«Θεοί, ήρωες και αθλητές» στην Ισπανία. “Gods, heroes and athletes” in Spain

Αναθηματικός κούρος που βρέθηκε στο ιερό του Απόλλωνα, στο όρος Πτώο της Βοιωτίας. Περ. 520 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα (αρ. Ευρ. 12). Votive Kouros found at the Sanctuary of Apollon on Mount Ptoios in Boeotia. 520 BC. National Archaeological Museum, Athens. The exhibition “Gods, heroes and athletes. Body image in ancient Greece” opened in the Regional Archaeological Museum in Alcalá de Henares (Madrid, Spain). This exhibition featuring the concept of beauty in the ancient Greek world coincides with the exhibition of the British Museum “Defining Beauty: the body in ancient Greek art”.

Ελληνικό «χρώμα» κατακλύζει την πόλη Αλκαλά ντε Ενάρες –στην αυτόνομη κοινότητα της Μαδρίτης– στο Περιφερειακό Αρχαιολογικό Μουσείο της οποίας εγκαινιάστηκε η έκθεση «Θεοί, ήρωες και αθλητές. Η εικόνα του σώματος στην αρχαία Ελλάδα».

Μαρμάρινο άγαλμα αθλητή από την Ελευσίνα. Χρονολογείται στον 2ο αι. π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα (αρ. Ευρ. 12). Marble statue of an athlete from Eleusis. 2nd c. BC. National Archaeological Museum, Athens. The Greek canon of beauty has been assimilated by Western culture over the centuries, but the cult of the body today shows tendencies of becoming an obsession rather than a reflection of the qualities and virtues of a courageous spirit. The Regional Archaeological Museum explores this influence through the ancient representations of naked bodies. As an introduction to the exhibition modern images of worked-out bodies and models of beauty contests are shown. Then 95 works follow, including sculptures in marble, terracotta reliefs, bronzes, and ceramic vessels, dating from the 6th c. BC to the 1st c. AD.

Η έκθεση παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο ο δυτικός πολιτισμός έχει αφομοιώσει τις αρχαίες παραστάσεις των γυμνών σωμάτων και πώς αυτά επηρέασαν τους δυτικούς κανόνες ομορφιάς.

Η περιοδική έκθεση, που θα διαρκέσει ως το τέλος Ιουλίου, περιλαμβάνει 95 έργα τέχνης, 37 από τα οποία προέρχονται από την Ελλάδα και συγκεκριμένα από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Τρίπολης.

Γλυπτά από μάρμαρο, τερακότα και χαλκό, ανάγλυφα, κεραμικά αγγεία και άλλα αντικείμενα κυρίως από την Αττική και τη Βοιωτία, αλλά και από τη νότια Ιταλία, την Ετρουρία και την ιβηρική χερσόνησο, που χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα π.Χ. έως τον 1ο αιώνα μ.Χ., θα έχουν την τιμητική τους για έξι περίπου μήνες στο μουσείο της Αλκαλά ντε Ενάρες. Μιας πόλη που βρίσκεται 35 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Μαδρίτης, και είναι γνωστή ως η γενέτειρα του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, αλλά και επειδή το ιστορικό της κέντρο έχει κηρυχθεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO το 1998.

Τον πλούτο της έκθεσης συμπληρώνουν αντίγραφα από τα πιο σημαντικά γλυπτά που προέρχονται από ισπανικά μουσεία, καθώς και φωτογραφίες, σχέδια κ.ά. Σημειώνεται ότι κάποια από τα 37 έργα τέχνης με τα οποία συμμετέχει η χώρα μας μέχρι τώρα δεν είχαν βγει ποτέ από την Ελλάδα.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (E.M.).

Πλήθος οι πλανήτες σαν τη Γη με δύο ήλιους. Earthlike ‘Star Wars’ Tatooines may be common

Νέα μελέτη δείχνει ότι ο θρυλικός Τατούιν του Star Wars είναι κοινός κόσμος στο Σύμπαν. In this acrylic painting, University of Utah astrophysicist Ben Bromley envisions the view of a double sunset from an uninhabited Earthlike planet orbiting a pair of binary stars. In a new study, Bromley and Scott Kenyon of the Smithsonian Astrophysical Observatory performed mathematical analysis and simulations showing that it is possible for a rocky planet to form around binary stars, like Luke Skywalker’s home planet Tatooine in the “Star Wars” films. So far, NASA’s Kepler space telescope has found only gas-giant planets like Saturn or Neptune orbiting binary stars. Photo Credit: Ben Bromley, University of Utah

Οι πλανήτες που βρίσκονται σε δυαδικά αστρικά συστήματα έγιναν ευρέως γνωστοί από την πρώτη από τις έξι ταινίες του «Πολέμου των Άστρων» στην οποία ο πρωταγωνιστής ζει σε έναν τέτοιο πλανήτη, τον θρυλικό Τατούιν. Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι οι βαρυτικές αλληλεπιδράσεις των άστρων ενός δυαδικού συστήματος κάνει εξαιρετικά δύσκολο αν όχι αδύνατο τον σχηματισμό πλανητών κοντά τους. Όμως τα τελευταία χρόνια έχουν εντοπιστεί αρκετοί πλανήτες που βρίσκονται σε δυαδικά συστήματα. Μια νέα μελέτη αναφέρει ότι οι πλανήτες με δύο ήλιους είναι πολύ πιο κοινοί στο Σύμπαν από όσο πιστεύαμε και μάλιστα αρκετοί από αυτούς είναι βραχώδεις και με χαρακτηριστικά παρόμοια με αυτά της Γης.

University of Utah astrophysicist Ben Bromley used acrylics to paint this depiction of a double sunset from an inhabited Earthlike planet orbiting a pair of binary stars. To date, only gas giant planets like Saturn have been found orbiting binaries. But in a new study, Bromley and Scott Kenyon of the Smithsonian Astrophysical Observatory performed mathematical analysis and simulations showing that, contrary to scientific doubts, it is possible for a rocky planet to form around binary stars, like Luke Skywalker’s home planet Tatooine in the “Star Wars” films. The study may be found at: http://arxiv.org/abs/1503.03876. Photo Credit: Ben Bromley, University of Utah

«Τα διπλά ηλιοβασιλέματα σαν αυτά του Τατούιν μπορεί να είναι πολύ πιο κοινά από όσο πιστεύαμε» αναφέρουν οι ερευνητές στη μελέτη που θα δημοσιευθεί στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal». Τη μελέτη πραγματοποίησε ομάδα ερευνητών από το πανεπιστήμιο της Γιούτα και το Αστεροσκοπείο Harvard Smithsonian για λογαριασμό του Προγράμματος Εξωτερικών Πλανητών της NASA.

Κομήτες «έβαψαν» σκούρο τον Ερμή. Passing comets painted Mercury black

Ο Ερμής είναι... σκούρος εξαιτίας της σκόνης που ρίχνουν πάνω του κομήτες. Mercury's dark surface was produced by a steady dusting of carbon from passing comets, a new study says. This colorful view of Mercury was produced using images from the colour base map imaging campaign during MESSENGER's primary mission. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington

Ο Ερμής, ο κοντινότερος στον Ήλιο πλανήτης, είναι πολύ σκούρος και ανακλά ελάχιστα το ηλιακό φως, επειδή έχει μαυρίσει εξαιτίας του άνθρακα, που επί δισεκατομμύρια χρόνια πετάνε πάνω του οι διαδοχικοί κομήτες, οι οποίοι πλησιάζουν το άστρο μας. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας αμερικανικής επιστημονικής μελέτης, η οποία δίνει μια απρόσμενη εξήγηση για την μυστηριώδη έως σήμερα σκούρα απόχρωση στην επιφάνεια του πλανήτη.

Η σκόνη

Βομβαρδίζουν δισ. έτη την επιφάνεια του με μικροσωματίδια άνθρακα. New research suggests that carbon from cometary material that bombards the Mercury may be the reason the planet's surface is so dark. Experiments show that impact material is significantly darkened when impacts occur in the presence of complex organics. Credit: NASA/Ames/Brown Unviersity

Ερευνητές, με επικεφαλής την Μέγκαν Μπρουκ Σιάλ του Εθνικού Εργαστηρίου Λόρενς Λίβερμορ των ΗΠΑ πραγματοποίησαν προσομοιώσεις σε υπολογιστές και συμπέραναν ότι είναι πιθανό πως η σημερινή μαυρίλα του Ερμή οφείλεται στη συνεχή εναπόθεση μικροσωματιδίων άνθρακα πάνω του, από τους περαστικούς κομήτες που δέχονται την επίθεση του ηλιακού ανέμου.

The planet Mercury, as seen by the MESSENGER mission. Credit: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington

Καθώς οι κομήτες πλησιάζουν τον Ήλιο, σιγά-σιγά διαλύονται και η σκόνη τους περιέχει άνθρακα σε ποσοστό περίπου 25%. Έτσι, ο Ερμής υφίσταται ένα συνεχή βομβαρδισμό μιας «καπνιάς», που του έχει δημιουργήσει όλη αυτή την μαυρίλα. Εκτιμάται ότι σήμερα πια η επιφάνειά του περιέχει άνθρακα σε ποσοστό 3% έως 6%, ενώ δεν έχει πάνω από 2% σίδηρο (ένα μέταλλο που θα μπορούσε να σκουρύνει επίσης την επιφάνειά του).

If you ever see a total eclipse of the sun, like the one in this photo by Paul D. Maley, you might see a little dot near the sun – Mercury! That’s because Mercury is the sun’s innermost planet. It orbits in the same realm of the solar system as many comets when they are at their closest to the sun, and hence at their most active.

«Φαίνεται, πως ο Ερμής, ουσιαστικά είναι ένας βαμμένος πλανήτης εξαιτίας της συνεχούς πτώσης μικρομετεωριτών πλούσιων σε άνθρακα», δήλωσε ο καθηγητής γεωλογίας του Πανεπιστημίου Μπράουν Πίτερ Σουλτς. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Geoscience».

Προϊστορικοί Ιταλοί ξεκοκάλιζαν τους νεκρούς τους. Stone-age Italians defleshed their dead.

Τα οστά είχαν βρεθεί τη δεκαετία του 1970 μαζί με κόκαλα ζώων και θραύσματα αγγείων. Defleshed and disarticulated bones found during excavations of Scaloria Cave's upper chamber in the late 1970s. Credit: UCLA

Πριν από περίπου επτά χιλιετίες, τα ταφικά έθιμα ήταν άκρως μακάβρια στη νότια Ιταλία: οι κάτοικοι μιας νεολιθικής κοινότητας αφαιρούσαν τη σάρκα των νεκρών, εξάρθρωναν τα κόκαλά τους, τα ανακάτευαν με οστά ζώων και τα τοποθετούσαν προσεκτικά σε μια γειτονική σπηλιά. Η πρακτική αυτή μάλλον συμβόλιζε τον οριστικό διαχωρισμό των νεκρών από τους ζωντανούς, υποθέτουν οι αρχαιολόγοι.

Πρώτη τεκμηρίωση στην προϊστορική Ευρώπη

Το ξεκοκάλισμα των νεκρών «συνέβαινε σε ταφικές τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο, μέχρι σήμερα όμως δεν είχε τεκμηριωθεί στην προϊστορική Ευρώπη» λέει στον δικτυακό τόπο του Science ο Τζον Ρομπ, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ.

Η μελέτη της ομάδας του, η οποία δημοσιεύεται στην έγκριτη επιθεώρηση Antiquity, εξετάζει τα οστά 22 ενηλίκων και παιδιών που έζησαν στη νοτιοανατολική Ιταλία πριν από 7.200 έως 7.500 χρόνια, λίγο μετά την άφιξη της γεωργίας στη νότια Ευρώπη.

Τα οστά τους βρέθηκαν στο Σπήλαιο Σκαλόρια της περιοχής Ταβολιέρε, του οποίου η είσοδος βρέθηκε φραγμένη όταν ανακαλύφθηκε το 1931. Στο δάπεδο του σπηλαίου, ανθρώπινα οστά βρέθηκαν διάσπαρτα μαζί με οστά ζώων, τμήματα αγγείων και λίθινων εργαλείων.

Σε άλλους νεολιθικούς οικισμούς, επισημαίνουν οι ερευνητές, οι νεκροί θάβονταν δίπλα ή κάτω από τις οικίες τους,ή μεταφέρονταν σε τάφους στα όρια του οικισμού. Η σπηλιά του Σκαλόρια, όμως, περιείχε οστά ανθρώπων που ζούσαν 15 με 20 χιλιόμετρα μακριά.

Η εξέταση των οστών που βρέθηκαν στο σπήλαιο το 1978 αποκάλυψε ότι ελάχιστοι σκελετοί ήταν πλήρεις -στις περισσότερες περιπτώσεις υπήρχαν μόνο μερικά από τα κόκαλα του νεκρού.

Λίθινα μαχαίρια για το.... ξεκοκάλισμα 

The light cut marks evident on this fibula shaft show that little effort was required to remove the muscle tissue. Credit: University of Cambridge

Ορισμένα από τα οστά έφεραν ίχνη κοπής από λίθινα μαχαίρια, τα οποία όμως δεν ήταν βαθιά. Αυτό, λένε οι ερευνητές, δείχνει ότι οι ιστοί ξεκολλούσαν από τα οστά με μεγάλη ευκολία. Το πιθανότερο είναι ότι ο νεκρός αφηνόταν να αποσυντεθεί σε κάποια άλλη τοποθεσία, προστατευμένος από τα καιρικά στοιχεία και τα ζώα, πριν ακολουθήσει η προσεκτική αφαίρεση των ιστών που απέμεναν κολλημένοι στα οστά.

Η ερευνητική ομάδα εκτιμά μάλιστα ότι τα κόκαλα τοποθετούνταν συμβολικά στο σπήλαιο μέχρι και έναν χρόνο μετά τον θάνατο. Αυτό υποδεικνύει ότι το ξεκοκάλισμα ήταν μέρος μιας μακράς ταφικής διαδικασίας πολλών σταδίων.

Το τέλος της περιόδου πένθους

A bone fragment, exhibiting cut marks.

Η απόθεση των οστών στην τελική τους θέση δεν αποκλείεται να σηματοδοτούσε το τέλος μιας περιόδου πένθους, και να συμβόλιζε την οριστική αποχώρηση του νεκρού από τον κόσμο των ζωντανών.

Eugenia Isetti wrote in her chapter on the history of Scaloria research that during his first exploration. Tinè observed numerous vessels that the Neolithic visitors to the cave had placed to collect the dripping liquid that forms stalagmites. One must imagine the extraordinary realization that these “...wondrous things” had been unseen and unmoved for some 5000 years!

Γιατί όμως να τοποθετούνται τα οστά στη σπηλιά; Οι ερευνητές εικάζουν ότι τα κόκαλα θύμιζαν στους νεολιθικούς ανθρώπους τους σταλακτίτες του σπηλαίου, κάτω από τους οποίους βρέθηκαν τοποθετημένα αγγεία για τη συλλογή του νερού που έσταζε.

Ποιος ξέρει; Ίσως οι κάτοικοι της νεολιθικής Ιταλίας ήθελαν να επιστρέψουν τους νεκρούς στον ορυκτό κόσμο από τον οποίο προήλθαν -περίπου όπως στη μεταγενέστερη φράση «χους εις χουν».

3-D εκτυπωμένα τεχνητά μυρμήγκια- εργάτες. Our future workforce: 3D-printed bionic ants

Τα 3-D εκτυπωμένα τεχνητά «μυρμήγκια» της γερμανικής εταιρείας Festo, μπορούν να ολοκληρώνουν εργασίες ομαδικά που δεν θα μπορούσαν να το κάνουν το καθένα μόνο του, όπως η μετακίνηση ενός μεγάλου αντικειμένου. They're big, bionic copycats. Developed by German engineering company Festo, these artificial ants are about the size of a human hand, and mimic the cooperative behaviour of the real insects by making individual decisions that relate to a common goal. Credit: Festo

Έχουν το μέγεθος ενός ανθρώπινου χεριού και μιμούνται τη «συμπεριφορά» των κανονικών μυρμηγκιών-εργατών, λαμβάνοντας ατομικά αποφάσεις με στόχο την υλοποίηση ενός κοινού στόχου. Τα 3-D εκτυπωμένα τεχνητά «μυρμήγκια» της γερμανικής εταιρείας Festo, όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του New Scientist, μπορούν να ολοκληρώνουν εργασίες ομαδικά που δεν θα μπορούσαν να το κάνουν το καθένα μόνο του, όπως η μετακίνηση ενός μεγάλου αντικειμένου. Μια κάμερα στο κεφάλι του κάθε μυργμηγκιού βοηθά στον εντοπισμό θέσης και την ταυτοποίηση αντικειμένου, που μπορεί στη συνέχεια να πιαστεί με λαβίδες/ δαγκάνες. Επίσης, ειδικοί αισθητήρες βοηθούν τα ρομπότ να έχουν αίσθηση του περιβάλλοντός τους, επικοινωνώντας παράλληλα μέσω ασυρμάτου δικτύου.

Credit: Festo

Ο σχεδιασμός τους είναι επίσης ιδιαίτερος: το πλαστικό τους σώμα είναι 3-D εκτυπωμένο με ηλεκτρονικά κυκλώματα που έχουν τοποθετηθεί πάνω σε μία μηχανή. Τα πόδια και οι δαγκάνες είναι φτιαγμένα από μηχανικά τμήματα από κεραμικό, που μπορούν να κάμπτονται εύκολα και με ακρίβεια, χρησιμοποιώντας λίγη ενέργεια και διατηρώντας υψηλά επίπεδα αντοχής.

Σκοπός του προγράμματος είναι η δημιουργία «έξυπνων εργατών» που θα μπορούν να δουλεύουν στα εργοστάσια του μέλλοντος, προσαρμοζόμενοι σε διαφορετικές απαιτήσεις παραγωγής. Η εταιρεία, όπως σημειώνεται στο δημοσίευμα, έχει δημιουργήσει ήδη ρομποτικά καγκουρό, μία βιονική προβοσκίδα ελέφαντα και τεχνητούς πιγκουΐνους που μπορούν να προσαρμόζονται στα δεδομένα του περιβάλλοντός τους.

Τα βιονικά αυτά μυρμήγκια θα παρουσιαστούν τον επόμενο μήνα στην έκθεση βιομηχανικής τεχνολογίας Hannover Messe (13-17 Απριλίου).

Η ιστορία της βασίλισσας Ζηνοβίας. The story of Queen Zenobia

Η βασίλισσα Ζηνοβία ατενίζει για τελευταία φορά την Παλμύρα, πίνακας του Χέρμπερτ Σμαλτς. Herbert Gustave Schmalz, Queen Zenobia's Last Look Upon Palmyra, 1935.

Η ιστορικός Μαριάννα Κορομηλά αφηγείται την ιστορία της Μπατ Ζαμπάι, που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως βασίλισσα Ζηνοβία. Η Ζηνοβία πήρε στα χέρια της τη διακυβέρνηση του κράτους της Παλμύρας και η εφήμερη βασιλεία της κράτησε από τον Ιούλιο του 267 μέχρι τον Αύγουστο του 272 μ.Χ.

Zenobia Antoninianus coin reporting her title, Augusta and showing her diademed and draped bust on a crescent with the reverse showing a standing figure of Iuno Regina, holding a patera in her right hand, a sceptre in her left, a peacock at her feet, and a brilliant star to the right.

Αυτή η δυναμική και υπέρμετρα φιλόδοξη γυναίκα θέλησε να γίνει βασίλισσα ολόκληρης της Ανατολής. Κατόρθωσε να απλώσει την κυριαρχία της στη Συρία, την Αραβία και την Αίγυπτο, προκαλώντας τη σκληρή αντίδραση της Ρώμης.

Το αρχαίο θέατρο της Παλμύρας. The Scene of the Theater in Palmyra.

Γεννημένη στην Παλμύρα, η Ζηνοβία ήταν μια μελαχρινή γυναίκα εκθαμβωτικής ομορφιάς, σαγηνευτική, ευφυής, θαρραλέα και υπέρμετρα φιλόδοξη, ένα πλάσμα ακαταμάχητα χαρισματικό. Ήταν μία από τις πιο μορφωμένες και γλωσσομαθείς γυναίκες της εποχής της - μιλούσε ελληνικά, λατινικά, αραμαϊκά, αιγυπτιακά και τις τοπικές διαλέκτους. Ήταν επιρρεπής στις απολαύσεις των αισθήσεων, αγαπούσε το θέατρο και παρακολουθούσε τα θεάματα στο ελληνικό θέατρο της πόλης.

Θεότητες που λατρεύονταν στην Παλμύρα. Από αριστερά: ο σεληνιακός θεός Aglibol, ο υπέρτατος θεός Beelshamen και ο ηλιακός θεός Malakbel. 1ος αι. μ.Χ., Μουσείο του Λούβρου.

Η Ζηνοβία ονειρευόταν να κάνει την πρωτεύουσά της Παλμύρα όχι μόνο εμπορικό, αλλά και πνευματικό κέντρο. Στη διάρκεια της πεντάχρονης βασιλείας της (267 - 272 μ.Χ.), κατόρθωσε να μετατρέψει την υποτελή στη Ρώμη πολιτεία της σε ανεξάρτητο βασίλειο και την Παλμύρα ως μία από τις πλουσιότερες πόλεις της Ανατολής.

Ο σύζυγος της Ζηνοβίας Οδαίναθος, κυβερνήτης της Παλμύρας και υποτελής στη Ρώμη, όπως και ο πρεσβύτερος γιος και διάδοχός του Ηρωδιανός, δολοφονήθηκαν το 267 ή 268 μ.Χ. και η χήρα του Ζηνοβία ανέλαβε την αντιβασιλεία για λογαριασμό του νεαρού γιου της Ουαμπαλάτ, που ονομαζόταν στα ελληνικά Αθηνόδωρος.

Sir Edward Poynter, Zenobia, queen of Palmyra, 1878.

Η Ζηνοβία, η οποία ισχυριζόταν ότι είχε την καταγωγή της από την Κλεοπάτρα της Αιγύπτου, κατέστησε τον εαυτό της βασίλισσα της Παλμύρας, παίρνοντας από μόνη της τον τίτλο της Αυγούστας. Αντίθετα με το δολοφονημένο σύζυγό της Οδαίναθο, η Ζηνοβία δεν ανεχόταν να παραμένει υποτελής στους Ρωμαίους. Το 269 μ.Χ. ξεκίνησε πόλεμο εναντίον των Ρωμαίων, κατέλαβε πρώτα ολόκληρη τη Συρία και την Παλαιστίνη και στη συνέχεια την Αίγυπτο, κατόπιν κατέκτησε πολλές από τις ρωμαϊκές επαρχίες της Ανατολίας και ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Ρώμη.

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αυρηλιανός εξεστράτευσε εναντίον της Ζηνοβίας, νίκησε το 272 το στρατό της στην Αντιόχεια και στην Έμεσα (Συρία) και πολιόρκησε την Παλμύρα.

Ο βενετσιάνος ζωγράφος του 18ου αιώνα Τζιοβάννι Μπαττίστα Τιέπολο (1696 – 1770) φιλοτέχνησε το «Θρίαμβο του Αυρηλιανού ή η βασίλισσα Ζηνοβία ενώπιον του Αυρηλιανού» (1717), που βρίσκεται στο Μουσείο ντελ Πράδο της Μαδρίτης. La reine Zénobie devant l’empereur Aurélien, tableau de Giambattista Tiepolo, musée du Prado.

Η Ζηνοβία και ο γιος της Ουαμπαλάτ προσπάθησαν να διαφύγουν από την πόλη, αιχμαλωτίστηκαν όμως κοντά στον ποταμό Ευφράτη και μεταφέρθηκαν στη Ρώμη το 272 μ.Χ. Κατά τη θριαμβευτική πομπή που έκανε ο Αυρηλιανός στη Ρώμη, η Ζηνοβία στολισμένη, κατά διαταγή του αυτοκράτορα, με τους πολύτιμους λίθους της και όλα τα κοσμήματά της, σύρθηκε δεμένη με χρυσές αλυσίδες πίσω από το άρμα του.

Giovanni Battista Tiepolo, Queen Zenobia Addressing her Soldiers, c. 1725–30.

Εντυπωσιασμένος όμως ο Αυρηλιανός από την εκθαμβωτική ομορφιά της Ζηνοβίας, αλλά και το θάρρος της να ορθώσει το ανάστημά της κατά της Αυτοκρατορίας της Ρώμης, πρόσφερε σ’ αυτή την ελευθερία της. Στη Ρώμη, η έκπτωτη «βασίλισσα της ερήμου» παντρεύτηκε ένα Ρωμαίο συγκλητικό και πέρασε την υπόλοιπη ζωή της μέσα σε ανέσεις και πολυτέλεια στη ρωμαϊκή έπαυλή του κοντά στο σημερινό Τίβολι της Ιταλίας.

Queen Zenobia and a female slave, funerary stele from the 3rd century, at Palmyra, Syria.

Η ιστορία της Ζηνοβίας θυμίζει ότι η Συρία, που βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με το φάσμα της ολοκληρωτικής καταστροφής, υπήρξε κοιτίδα μεγάλων πολιτισμών. Αραμαίοι, Άραβες και Βεδουίνοι έζησαν εκεί ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, εκατοντάδες χρόνια. Η Ζηνοβία «στην πραγματικότητα εξέφραζε τον πόθο των ανθρώπων της, αυτό το πάθος για ελευθερία που καλλιεργεί η έρημος στους λαούς που την κατοικούν».

Αΐν Ντάρα (ΒΔ Συρία στα σύνορα με την Τουρκία). Ένας επιβλητικός ναός αφιερωμένος στην πολεμική Ιστάρτη / Αστάρτη (13ος-8ος αι. π.Χ.) εκφράζει τον νέο λαό που μετακινήθηκε από την αραβική έρημο προς την Συρία στο τέλος της Προϊστορικής εποχής. Ήταν οι Αραμαίοι, που αποτελούν έως σήμερα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμιακού υποστρώματος της χώρας. Η Συρία, που υπήρξε κοιτίδα μεγάλων πολιτισμών, βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με το φάσμα της ολοκληρωτικής καταστροφής. Με τον φακό του Θεόφιλου Προδρόμου και τα κείμενα της ιστορικού Μαριάννας Κορομηλά ξεδιπλώνεται ένας ευγενικός κόσμος, βαθιά πολιτισμένος και ιδιαίτερα οικείος στην ιστορική μνήμη του ελληνισμού. 

Ψηφιδωτό δάπεδο (λεπτομέρεια) του 5ου μ.Χ. αι. από έπαυλη στις εξοχές της Αντιόχειας. Αρχαιολογικό Μουσείο Χατάι.

Στόχος είναι να κινητοποιηθούν οι μηχανισμοί της μνήμης, ανακαλώντας όχι μόνο τα χίλια χρόνια της ελληνιστικής, ελληνορωμαϊκής και βυζαντινής ιστορίας του τόπου (333 π.Χ. έως 636 μ.Χ.), αλλά επίσης τους δεσμούς και τις επιρροές μεταξύ ελληνικού και συριακού πολιτισμού από την εποχή του Χαλκού έως σήμερα. Αν και παρακολουθούμε από κοντά την τραγωδία που εξελίσσεται στη Μέση Ανατολή, το δράμα εκατομμυρίων ανθρώπων, την καταστροφή και τη λεηλασία σημαντικότατων μνημείων, η έκθεση είναι καθαρά πολιτιστική, δίχως αναφορές στα πρόσφατα γεγονότα. Το μέγεθος της τραγωδίας αποκτά τις ασύλληπτες διαστάσεις του όταν έρθει κανείς σε επαφή ακόμη και με τα πολιτιστικά μόνο μεγέθη.

Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της έκθεσης «Χαίρε, ω φιλτάτη Συρία! Φωτογραφίες του Θεόφιλου Προδρόμου από έναν κόσμο οριστικά χαμένο», που συνδιοργάνωσαν το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και το Αρχείο της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόραμα στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ, στη Βίλα Καπαντζή (7 Φεβρουαρίου έως 19 Απριλίου 2015).

Μαριάννα Κορομηλά, Στον αστερισμό του Καρκίνου, έκδ. ΜΙΕΤ και Αρχείο Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόραμα (ΑΠΑΝ), Αθήνα 2015, 47 σελ.

Γειτονικό άστρο φιλοξενεί… φιλόξενους πλανήτες. Hubble Search for Transit of the Earth-mass Exoplanet Alpha Centauri Bb

Καλλιτεχνική απεικόνιση του εξωπλανήτη Alpha Centauri Bb που βρίσκεται σε ένα σύστημα που πιθανώς να διαθέτει και φιλόξενους στη ζωή πλανήτες. This artist's concept shows the newfound alien planet Alpha Centauri Bb, found in a three-star system just 4.3 light-years from Earth. Credit: ESO/L. Calçada

Πριν από τρία χρόνια διεθνής ερευνητική ομάδα ανακάλυψε ένα πλανήτη που κινούνταν γύρω από το άστρο Alpha Centauri B και είναι ο κοντινότερος εξωπλανήτης που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Όμως ο πλανήτης κινείται σε απόσταση αναπνοής από το άστρο και έτσι δεν είναι φιλικός στη ζωή. Όμως νέες παρατηρήσεις στο σύστημα αυτό δείχνει ότι πιθανώς υπάρχουν και άλλοι πλανήτες εκεί με κάποιους εξ αυτών να διαθέτουν συνθήκες ευνοϊκές για την παρουσία της ζωής.

Γειτονική ζωή;

Ο Alpha Centauri B διαθέτει πιθανώς κάποιους κόσμους με συνθήκες ευνοϊκές για τη ζωή. This wide-field view of the sky around the bright star Alpha Centauri was created from photographic images forming part of the Digitized Sky Survey 2. The star appears so big just because of the scattering of light by the telescope's optics as well as in the photographic emulsion. Alpha Centauri is the closest star system to the Solar System. Credit: ESO/Digitized Sky Survey 2

Πριν από τρία χρόνια διεθνής ερευνητική ομάδα παρατήρησε το άστρο Alpha Centauri Bb και ανακάλυψε την παρουσία κοντά σε αυτό ενός βραχώδη πλανήτη με μάζα παρόμοια με αυτή της Γης. Ο πλανήτης που βρίσκεται σε απόσταση 4,3 ετών φωτός από τη Γη έλαβε την ονομασία Alpha Centauri Bb και σύμφωνα με τους ερευνητές βρίσκεται τόσο κοντά στο μητρικό του άστρο που ολοκληρώνει μια περιστροφή σε λιγότερες από 100 ώρες. Οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται σε αυτόν βρίσκονται πέριξ των 1,500 βαθμών Κελσίου γεγονός που κάνει απαγορευτική την παρουσία της ζωής εκεί.

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ στη Βρετανία παρατήρησαν εκ νέου το άστρο Alpha Centauri B και κατέληξαν σε δύο πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι κοντά στον Alpha Centauri Bb υπάρχει άλλος ένας βραχώδης πλανήτης με μέγεθος διπλάσιο από αυτό της Γης. Αυτός ο πλανήτης ολοκληρώνει μια περιστροφή γύρω από το άστρο του σε περίπου 20 μέρες και είναι επίσης αφιλόξενος για τη ζωή αφού και σε αυτόν οι θερμοκρασίες είναι εξαιρετικά υψηλές. Όμως σύμφωνα με τους ερευνητές το σύστημα αυτό δεν διαθέτει μόνο αυτούς τους δύο πλανήτες αλλά και άλλους οι οποίοι βρίσκονται πιο μακριά από το άστρο και άρα είναι πιθανό να διαθέτουν νερό σε υγρή μορφή καθώς και άλλα φιλικά στη ζωή χαρακτηριστικά. Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στη διαδικτυακή υπηρεσία προδημοσιεύσεων Arxiv (http://arxiv.org/abs/1503.07528).

Μιχάλης Κατσαρός, «Θα σας περιμένω»

Θα σας περιμένω μέχρι τα φοβερά μεσάνυχτα αδιάφορος-

Δεν έχω πια τι άλλο να πιστοποιήσω.

Οι φύλακες κακεντρεχείς παραμονεύουν το τέλος μου

ανάμεσα σε θρυμματισμένα πουκάμισα και λεγεώνες.

Θα περιμένω τη νύχτα σας αδιάφορος

χαμογελώντας με ψυχρότητα για τις ένδοξες μέρες.

Πίσω από το χάρτινο κήπο σας

πίσω από το χάρτινο πρόσωπό σας

εγώ θα ξαφνιάζω τα πλήθη

ο άνεμος δικός μου

μάταιοι θόρυβοι και τυμπανοκρουσίες επίσημες

μάταιοι λόγοι.

Μην αμελήσετε.

Πάρτε μαζί σας νερό.

Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία.

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Μιχάλης Κατσαρός, «Κατά Σαδδουκαίων» (1953)

Το ιδανικό σώμα στην αρχαία Ελλάδα. Defining beauty: the body in ancient Greek art

Μαρμάρινο άγαλμα γυμνής Αφροδίτης. Ρωμαϊκό αντίγραφο, 2ος αι. μ.Χ. Royal Collection Trust/Her Majesty Queen Elizabeth II, 2015.

Την εξέλιξη των κανόνων του ωραίου στην αρχαία Ελλάδα και τις επιρροές τους παρουσιάζει το Βρετανικό Μουσείο σε έκθεσή του, συγκεντρώνοντας εμβληματικά αγάλματα που περιλαμβάνονται στη συλλογή του καθώς και «θαυμαστά» δάνεια από άλλα μουσεία.

Ρωμαϊκό αντίγραφο του περίφημου Δισκοβόλου του Μύρωνα, από τη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου. Nobility of nudity: a Roman copy of Myron’s 5th century BC bronze discus-thrower (discobolus).

Με τίτλο «Ο ορισμός του ωραίου: το σώμα στην τέχνη στην αρχαία Ελλάδα», η έκθεση παρουσιάζει τις διάφορες απεικονίσεις του σώματος στην αρχαία Ελλάδα.

Figure of a River God, (circa 438-432BC) – one of the Parthenon Sculptures or ‘Elgin Marbles’. It comes from the west pediment of the Parthenon, and is thought to represent the river Ilissos. To  get a figure to fit the space of a pediment’s raking cornice, you have to make it miniature or have it recline, and once you’ve got the figure to lie, it becomes a good subject for representing water, as it “flows” into the corner. The piece has about it that shifting indefinable quality of breathing vitality; cold marble is made lissom and languid by a process of almost magical alchemy and turned into warm flesh and flowing drapery, which is then converted again into water.

Το ιδεατό και παγκόσμιο του καιρού των μεγάλων γλυπτών της Αθήνας κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. γίνεται πιο προσωπικό και ρεαλιστικό την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.

Marble metope from the Parthenon, by Pheidias. Photograph: PR

A Marble relief (Block XLVII) from the North frieze of the Parthenon.

A figure of a naked man, possibly Dionysos. Designed by Phidias, Athens, Greece, 438BC-432BC.

Στην έκθεση περιλαμβάνονται και έξι από τα περίφημα Γλυπτά του Παρθενώνα, καθώς και «θαυμαστά» δάνεια, σύμφωνα με την έκφραση του διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, Νιλ ΜακΓκρέγκορ. Μεταξύ των δανείων αυτών είναι ένα εκπληκτικό μπρούτζινο άγαλμα το οποίο ανασύρθηκε από τα νερά της Μεσογείου το 1999 και πλέον ανήκει στην Κροατία.

Bronze statuette of Zeus (1st-2nd century AD). This representation of the great Lord Olympus, some 20cm high, is an extraordinary piece: macho, commanding, erotically inspiring, all the things that the male body can be. It came into the British Museum collection in the mid 19th century having been in the collection of Dominique Vivant Denon, the first director of the Louvre.

‘Lely’s Venus’ a Roman copy of the lost Greek original (Royal Collection Trust/Her Majesty Queen Elizabeth II 2015). She’s a truly exceptional piece of carving and composition who represents the danger of getting too close to goddesses: the idea is that you approach her from behind and you see her broad flat back, her head looking forcefully down over her right shoulder, and her right arm reaching over her left shoulder and seeming to play with our attention and beckon us to move closer. So we do first a quarter turn, and then a three-quarter turn, but finally our expectations are denied because we do not get an intimate view of her sexual parts and instead what we get is an intimidating stare. A piece that seems at first welcoming is in fact, very threatening.

The Belvedere Torso (1st century BC to 1st century AD). This piece was much praised by Michelangelo, and inspired The Creation of Adam; when asked by the Pope to restore it, he refused on the grounds it was an inimitable work of art which, though broken, possessed the ideal principles of Greek sculpture. I think it’s probably a representation of Hercules, after his labours, awaiting divinity, though there are a few different theories – there is a suggestion that he’s Ajax – and what’s so remarkable about it is the articulation of the different planes of the body; it’s like a cubist painting by Picasso.

«Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων 30 ετών», εξήγησε ο ΜακΓκρέγκορ. 

Statuette of a veiled and masked dancer, aka the Baker Dancer (3rd-2nd century BC). It’s a virtuoso, almost dazzling display of modelling, first of all in clay and then cast in bronze, of a female dancer using her drapery to suggest the body beneath, which she’s clearly very proud of. It’s a great example of the use of drapery as sexual innuendo by sculptors in a society where the depiction of the female body was more problematic than the male.

Marble statue of a boy athlete, aka the Westmacott Athlete (1st century AD). This is a copy of a lost Greek original from around the time of Socrates, and I like to think of him as from Plato’s Charmides, a dialogue in which a beautiful boy is admired and interrogated by Socrates, who determines that he is not only beautiful but morally sound: he is drawn even more to him because he demonstrates “charis” or grace. You can also see here how the sexuality of the athletic nude is reduced by the downsizing of the genitals – and there’s no thrusting as you find with the goal-scoring footballers of today.

«Είναι ένας εθνικός θησαυρός και μια ευκαιρία για εμάς να δούμε πώς έμοιαζαν πραγματικά τα ελληνικά, μπρούτζινα αγάλματα», πρόσθεσε.

LMUs Doryphoros: Georg Römer reproduced what were regarded as the qualitatively most convincing and best preserved elements of three Roman copies. (Snapshot of the exhibition’s trailer)

Πραγματικά, πολλά από τα μπρούτζινα αγάλματα έχουν εξαφανιστεί, καθώς καταστράφηκαν κατά την αρχαιότητα επειδή είχαν μεγαλύτερη αξία ως μέταλλο παρά ως έργα τέχνης. Η πλειονότητά τους έχει φτάσει ως την εποχή μας μέσω μαρμάρινων, ρωμαϊκών αντιγράφων.

Black-figured amphora featuring the death of Priam, 550BC-540BC. Photograph: PR

Η έκθεση αυτή, η πρώτη μιας σειράς που έχει στόχο να επιδείξει τις μόνιμες συλλογές του Βρετανικού Μουσείου, θα διαρκέσει ως τις 5 Ιουλίου 2015.

Defining Beauty is at the British Museum, London WC1, from March 26 to 5 July, sponsored by Julius Baer. Details: britishmuseum.org.