Το μακρύ ταξίδι από τη Μεγάλη Έκρηξη στο ανθρώπινο σώμα. We are all made of stars: The long trip from the big bang to the human body

Πώς βρήκαν τα κύτταρα, τα στοιχεία, τα άτομα και τα υποατομικά σωματίδια τον δρόμο τους προς τον εγκέφαλο, τα οστά και το σώμα μας; We are ever-changing and replacing old parts with new ones: our water, proteins and even cells. FaisaAdobe Stock

Στα πρώτα, βίαια χρόνια της, η Γη ήταν ένα τοπίο κόλασης που πέταξε από τα σπλάχνα της το φεγγάρι, έπειτα από μια πύρινη σύγκρουση με έναν άλλο πρωτοπλανήτη, υποπτεύονται τώρα οι επιστήμονες, σύμφωνα με ρεπορτάζ του CNN. Αργότερα, μετατράπηκε από μια υδάτινη έκταση σε μια γιγάντια χιονόμπαλα που σχεδόν έσβησε όλη την υπάρχουσα ζωή.

A mosaic of images taken by the Hubble Space Telescope showing remnants of a massive star supernova that exploded about 8,000 years ago © NASA/ESA/HHT

Στη συνέχεια, υπερ-τυφώνες με κύματα έως και 90 μέτρα χτύπησαν τον πρόσφατα αποψυγμένο ωκεανό. Αυτό όμως δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την ουράνια αναταραχή και τις εκρήξεις στα 9 δισεκατομμύρια χρόνια πριν από τη γέννηση του πλανήτη μας.

Dan Levitt's book, "What's Gotten Into You," reconstructs the journey of our atoms across billions of years.

Το επερχόμενο βιβλίο του Νταν Λέβιτ, «What’s Gotten Into You: The Story of Your Body’s Atoms, From the Big Bang Through Last Night’s Dinner», προκαλεί μια σειρά εντυπωσιακών και συχνά ισχυρών εικόνων στην ανίχνευση του τρόπου με τον οποίο τα κύτταρα, τα στοιχεία, τα άτομά μας και τα υποατομικά σωματίδια βρήκαν όλα τον δρόμο τους προς τον εγκέφαλο, τα οστά και το σώμα μας. Το βιβλίο κυκλοφορεί στις 24 Ιανουαρίου.

This animation shows the structure of matter at smaller and smaller scales. Zooming into a human hair, we pass through hair cells, fibril structures, keratin molecules, Carbon atoms, nuclei, neutrons, protons, and finally quarks. The Standard Model explains how the basic building blocks of matter interact, governed by four fundamental forces. Find out more: http://home.cern/…/physi…/standard-model. Produced by Daniel Dominguez/CERN. Copyright © CERN

«Τώρα γνωρίζουμε ότι η προέλευση του σύμπαντος, η δημιουργία στοιχείων στα αστέρια, η δημιουργία του ηλιακού συστήματος και της Γης και η πρώιμη ιστορία του πλανήτη μας ήταν απίστευτα ταραχώδης», είπε ο Λέβιτ στο CNN.

30 Doradus, also known as the Tarantula Nebula, is a large, star-forming region in a nearby galaxy. About 2,400 massive stars in the centre of 30 Doradus produce intense radiation and powerful 'winds' of ejected material. X-rays are shown in blue, produced by superheated gases, resulting from supernova explosions and stellar winds. The multimillion-degree gas carves out giant bubbles in surrounding cooler gas and dust. © NASA

Ωστόσο, οι σχεδόν ακατανόητες εκρήξεις, οι συγκρούσεις και οι θερμοκρασίες ήταν απαραίτητες για τη ζωή.

Μια διαταραχή στην τροχιά του Δία, για παράδειγμα, ενδέχεται να έστειλε μαζικά αστεροειδείς στη Γη, σπέρνοντας τον πλανήτη με νερό. Και ο λιωμένος σίδηρος που σχηματίζει τον πυρήνα της Γης έχει δημιουργήσει ένα μαγνητικό πεδίο που μας προστατεύει από τις κοσμικές ακτίνες.

Συνέβησαν τόσο πολλά πράγματα, που θα μπορούσαν να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά», είπε ο Λέβιτ, «και σε αυτή την περίπτωση δεν θα ήμασταν εδώ».

Η βήμα προς βήμα ανασύσταση του επικού ταξιδιού των ατόμων μας μέσα σε δισεκατομμύρια χρόνια, είπε, τον έχει γεμίσει με δέος και ευγνωμοσύνη.

«Μερικές φορές, όταν κοιτάζω τους ανθρώπους, σκέφτομαι: “Ουάου, είστε τόσο απίστευτοι οργανισμοί· τα άτομά μας μοιράζονται όλα την ίδια βαθιά ιστορία που χρονολογείται από τη Μεγάλη Έκρηξη», είπε. Ελπίζει ότι οι αναγνώστες θα αναγνωρίσουν «ότι ακόμα και το πιο απλό κύτταρο είναι απίστευτα πολύπλοκο και άξιο μεγάλου σεβασμού. Όπως και όλοι οι άνθρωποι επίσης».

Ένα αστρικό μυστήριο

Most of the elements that make up the human body were formed in stars.

Το σώμα μας περιέχει περίπου 60 στοιχεία, συμπεριλαμβανομένου του υδρογόνου που εξαπολύθηκε μετά τη Μεγάλη Έκρηξη και του ασβεστίου που σχηματίστηκε από πεθαμένα αστέρια γνωστά ως κόκκινοι γίγαντες. Καθώς ο Λέβιτ συγκέντρωνε τις αποδείξεις για το πώς αυτά και πιο πολύπλοκα οργανικά μόρια έφτασαν σε εμάς, έμπαινε στην πολυτάραχη ιστορία της ίδιας της επιστημονικής διαδικασίας.

Αρχικά δεν είχε σκοπό να παραλληλίσει την αναταραχή στο σύμπαν με ανατροπές στον επιστημονικό κόσμο, αλλά σίγουρα αυτό αποδείχθηκε αναπόφευκτο. «Τόσο πολλές επιστημονικές βεβαιότητες έχουν ανατραπεί από τότε που ζούσαν οι προπαππούδες μας», είπε. «Αυτό είναι που κάνει διασκεδαστικό το βιβλίο».

John Clauser developed John Bell’s ideas, leading to a practical experiment.  When some loopholes remained in Clauser’s experiment, Alain Aspect developed a setup that closed an important loophole. He was able to switch the measurement settings after an entangled pair had left its source. Anton Zeilinger’s research group demonstrated a phenomenon called quantum teleportation, which makes it possible to move a quantum state from one particle to one at a distance. The results have made way for new technology based on quantum information. Their research might allow the utilization of properties of individual particle systems which will help in constructing quantum computers, build quantum networks and encrypted communication. The 2021 Physics Prize was jointly awarded to Syukuro Manabe, Giorgio Parisi and Klaus Hasselmann for "for groundbreaking contributions to our understanding of complex physical systems". Credit: Down To Earth

Αφού ο Λέβιτ ολοκλήρωσε το πρώτο σχέδιο του βιβλίου, συνειδητοποίησε με έκπληξη ότι μέρος της επιστημονικής αναταραχής οφειλόταν σε διάφορα είδη επανεμφανιζόμενων μεροληψιών. «Ήθελα να μπω στο κεφάλι των επιστημόνων που έκαναν μεγάλες ανακαλύψεις – να δω τις προόδους τους την ώρα που συνέβαιναν και να καταλάβω πώς έγιναν αποδεκτές εκείνη την εποχή», είπε. «Έμεινα έκπληκτος που σχεδόν κάθε φορά η αρχική αντίδραση σε πρωτοποριακές θεωρίες ήταν ο σκεπτικισμός και η απόρριψη».

Σε όλο το βιβλίο, επεσήμανε έξι επαναλαμβανόμενες… ψυχικές παγίδες που έχουν τυφλώσει ακόμα και λαμπρά μυαλά, όπως η άποψη ότι είναι «πολύ παράξενο για να είναι αληθινό» ή ότι «αν τα σημερινά μας εργαλεία δεν το έχουν εντοπίσει, δεν υπάρχει».

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, μάλιστα, αρχικά αποστρεφόταν την περίεργη ιδέα ενός διαστελλόμενου σύμπαντος, για παράδειγμα, και έπρεπε να πειστεί με την πάροδο του χρόνου από τον Ζορζ Λεμέτρ, έναν ελάχιστα γνωστό αλλά επίμονο Βέλγο ιερέα και κοσμολόγο. Ο Στάνλεϊ Μίλερ, ο «πατέρας της προβιοτικής χημείας» που προσομοίωσε έξυπνα τις συνθήκες της πρώιμης Γης σε γυάλινες φιάλες, ήταν ένας διαβόητος αντίπαλος της υπόθεσης ότι η ζωή θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί στον βαθύ ωκεανό, τροφοδοτούμενη από ένζυμα πλούσια σε μέταλλα και υπερθερμασμένες οπές.

«Η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη από τις μεγαλειώδεις βεβαιότητες των γηραιών πολιτικών προσωπικοτήτων που σύντομα θα ανατρέπονταν», γράφει ο Λέβιτ στο βιβλίο του. Ευτυχώς για εμάς, η ιστορία της επιστήμης είναι επίσης γεμάτη από ριζοσπάστες και ελεύθερους στοχαστές που διασκέδασαν τη διάτρηση αυτών των βεβαιοτήτων.

Εποικοδομητική καταστροφή

Ο Λέβιτ περιέγραψε πόσα από τα άλματα προς τα εμπρός έγιναν από ερευνητές που δεν έλαβαν ποτέ τα δέοντα εύσημα για τη συνεισφορά τους. «Με ελκύουν άγνωστοι ήρωες με δραματικές ιστορίες που οι άνθρωποι δεν έχουν ξανακούσει», είπε. «Έτσι, χάρηκα που πολλές από τις πιο συναρπαστικές ιστορίες του βιβλίου αποδείχτηκαν εκείνες για ανθρώπους που δεν γνώριζα».

Marietta Blau. 1937. Cresit: AIP Emilio Segrè Visual Archives, Gift of Eva Connors

 Είναι επιστήμονες όπως η Αυστριακή Μαριέτα Μπλάου, η οποία βοήθησε τους φυσικούς να δουν ορισμένα από τα πρώτα σημάδια υποατομικών σωματιδίων. Ο Ολλανδός γιατρός και φιλόσοφος Γιαν Ίνγκενχουζ(Jan Ingenhousz), ο οποίος ανακάλυψε ότι τα φύλλα μπορούν να δημιουργήσουν οξυγόνο μέσω της φωτοσύνθεσης, και η χημικός Ρόζαλιντ Φράνκλιν (Rosalind Franklin),  οποία συνέβαλε καθοριστικά στην επεξεργασία της τρισδιάστατης δομής του DNA.

The Riemann hypothesisis the most notorious unsolved problem in all of mathematics. Ever since it was first proposed by Bernhard Riemann in 1859, the conjecture has maintained the status of the "Holy Grail" of mathematics. In fact, the person who solves it will win a $1 million prize from the Clay Institute of Mathematics. So, what is the Riemann hypothesis? Why is it so important? What can it tell us about the chaotic universe of prime numbers? And why is its proof so elusive? Alex Kontorovich, professor of mathematics at Rutgers University, breaks it all down in this comprehensive explainer. Read more at Quanta Magazine: https://www.quantamagazine.org/how-i-...

Η σπίθα των νέων ιδεών χτυπούσε συχνά σε όλο τον κόσμο. Προς έκπληξή του, ο Λέβιτ ανακάλυψε ότι πολλοί επιστήμονες επεξεργάστηκαν εύλογα σενάρια για το πώς θα μπορούσαν να είχαν αρχίσει να συναρμολογούνται τα δομικά στοιχεία της ζωής.

«Το σύμπαν μας είναι γεμάτο από οργανικά μόρια – πολλά από αυτά είναι πρόδρομοι των μορίων από τα οποία είμαστε φτιαγμένοι», είπε. «Επομένως, ισορροπώ μεταξύ της σκέψης ότι είναι τόσο απίθανο να υπάρχουν πλάσματα σαν εμάς και της σκέψης ότι η ζωή πρέπει να υπάρχει σε πολλά μέρη στο σύμπαν».

NASA's Spitzer Space Telescope shows the infrared 'glow' of the gas and dust ring surrounding Nebula RCW 120 in Scorpius © NASA

Τίποτα σχετικά με το δικό μας ταξίδι από τη Μεγάλη Έκρηξη δεν ήταν ξεκάθαρο, ωστόσο.

«Αν προσπαθήσει κανείς να φανταστεί πώς εξελίχθηκε η ζωή από τα πρώτα οργανικά μόρια, θα σκεφτεί ότι λογικά ήταν μια ταραχώδης διαδικασία, γεμάτη περίπλοκα μονοπάτια και αποτυχίες», είπε ο Λέβιτ. «Τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν οδηγήσει πουθενά. Αλλά η εξέλιξη έχει τον τρόπο να δημιουργεί νικητές μέσα από αμέτρητα πειράματα σε μεγάλες χρονικές περιόδους».

Η φύση έχει επίσης έναν τρόπο να ανακυκλώνει τα δομικά στοιχεία για να δημιουργήσει νέα ζωή. Ο πυρηνικός φυσικός Πολ Έμπερσολντ διαπίστωσε ότι «ανταλλάσσουμε τα μισά από τα άτομα άνθρακα που διαθέτουμε κάθε έναν έως δύο μήνες και αντικαθιστούμε το 98% όλων των ατόμων μας κάθε χρόνο», γράφει ο Λέβιτ.

Διάλεξη – συζήτηση του Δρ Μάνου Δανέζη, Αστροφυσικού, μέλους του Σώματος Ομότιμων Καθηγητών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα: «Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Υλική Συμπαντική Πραγματικότητα – Η Κοσμολογία του Riemann». «Σύμφωνα με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας η υλική συμπαντική πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά «η προβολή (το είδωλο, το καθρέφτισμα) όσων υπάρχουν στο πραγματικό τετραδιάστατο μη Ευκλείδειο και αθέατο Σύμπαν πάνω σε έναν ψεύτικο τρισδιάστατο και Ευκλείδειο χώρο που φτιάχνουν πλαστά οι αισθήσεις μας». Τον χώρο αυτό η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας ονομάζει χώρο Minkowski». - Δρ Μάνος Δανέζης

Σαν ένα σπίτι υπό συνεχή ανακαίνιση, αλλάζουμε και αντικαθιστούμε διαρκώς παλιά σημεία με νέα: το νερό, τις πρωτεΐνες, ακόμα και τα κύτταρά μας, τα περισσότερα από τα οποία προφανώς αντικαθιστούμε κάθε δεκαετία.

Τελικά, τα δικά μας κύτταρα θα αναπτυχθούν ήσυχα, αλλά τα μέρη τους θα επανασυναρμολογηθούν σε άλλες μορφές ζωής. «Αν και πεθαίνουμε, τα άτομά μας δεν πεθαίνουν», γράφει ο Λέβιτ. «Περιστρέφονται μέσα από τη ζωή, το έδαφος, τους ωκεανούς και τον ουρανό σε ένα χημικό γαϊτανάκι».

Ακριβώς όπως ο θάνατος των άστρων, με άλλα λόγια, η δική μας καταστροφή ανοίγει έναν άλλον αξιοσημείωτο κόσμο πιθανοτήτων.

Πηγές: https://www.kathimerini.gr/life/science/562241656/eimaste-ftiagmenoi-apo-asteria-to-makry-taxidi-apo-ti-megali-ekrixi-sto-anthropino-soma/ – https://www.nhm.ac.uk/discover/are-we-really-made-of-stardust.html - https://www.quantamagazine.org/how-i-learned-to-love-and-fear-the-riemann-hypothesis-20210104 - https://www.manosdanezis.gr/the-matrix-of-time/ - https://edition.cnn.com/2023/01/22/world/dan-levitt-whats-gotten-into-you-book-scn/index.html

Πωλ Ελυάρ, «Νεκροζώντανή μου». Paul Éluard, “Ma morte vivante”

Uknown artist, A Greek Warrior Kills a Trojan Prince in the Arms of their Mother (c 675-650 BCE), large relief pithos found at Mykonos, dimensions not known, Archaeological Museum of Mykonos, Mikonos, Greece. Image by Zde, via Wikimedia Commons.

Μέσα στον πόνο μου τίποτα δε σαλεύει

Προσμένω κανείς δεν θα 'ρθει

Μήτε από μέρα μήτε από νύχτα

Μήτε ποτέ πια από αυτό που κάποτε υπήρξε εγώ

 

Τα μάτια μου χώρισαν απ' τα μάτια σου

Χάνουν την εμπιστοσύνη τους χάνουν το φως τους

Το στόμα μου χώρισε απ' το στόμα σου

Το στόμα μου απ' την απόλαυση χώρισε

Κι απ' το νόημα της αγάπης κι απ' το νόημα της ζωής

Τα χέρια μου χώρισαν από τα χέρια σου

Τα χέρια μου αφήνουν τα πάντα να γλιστρήσουν

Τα πόδια μου χώρισαν από τα πόδια σου

Δεν θα βαδίσουν πια δρόμοι πια δεν υπάρχουν

Μήτε το βάρος μου θα γνωρίσουν πια μήτε ανάπαυση

 

Αξιώθηκα να δω τη ζωή μου να τελειώνει

Μαζί με τη δική σου

Τη ζωή μου υπό το κράτος σου

Που νόμιζα παντοτινή

 

Και το μέλλον μόνη μου ελπίδα είναι ο τάφος μου

Όμοιος με το δικό σου τριγυρισμένος από έναν κόσμο αδιάφορο   

Τόσο κοντά σου υπήρξα που κρυώνω πλάι στους άλλους.

Paul Nash (1892–1946), Mansions of the Dead (1932), graphite and watercolour on paper, 57.8 x 39.4 cm, The Tate Gallery (Purchased 1981), London. © The Tate Gallery and Photographic Rights © Tate (2016), CC-BY-NC-ND 3.0 (Unported), http://www.tate.org.uk/art/artworks/nash-mansions-of-the-dead-t03204

Απ' τη συλλογή «Τα τελευταία ποιήματα του έρωτα», Μετάφραση: Ελένη Κόλλια, Εκδ. Ηριδανός. 

“Ma morte vivante”

Georges Rochegrosse (1859–1938), Andromache (1883), oil on canvas, 884 x 479 cm, Musée des Beaux-arts, Rouen, France. Wikimedia Commons.

Dans mon chagrin rien n'est en mouvement

J'attends personne ne viendra

Ni de jour ni de nuit

Ni jamais plus de ce qui fut moi-même

 

Mes yeux se sont séparés de tes yeux

Ils perdent leur confiance ils perdent leur lumière

Ma bouche s'est séparée de ta bouche

Ma bouche s'est séparée du plaisir

Et du sens de l'amour et du sens de la vie

Mes mains se sont séparées de tes mains

Mes mains laissent tout échapper

Mes pieds se sont séparés de tes pieds

Ils n'avanceront plus il n'y a plus de routes

Ils ne connaîtront plus mon poids ni le repos

 

Il m'est donné de voir ma vie finir

Avec la tienne

Ma vie en ton pouvoir

Que j'ai crue infinie

 

Et l'avenir mon seul espoir c'est mon tombeau

Pareil en tien cerné d'un monde indifférent

J'étais si près de toi que j'ai froid près des autres.

Joseph Mallord William Turner (1775–1851), The Fighting Temeraire tugged to her last Berth to be broken up (detail) (1839), oil on canvas, 90.7 × 121.6 cm, The National Gallery, London. Wikimedia Commons.

Paul Éluard (1895-1952), “Derniers Poèmes d'Amour”. Edité par Seghers - paru en 1988.

 

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, «Κρυμμένα». Constantine P. Cavafy, “Hidden Things”

Susan Macdowell Eakins (1851–1938), Thomas Eakins (c 1920-25), oil on canvas, 127 x 101.6 cm, Philadelphia Museum of Art, Philadelphia, PA. The Athenaeum.

Απ’ όσα έκαμα κι απ’ όσα είπα

να μη ζητήσουνε να βρουν ποιός ήμουν.

Εμπόδιο στέκονταν και μεταμόρφωνε

τες πράξεις και τον τρόπο της ζωής μου.

Εμπόδιο στέκονταν και σταματούσε με

πολλές φορές που πήγαινα να πω.

Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις

και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα —

από εκεί μονάχα θα με νιώσουν.

Αλλά ίσως δεν αξίζει να καταβληθεί

τόση φροντίς και τόσος κόπος να με μάθουν.

Κατόπι — στην τελειοτέρα κοινωνία —

κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα

βέβαια θα φανεί κι ελεύθερα θα κάμει.

Thomas Eakins (1844–1916), The Artist’s Wife and His Setter Dog (1884-89), oil on canvas, 76.2 x 58.4 cm, The Metropolitan Museum of Art, New York, NY. Wikimedia Commons.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, “Κρυμμένα (από την ποιητική συλλογή: “Κρυμμένα ποιήματα”, 1882-1923), 1908.

“Hidden Things”

Gustave Moreau (1826–1898), Apollo and the Nine Muses (1856), oil on canvas, dimensions not known, Private collection. The Athenaeum.

From all I did and all I said

let no one try to find out who I was.

An obstacle was there that changed the pattern

of my actions and the manner of my life.

An obstacle was often there

to stop me when I’d begin to speak.

From my most unnoticed actions,

my most veiled writing—

from these alone will I be understood.

But maybe it isn’t worth so much concern,

so much effort to discover who I really am.

Later, in a more perfect society,

someone else made just like me

is certain to appear and act freely. 

Antonio Gisbert (1834–1902), The Execution by Firing Squad of Torrijos and his Companions on the Beach at Málaga (1888), oil on canvas, 601 × 390 cm, Museo Nacional del Prado, Madrid, Spain. Wikimedia Commons.

Reprinted from C. P. CAVAFY: Collected Poems Revised Edition, translated by Edmund Keeley and Philip Sherrard, edited by George Savvidis. Translation copyright © 1975, 1992 by Edmund Keeley and Philip Sherrard. Princeton University Press. For reuse of these translations, please contact Princeton University Press.

 

 

Μαρκ Μαζάουερ, «Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων». Mark Mazower, “Salonica, City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews 1430-1950”.

Θεσσαλονίκη, παραλία γύρω στα 1900. Από τον Βύρωνα Παπαδόπουλο και την ομάδα “Παλιές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης”. «…ο Κάσσανδρος διάλεξε καλά την τοποθεσία του. Η πόλη χτισμένη στην πλαγιά που κατηφορίζει από τις υπώρειες του Χορτιάτη προς τη θάλασσα, έδινε στους κατοίκους της μιαν εύκολη και φιλόξενη αίσθηση προσανατολισμού: από τα παλιότερα χρόνια κιόλας έβλεπαν μπροστά τους το Θερμαϊκό, με τον Όλυμπο στην άλλη μεριά του κόλπου…πίσω τους υψώνονταν οι δασωμένοι λόφοι και τα βουνά, και δυτικά απλωνόταν ως τον ορίζοντα ο κάμπος με τα πολλά ποτάμια…η νέα πόλη έσμιγε με τον περίγυρό της, όντας το σημείο όπου συναντιόνταν τα βουνά, τα ποτάμια και η θάλασσα. Φρουρούσε τον πιο προσιτό χερσαίο δρόμο από τη Μεσόγειο προς το εσωτερικό των Βαλκανίων και την κεντρική Ευρώπη, δρόμο από τον οποίον κατέβηκαν οι Σλάβοι [τον έκτο αιώνα] και οι Γερμανοί [το 1941], ενώ οι έμποροι και οι φάλαγγες του ΝΑΤΟ [καθοδόν προς το Κόσοβο το 1999] πήραν την αντίθετη κατεύθυνση. Τη στρατηγική της θέση μεταξύ Ανατολής και Δύσης την εκμεταλλεύτηκαν αργότερα και οι Ρωμαίοι οι οποίοι κατασκεύασαν την Εγνατία Οδό, μια αρτηρία επτακοσίων χιλιομέτρων που συνέδεε την Ιταλία με τη Μικρά Ασία, περνώντας μέσα απ’ την πόλη»... Μάρκ Μαζάουερ, Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων. εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Αθήνα 2006, σελίδα 37.

O Λέων Μπατής γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1910, σε μία ρωμανιώτικη οικογένεια. Ήταν παντρεμένος και είχε δύο παιδιά, τον Σολομών και την Άρτεμη. Το Μάρτιο του 1944 ο Λέων Μπατής συνελήφθη και εκτοπίστηκε στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Τον Ιανουάριο του 1945 και ενώ οι Σύμμαχοι προωθούνταν σε όλα τα μέτωπα, ο Λέων, μαζί με μία ομάδα από 5.000 φυλακισμένους, υποχρεώθηκε σε πορεία, στο εσωτερικό της Γερμανίας. Περπάτησαν για περίπου 50 χιλιόμετρα, μέχρι τη στιγμή που επιβιβάστηκαν σε αυτοκίνητα, τα οποία μετά από λίγο σταμάτησαν κοντά σε ένα δάσος. Τα Ες-Ες άρχισαν να ανοίγουν πυρ εναντίον των αιχμαλώτων με πυροβόλα. Τρέχοντας για να σωθούν ο Λέων Μπατής, ο Ηλίας Μάτσας και ένας φυλακισμένος από την Πολωνία, κατάφεραν να δραπετεύσουν. Ο Λέων ήταν ο πρώτος επιζών που επέστρεψε από τα στρατόπεδα θανάτου. Η άφιξη του στη Θεσσαλονίκη, το 1945, συνέπεσε με τον εορτασμό του Πέσσαχ. Όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή, να διηγηθεί τις εμπειρίες του από το στρατόπεδο του θανάτου, δεν έγινε πιστευτός. Όλοι νόμιζαν ότι είχε χάσει τα λογικά του και στάλθηκε σε άσυλο για δύο εβδομάδες. Στο μεσοδιάστημα, αρκετοί επιζώντες επέστρεφαν και τα καταστροφικά νέα δεν μπορούσαν πια να αγνοηθούν. Στο μεταξύ, η σύζυγός του Σοφία με τα δύο τους παιδιά βρήκαν καταφύγιο σε ένα σπίτι, στην περιοχή του Βύρωνα. Έμειναν εκεί μέχρι την απελευθέρωση. Ο Λέων, τελικά, ξανάσμιξε με την οικογένειά του στις 20 Μαρτίου του 1945. Μετά τον πόλεμο γεννήθηκε και ο γιος του Ισαάκ. Ο Λέων Μπατής άνοιξε ένα κατάστημα υφασμάτων στην Αθήνα, όπου και κρέμασε μία φωτογραφία του, η οποία και εκτίθεται σήμερα στο Ε.Μ.Ε στην προθήκη της απελευθέρωσης. Πιθανότατα τραβήχτηκε στο Βουκουρέστι, το 1945, στο δρόμο προς την Ελλάδα. Πέθανε το 1981 στο Τελ Αβίβ. Κείμενο: Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος. Φωτογραφία: Συλλογή Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος

Ο πρώτος που έφτασε ήταν ένας Εβραίος της Αθήνας ονόματι Λέων Μπατής, που έφτασε στη Θεσσαλονίκη από το Βορρά στις 15 Μαρτίου 1945. Εκείνο το βράδυ κουρασμένος, ευερέθιστος και φιλύποπτος , αδημονώντας να φτάσει στην Αθήνα για αν δει αν ζούσε ακόμα η οικογένειά του, αφηγήθηκε την ιστορία του γύρω από ένα ούζο σ ένα μεγάλο ακροατήριο, σ ένα καφενείο.

A German corporal (Obergefreiter) leads three Jewish men in forced calisthenics on Eleftheria Square in Salonika, Greece, 1942. (David Sion/US Holocaust Memorial Museum

Οι δημοσιογράφοι ήθελαν τα γεγονότα, οι Εβραίοι που είχαν έρθει ήθελαν να μάθουν για τους συγγενείς και τους φίλους τους. «ακούμε για πρώτη φοράν αυτούς τους όρους, αίθουσα ασφυξιογόνων αερίων, διαλογές. Μαρμαρώσαμε. Ούτε καν τολμούμε να ζητήσομεν λεπτομέρειες» , έγραψε ένας από τους ακροατές. «ο Μπατής μιλά ψυχρά χωρίς να νοιάζεται για την συγκινησίν μας… Φαντάζεται ότι όλοι το ξέρανε» .

Οι φούρνοι του Άουβιτς. Πηγή εικόνας: tripadvisor.com

Την άλλη μέρα η αφηγησή του υπήρχε στις περισσότερες εφημερίδες της πόλης. Ήταν μια ακριβής και σε μεγάλο βαθμό αληθινή περιγραφή της μοίρας της κοινότητας. «Έκαψαν όλους τους Εβραίους στα κρεματόρια». Έλεγε ένα πρωτοσέλιδο. Λίγες βδομάδες αργότερα άλλοι πρόσθεσαν κι άλλες λεπτομέρειες και ανέφεραν για πρώτη φορά τη στείρωση και τα άλλα ιατρικά πειράματα που είχαν γίνει σε πολλές γυναίκες. Ως τον Αύγουστο είχαν επιστρέψει διακόσιοι και βρίσκονταν στο δρόμο ακόμα περισσότεροι. Ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση είχαν επιστρέψει από τα στρατόπεδα λίγο περισσότεροι από χίλιους «Πολωνούς», όπως τους αποκαλούσαν οι άλλοι.

Η 27η Ιανουαρίου είναι η Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από τους Ναζί, με αφορμή το γεγονός ότι αυτή τη μέρα απελευθερώθηκε από τον Κόκκινο Στρατό το Άουσβιτς. Εκατοντάδες οι ιστορίες φρίκης για Εβραίους, Σέρβους, Πολωνούς, Ρώσους, Κομμουνιστές, Ομοφυλόφιλους, Τσιγγάνους, ΑΜΕΑ, διανοητές, ακτιβιστές. Ότι δεν χώραγε στο φρικιαστικό τους αφήγημα. Από τις πιο ανατριχιαστικές η ιστορία της Πολωνής Στανισλάβα Λετέινσκα, της μαίας του Άουσβιτς, η οποία έσωσε τη ζωή εκατοντάδων μωρών. Όσες Εβραίες κατάφερναν στο στρατόπεδο να ολοκληρώσουν την εγκυμοσύνη τους και να γεννήσουν, η συνήθης πρακτική ήταν τα μωρά να πνίγονται σε κουβάδες με νερό πολλές φορές μπροστά στις ίδιες τους τις μητέρες. Η Στανισλάβα αρνήθηκε να δολοφονήσει νεογέννητα και παρά τις απειλές των υπόλοιπων νοσοκόμων, και τους ξυλοδαρμούς που υπέστη συνέχιζε να φροντίζει τις επίτοκες και να τις ξεγεννά κρυφά με τη βοήθεια της κόρης της και άλλων κρατουμένων. Υπολογίζεται ότι η Στανισλάβα ξεγέννησε 3.000 μωρά. Από αυτά. περίπου 1.500 παιδιά πνίγηκαν, 1.000 πέθαναν από το κρύο και τις κακουχίες, κάποια στάλθηκαν σε οικογένειες Ναζί και μόλις 30 επιβίωσαν μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Τμήμα του λιμανιού στις αρχές του 20ου αιώνα. Η εικόνα εμφανίζεται και στο εξώφυλλο του βιβλίου του Mark Mazower, "Thessaloniki, Stad Van Geesten".

Οι επιζώντες βρήκαν την Θεσσαλονίκη μεταμορφωμένη και αγνώριστη. Ο Γεχούντα Περαχιά, ένας καπνέμπορος που είχε περάσει τον πόλεμο κρυμμένος, κατέγραψε τα αισθηματά του σε στίχους:

 Πως σε σκουριασμένο σίδερο μεταστοιχειώθηκε το λάγαρο χρυσάφι!

Πως αυτό που ήταν πριν δικό μας έγινε ξένο σύμβολο!…

Στους δρόμους περπατώ της βλογημένης τούτης πόλης.

Αν και λιακάδα, θαρρείς κι είν τυλιγμένη στο σκοτάδι

Το όνομα Χιρς δόθηκε προς τιμήν του ζεύγους Χιρς που προσέφεραν χρήματα για την κατασκευή ενός πολυιατρείου εντός του συνοικισμού αλλά και άλλων υποδομών.  Ο συνοικισμός, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, χρησίμευσε σαν φυλακή όλων των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αφού από εκεί φορτώθηκαν βίαια στα τρένα και μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου 46.000 περίπου Εβραίοι Θεσσαλονικείς, λόγω και της γειτνίασής του με τον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στις 4 Μαρτίου του 1943, ο συνοικισμός Βαρόνου Χιρς περιφράσσεται με σανίδες και συρματοπλέγματα. Απαγορεύεται η έξοδος στους κατοίκους του. Οι κάτοικοι του συνοικισμού ήταν οι πρώτοι που εκτοπίστηκαν, τη 15η Μαρτίου του 1943. Η αναχώρηση του πρώτου συρμού για Άουσβιτς-Μπίρκεναου έγινε τα ξημερώματα εκείνης της μέρας. Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/thessaloniki-news/chartis-tis-polis/i-thessalonikipalia-sinikismos-chirs

Εβραϊκές ταφόπλακες ανευρίσκονταν στα ουρητήρια και στους δρόμους και είχαν χρησιμοποιηθεί για την πίστα χορού μιας ταβέρνας χτισμένης σε μια γωνιά του παλιού νεκροταφείου. Επειδή οι τάφοι είχαν ανασκαλευτεί για να βρεθούν οι θησαυροί που υποτίθεται έκρυβαν, «είναι ορατά πολλά κρανία και κόκαλα ανθρώπων».

Deported to the camp from Paris in 1943, Olère was forced into the Sonderkommando - a unit which collected corpses after gassing.

Οι τοπικές αρχές εξαντλημένες από την προσπάθειά τους ν΄αντιμετωπίσουν την οξεία έλλειψη στέγης –υπήρχαν στην πόλη 60,000 πρόσφυγες από την ανατολική Μακεδονία στα μέσα του 1945 – , δεν παρείχαν ειδική βοήθεια στους Εβραίους που επέστρεφαν. Οι επιζώντες, άστεγοι και οι περισσότεροι άνεργοι, βρίσκονταν σε μεγάλη φτώχεια. Οι υπεύθυνοι της ανθρωπιστικής βοήθειας ανέφεραν επείγουσα ανάγκη για ρουχισμό, στρώματα και κουβέρτες. Πολλοί κοιμόνταν σε παγκάκια ή στο πάτωμα των λιγοστών συναγωγών που είχαν απομείνει.

***

Το εβραϊκό ψυχιατρείο του συνοικισμού. Ο συνοικισμός, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, χρησίμευσε σαν φυλακή όλων των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αφού από εκεί φορτώθηκαν βίαια στα τρένα και μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου 46.000 περίπου Εβραίοι Θεσσαλονικείς, λόγω και της γειτνίασής του με τον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στις 4 Μαρτίου του 1943, ο συνοικισμός Βαρόνου Χιρς περιφράσσεται με σανίδες και συρματοπλέγματα. Απαγορεύεται η έξοδος στους κατοίκους του. Οι κάτοικοι του συνοικισμού ήταν οι πρώτοι που εκτοπίστηκαν, τη 15η Μαρτίου του 1943. Η αναχώρηση του πρώτου συρμού για Άουσβιτς-Μπίρκεναου έγινε τα ξημερώματα εκείνης της μέρας. Το τρένο αποτελούνταν από βαγόνια για οκτώ άλογα όπου στοιβάζονται 80 άνθρωποι. Στα κενά δωμάτια του συνοικισμού οδηγούνται αμέσως κάτοικοι των διπλανών γκέτο. Εφεξής ο συνοικισμός Βαρόνου Χιρς θα χρησιμεύει σαν σταθμός διερχομένων, όπου θα οδηγούνται οι κάτοικοι των γκέτο της Θεσσαλονίκης και μετά από σύντομη διαμονή θα στοιβάζονται στα τρένα..

Ο συνοικισμός Χιρς ήταν κατεδαφισμένος, εκτός από τη συναγωγή και το φρενοκομείο, που χρησιμοποιούσαν ως αποθήκες. Άλλες συναγωγές τις είχαν ανατινάξει οι Γερμανοί και κείτονταν σε ερείπια.

Κορίτσι με καλάθι στη Λεωφόρο Νίκης, 1950-1955, Φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου.

Οι επιζώντες, άστεγοι και οι περισσότεροι άνεργοι, βρίσκονταν σε μεγάλη φτώχεια. Οι υπεύθυνοι της ανθρωπιστικής βοήθειας ανέφεραν επείγουσα ανάγκη για ρουχισμό, στρώματα και κουβέρτες.

Μια βροχερή μέρα του 1950. Λήψη της κορυφαίας Ελληνίδας φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου.

Πολλοί κοιμόνταν σε παγκάκια ή στο πάτωμα των λιγοστών συναγωγών που είχαν απομείνει. Η απογοήτευση, ο θυμός και η πίκρα που ένοιωθαν πολλοί μόλις επέστρεφαν ήταν αδύνατο να κρυφτούν. 

Βόλτα στη Νέα Παραλία του 1966. Φωτογραφία του ποιητή Κλείτου Κύρου.

«Ο εκτοπισμένος ήταν γεμάτος ελπίδες, οι οποίες εξιδανίκευαν την επιστροφή του στην πατρίδα, στους φίλους, στους συγγενείς, σ έναν τόπο όπου θα ζούσε, θα δούλευε και θα έφτιαχνε το μέλλον του», έγραφε ένας παρατηρητής. «οι ελπίδες αυτές γίνονται θρύψαλα με του που φτάνει».

Θεσσαλονίκη 1945. Φωτογραφία από το κατεστραμμένο Εβραϊκό νεκροταφείο.

Όσο περίεργο κι αν μας φαίνεται, εκείνοι που είχαν επιζήσει από το Άουσβιτς τους ρωτούσαν γιατί αυτοί τα είχαν καταφέρει να βγουν ζωντανοί από τα στρατόπεδα κι όχι άλλοι – με το σιωπηρό , και κάποτε όχι τόσο σιωπηρό, υπονοούμενο ότι είχαν συνεργαστεί και αφήσει τους άλλους να πορευτούν προς το θάνατο.

***

Saloniki, Greece, Wedding of nine couples who survived the Holocaust, Postwar. Credit: Yad Vashem

Η απογοήτευση , ο θυμός και η πίκρα που ένοιωθαν πολλοί μόλις επέστρεφαν ήταν αδύνατο να κρυφτούν. «Ο εκτοπισμένος ήταν γεμάτος ελπίδες, οι οποίες εξιδανίκευαν την επιστροφή του στην πατρίδα, στους φίλους , στους συγγενείς , σ’ έναν τόπο όπου θα ζούσε, θα δούλευε και θα φτιαχνε το μέλλον του», έγραφε ένας παρατηρητής. «οι ελπίδες αυτές γίνονται θρύψαλα με του που φτάνει».

A Polish-French Jew, David Olère, painted Auschwitz death camp scenes after surviving the horrors there. This is a self-portrait.

Όσο περίεργο κι αν μας φαίνεται, εκείνοι που είχαν επιζήσει από το Άουσβιτς τους ρωτούσαν γιατί αυτοί τα είχαν καταφέρει να βγουν ζωντανοί από τα στρατόπεδα κι όχι άλλοι – με το σιωπηρό , και κάποτε όχι τόσο σιωπηρό, υπονοούμενο ότι είχαν συνεργαστεί και αφήσει τους άλλους να πορευτούν προς το θάνατο. «πάντα σχεδόν τίθεται το εξής ερώτημα: γιατί έζησες εσύ και όχι ο συγγενής μου – η μάνα μου, ο πατέρας μου, η αδερφή μου και ούτω καθεξής» έγραφε ένας που δούλευε στην ανθρωπιστική βοήθεια το 1945. «αυτό οδήγησε στην ασύστατη γενίκευση εκ μέρους των ανθρώπων της ηγεσίας… ότι σε γενικές γραμμές μονάχα τα χειρότερα στοιχεία των Εβραίων επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης».

Σπασμένες ταφόπλακες και οστά στο κατεστραμμένο εβραϊκό νεκροταφείο 1945. Τι είναι αυτό που κάνει τη Θεσσαλονίκη μια τόσο μοναδική πόλη; Νέα κι ωστόσο ήδη κλασική, αυτή η μελέτη αναζητεί την απάντηση στα πεντακόσια χρόνια της νεότερης ιστορίας της, κατά τα οποία αναδείχθηκε πρώτα ως οθωμανική και αργότερα ως ελληνική μητρόπολη. Στην ίδια περίοδο ήταν επίσης μια εβραϊκή πόλη, καταφύγιο για χιλιάδες Σεφαραδίτες κυνηγημένους από την ισπανική Ιερά Εξέταση. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι σχημάτιζαν έτσι μια από τις πιο πολύμορφες κοινωνίες της Μεσογείου και της Ευρώπης. Ξαναζωντανεύοντας αριστοτεχνικά αυτό τον χαμένο κόσμο, ο συγγραφέας μας οδηγεί, ανάμεσα από ερειπωμένες ρωμαϊκές αψίδες, βυζαντινές εκκλησίες και τουρκικά τζαμιά, στα ταβερνεία και τα χαμάμ, τους κήπους, τα παλάτια και τα μπορντέλα της παλιάς πόλης· εκεί όπου αιγύπτιοι έμποροι και ουκρανοί σκλάβοι, τούρκοι πασάδες και ευρωπαίοι ταξιδιώτες διασταυρώνονταν με Ορθόδοξους προσκυνητές, Καθολικούς ιεραπόστολους, ισπανόφωνους ραβίνους και δερβίσηδες Σούφι, αλλά και με αλβανούς ληστές και κατασκόπους των Μεγάλων Δυνάμεων εκεί όπου ακόμα και οι λούστροι, οι χαμάληδες και οι μικροπωλητές μιλούσαν μισή ντουζίνα γλώσσες στην προκυμαία και το παζάρι. Η καθημερινή ζωή και η εθνοτική και θρησκευτική αλληλεπίδραση είναι θέματα που ερευνά διεξοδικά ο Μαζάουερ, προτού δείξει πώς αλλάζει η τύχη της πόλης στον εικοστό αιώνα, με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας και την έλευση των εθνικών κρατών. Πόλεμος, πυρκαγιά, προσφυγιά, γενοκτονία και ολοκαύτωμα αλλάζουν ριζικά τη Θεσσαλονίκη, που χάνει πρώτα τους μουσουλμάνους της, με την ανταλλαγή πληθυσμών, κι έπειτα τους εβραίους, στο δρόμο για το Άουσβιτς. Αυτό που αναδύεται αργά μέσα απ' τις στάχτες είναι μια σύγχρονη, δυναμική ελληνική "συμπρωτεύουσα". Ωστόσο η ατμόσφαιρα της πόλης είναι ακόμα στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των μεγάλων ιστορικών κοινοτήτων που τη μοιράστηκαν, από τις περιπέτειες των λαών και των ανθρώπων που συναντήθηκαν στην πολυτάραχη ιστορία της. Στη ζωντανή τους μνήμη είναι αφιερωμένο αυτό το βιβλίο.

Ο Μαρκ Μαζάουερ, από τους πιο διάσημους ιστορικούς της εποχής μας, με παγκόσμια απήχηση, θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς ερευνητές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Υπάρχει μια πολύ γνωστή ιστορία των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης που είναι κι αυτή σημαντική, αλλά η άλλη ιστορία, η πιο πλούσια ιστορία –αληθινή ιστορία- δεν είναι η ιστορία μιας μόνο ομάδας, είναι η ιστορία μια ιστορία διαφόρων λαών. Είναι κι αυτό ασυνήθιστο. Διαβάζοντας κανείς τη δική μου ιστορία έχει την εντύπωση πως δεν είναι γραμμένη όπως πρέπει. Για παράδειγμα οι Έλληνες δεν είναι πάντα στο κέντρο της ενώ αν διαβάσεις άλλες γνωστές ιστορίες της πόλης, του Βακαλόπουλου για παράδειγμα, είναι πράγματι η ιστορία των Ελλήνων της πόλης. Στην πραγματικότητα για πολλούς αιώνες οι Έλληνες δεν ήταν το μόνο στοιχείο ή το πιο σημαντικό θα έλεγα. Είναι δύσκολο να πούμε ποιο ήταν το πιο σημαντικό. Πριν από την περίοδο που εξετάζω, πριν το 1850, ήταν. Και μετά την απελευθέρωση το 1912, ξανάγινε το κύριο στοιχείο. Όμως, από το 1850 μέχρι το 1912 τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Όλα αυτά είναι γνωστά στους ιστορικούς –και δε λέω ότι κάνω κάτι καινούριο- αλλά για το κοινό, σε σύγκριση με τα όσα έχει μάθει για παράδειγμα στο σχολείο, έχει ακόμα κάτι να προσφέρει. Μπορούμε να γράψουμε μιαν ιστορία του μέλλοντος, δηλαδή για το μέλλον όπως φάνηκε τον 19ο αιώνα ή στις αρχές του αιώνα. -  Μαρκ Μαζάουερ. Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/epikairotita/reportaz/thessaloniki-i-poli-ton-fantasmaton

Saloniki, Greece, 1949, Young Jews.

Οργισμένοι από παρόμοιες αιτιάσεις πολλοί παλιννοστούντες υποστήριζαν ότι τους είχαν φερθεί καλύτερα στη Γερμανία απ΄ότι εδώ» και κατηγορούσαν όσους είχαν μείνει ότι αποθησαύριζαν τα πλούτη τους και δεν τους βοηθούσαν.

 ***

Ο Μαξ Μέρτεν ήρθε στη χώρα μας τον Απρίλιο του 1942, ένα χρόνο μετά τη γερμανική εισβολή, συνοδευόμενος από τον υπασπιστή του, Μάισνερ, με τον οποίο και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη τη διετία 1942-1944, όπου και ανέλαβε τη γενική εποπτεία της δίωξης των Εβραίων της Μακεδονίας, σύμφωνα με την από 7 Ιουλίου 1942 σχετική διαταγή της Κομαντατούρ «περί μέτρων κατά των Εβραίων και των περιουσιών αυτών», αντικαθιστώντας σε πολλές των περιπτώσεων και τον ανώτερο στρατιωτικό διοικητή Μακεδονίας και Αιγαίου. Θεωρούνταν ο κύριος υπεύθυνος της γενοκτονίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, διατάσσοντας τη μεταφορά περίπου 50.000 ατόμων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, καθώς και την ευθύνη της λεηλασίας των περιουσιών τους, μέχρι και τυμβωρυχίας του εβραϊκού νεκροταφείου, που υπολογίσθηκε ότι ξεπερνούσαν σε αξία το τεράστιο για την εποχή εκείνη ποσό των 125.000.000 χρυσών φράγκων. Max Merten (8 September 1911 in Berlin-Lichterfelde – 21 September 1971 in West Berlin) was the Kriegsverwaltungsrat (military administration counselor) of the Nazi German occupation forces in Thessaloniki in northern Greece during World War II. He was responsible among other crimes for the deportation of c. 50,000 Jews of the city as part of the Holocaust. He was arrested during a visit to Greece in 1959, which caused a political scandal, the "Merten Affair" (Υπόθεση Μέρτεν). He was convicted in Greece and sentenced to a 25-year term as a war criminal. Pressure by West Germany, however, led to his extradition to his homeland, where he was set free. On 28 September 1960 the West German newspapers Hamburger Echo and Der Spiegel published excerpts of Merten's deposition to the German authorities, where Merten claimed that the Greek Prime Minister Konstantinos Karamanlis was an informer during the Nazi occupation of Greece. These statements caused a reaction by the leader of the opposition, Georgios Papandreou, and the Greek Left against Karamanlis. Karamanlis rejected the claims as unsubstantiated and absurd. Merten's accusations against Karamanlis were never corroborated in a court of law.

Όπως και να ναι η εστίαση της προσοχής αποκλειστικά στον Μέρτεν αποτελεί κατά κάποιο τρόπο περισπασμό. Ο Μέρτεν ήταν ένας γραφειοκράτης καριέρας, που η πραγματική του αρμοδιότητα ήταν να φροντίσει η πόλη να διοικείται απρόσκοπτα προς όφελος της πολεμικής προσπάθειας της Γερμανίας καθ όλη τη διάρκεια των εκτοπίσεων του 1943.

Ένα τραγούδι για την πολύκροτη υπόθεση Merten, τα λεγόμενα του ίδιου για πολιτικά πρόσωπα, αλλά και τα αποχαρακτηρισμένα απόρρητα αρχεία της CIA, σύμφωνα με τα οποία ο Eichmann (εμπνευστής της «Τελικής Λύσης») στη δίκη του στο Ισραήλ, όπως και ο Merten στη Γερμανία, δίνουν τον "εθνάρχη" ως συνεργάτη των ναζιστικών κατοχικών δυνάμεων...

Στο βαθμό που το πέτυχε αυτό, το πέτυχε με τη βοήθεια άλλων γραφειοκρατών των τοπικών και περιφερειακών ελληνικών αρχών και του δικτύου των άλλων ομάδων συμφερόντων που εκείνοι είχαν κινητοποιήσει…

(Αποσπάσματα)

Το 2006 κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» το βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Μάρκ Μαζάουερ (Mark Mazower), «Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων» (Salonica. City of Ghosts). Το βιβλίο καλύπτει την ιστορία της πόλης από το 1430 (άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς)  έως το 1950, ενώ καλύπτει συνοπτικά και τα γεγονότα πριν από την Άλωση.

Πηγές: https://theshadesmag.wordpress.com/2017/09/06/thessaloniki-i-poli-twn-fantasmatwn/ - http://thessaloniki.photos.vagk.gr/el/ - https://www.bbc.com/news/world-europe-41283370 - https://theshadesmag.wordpress.com/2020/01/27/leon-batis/ - https://www.yadvashem.org/collections.html - Ο καθηγητής Yuval Noah Harari εξηγεί πώς θα αλλάξει ο κόσμος μας τα επόμενα χρόνια από την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης. Σύνδεσμος δεύτερου μέρους με τις ερωτήσεις του κοινού: https://www.youtube.com/watch?v=fxHJV... Σύνδεσμος αρχικού βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=XOmQq... Μετάφραση στην ελληνική γλώσσα: Άκης Πετρόπουλος. Τελική επιμέλεια: Πολιτισμός Τύπου 1.