Τα μενού των προγόνων μας. Nutrients in food vital to location of early human settlements

Πολύ πιο πλούσια «κουζίνα» και διατροφικές συνήθειες σε σύγκριση με ό,τι πιστεύαμε είχαν οι μακρινοί εξάδελφοί μας. Research led by the University of Southampton has found that early humans were driven by a need for nutrient-rich food to select ‘special places’ in northern Europe as their main habitat. Evidence of their activity at these sites comes in the form of hundreds of stone tools, including handaxes. A study led by physical geographer at Southampton Professor Tony Brown, in collaboration with archaeologist Dr Laura Basell at Queen’s University Belfast, has found that sites popular with our early human ancestors, were abundant in foods containing nutrients vital for a balanced diet. The most important sites, dating between 500,000 to 100,000 years ago were based at the lower end of river valleys, providing ideal bases for early hominins – early humans who lived before Homo sapiens (us).

Νέες ενδιαφέρουσες μελέτες αποκαλύπτουν τι έτρωγαν οι μακρινοί μας πρόγονοι αλλά και τα «εξαδέλφια» μας και γιατί. Όπως φαίνεται, η λεγόμενη «παλαιολιθική δίαιτα» ήταν ιδιαιτέρως πλούσια, ενώ οι Νεάντερταλ είχαν πολύ πιο «εξελιγμένη» κουζίνα από όσο πιστεύαμε.

Οι νησίδες-«παράδεισοι»

An artist’s impression of Stone Age men and women butchering a wild horse. River habitats were rich hunting grounds. 25-site survey shows that early humans chose predominantly to live on islands in the flood plains of major rivers.

Ομάδα ειδικών των πανεπιστημίων του Σαουθάμπτον στη Βρετανία και Queens στην Ιρλανδία πραγματοποίησε μια μελέτη για τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων που ζούσαν στη Βρετανία και στη Γαλλία πριν από 200.000-500.000 έτη. Εκείνη την εποχή ζούσε ο Homo heidelbergensis, ένα εξαφανισμένο είδος του γένους Homo που πιθανότατα υπήρξε άμεσος πρόγονος του Homo neanderthalensis στην Ευρώπη αλλά και του Homo sapiens.

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι H. heidelbergensis, σε αντίθεση με ό,τι θα πίστευε κάποιος, απέφευγαν να εγκατασταθούν σε δάση, λόφους καθώς και σε διάφορα σημεία κοντά στους ποταμούς ή στις εκβολές τους. Η περιοχή που σύμφωνα με τους ερευνητές προτιμούσαν ήταν οι πεδιάδες - εγκαθίσταντο σε αυτές αμέσως μετά από πλημμύρες.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι συγκεκριμένες περιοχές ήταν πλούσιες σε χλωρίδα και αποτελούσαν πόλο έλξης για πολλά φυτοφάγα ζώα. Συγκεντρώνονταν εκεί υδρόβια είδη (ζώα και πτηνά), ενώ στα ρυάκια και στους παραποτάμους που δημιουργούνταν υπήρχαν θαλάσσια είδη, όπως χέλια, τα οποία επίσης αποτελούσαν πρώτης τάξεως τροφή για τον H. heidelbergensis. Τέλος, αναπτύσσονταν εκεί υδρόβια φυτά που διέθεταν βρώσιμες ρίζες μεγάλης θρεπτικής αξίας.

Έτσι ο H. heidelbergensis είχε καθημερινά στο μενού του μια ποικιλία τροφών που του προσέφεραν μια ισορροπημένη «παλαιοντολογική δίαιτα», όπως την ονομάζουν οι ειδικοί. Μια διατροφή στην οποία δεν κυριαρχούσαν μόνο οι πρωτεΐνες από την κατανάλωση κρέατος και αβγών, αλλά και οι υδατάνθρακες, τα λίπη και άλλα συστατικά.

A hand axe, now on display at the Museum of Somerset, Taunton, made by a skilled Homo heidelbergensis toolmaker 300,000 years ago. (Laura Basell/Museum of Somerset, Taunton)

Επιπλέον, οι περιοχές αυτές παρείχαν υλικά στον H. heidelbergensis (π.χ. πυρόλιθους) για την κατασκευή εργαλείων αλλά και για το άναμμα της φωτιάς.

Βέβαια, η ευκολία και η ποικιλία στην αναζήτηση τροφής που παρείχαν αυτές οι περιοχές τις καθιστούσαν και ιδιαίτερα επικίνδυνες για τον άνθρωπο, αφού αποτελούσαν, όπως είναι ευνόητο, και πόλο έλξης για μεγάλα σαρκοβόρα της εποχής. Γι' αυτόν τον λόγο και, σύμφωνα με τους ερευνητές, όσοι επέλεγαν να ζήσουν σε αυτές τις περιοχές δεν διασκορπίζονταν σε όλη τους την έκταση αλλά περιορίζονταν στις μικρές νησίδες που σχηματίζονταν σε διάφορα σημεία ώστε να προστατεύονται από τα σαρκοφάγα ζώα (τα οποία συνήθως αποφεύγουν να έρχονται σε πολύ στενή επαφή με το νερό).

Οι «γκουρμέ» Νεάντερταλ

Investigation of three Neanderthal levels at the cave site showed how areas were divided up for different activities.

Όπως και στην περίπτωση των πιο μακρινών προγόνων μας, έτσι και για τα διασημότερα εξαδέλφια μας, τους Νεάντερταλ, οι ειδικοί πίστευαν ότι τρέφονταν σχεδόν αποκλειστικά με κρέας. Μια έρευνα όμως επιστημόνων του Τμήματος Ανθρωπολογίας και του Εργαστηρίου Αρχαιοβιολογίας του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Σμιθσόνιαν της Ουάσιγκτον ανατρέπει αυτή την πεποίθηση.

Αναλύσεις που διεξήχθησαν στα δόντια Νεάντερταλ αποκάλυψαν δύο πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Κατά πρώτον, ότι οι Νέαντερταλ περιελάμβαναν στο καθημερινό τους διαιτολόγιο φυτά αλλά και λαχανικά. Η δεύτερη και εξίσου σημαντική αποκάλυψη είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα φυτά και τα λαχανικά είχαν μαγειρευτεί σε φωτιά.

A collapsed rock shelter in north-west Italy has revealed that cavemen were in fact tidy. The site showed how they arranged their living space, assigning separate areas for preparing food, making tools and socializing.

Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι Νεάντερταλ δεν είχαν και τόσο πρωτόγονες διατροφικές συνήθειες. Επιπλέον υποδηλώνει ότι ήλεγχαν τη φωτιά εξίσου καλά με τους προγόνους των σύγχρονων ανθρώπων (Ηomo sapiens). Αυτό πιθανώς ανατρέπει και τη θεωρία ότι ένας από τους παράγοντες της επικράτησης των σύγχρονων ανθρώπων έναντι των Νεάντερταλ ήταν η ανώτερη διατροφή τους.

Η διατροφική εξέλιξη που... πονά

Η διατροφή που ακολουθεί ο σύγχρονος άνθρωπος ευθύνεται για τα αυξημένα προβλήματα στοματικής υγιεινής που αντιμετωπίζει, εκτιμούν οι επιστήμονες.

Ειδικοί ανέφεραν σε συνέδριο για την Εξέλιξη των Ανθρώπινων Δοντιών και Σιαγόνων, το οποίο πραγματοποιήθηκε πριν από λίγο καιρό στη Βόρεια Καρολίνα, στις ΗΠΑ, πως το γεγονός ότι σήμερα έχουμε περισσότερα σφραγίσματα ενδεχομένως να σχετίζεται με το ότι οι τροφές που καταναλώνουμε είναι υπερβολικά μαλακές σε σχέση με εκείνες που κατανάλωναν οι πρόγονοί μας που ήταν κυνηγοί - τροφοσυλλέκτες.

Από μελέτες που διεξήχθησαν σε αρχαία ευρήματα δοντιών, εξελικτικοί βιολόγοι, διατροφολόγοι και οδοντίατροι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σύγχρονη διατροφή είναι τόσο διαφορετική από εκείνη των προγόνων μας ώστε η εμφάνιση εκτεταμένης τερηδόνας και ορθοδοντικών προβλημάτων ήταν απλά αναπόφευκτη.

Πηγή: Antony G. Brown, Laura S. Basell, Sian Robinson, Graham C. Burdge. Site Distribution at the Edge of the Palaeolithic World: A Nutritional Niche Approach. PLoS ONE, 2013; 8 (12): e81476 DOI: 10.1371/journal.pone.0081476