Οι οφθαλμαπάτες του Σαλβαδόρ Νταλί. Illusions Through The Paintings Of Salvador Dali

Salvador Dali, Clothed Automobile, Car Clothing

Ο Σαλβαδόρ Νταλί (1904 — 1989) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους. Συνδέθηκε με το καλλιτεχνικό κίνημα του υπερρεαλισμού στο οποίο ανήκε για ένα διάστημα. Αποτελεί έναν από τους περισσότερο γνωστούς ζωγράφους του 20ου αιώνα.

Salvador Dali, Autoportrait, 1921, Huile sur panneau, 47,5 x 30,8 cm, Figueras, Fondation Dali

Υπήρξε μια εκκεντρική φυσιογνωμία της σύγχρονης τέχνης και οι δημιουργίες του θεωρούνται από πολλούς εξαιρετικές σε σύλληψη και τεχνική! Πρέπει να σημειώσουμε εδώ βέβαια, ότι παρότι ως καλλιτέχνης είναι αποδεκτός, ως άτομο κατηγορήθηκε για την πολιτική του στάση τόσο στην δύσκολη εποχή του Ισπανικού εμφυλίου και την επικράτηση του ολοκληρωτικού καθεστώτος του Φράνκο όσο και για την στάση του κατά την διάρκεια του β” παγκοσμίου πολέμου.

Salvador Dali, Suburbs of the Paranoiac-Critical City: Afternoon on the Outskirts of European History, 1936

Επειδή το έργο του είναι τεράστιο και πολυσύνθετο, εδώ θα αναφερθούμε μονάχα στην μέθοδο της «Paranoiac Critical» (δηλαδή «παράλογη γνώση», μέθοδος δικής του επινόησης που βασίζεται σε ένα «παραλήρημα ερμηνείας»). Πρόκειται για μια τεχνική τη χρησιμοποιεί ο ζωγράφος στους πίνακές του, από την δεκαετία του 1930, για να συμπεριλάβει πολλές εικόνες ταυτόχρονα που δημιουργούν στον θεατή “οφθαλμαπάτες” και ψευδαισθήσεις. Τόσο ο ίδιος ο καλλιτέχνης όσο και ο θεατής του έργου του μπορούν να ερμηνεύσουν αυτό που βλέπουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και ανάλογα με τα δικά τους προσωπικά βιώματα.

Salvador Dali, Ο παραισθησιογόνος ταυρομάχος,Torero Hallucinogène, Bullfighter Hallucinogen, 1970, Huile sur Toile, 4x3 m, St Petesburg, Floride, The Dali Museum

Στο έργο «Παραισθησιογόνος Ταυρομάχος», ο Dali μέσα από συμβολισμούς, πολλαπλές εικόνες και «κρυφές» συνθέσεις κατορθώνει να περιγράψει ανάμεσα σε πολλά άλλα, σκηνές τόσο από την δική του «πραγματικότητα» (συναισθήματα, ενδιαφέροντα, απωθήσεις κ.λ.π) όσο και σημαντικά στοιχεία της κουλτούρας της πατρίδας του (παραδόσεις, ιστορία, θρησκεία κ.λ.π.).

Το έργο είναι τόσο σύνθετο που όταν προς το τέλος της δεκαετίας του ’60, εκτέθηκε σε μια γκαλερί της Νέας Υόρκης,  για να διευκολυνθεί το κοινό προστέθηκε ένα διευκρινιστικό σημείωμα με τίτλο «Πως να δείτε τον ταυρομάχο» που καθοδηγούσε τους θεατές στο να αποκρυπτογραφήσουν διάφορα σημεία του.

Βασικός χώρος του πίνακα είναι μία αρένα ταυρομαχίας, και τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο ζωγράφος είναι το κόκκινο και το κίτρινο (με τις αποχρώσεις τους) μάλλον για να παραπέμπει στην συνήθη ώρα που γίνονταν οι ταυρομαχίες (δηλ. το απόγευμα) και για να τονίσει τα χρώματα της σημαίας της Ισπανίας. Ο Νταλί λάτρευε τις ταυρομαχίες σε αντίθεση με την σύντροφό του (επάνω και αριστερά υπάρχει σε μικρογραφία με το πορτρέτο της Gala) που τις απεχθανόταν (γι’ αυτό το ύφος της απεικόνισης είναι σκυθρωπό και γεμάτο δυσαρέσκεια).

Εάν ο παρατηρητής κοιτάξει τον πίνακα από πολύ κοντά μάλλον δεν θα καταφέρει να εντοπίσει τη μορφή του σχεδόν αόρατου ταυρομάχου (ο ταυρομάχος αντιπροσωπεύει το πρότυπο του αρσενικού), που εμφανίζεται και εξαφανίζεται ανάλογα με την οπτική γωνία που κοιτάζει κανείς το έργο.

Salvador Dali, Le Torero hallucinogène, Détail le visage du torero, 1970

Πολύ έντονα και σε επανάληψη υπάρχει η «Αφροδίτη της Μήλου» (λέγεται ότι ο Νταλί είχε εμμονή με την φιγούρα αυτή την οποία θεωρεί απόλυτο σύμβολο του θηλυκού). Το στήθος της δεύτερης από δεξιά Αφροδίτης κρύβει το πρόσωπο του Ταυρομάχου! Η δεξιά πλευρά του προσώπου της είναι το μάτι του και είναι πραγματικά συγκλονιστικό το ότι στην βάση του λαιμού της κυλάει το δάκρυ του ταυρομάχου που λυπάται για τον θάνατο του ταύρου! Εάν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά προς το αριστερό της στήθος θα διακρίνει την μύτη του, στη μέση της σχηματίζονται τα χείλη του και στην κοιλιά της το σαγόνι του. Ακόμα και την ενδυμασία του έχει σχεδιάσει ο Νταλί (το λευκό και πράσινο ύφασμα που τυλίγει το σώμα της Αφροδίτης από την μέση και κάτω είναι το λευκό του πουκάμισο και η γραβάτα του,  και το κόκκινο ύφασμα που την καλύπτει δεξιά είναι το κόκκινο πανί που έχει ρίξει στον ώμο του).

Salvador Dali, Le Torero hallucinogène, détail les moiuches, 1970

Τόσο η αρένα όσο και οι κερκίδες των θεατών σχηματίζονται από το περίγραμμα του καπέλου του. Τα έντομα που έρχονται κατά σμήνη από το βάθος και σχηματίζουν την κάπα και το καπέλο του ταυρομάχου προέρχεται ως ιδέα από την περιοχή της πόλης Χιρόνα όπου υπάρχει η παράδοση πως ο Άγιος Νάρκισσος με θαύμα που είχε κάνει αντιμετώπισε τους εισβολείς, εξαπολύοντας από τον τάφο του σμήνη αλογόμυγων εναντίον τους!

Salvador Dali, Le Torero hallucinogène, détail taureau composé de rochers, 1970

Λίγο πιο κάτω από τον ώμο του ταυρομάχου κρύβεται η εικόνα του πληγωμένου ταύρου (σύμβολο της σήψης και του θανάτου που ο Νταλί επίσης, είχε και με αυτές τις καταστάσεις εμμονή). Μια αλογόμυγα γίνεται το μάτι του ταύρου και δε κεφάλι του είναι πεσμένο στο έδαφος, μέσα σε μια λίμνη αίματος.

Το κεφάλι του ταύρου χάνεται σε μια απόκρημνη βραχώδη ακτή, και το αίμα του ζώου μετατρέπεται σε θάλασσα ενώ αναδύονται και βουνοκορφές (τοπία οικεία και αγαπημένα του ζωγράφου που άρχιζαν τότε να γνωρίζουν τουριστική ανάπτυξη γι’ αυτό και η αναδυόμενη πάνω σε στρώμα γυναικεία μορφή).

Ο Ταυρομάχος εμφανίζεται και πάλι, ως φιγούρα με κίτρινο  περίγραμμα όπου με τα χέρια σηκωμένα ψηλά, αφιερώνει το έργο στην Gala (προσπαθώντας να την εξευμενίσει);

Ο Dali στο έργο του αυτό αντί υπογραφής έχει συμπεριλάβει τον εαυτό του ως μικρό παιδί ντυμένο με ναυτικά ρούχα, κρατώντας τα αγαπημένα του παιχνίδια: ένα τσέρκι και ένα απολιθωμένο οστό (και σε άλλους πίνακες ο Νταλί συμπεριλαμβάνει τον εαυτό του σε μικρή ηλικία και ντυμένο μ’ αυτόν τον τρόπο).

Salvador Dali, Le Torero hallucinogène, détail les têtes, 1970

Υπάρχουν και μια σειρά πολλών άλλων συμβολισμών που δεν θα αναφέρουμε εδώ, γιατί θεωρήσαμε, ότι αυτό το κείμενο δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση «ανάλυση έργου». Απλά είναι ένα ερέθισμα –για όσους ενδιαφέρονται- που θα μπορούσε να συντελέσει στην αναζήτηση επιπλέον πληροφοριών σχετικά με τον συγκεκριμένο πίνακα αλλά και με το συνολικό έργο του Νταλί.

Θα ήταν ίσως ενδιαφέρον, για κάποιους από εσάς, να προσπαθήσετε να… «αποκρυπτογραφήσετε» μερικούς πίνακες του ζωγράφου που εμπεριέχουν πολλαπλές εικόνες και σύμβολα, δημιουργώντας «ψευδαισθήσεις»!

"Soldier Take Warning" (1942)

"Ballerina in a Deaths Head" (1939)

"Slave Market with the Disappearing Bust of Voltaire" (1940)

"The Image Disappears" (1938)

"The Great Paranoiac" (1936)

"Candlestick or Man" (1940)

"Paranoiac Visage" (1935)

"Metamorphosis of Narcissus" (1937)

"Santiago El Grande" (1957)

"Swans Reflecting Elephants" (1937)

"L'Amour de Peirrot" (1920)

"Old couple or musician" (1930)

These are paintings of relatively unexamined aspect of the work of Salvador Dali: his fascination with optical effects and visual perception. These paintings present  Dali’s use of various pictorial techniques, photography, and holograms to further his exploration of visual perception and the ways that optical illusion affects our sense of reality. Practically this is collection of his development of the famous double image, the “paranoiac-critical method” that produced images that could be “read” in multiple ways.