυνάμεις είναι ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει αυτόν τον εξωπλανήτη.

Έτσι, οι αστροφυσικοί εξέτασαν και άλλα πιθανά σενάρια. Θα μπορούσε για παράδειγμα, η δυναμική του συστήματος να επηρεάζεται από την παρουσία ενός δεύτερου άστρου ή η τροχιά του πλανήτη να είναι ελαφρώς ελλειπτική. Δεν μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν αυτά τα σενάρια, αλλά ούτε και να τα αποκλείσουν. Για να απαντηθούν με βεβαιότητα όλα τα ερωτήματα θα απαιτηθούν επιπλέον παρατηρήσεις των διελεύσεων του WASP-103b (μπροστά από το άστρο του) από το Cheops και άλλα τηλεσκόπια.

Το σίγουρο είναι πως η ακρίβεια των παρατηρήσεων του διαστημικού τηλεσκοπίου Χέωψ (CHaracterising ExOPlanets Satellite), που έτυχε να είναι συνονόματο με έναν σκληρό και αδίστακτο Φαραώ, αποκάλυψε για πρώτη φορά το περίεργο σχήμα του WASP-103b, ανοίγοντας νέους δρόμους όσον αφορά την μελέτη εξωπλανητών.

Πηγές: S. C. C. Barros et al, Detection of the tidal deformation of WASP-103b at 3 σ with CHEOPS, Astronomy & Astrophysics (2021). DOI: 10.1051/0004-6361/202142196 - https://phys.org/news/2022-01-cheops-reveals-rugby-ball-shaped-exoplanet.html - https://www.tovima.gr/2022/01/11/science/anakalyfthike-o-protos-eksoplanitis-san-gigantia-mpala-ragkmpi/ - https://physicsgg.me/2022/01/11/

 

 

Για πρώτη φορά οι αστρονόμοι είδαν το εκρηκτικό τέλος ενός άστρου ερυθρού υπεργίγαντα, λίγο πριν γίνει σουπερνόβα. Astronomers Capture Red Supergiant Star Exploding in Massive Supernova – For the Very First Time

Tο εκρηκτικό τέλος ενός ερυθρού υπεργίγαντα… λίγο πριν γίνει σουπερνόβα. For the first time ever, astronomers have imaged in real time the dramatic end to a red supergiant’s life — watching the massive star’s rapid self-destruction and final death throes before collapsing into a type II supernova. An artist’s impression of a red supergiant star in the final year of its life emitting a tumultuous cloud of gas. This suggests at least some of these stars undergo significant internal changes before going supernova. Credit: W.M. Keck Observatory/Adam Makarenko

Αμερικανοί αστρονόμοι παρατήρησαν για πρώτη φορά σε πραγματικό χρόνο το δραματικό εκρηκτικό τέλος της ζωής ενός άστρου ερυθρού γίγαντα, καταγράφοντας την αυτοκαταστροφή και τον τελικό θάνατό του, λίγο πριν αυτό καταρρεύσει βαρυτικά και δημιουργήσει έναν υπερκαινοφανή αστέρα (σουπερνόβα) τύπου ΙΙ, τον SN 2020tlf.

Το σουπερνόβα SN 2020tlf στον ξενιστή γαλαξία NGC 5731.

Οι επιστήμονες κατάφεραν να παρατηρήσουν το άστρο στη διάρκεια των τελευταίων 130 ημερών πριν την κατακλυσμική έκρηξή του. Το άστρο βρίσκεται στον γαλαξία NGC 5731 σε απόσταση περίπου 120 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη και έχει μάζα δεκαπλάσια από τον Ήλιο μας.

An artist’s rendition of a red supergiant star transitioning into a Type II supernova, emitting a violent eruption of radiation and gas on its dying breath before collapsing and exploding. Credit: W. M. Keck Observatory/Adam Makarenko

Οι ερευνητές των πανεπιστημίων Northwestern και Καλιφόρνιας-Μπέρκλεϊ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal», έκαναν τις παρατηρήσεις τους με δύο τηλεσκόπια της Χαβάης, το Keck και το Pan-STARSS. Η ανακάλυψη επιφέρει αναθεώρηση στις προηγούμενες θεωρίες για το πώς εξελίσσονται οι ερυθροί γίγαντες λίγο πριν εκραγούν. Υπήρχε η αντίληψη ότι τα τεράστια αυτά άστρα παραμένουν σχετικά ήσυχα πριν τον θάνατό τους, χωρίς βίαιες εκρήξεις ή φωτεινές αναλαμπές, αλλά οι νέες παρατηρήσεις έδειξαν την εκπομπή μιας πολύ ισχυρής και φωτεινής ακτινοβολίας, λίγο πριν το τέλος του συγκεκριμένου άστρου. Αυτό δείχνει ότι τουλάχιστον μερικά από αυτά τα τεράστια και ασταθή άστρα υφίστανται σημαντικές αλλαγές στην εσωτερική δομή τους λίγο πριν την κατάρρευσή τους.

«Πρόκειται για μεγάλη πρόοδο στην κατανόησή μας σχετικά με το τι κάνουν τα υπερμεγέθη άστρα μερικές στιγμές προτού πεθάνουν. Η άμεση ανίχνευση της προ-σουπερνόβα δραστηριότητας σε έναν άστρο ερυθρό υπεργίγαντα δεν είχε ποτέ έως τώρα παρατηρηθεί πριν μια κανονική έκρηξη σουπερνόβα τύπου ΙΙ. Για πρώτη φορά παρακολουθήσαμε ένα άστρο ερυθρό υπεργίγαντα να εκρήγνυται», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Γουίν Τζέικομπσον-Γκαλάν του Μπέρκλεϊ.

Aναπαράσταση του προγεννήτορα του SN 2020tlf την στιγμή της έκρηξης.

«Είναι σαν να παρακολουθείς μια ωρολογιακή βόμβα. Ποτέ έως τώρα δεν είχαμε επιβεβαιώσει μια τέτοια βίαιη δραστηριότητα σε έναν θνήσκοντα ερυθρό υπεργίγαντα, τον οποίο είδαμε να παράγει μια τόσο φωτεινή εκπομπή ακτινοβολίας, μετά να καταρρέει και να εκρήγνυται», ανέφερε η αναπληρώτρια καθηγήτρια αστρονομίας και αστροφυσικής Ραφαέλα Μαργκούτι του Northwestern.

Πηγές: “Final Moments. I. Precursor Emission, Envelope Inflation, and Enhanced Mass Loss Preceding the Luminous Type II Supernova 2020tlf” by W. V. Jacobson-Galán, L. Dessart, D. O. Jones, R. Margutti, D. L. Coppejans, G. Dimitriadis, R. J. Foley, C. D. Kilpatrick, D. J. Matthews, S. Rest, G. Terreran, P. D. Aleo, K. Auchettl, P. K. Blanchard, D. A. Coulter, K. W. Davis, T. J. L. de Boer, L. DeMarchi, M. R. Drout, N. Earl, A. Gagliano, C. Gall, J. Hjorth, M. E. Huber, A. L. Ibik, D. Milisavljevic, Y.-C. Pan, A. Rest, R. Ridden-Harper, C. Rojas-Bravo, M. R. Siebert, K. W. Smith, K. Taggart, S. Tinyanont, Q. Wang and Y. Zenati, 6 January 2022, The Astrophysical Journal. DOI: 10.3847/1538-4357/ac3f3a - https://scitechdaily.com/astronomers-capture-red-supergiant-star-exploding-in-massive-supernova-for-the-very-first-time/ - https://www.amna.gr/home/article/613873/Gia-proti-fora-oi-astronomoi-eidan-to-ekriktiko-telos-enos-astrou-eruthrou-upergiganta%E2%80%93ligo-prin-ginei-soupernoba - https://physicsgg.me/2022/01/07/

 

 

 

 

Ανακαλύφθηκαν 4 γιγαντιαίες κοιλότητες στο σμήνος γαλαξιών RBS 797. Astronomers Spy Quartet of Cavities From Giant Black Holes

Μπορεί να οφείλονται σε δύο τεράστιες μαύρες τρύπες που περιφέρονται πολύ κοντά η μια γύρω από την άλλη. Στο αριστερό πλαίσιο της παραπάνω εικόνας βλέπουμε το σμήνος των γαλαξιών RBS 797 όπως το φωτογράφισε στο ορατό φως το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble της NASA. Το θερμό αέριο που περιβάλλει τους γαλαξίες είναι αόρατο, αλλά ανιχνεύεται στις ακτίνες Χ από το Chandra (δεξιά). Το ένα ζεύγος των κοιλοτήτων φαίνεται ξεκάθαρα (δεξιά και αριστερά στο κέντρο της εικόνας του Chandra με μαύρο χρώμα), ενώ το άλλο ζεύγος είναι λιγότερο ευδιάκριτο. Four enormous cavities, or bubbles, have been found at the center of a galaxy cluster using NASA's Chandra X-ray Observatory, as described in our latest press release. The left panel of this graphic shows an optical image of the galaxy cluster called RBS 797, from NASA's Hubble Space Telescope. Hot gas that envelopes the individual galaxies is invisible in optical light, but it is detected in X-rays by Chandra (right). One pair of cavities can be seen towards the left and right of center in the Chandra image as black oval-shaped regions. The other pair is less distinct, but can be found above and below the center of the image. Credit          X-ray: NASA/CXC/Univ. of Bologna/F. Ubertosi; Optical: NASA/STScl/M.Calzadilla

Τα σμήνη γαλαξιών είναι οι μεγαλύτερες δομές στο σύμπαν που συγκρατούνται εξαιτίας των βαρυτικών δυνάμεων. Συνίστανται από εκατοντάδες ή και χιλιάδες ξεχωριστούς γαλαξίες, τεράστιες ποσότητες θερμών αερίων και αόρατη σκοτεινή ύλη. Το θερμό αέριο που διαχέεται μέσα στα σμήνη περιέχει πολύ μεγαλύτερη μάζα από τους ίδιους τους γαλαξίες και εκπέμπει έντονα ακτίνες Χ, τις οποίες ανιχνεύει το τηλεσκόπιο Chandra. Ένας τεράστιος γαλαξίας βρίσκεται συνήθως στο κέντρο ενός σμήνους.

RBS 797 is a galaxy cluster located about 3.9 billion light years from Earth. Four enormous cavities, or bubbles, have been found at the center of the RBS 797 galaxy cluster using Chandra. Hot gas that envelopes the individual galaxies is invisible in optical light, but it is detected in X-rays by Chandra. Scientists have seen many pairs of X-ray cavities before in other galaxy clusters, but four in the same cluster is very rare. The researchers think the quartet of cavities represents the essentially simultaneous explosive activity of a pair of supermassive black holes at the center of the galaxy cluster. Credit: X-ray: NASA/CXC/Univ. of Bologna/F. Ubertosi; Optical: NASA/STScl/M.Calzadilla; Radio: NSF/NRAO/ALMA

Μια νέα έρευνα του τηλεσκοπίου Chandra για το σμήνος γαλαξιών RBS 797, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3,9 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, αποκάλυψε δύο ξεχωριστά ζεύγη κοιλοτήτων που εκτείνονται μακριά από το κέντρο του σμήνους. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα ζεύγος υπερμεγέθων μαύρων τρυπών, που δημιούργησαν πίδακες την ίδια περίπου στιγμή. Εάν αυτό επιβεβαιωθεί, οι δύο υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες θα είναι ένα από τα πλησιέστερα ζεύγη που έχουν ανακαλύφθηκαν ποτέ, με απόσταση μεταξύ τους περίπου 250 έτη φωτός.

Οι αστρονόμοι έχουν δει παρόμοιες κοιλότητες ακτίνων Χ στο παρελθόν και σε άλλα σμήνη γαλαξιών. Ένα ζεύγος τέτοιων κοιλοτήτων θεωρείται είναι ένα υποπροϊόν εκρήξεων κοντά σε μια γιγάντια μαύρη τρύπα σε έναν μεγάλο γαλαξία στο κέντρο ενός σμήνος. Οι εκρήξεις τροφοδοτούν πίδακες σε αντίθετες κατευθύνσεις, οι οποίες απομακρύνουν το αέριο για να δημιουργήσουν ένα ζεύγος κοιλοτήτων. Όμως, για να δημιουργηθούνται τέσσερις κοιλότητες όπως στο σμήνος RBS 797 πρέπει να συμβαίνει ένα πιο περίπλοκο φαινόμενο.

τεράστιων μαύρων τρυπών, οι οποίες εκτοξεύουν πίδακες προς κάθετες κατευθύνσεις σχεδόν ταυτόχρονα. Μια άλλη πιθανή εξήγηση για τις τέσσερις κοιλότητες είναι να υπάρχει μόνο μία υπερμεγέθης μαύρη τρύπα — με πίδακες που με κάποιο τρόπο καταφέρνουν να αλλάζουν κατεύθυνση αρκετά γρήγορα. Η ανάλυση των δεδομένων Chandra δείχνει ότι η διαφορά ηλικίας των κοιλοτήτων ανατολής-δύσης και βορρά-νότου είναι μικρότερη από 10 εκατομμύρια χρόνια.

Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την ερμηνεία του φαινομένου περιέχονται στην δημοσίευση με τίτλο: ‘The deepest Chandra view of RBS 797: evidence for two pairs of equidistant X-ray cavities.’

Πηγές: https://chandra.harvard.edu/photo/2021/rbs797/?fbclid=IwAR0hMo2ea5XoyYcDIqPV_bTbF24GfelARld82WmTA3DuyqYCZXve7OVgE1s - https://physicsgg.me/2021/12/21/

 

 

Ανακαλύφθηκε τεράστιος εξωπλανήτης γύρω από το μεγαλύτερο αστρικό «δίδυμο». An unexpected giant planet is orbiting a massive pair of stars

Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αστρονόμοι ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν και «φωτογράφησαν» ένα νέο αέριο γιγάντιο εξωπλανήτη γύρω από το διπλό αστρικό σύστημα Βήτα Κενταύρου. This image shows the most massive planet-hosting star pair to date, b Centauri, and its giant planet b Centauri b. This is the first time astronomers have directly observed a planet orbiting a star pair this massive and hot.  The star pair, which has a total mass of at least six times that of the Sun, is the bright object in the top left corner of the image, the bright and dark rings around it being optical artefacts. The planet, visible as a bright dot in the lower right of the frame (noted by the arrow), is ten times as massive as Jupiter and orbits the pair at 100 times the distance Jupiter orbits the Sun. The other bright dot in the image (top right) is a background star. By taking different images at different times, astronomers were able to distinguish the planet from the background stars. The image was captured by the SPHERE instrument on ESO’s Very Large Telescope and using a coronagraph, which blocked the light from the massive star system and allowed astronomers to detect the faint planet. Credit: ESO/Janson et al.

Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αστρονόμοι ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν και «φωτογράφησαν» ένα νέο αέριο γιγάντιο εξωπλανήτη γύρω από το διπλό αστρικό σύστημα Βήτα Κενταύρου, που είναι ορατό με γυμνά μάτια. Ο εξωπλανήτης είναι περίπου δεκαπλάσιος από τον Δία σε μάζα και κινείται γύρω όχι από ένα αλλά από δύο άστρα, των οποίων η συνδυασμένη μάζα είναι σχεδόν δεκαπλάσια του Ήλιου.

Πρόκειται για το πιο καυτό και πιο μεγάλο σε μάζα αστρικό σύστημα με εξωπλανήτη που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Μερικοί αστρονόμοι δεν πίστευαν ότι είναι δυνατό να βρεθούν πλανήτες – και μάλιστα τόσο μεγάλοι – γύρω από τόσο μεγάλα και καυτά άστρα.

This artist’s impression shows a close up of the planet b Centauri b, which orbits a binary system with mass at least six times that of the Sun. This is the most massive and hottest planet-hosting star system found to date. The planet is ten times as massive as Jupiter and orbits the two-star system at 100 times the distance Jupiter orbits the Sun. Credit: ESO/L. Calçada

Ο εξωπλανήτης με την ονομασία b Centauri b ή b Centauri (AB)b βρίσκεται σε απόσταση περίπου 325 ετών φωτός από τη Γη στον αστερισμό του Κενταύρου. Κινείται σε μεγάλη απόσταση από τα άστρα του διπλού του αστρικού συστήματος, 560 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση Γης-Ήλιου ή 100 φορές την απόσταση Δία-Ήλιου, μια από τις μεγαλύτερες αποστάσεις ανάμεσα σε έναν εξωπλανήτη και στο άστρο του που έχουν ποτέ παρατηρηθεί.

Εκτιμάται επίσης ότι η μάζα του πλανήτη είναι σχεδόν 11 φορές μεγαλύτερη εκείνης του Δία, γεγονός που τον καθιστά έναν από τους πιο γιγάντιους εξωπλανήτες που έχουν ποτέ βρεθεί, ενώ η ηλικία του άστρου του είναι μόνο 15 εκατομμυρίων ετών και η μάζα του άστρου του τουλάχιστον εξαπλάσια εκείνης του Ήλιου. Το βασικό άστρο του διπλού συστήματος είναι τύπου Β, τουλάχιστον τρεις φορές πιο καυτό από τον Ήλιο, και λόγω της τόσο υψηλής θερμοκρασίας του εκπέμπει μεγάλες ποσότητες υπεριώδους και ακτίνων Χ-ακτινοβολίας.

ESO’s Very Large Telescope has captured an image of a planet orbiting b Centauri, a pair of stars that can be seen with the naked eye. Find out why this next-door planetary system is extreme in this short video. Credit: ESO

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Σουηδό αστρονόμο Μάρκους Γιάνσον του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης, οι οποίοι παρατήρησαν τον πλανήτη με το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Χιλή, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature».

Οι αστρονόμοι επεσήμαναν ότι έως τώρα δεν υπήρχαν παρατηρήσεις αέριων εξωπλανητών γύρω από άστρα που έχουν μάζα μεγαλύτερη από τρεις ηλιακές μάζες. Στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση ο εν λόγω εξωπλανήτης κινείται γύρω από δύο άστρα που έχουν συνδυασμένη μάζα έξι έως δέκα φορές μεγαλύτερη του Ήλιου. Η ανακάλυψη επιβεβαιώνει ότι είναι δυνατό να υπάρξουν πλανήτες σε τέτοια ακραία αστρικά περιβάλλοντα.

«Είχαμε πάντα μια αντίληψη πολύ επηρεασμένη από το δικό μας ηλιακό σύστημα, όσον αφορά το πώς υποτίθεται ότι μπορεί να μοιάζει ένα σύστημα πλανητών. Τα τελευταία δέκα χρόνια όμως, η ανακάλυψη πολλών πλανητικών συστημάτων με απρόσμενους και τελείως διαφορετικούς σχηματισμούς μάς έχει οδηγήσει να διευρύνουμε την προηγούμενη ιστορικά στενή άποψή μας. Η νέα ανακάλυψη έρχεται να προσθέσει ένα νέο συναρπαστικό κεφάλαιο σε αυτή την ιστορία, αυτή τη φορά αναφορικά με μεγάλα άστρα», ανέφερε ο Γερμανός αστρονόμος Ματίας Σάμλαντ του Ινστιτούτου Αστρονομίας Μαξ Πλανκ της Χαϊδελβέργης.

Πηγές:  Nature, DOI: 10.1038/s41586-021-04124-8 - https://www.eso.org/public/news/eso2118/ - https://www.newscientist.com/article/2300742-an-unexpected-giant-planet-is-orbiting-a-massive-pair-of-stars/ - https://www.kathimerini.gr/world/561621622/diastima-anakalyfthike-terastios-exoplanitis-gyro-apo-to-megalytero-astriko-didymo/

 

 

Νικόλαος Κάλας, «Ορέστης»

Philippe-Auguste Hennequin (1762–1833), The Remorse of Orestes (1800), oil on canvas, 356 x 515 cm, Musée du Louvre, Paris. Wikimedia Commons.

Εφόνευσε τo γιo της για να μη γίνει άντρας και πήρε την κόρη της για εραστή

γλάροι κι αετοί φρουρούν το μέλαθρό της, στον κήπο μόνο ασφόδελοι θάλλουν, στα δώματα πνέει μουσική

ζουν όλη μέρα με το σώμα τους γυμνό, κατάσκιοι πέπλοι συγκρατούνε κάπως τα μαλλιά των

κάθε μήνα τα βάφουν άλλο χρώμα

τώρα η μια τα ’χει βαθυπόρφυρα και της άλλης είναι σαν βαθύ σμαράγδι

την νύχτα ξεκινούν για ορθρινές ικεσίες, όταν φτάνουν στον τάφο του παιδιού ορχούνται με τους ήχους περασμένης ολβίας

η μάνα θρηνεί τον γιο κι η κόρη τον αδερφό

«τον σκότωσα για σένα για να ’σαι πιο δικιά μου» κράζει εκείνη

«τον έκρυψα για σένα για να ’σαι πάντα κοντά μου» φωνεί η άλλη

λυγμοί διαλύουν την οδύνη, το σέλας τα παραθυρόφυλλα της βασιλικής οικοδομής

έβη ο ήλιος, κηρύχνει την ημέρα, φυσά μύρα στα λούλουδα, ανέμους στους πλοκάμους, σκορπά τα όρνια στον ουρανό

στις δώδεκα μ’ όλο το φως του καλεί τον νιο να βγει από αόρατο τάφο

ίστατ’ εκεί, γυμνός μελαγχαίτης και ωραίος και καλός — ένα θαύμα

πέφτει η μάνα ξερή από την άνομη επιθυμιά, κι η κόρη κείτεται κι αυτή

κατόπιν όλα συνεχίζονται όπως ήταν καμωμένα να συνεχισθούν

τα πάντα έρπουν προς την δύση

οι αγαπώμενες καταφεύγουν στις κλίνες των, στα καλλυντικά, στο δηλητηριώδη χυμό των ασφοδέλων

δεν είναι όμως η αιδώ το αίσθημα που γεύονται

η ντροπή είναι του κόσμου, των γλάρων των αϊτών

δεν είναι η τύψη που τις πυρώνει

μετανοούν οι πεθερές, οι νύφες, οι πένθιμοι βράχοι και τα άνθη

δεν είναι αγωνία, η αγωνία είναι για τη μουσική

δεν είναι ή αγωνία ή τύψη ή αισχύνη που αισθάνονται αυτές

αλλά ηδονή Ηδονή ΗΔΟΝΗ

τα άλλα όλα είναι του Ορέστη φαντασιοπληξίες.

Gustave Moreau (1826–1898), Orestes and the Erinyes (c 1891), oil on canvas, 180 × 120 cm, Private collection. Wikimedia Commons.

Νικόλαος Κάλας 1977. Οδός Νικήτα Ράντου. Αθήνα: Ίκαρος. [1η έκδ.: Νικήτας Ράντος. 1934. Τετράδιο Γ΄. Αθήνα].

 

Βρέθηκε σπάνιο μωσαϊκό που απεικονίζει την μονομαχία Αχιλλέα και Έκτορα. Extraordinary Roman mosaic and villa discovered beneath farmer's field in Rutland

Είναι μοναδικό στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς παρουσιάζει τον Αχιλλέα και τη μάχη του με τον Έκτορα στο τέλος του Τρωικού Πολέμου. The bottom panel of the mosaic. Achilles (left) and Hector duelling on chariots © University of Leicester Archaeological Services

Η διάσημη εκπομπή του BBC Two, Digging for Britain, αποκάλυψε μια ρωμαϊκή βίλα που περιέχει ένα σπάνιο μωσαϊκό που απεικονίζει σκηνές από την Ιλιάδα του Ομήρου βρέθηκε κάτω από το χωράφι ενός αγρότη.

Το μωσαϊκό, που βρέθηκε στο Rutland και έχει περιγραφεί ως το πρώτο παράδειγμα αυτού του είδους στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ανακαλύφθηκε από τον γιο του ιδιοκτήτη και ερευνήθηκε από αρχαιολόγους από το Πανεπιστήμιο του Λέστερ. Οι ιστορικοί το περιέγραψαν ως «ένα από τα πιο αξιόλογα και σημαντικά ψηφιδωτά που έχουν βρεθεί ποτέ στη Βρετανία».

Το μωσαϊκό και το γύρω συγκρότημα βίλας έχουν πλέον προστατευθεί ως προγραμματισμένο μνημείο από το Υπουργείο Ψηφιακών, Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού (DCMS) κατόπιν συμβουλής της Ιστορικής Αγγλίας.

Dr David Neal making notes on his illustration during the excavation of the mosaic with students from ULAS/University of Leicester © Historic England Archive

Στο συγκρότημα που πιστεύεται ότι κατοικήθηκε από πλούσιο άτομο από την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο πραγματοποιήθηκαν επείγουσες ανασκαφικές εργασίες στο σημείο μετά την ανακάλυψη ασυνήθιστης κεραμικής σε κοντινή απόσταση.

Jim Irvine and Brian Naylor pictured first discovering the Roman mosaic in their field during the 2020 lockdown.

Ο Jim Irvine, γιος του γαιοκτήμονα Brian Naylor, έκανε την αρχική ανακάλυψη αφού εντόπισε «ασυνήθιστα αγγεία» σε μια βόλτα κατά τη διάρκεια του λοκντάουν το 2020 και επικοινώνησε με την αρχαιολογική ομάδα στο συμβούλιο της κομητείας Leicestershire. Η οικογένειά του καλλιεργεί αυτή η γη εδώ και 50 ή 60 χρόνια και είπε όι «Κατά τη διάρκεια του lockdown πέρυσι, παρατήρησα κάποια αγγεία στο έδαφος που δεν έμοιαζαν με καμία κεραμική που είχα δει πριν. Κατεβήκαμε εδώ με ένα φτυάρι και έσκαψα μια ρηχή τάφρο και ήμουν ακριβώς στο σωστό μέρος».

Η οργάνωση Ιστορική Αγγλία χρηματοδότησε τότε επείγουσες ανασκαφικές εργασίες στην τοποθεσία με αρχαιολόγους από το Πανεπιστήμιο του Λέστερ.

Εικόνα του πλήρους ψηφιδωτού in situ. Three panels tell the story of Achilles battle with Hector at the conclusion of the Trojan War. The artwork is thought to have been the floor of a large dining or entertaining area. © Historic England Archive.

Το μωσαϊκό, το οποίο σχηματίζει το δάπεδο αυτού που πιστεύεται ότι ήταν χώρος τραπεζαρίας ή ψυχαγωγίας της βίλας, έχει διαστάσεις 11 x 7 μέτρα.

Τα ψηφιδωτά χρησιμοποιούνταν τακτικά σε ιδιωτικά και δημόσια κτίρια σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και συχνά παρουσίαζαν διάσημες φιγούρες από τη μυθολογία. Ωστόσο, το μωσαϊκό Rutland πιστεύεται ότι είναι μοναδικό στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς παρουσιάζει τον Αχιλλέα και τη μάχη του με τον Έκτορα στο τέλος του Τρωικού Πολέμου.

Ο τόπος των ανασκαφών στην περιοχή Rutland. The room is part of a large villa occupied in the late Roman period, between the 3rd and 4th century AD, probably by a wealthy individual, with a knowledge of classical literature The villa is also surrounded by a range of other buildings. © Historic England Archive.

Οι έρευνες αποκάλυψαν ότι η μεγάλη βίλα περιβάλλεται από αχυρώνες, κυκλικές κατασκευές και πιθανώς ένα λουτρό. Το συγκρότημα είναι πιθανό να καταλήφθηκε από κάποιον με γνώση της κλασικής λογοτεχνίας, μεταξύ του 3ου και 4ου αιώνα μ.Χ.

Ο John Thomas, αναπληρωτής διευθυντής των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου του Λέστερ και διευθυντής του ανασκαφικού έργου «Αυτή είναι σίγουρα η πιο συναρπαστική ανακάλυψη ρωμαϊκών ψηφιδωτών στο Ηνωμένο Βασίλειο τον περασμένο αιώνα. Μας δίνει νέες προοπτικές για τις γνώσεις των ανθρώπων εκείνη την εποχή, τους δεσμούς τους με την κλασική λογοτεχνία και μας λέει επίσης πολλά για το άτομο που ανέθεσε σε τεχνίτες αυτό το κομμάτι. Ο ιδιοκτήτης είναι κάποιος με γνώση των κλασικών, που είχε τα χρήματα να παραγγείλει μια τέτοια λεπτομέρεια από την Ιλιάδα και είναι η πρώτη απεικόνιση αυτών των ιστοριών που έχουμε βρει ποτέ στη Βρετανία».

Ο Ντάνκαν Γουίλσον, διευθύνων σύμβουλος της Ιστορικής Αγγλίας, πρόσθεσε: «Το να αποκαλύψουμε ένα τόσο σπάνιο μωσαϊκό αυτού του μεγέθους, καθώς και μια γύρω βίλα, είναι αξιοσημείωτο.

A Roman villa complex containing a one-of-a-kind mosaic has been discovered beneath a farmer’s field in Rutland. The mosaic is the first example in the UK displaying scenes from Homer’s The Iliad, and one of only a handful from across Europe. It is considered one of the most remarkable and significant Roman mosaics ever found in Britain. The site was discovered by the landowner’s son and has been investigated by archaeologists from the University of Leicester, working in partnership with Historic England. The archaeological investigations recorded the mosaic’s remains and revealed that it lies within an elaborate villa complex, encompassing a host of other structures and buildings. The site has been protected by the Department for Digital, Culture, Media and Sport (DCMS) as a scheduled monument on the advice of Historic England. © University of Leicester Archaeological Services

«Ανακαλύψεις όπως αυτή είναι τόσο σημαντικές για να μας βοηθήσουν να συνθέσουμε την κοινή μας ιστορία. Προστατεύοντας αυτήν την τοποθεσία μπορούμε να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε από αυτήν και ανυπομονούμε για το τι θα μας διδάξουν οι μελλοντικές ανασκαφές για τους ανθρώπους που έζησαν εκεί πριν από 1.500 χρόνια».

Η τοποθεσία βρίσκεται σε ιδιωτική γη και δεν είναι προσβάσιμη στο κοινό, αλλά συνεχίζονται οι συζητήσεις με το συμβούλιο της κομητείας Rutland για τη δημιουργία μιας έκθεσης εκτός του χώρου του συγκροτήματος της βίλας και των ευρημάτων του, δήλωσε η Historic England, ενώ οι επόμενες ανασκαφές προγραμματίζονται στην τοποθεσία το 2022.

Πηγές: https://le.ac.uk/news/2021/november/rutland-mosaic - https://historicengland.org.uk/whats-new/news/rutland-roman-villa-mosaic-protected/ - https://www.lifo.gr/now/entertainment/psifidoto-me-skini-apo-tin-iliada-toy-omiroy-mia-synarpastiki-anakalypsi-se