Σκαλίσματα ή τέχνη τα σχέδια σε πανάρχαιες πέτρες; Is this 100,000-year-old hashtag the first humanmade symbol—or just a pretty decoration?

Έχουν ηλικία 100 χιλιάδων ετών και οι ειδικοί διαφωνούν για τον λόγο της δημιουργίας τους. A piece of red ochre with a deliberately engraved design, which is the oldest known evidence for the creation of a complex image. Photograph: Anna Zieminski/AFP/Getty Images

Πριν από 100 χιλιάδες έτη άνθρωποι που ζούσαν στο σπήλαιο Blombos στην Νότιο Αφρική άρχισαν να χαράσσουν γραμμές σε κόκκινες πέτρες σχηματίζοντας κάποια σύμβολα που σε κάποιους θύμισαν τα σημερινά... hashtag. Οι πέτρες αυτές έχουν ηλικία παλαιότερη από εκείνη των πρώτων δειγμάτων τέχνης που ήταν σπηλαιογραφίες που απεικόνιζαν κυρίως ζώα αλλά και ορισμένες φορές ανθρώπους.

Η χάραξη των γραμμών στις πέτρες θεωρήθηκε από κάποιους ειδικούς ως η πρώτη προσπάθεια του ανθρώπινου είδους να κάνει ενέργειες συμβολισμού διαδικασία που αποτελεί δείγμα υψηλής νοημοσύνης. Όμως ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Κρίστιαν Τίλεν, γνωσιακό επιστήμονα του Πανεπιστημίου Άαρχους στην Δανία διαφωνεί ότι στην περίπτωση αυτή έχουμε να κάνουμε με συμβολισμό.

Οι ερευνητές ανάμεσα στους οποίους ήταν και αρχαιολόγοι παρουσίασαν την μελέτη τους σε μεγάλο συνέδριο εξέλιξης της γλώσσας στην Πολωνία. Υποστηρίζουν ότι οι δημιουργοί τους έκαναν αυτά τα σημάδια είτε για λόγους διακόσμησης είτε γιατί απλά τους άρεσε να βλέπουν τις γραμμές πάνω στις πέτρες. 

An early human scratched this hashtag pattern into a red ochre stone at Blombos Cave in South Africa. CHRISTOPHER HENSHILWOOD AND FRANCESCO D’ERRICO

Οι ερευνητές μελέτησαν τόσο τις επίμαχες πέτρες αλλά και κάποια τσόφλια αυγών στρουθοκαμήλων ίδιας ηλικίας με τις πέτρες στα οποία υπήρχαν ανάλογα σχέδια με παράλληλες και κάθετες γραμμές. Για να υπάρχει συμβολισμός θα έπρεπε κάποια από τα σχέδια στις πέτρες να επαναλαμβάνονται σε διάφορες πέτρες και κάθε φορά να είναι όλο και πιο ευδιάκριτα σε εκείνον που τα κοίταζε ώστε να γίνεται αντιληπτό εύκολα αυτό που συμβόλιζε το κάθε σχέδιο. Όμως οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε.

Τα σχέδια στις πέτρες σύμφωνα με τους ερευνητές δεν επαναλαμβάνονται και δεν δείχνουν να έχουν κάποια λογική ή συνοχή που να δείχνει ότι έχουμε να κάνουμε με κάποιου είδους συμβολισμού.

Πηγές: http://www.sciencemag.org/news/2018/04/100000-year-old-hashtag-first-human-symbol-or-just-pretty-decoration - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=969552

Μηχανή αυτοδίδακτη στην ιστορία της τέχνης. Art-ificial Intelligence? Algorithm Sorts Paintings Like a Person

Βασίλι Καντίνσκι, «Τοπίο με καπνοδόχο εργοστασίου»: εκτός από τα καλλιτεχνικά ρεύματα η μηχανή μπόρεσε επίσης να διακρίνει τα έργα του κάθε ζωγράφου. Wassily Kandinsky, Landscape with factory chimney (1910). A team of researchers has developed an artificial intelligence (AI) program that can classify famous works of art based on their style, genre or artist — tasks that normally require a professional art historian.

Μπορεί μια μηχανή να δει την τέχνη έτσι όπως τη βλέπουν τα ανθρώπινα μάτια; Η αυθόρμητη απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι συνήθως αρνητική, όμως η πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης έρχεται να μας εκπλήξει δείχνοντάς μας ότι οι «έξυπνες» μηχανές μπορούν να αξιολογήσουν τα έργα τέχνης με τον ίδιο τρόπο με τους ανθρώπους. Σε μελέτη που έγινε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης κατόρθωσε να εξελιχθεί σε αυτοδίδακτο ιστορικό τέχνης. Μελετώντας 77.000 πίνακες ζωγραφικής έμαθε μόνο του να ξεχωρίζει σε ποιο καλλιτεχνικό ρεύμα ανήκει ο καθένας και, βάσει αυτού, τους τοποθέτησε στη σωστή χρονολογική σειρά χωρίς να του έχει δοθεί καμία πληροφορία σχετικά με τους ζωγράφους που τους δημιούργησαν ή την εποχή του κάθε καλλιτεχνικού ρεύματος. Εξίσου εντυπωσιακό, η μηχανή ξεχώρισε τα έργα του κάθε δημιουργού και ήταν σε θέση να διακρίνει σχέσεις και επιρροές ανάμεσα σε ζωγράφους όπως ο Γκρέκο ή ο Σεζάν με μεταγενέστερα καλλιτεχνικά ρεύματα. Όπως διαπίστωσαν μάλιστα οι επιστήμονες, τα κριτήρια που φάνηκε να χρησιμοποιεί - χωρίς καν να τα γνωρίζει - είναι τα ίδια με αυτά που ισχύουν στην «ανθρώπινη» ιστορία της τέχνης.

Σχολείο για μηχανές

At the Art & Artificial Intelligence Lab at Rutgers University, computer scientists Ahmed Elgammal and Babak Saleh are teaching computers how to see and think like human beings – more specifically, like art historians.

Η μελέτη έγινε από ερευνητές του Εργαστηρίου Τέχνης και Τεχνητής Νοημοσύνης του Πανεπιστημίου Ράτζερς στο Νιου Τζέρσεϊ, το οποίο τα τελευταία χρόνια δεν παύει να μας εκπλήσσει με τις ανακαλύψεις του σχετικά με τις καλλιτεχνικές ικανότητες των έξυπνων μηχανών. Προκειμένου να διερευνήσουν το πώς ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να αξιολογεί τη ζωγραφική, οι επιστήμονες κατέφυγαν στη μηχανική μάθηση, τα υπολογιστικά προγράμματα που σχεδιάζονται έτσι ώστε μια μηχανή να μαθαίνει μόνη της με την εμπειρία και να εφαρμόζει τις γνώσεις που αποκτά για να εκτελέσει διάφορα καθήκοντα. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες «έβαλαν στο θρανίο» ένα σύστημα συνελικτικών νευρωνικών δικτύων - μια μορφή βαθιάς μηχανικής μάθησης η οποία χρησιμοποιείται στην «υπολογιστική όραση» για την ανάλυση οπτικών πληροφοριών.

«Προηγούμενες μελέτες, μεταξύ των οποίων κάποιες από το εργαστήριό μας, έχουν δείξει ότι μια μηχανή μπορεί να ξεχωρίσει τη διαφορά ανάμεσα σε έναν αναγεννησιακό και έναν μπαρόκ ή έναν ιμπρεσιονιστικό πίνακα» λέει ο καθηγητής Αχμέντ Ελγκαμάλ, διευθυντής του Εργαστηρίου Τέχνης και Τεχνητής Νοημοσύνης του Ράτζερς και επικεφαλής της μελέτης η οποία δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική πλατφόρμα arXiv. «Θελήσαμε λοιπόν να δούμε πώς ακριβώς η μηχανή κάνει κάτι τέτοιο και αν αυτό σχετίζεται με την ιστορία της τέχνης και τη μεθοδολογία της. Έτσι χρησιμοποιήσαμε δίκτυα βαθείας μάθησης για να εκπαιδεύσουμε τη μηχανή να κατηγοριοποιεί καλλιτεχνικά ρεύματα». Τα μόνα δεδομένα που «φορτώθηκαν» στον υπολογιστή ήταν οι 77.000 εικόνες των ζωγραφικών έργων που έπρεπε να μελετήσει και μία εικόνα για κάθε καλλιτεχνικό ρεύμα - συνολικά είκοσι τον αριθμό, από την Αναγέννηση, τον 14ο αιώνα, ως την ποπ αρτ, τον 20ό αιώνα. «Μόνο αυτά δόθηκαν στη μηχανή, καμία άλλη πληροφορία» εξηγεί ο καθηγητής. «Στη συνέχεια τα δίκτυα βαθείας μάθησης "έβλεπαν" ολόκληρες τις εικόνες, εξήγαν ορισμένες πληροφορίες με διάφορους τρόπους και μετά τις επεξεργάζονταν ξανά και ξανά, ώσπου να φθάσουν σε μια τελική απόφαση».

Αυτοδίδακτος ιστορικός τέχνης

Art for the AI generation. An artificial intelligence has been developed that produces images in unconventional styles – and much of its output has already been given the thumbs up by members of the public. Credit: Art and Artificial Intelligence Laboratory, Rutgers University

Όπως αποδείχθηκε, οι αποφάσεις της μηχανής ήταν αλάνθαστες. Όχι μόνο κατηγοριοποίησε σωστά τους πίνακες στα είκοσι καλλιτεχνικά ρεύματα, αλλά επίσης τους έβαλε στη σωστή χρονολογική σειρά παρά το γεγονός ότι δεν της είχε δοθεί καμία σχετική πληροφορία. «Η μηχανή βρήκε από μόνη της ότι, για παράδειγμα, η Αναγέννηση προηγήθηκε του μπαρόκ ή ότι ο ιμπρεσιονισμός προηγήθηκε του κυβισμού» λέει ο κ. Ελγκαμάλ. «Αυτό ήταν πραγματικά εκπληκτικό. Γιατί δεν δώσαμε στη μηχανή πληροφορίες σχετικά με το πότε δημιουργήθηκε το κάθε έργο, δεν της δώσαμε την πληροφορία ότι η Αναγέννηση προηγείται του μπαρόκ. Ο τρόπος που η μηχανή τοποθέτησε τα έργα τέχνης με αυτή τη σειρά είναι πραγματικά εντυπωσιακός και σημαίνει κάτι σημαντικό. Ότι τα καλλιτεχνικά ρεύματα εξελίχθηκαν με τον χρόνο, τα οπτικά στοιχεία του στυλ εξελίχθηκαν με έναν πολύ ομαλό τρόπο με το πέρασμα των αιώνων. Και το υπολογιστικό σύστημα της μηχανής μπορεί να συλλάβει αυτή την εξέλιξη».

Σε αυτό συμφωνεί η Μάριαν Ματσόνε, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στο Κολέγιο του Τσάρλεστον στη Νότια Καρολίνα, η οποία συνεργάζεται με το Εργαστήριο Τέχνης και Τεχνητής Νοημοσύνης του Ράτζερς και συνυπογράφει τη μελέτη. Όπως επισημαίνει, η ταξινόμηση των έργων στη σειρά με βάση το καλλιτεχνικό ρεύμα στο οποίο ανήκαν ήταν ακριβής μέχρι την παραμικρή... πινελιά. «Η μηχανή ήταν σε θέση να καταλάβει τη διαφορά ανάμεσα στις αρχικές εκφράσεις ενός ρεύματος και τις μεταγενέστερες, ενώ γενικώς μπορούσε να διακρίνει διαφοροποιήσεις μέσα σε κάθε ρεύμα» λέει. «Για παράδειγμα, στους πίνακες της Αναγέννησης ξεχώρισε τους ζωγράφους της πρώιμης από εκείνους της ύστερης περιόδου, όπως επίσης ξεχώρισε τους Βορειοευρωπαίους από τους Ιταλούς». Επιπλέον, όπως προσθέτει ο κ. Ελγκαμάλ, ο υπολογιστής στην κατηγοριοποίησή του «αρχίζει» το κάθε ρεύμα με τον καλλιτέχνη που πραγματικά το εισήγαγε. «Για παράδειγμα, ξεχώρισε ότι ο κυβισμός ξεκίνησε με τον Πικάσο, η Αναγέννηση της Βόρειας Ευρώπης με τον Βαν Αϊκ και τον Ντίρερ» λέει.

Γέφυρες επιρροής

Πολ Σεζάν, «Αγρότης καθιστός»: ότι ο Σεζάν αποτέλεσε «γέφυρα» από τον ιμπρεσιονισμό προς τον κυβισμό και τη μοντέρνα τέχνη ήταν γνωστό, αλλά επιβεβαιώθηκε από την τεχνητή νοημοσύνη.

Εντοπίζοντας τα κοινά σημεία των δεκάδων χιλιάδων έργων τέχνης, ο υπολογιστής έδειξε επίσης ότι έχει την ικανότητα να διακρίνει επιρροές. Στις γραφικές αναπαραστάσεις οι ερευνητές είδαν ότι σχημάτισε μια «γέφυρα» συνδέοντας τα έργα του Πολ Σεζάν, τα οποία είχε τοποθετήσει σωστά στον ιμπρεσιονισμό, με τα ρεύματα του κυβισμού και της αφηρημένης τέχνης. «Οι ιστορικοί τέχνης θα σας πουν αμέσως ότι ο Σεζάν επηρέασε τους κυβιστές και τους ζωγράφους της αφηρημένης τέχνης, ακόμα και τη Βικιπαίδεια αν κοιτάξετε γράφει ότι ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από τον ιμπρεσιονισμό στον κυβισμό» λέει ο κ. Ελγκαμάλ. «Και η μηχανή εντόπισε αυτή τη σχέση συνδέοντας τον Σεζάν με τον ιμπρεσιονισμό αλλά απλώνοντας μια γραμμή που έφθανε στον Πικάσο, στον Καντίνσκι, στον Μάλεβιτς και σε άλλους».

Ελ Γκρέκο, «Άγιος Ιερώνυμος»: η σύνδεση του Γκρέκο και ορισμένων άλλων αναγεννησιακών ζωγράφων με κάποιους μοντέρνους καλλιτέχνες εμφανίστηκε ισχυρή.

Μια άλλη σύνδεση που έκανε ο υπολογιστής ήταν εκείνη του Γκρέκο και ορισμένων ακόμα ζωγράφων της Αναγέννησης με ζωγράφους της μοντέρνας και της αφηρημένης τέχνης. «Γνωρίζουμε, αλλά μόνο αόριστα, ότι ορισμένοι μοντέρνοι ζωγράφοι έχουν πει ότι έχουν εμπνευστεί από κάποια έργα του Γκρέκο» λέει η κυρία Ματσόνε. «Το γεγονός όμως ότι η μηχανή συνέδεσε με τόσο ισχυρό τρόπο τον Γκρέκο και άλλους αναγεννησιακούς ζωγράφους με τους μοντέρνους καλλιτέχνες για μένα υποδηλώνει πως εμείς ως ιστορικοί τέχνης θα πρέπει μάλλον να επανεξετάσουμε το συγκεκριμένο ζήτημα και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε περισσότερο αυτές τις επιρροές». Εκτός από τις ομοιότητες και τους συσχετισμούς η τεχνητή νοημοσύνη μπόρεσε επίσης να διακρίνει τις ιδιαιτερότητες. Έτσι «έβγαλε στην άκρη», κατά κάποιον τρόπο σαν ειδική κατηγορία, τον Ανρί Ρουσό, τον ναΐφ ζωγράφο του μετα-ιμπρεσιονισμού. «Αν κοιτάξετε τα γραφήματα, θα δείτε ότι η μηχανή τον έχει ξεχωρίσει. Σαν να μπορεί να δει ότι υπάρχει κάτι πραγματικά ενδιαφέρον και μοναδικό στον Ρουσό το οποίο τον ξεχωρίζει από όλους τους άλλους ζωγράφους του γυρίσματος του 20ού αιώνα» επισημαίνει η καθηγήτρια.

Τα μυστικά της μάθησης

Ανρί Ρουσό, «Το όνειρο»: ο υπολογιστής ξεχώρισε σαν «ειδική κατηγορία» τον ιδιαίτερο ναΐφ ζωγράφο του μετα-ιμπρεσιονισμού.

Το τι ακριβώς εξετάζει η μηχανή και πώς καταλήγει στα συμπεράσματά της δεν είναι ακόμη απολύτως κατανοητό. Οι ερευνητές θεωρούν ότι με βάση αυτά που «βλέπει» βρίσκει ομοιότητες λαμβάνοντας υπόψη χαρακτηριστικά όπως το φως, η υφή, τα χρώματα, συγκεκριμένα σχήματα και μορφές, ή ότι σε κάποιον βαθμό ενδέχεται να αναγνωρίζει και αντικείμενα.

 Heinrich Wölfflin

Για να εξετάσουν ωστόσο κάποια από τα κριτήρια που χρησιμοποιεί, ανέλυσαν τα αποτελέσματα συγκρίνοντάς τα με τους κανόνες ταξινόμησης των καλλιτεχνικών ρευμάτων που καθιέρωσε ο ελβετός ιστορικός τέχνης Χάινριχ Βέλφλιν στις αρχές του 20ού αιώνα. «Η τεχνητή νοημοσύνη φυσικά δεν σου λέει πώς κάνει τις ερμηνείες της. Για να το διερευνήσουμε, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη μεθοδολογία των ιστορικών τέχνης, και συγκεκριμένα του Βέλφλιν» εξηγεί ο κ. Ελγκαμάλ. «Όπως είδαμε, τα κριτήρια που ορίζουν οι θεμελιώδεις αρχές του Βέλφλιν, όπως π.χ. το γραμμικό και το ζωγραφικό ή η επιφάνεια και το βάθος, έχουν εφαρμοστεί από τη μηχανή. Και αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί βλέπουμε ότι μόνο λίγοι παράγοντες μπορούν να εξηγήσουν τις περισσότερες μεταβλητές στην ιστορία της τέχνης, επιτρέποντας στη μηχανή να συλλάβει τις παραλλαγές στα οπτικά στοιχεία».

Βεβαίως ο προσδιορισμός των καλλιτεχνικών ρευμάτων, και κυρίως των χαρακτηριστικών που συνιστούν το καθένα από αυτά, δεν είναι απλή υπόθεση και συχνά φέρνει σε αντιπαράθεση και διχάζει τους μελετητές. Το βέβαιο είναι ότι δεν βασίζεται μόνο στις οπτικές πληροφορίες στις οποίες βασίστηκαν τα συνελικτικά νευρωνικά δίκτυα που χρησιμοποίησαν οι ερευνητές, και αυτό θεωρήθηκε από ορισμένους ιστορικούς τέχνης ένα μειονέκτημα της μελέτης. Η κυρία Ματσόνε ωστόσο θεωρεί ότι - από την πλευρά της ιστορίας της τέχνης και όχι από εκείνη της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία θέλει κατά κύριο λόγο να μελετήσει πώς «σκέφτονται» οι «έξυπνες» μηχανές για να τις εξελίξει περισσότερο - το ζητούμενο στη συγκεκριμένη εργασία δεν ήταν ο προσδιορισμός του στυλ.

Σταθερότητα και ακρίβεια

Examples of images generated by the system after trained on 80K paintings from the 15th century to 20th century and forced to deviate from established styles. Credit: Art and Artificial Intelligence Laboratory, Rutgers University

Δεν χρειαζόμαστε από τη μηχανή να μας πει τι είναι η μπαρόκ ζωγραφική, αυτό το γνωρίζουμε ήδη» τονίζει η καθηγήτρια. «Εκείνο που έχει σημασία εδώ δεν είναι η ταυτοποίηση του καλλιτεχνικού ρεύματος. Για εμάς ως ιστορικούς τέχνης είναι ενδιαφέρον να δούμε τα μοτίβα που μπορεί να ανιχνεύσει η μηχανή, όχι μόνο για να διαπιστώσουμε αν είναι τα ίδια μοτίβα που ανιχνεύουν οι ιστορικοί τέχνης αλλά και για να ανακαλύψουμε αν μπορεί να δει μοτίβα και συσχετισμούς που εμείς, με το ανθρώπινο μάτι, δεν μπορούμε να δούμε». Ένα «ατού» της τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό ομοιοτήτων και τον προσδιορισμό μοτίβων σε σχέση με το ανθρώπινο μάτι είναι ότι μπορεί να επεξεργαστεί πάρα πολλά δεδομένα πάρα πολύ γρήγορα. Αυτό βεβαίως δεν την καθιστά «καλύτερο» ιστορικό τέχνης από ό,τι οι άνθρωποι. Προσφέρει όμως στους επιστήμονες ένα μέσο για να «τεστάρουν» θεωρίες και ενδεχομένως να προβούν σε νέες ανακαλύψεις. Ήδη από αυτή την πρώτη μελέτη η μηχανή φάνηκε πολλά υποσχόμενη και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις.

Without “style ambiguity”, the system would just generate images that look like traditional art; i.e., not creative. Here the system is generating images with recognizable genres such as portraits, landscapes, etc. Credit: Art and Artificial Intelligence Laboratory, Rutgers University

Κατ' αρχάς, τοποθετώντας σωστά τα δεκάδες χιλιάδες έργα στα καλλιτεχνικά ρεύματα στα οποία ανήκουν, η μηχανή επιβεβαίωσε για πρώτη φορά με έναν «απτό τρόπο» ορισμένες θεμελιώδεις θεωρίες και μεθοδολογίες της ιστορίας της τέχνης. «Ένα από τα πράγματα που με εντυπωσίασαν ήταν το πόσο σταθερά ακριβής ήταν» λέει η κυρία Ματσόνε. «Ακόμη, για παράδειγμα, και το ότι ξεχώρισε τον Ρουσό για μένα επιβεβαίωσε πως υπάρχει συνέπεια με τον τρόπο με τον οποίο οι ιστορικοί τέχνης εξετάζουν την τέχνη. Για μένα είναι πολύ σημαντικό το ότι τα αποτελέσματα στηρίζουν αυτά που εμείς οι ιστορικοί τέχνης ήδη πιστεύουμε για την τέχνη. Αρχίζουμε με αυτόν τον τρόπο να έχουμε ένα εργαλείο που μπορεί να προσφέρει εμπειρική απόδειξη για τις μεθόδους μας».

Η μηχανή άφησε επίσης να διαφανούν οι δυνατότητές της ως προς τον εντοπισμό συσχετισμών που ενδεχομένως είχαν διαφύγει ως τώρα από τους ειδικούς κυρίως, όπως επισημαίνει η καθηγήτρια, με τη σύνδεση που έκανε ανάμεσα σε αναγεννησιακούς ζωγράφους όπως ο Γκρέκο και εκπροσώπους της μοντέρνας και αφηρημένης τέχνης. Ευελπιστεί μάλιστα ότι στο μέλλον θα εντοπιστούν και άλλοι καινούργιοι ενδιαφέροντες συσχετισμοί. «Έδειξε ότι μπορεί να προσφέρει νέους τρόπους για τη θεώρηση των καλλιτεχνικών ρευμάτων και την εξέταση των δεδομένων. Η ακρίβεια και η συνέπειά της για μένα δείχνει ότι τελικά υπάρχουν κάποια βασικά, θεμελιώδη χαρακτηριστικά τα οποία η μηχανή βλέπει αλλά το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να δει» τονίζει. «Ίσως δεν έχουμε ακόμη το κατάλληλο λεξιλόγιο για να περιγράψουμε αυτά τα χαρακτηριστικά, ίσως να μην κατανοούμε τι ακριβώς είναι αυτά τα χαρακτηριστικά, όμως το γεγονός ότι ο τρόπος σκέψης μας και ο τρόπος με τον οποίο η μηχανή οργανώνει τα καλλιτεχνικά ρεύματα μοιάζουν τόσο πολύ δείχνει πως εδώ υπάρχουν πραγματικά θεμελιώδεις πληροφορίες. Πληροφορίες που είναι κοινές για εμάς και για τη μηχανή, και τις οποίες θα πρέπει να αρχίσουμε να διερευνούμε».

Πηγές: arxiv.org/abs/1706.07068 -  https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165168412003623 - https://medium.com/@ahmed_elgammal/generating-art-by-learning-about-styles-and-deviating-from-style-norms-8037a13ae027 - http://www.tovima.gr/science/article/?aid=941451

O τελευταίος Λεονάρντο ντα Βίντσι. The Last da Vinci

Ο μοναδικός πίνακας του Ντα Βίντσι που ανήκει σε ιδιώτη συλλέκτη. It is the only Leonardo da Vinci in private hands. Salvator Mundi by Leonardo da Vinci. Photograph: AP

O τελευταίος πίνακας του Λεονάρντο ντα Βίντσι που παραμένει στα χέρια ενός ιδιώτη συλλέκτη θα πωληθεί σε δημοπρασία στη Νέα Υόρκη στις 15 Νοεμβρίου από τον οίκο Christie’s που εκτιμά ότι η τιμή του θα αγγίξει τα 100 εκατομμύρια δολάρια.

Leonardo da Vinci, Salvator Mundi. Oil on walnut panel. Panel dimensions: 25 13/16 x 17 15/16 in (64.5 x 45.1 cm) top; 17¾ in (45.6 cm) bottom; Painted image dimensions: 15⅜ x 17½ in (64.5 x 44.7 cm). Estimate on request. This work will be offered as a special lot in the Post-War and Contemporary Art Evening Sale on 15 November at Christie’s in New York.

Ο «Σωτήρας του Κόσμου», που εικονίζει τον Ιησού Χριστό να φορά έναν μπλε και βαθυκόκκινο χιτώνα και να κρατά στα χέρια του μια ουράνια σφαίρα, θεωρείτο για πολλά χρόνια αντίγραφο, όμως οι ειδικοί που τον εξέτασαν κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι αυθεντικό έργο του Ντα Βίντσι.

Both of Christ’s hands, the exquisitely rendered curls of his hair, the orb, and much of his drapery are in fact remarkably well preserved and close to their original state.

Σύμφωνα με τον οίκο δημοπρασιών, σήμερα σώζονται λιγότεροι από 20 πίνακες του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, τα έργα του οποίου ήταν περιζήτητα ήδη την εποχή που ο δημιουργός τους ήταν ακόμη εν ζωή. Εκτός από τον «Σωτήρα του Κόσμου», όλοι οι άλλοι πίνακες ανήκουν σε μουσεία ή ιδρύματα.

Above the left eye (right as we look at it), are still visible the marks that Leonardo ‘made with the heel of his hand to soften the flesh,’ as Martin Kemp has observed.

Γενικά, σήμερα, είναι πολύ σπάνιο να δημοπρατούνται έργα παλαιότερα του 19ου αιώνα. «Για τους ειδικούς των δημοπρασιών, είναι το Άγιο Δισκοπότηρο» είπε, παρουσιάζοντας τον πίνακα, ο Λοΐζ Γκουζέρ, ο επικεφαλής των τμημάτων μεταπολεμικής και σύγχρονης τέχνης του Christi’s για την αμερικανική ήπειρο.

Powerfully convincing evidence of Leonardo’s authorship was provided by the discovery of numerous pentimenti, such as in the palm of the left hand seen through the transparent orb.

Πριν από την πώληση, ο πίνακας θα εκτεθεί στο Χονγκ Κονγκ, το Σαν Φρανσίσκο και το Λονδίνο και μετά θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη για τη δημοπρασία.

Art critic, Alastair Sooke, investigates the fascinating rediscovery of Leonardo’s Salvator Mundi, one of fewer than 20 surviving paintings accepted as from the artist’s own hand.

Σύμφωνα με τον Φρανσουά ντε Πουρτέρ, τον υπεύθυνο για τους παλαιούς πίνακες ζωγραφικής του οίκου, ο πίνακας που χρονολογείται από το 1500 και έχει συντηρηθεί ανήκει σε έναν Ευρωπαίο συλλέκτη.

Andy Warhol, Sixty Last Suppers, 1986. Synthetic polymer and silkscreen ink on canvas. 116 x 393 in (294.6 x 998.2 cm). This work is offered in the Post-War and Contemporary Evening Sale on 15 November at Christie's in New York.

Στην ίδια δημοπρασία θα πουληθεί και ο πίνακας «Εξήντα Μυστικοί Δείπνοι» του Άντι Γουόρχολ που απεικονίζει 60 φορές τον «Μυστικό Δείπνο» του Ντα Βίντσι. Η τιμή του εκτιμάται ότι θα κυμανθεί γύρω στα 50 εκατομμύρια δολάρια.

Πηγές: Christie's, http://www.christies.com/features/The-last-da-Vinci-Salvator-Mundi-8598-3.aspx?sc_lang=en - ΑΠΕ-ΜΠΕ – AFP – Reuters (Φ.Γ.).

«Ένας κόσμος συναισθημάτων» στο Μουσείο Ακρόπολης. Emotions at the Acropolis Museum

Μελανόμορφος αμφορέας με παράσταση του Αχιλλέα και του Αίαντα που παίζουν επιτραπέζιο παιχνίδι. Περ. 540 π.Χ. Vulci. Βασιλεία, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig. Black-figure amphora with scene of Achilles and Ajax playing a board game. ca. 540 BC. Vulci. Basel, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig.

Ο Μενέλαος έχει αποφασίσει να σκοτώσει τη γυναίκα του τιμωρώντας την για την προδοσία της. Αντικρίζοντας, ωστόσο, ξανά την ομορφιά της, πετάει το σπαθί του και τρέχει να την αγκαλιάσει. Η δύναμη του εξωτερικού κάλλους είναι τέτοια που λειτουργεί ως αντίδοτο στο θυμό του και ως σπόρος για το πάθος του. Ο Αίας, από την άλλη, αντιμετωπίζει τον Αχιλλέα σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι και εξοργίζεται. Για ακόμη μία φορά έρχεται αντιμέτωπος με την ήττα. Εκνευρισμένος, χειρονομεί προς τον συμπαίκτη του σαν να προσπαθεί να συζητήσει μαζί του. Είναι καταδικασμένος να βρίσκεται πάντα στη σκιά του σπουδαίου φίλου του – από την επική μάχη μέχρι το επιτραπέζιο παιχνίδι.

Funerary Stele for a Lovable Pig, Victim of a Traffic Accident, from Edessa, second-third century A.D.: ‘Here lies “the Pig”, beloved by all, a young quadruped. I left the land of Dalmatia, when I was given as a gift. I reached Dyrrhachion and yearned for Apollonia. I crossed every land with my own feet, alone, undefeated. But now I have left the light because of the violence of the wheels. I wished to see Emathie and the wagon of the phallus, but now here I rest, although I was too young to pay my tribute to death.’ Pella, Ephorate of Antiquities, ΑΚΑ 1674.

Δεν έχουν, όμως, μόνο οι επιφανείς «ήρωες» της αρχαίας μυθολογίας ιστορίες συναισθημάτων να «διηγηθούν». Έχουν και οι «κοινοί θνητοί», όπως ο ιδιοκτήτης ενός χοίρου, ο οποίος θρηνεί το χαμό του αγαπημένου του ζώου, καθώς αυτό βρήκε τραγικό τέλος κάτω από τις ρόδες της άμαξας του κυρίου του. Μια επιτύμβια στήλη, που απεικονίζει την τετράτροχη άμαξα να παρασύρει το χοίρο, είναι ο φόρος τιμής που αποτίνει ο θλιμμένος άνδρας στο αδικοχαμένο ζώο.

Άποψη της έκθεσης «εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων», την οποία συνδιοργανώνουν το Μουσείο της Ακρόπολης με το Ίδρυμα Ωνάση (φωτ.: Γιώργος Βιτσαρόπουλος). View of the exhibition ‘εmotions’, co-organized by the Acropolis Museum and the Onassis Foundation. Photographed by Giorgos Vitsaropoulos.

Αγάπη, έρωτας, πόθος, μίσος, θλίψη, οργή· η έκθεση «εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων» μας φέρνει κοντά στην παρουσία των συναισθημάτων στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και βίο και στη σημασία που έχουν αυτά για την κατανόηση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, λογοτεχνίας, ιστορίας, πολιτικής ζωής, κοινωνίας και θρησκείας. Αποκαλύπτει, επίσης, ότι τα συναισθήματα βιώνονται, εκφράζονται και διεγείρονται, ελέγχονται ή ελέγχουν, χειραγωγούνται ή αξιολογούνται.

Μαρμάρινο άγαλμα του Έρωτα που τεντώνει το τόξο του. 2ος αι. μ.Χ. Ρώμη, Παλατίνος Λόφος. Παρίσι, Musée du Louvre. Marble statue of Eros stringing his bow. 2nd century AD. Rome, from the Palatine Hill. Paris, Musée du Louvre.

129 αριστουργήματα, από τα σπουδαιότερα Μουσεία του κόσμου, φωτίζουν τον αθέατο κόσμο των συναισθημάτων στην αρχαία τέχνη, μέσα από μία έκθεση την οποία συνδιοργανώνουν το κορυφαίο μουσείο της χώρας, το Μουσείο της Ακρόπολης, και το Ίδρυμα Ωνάση, που μετρά 42 χρόνια προσφοράς στον Πολιτισμό και την Παιδεία.

Λεπτομέρειες της έκθεσης, που εγκαινιάστηκε τη Δευτέρα 17 Ιουλίου, παρουσιάστηκαν σε προγραμματισμένη συνέντευξη Τύπου, στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης.

Άποψη της έκθεσης «εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων», την οποία συνδιοργανώνουν το Μουσείο της Ακρόπολης με το Ίδρυμα Ωνάση (φωτ.: Γιώργος Βιτσαρόπουλος). View of the exhibition ‘εmotions’, co-organized by the Acropolis Museum and the Onassis Foundation. Photographed by Giorgos Vitsaropoulos.

Οικοδεσπότης και πρώτος ομιλητής στη συνέντευξη Τύπου ήταν ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης, Δημήτρης Παντερμαλής, o οποίος έχει αναλάβει τη γενική εποπτεία της νέας παρουσίασης της έκθεσης: «Η έκθεση για τον “Κόσμο των συναισθημάτων” στην ελληνική αρχαιότητα ακολούθησε παρόμοια διάταξη και διαδοχή των έργων με την έκθεση που προηγήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη. Στήθηκε, όμως, σε ένα διαφορετικό σκηνικό, όπου την πορεία του επισκέπτη υποδεικνύει μια τεράστια σπείρα με κατακόρυφα “λάβαρα” από βινύλιο σε πολλές αποχρώσεις του κόκκινου χρώματος –από το ρόδινο ανοιχτό έως το βαθύ και σκοτεινό κόκκινο–, που αντιστοιχούν συμβολικά στην ποικιλία και την ένταση των συναισθημάτων. Παράλληλα, η σπείρα αυτή αγκαλιάζει τα δύο κεντρικά εκθέματα, τα λαμπρά αγάλματα του Έρωτα και του Πόθου που αναδύονται μέσα από άφθονο φως, ενώ απέναντι, μέσα σε μια σκοτεινή εσοχή, παρουσιάζεται υποφωτισμένη η τοιχογραφία με τη θυσία της Ιφιγένειας, στην οποία καταγράφονται δυνατά συναισθήματα ενοχής, απελπισίας και προσμονής. Τα άλλα 126 εκθέματα τοποθετήθηκαν ανάμεσα στην κόκκινη σπείρα και σε ένα σπονδυλωτό περίβλημα σε χρώμα γκρι, που μετριάζει σε μεγάλο βαθμό την ένταση του κόκκινου και αντιστοιχεί συμβολικά στο λογικό κόσμο της ψυχής».

Funerary Stele with Greeting Scene from Thera (Santorini), early third century B.C.E. Alexibola, a deceased woman, bids the final farewell to an older seated man, probably her father. The tender touch between the two figures expresses their affection. Archaeological Museum of Thera, 321.

Οι κύριες εκθεσιακές ενότητες είναι πέντε: Η πρώτη έχει τίτλο «Η τέχνη των συναισθημάτων – τα συναισθήματα στην τέχνη». Η δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Οι χώροι των συναισθημάτων», διαρθρώνεται σε πέντε υποενότητες: «Ο ιδιωτικός χώρος», «Το πεδίο της μάχης», «Ο δημόσιος χώρος», «Οι ιεροί χώροι», «Το νεκροταφείο». Οι υπόλοιπες τρεις κύριες ενότητες είναι: «Τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα», «Τα ανεξέλεγκτα συναισθήματα» και «Μήδεια». Η έκθεση εμπλουτίστηκε με 11 βίντεο, τα οποία στήθηκαν δίπλα σε πρωτότυπα έργα και αφηγούνται, με εικόνα και σύντομο κείμενο, τους δραματικούς μύθους στις πολυπρόσωπες παραστάσεις των αγγείων, βοηθώντας έτσι τον επισκέπτη στην πλοήγησή του.

Three Copper Alloy Figurines of Bound Prisoners from Delos, second-first century B.C.E. These ithyphallic figures have been crudely formed. In one case, the mouth is opened and the tongue is out. The legs are bound and the arms are tied behind the backs. The figures wear restraining collars around their necks. According to the practices of “sympathetic magic” the cursers expected that the victim of the curse would suffer in the same way as the lead figurines that they made. Delos, Archaeological Museum, Α 2158 (B 11373), A 2157, Α 2159 (B 18916).

«Η περιήγηση στην έκθεση είναι ένας θορυβώδης περίπατος στην ψυχή του ανθρώπου, τα πάθη της οποίας εκφράζονται μέσα από το φίλτρο της αρχαίας τέχνης. Πολλά από τα εκθέματα είναι μοναδικά καλλιτεχνήματα, τα οποία για πρώτη φορά παρουσιάζονται στη χώρα μας, αλλά πολλά είναι και εκείνα από ελληνικά μουσεία που για πρώτη φορά επικεντρώνεται επάνω τους το διεθνές ενδιαφέρον», επισήμανε ο κ. Παντερμαλής.

Figurine of a Mourning Woman, Heraklion Archaeological Museum, Π 7995. © Hellenic Ministry of Culture and Sports–Archaeological Receipts Fund. Photography Kostas Xenikakis.

Από τη μεριά του, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου, εκφράζοντας τη χαρά του για την ευόδωση της μεταφοράς της σπουδαίας έκθεσης στην Ελλάδα, δήλωσε: «Όταν η έκθεση ξεκίνησε το ταξίδι της τον περασμένο Μάρτιο, στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, ήμασταν ιδιαίτερα περήφανοι, καθώς συνδεόταν με την εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού. Το ίδιο περήφανοι πρέπει να νιώθουμε όλοι στο Ίδρυμα Ωνάση και σήμερα, καθώς η έκθεση αυτή ξεπέρασε τα σύνορα και κατέφτασε στην Αθήνα. Ο νέος σταθμός της έκθεσης και πάλι υπηρετεί την εξωστρέφεια και την προβολή του ελληνικού πολιτισμού: αυτούς τους σκοπούς δηλαδή που θεραπεύει και το Μουσείο Ακρόπολης, το οποίο γιορτάζει οχτώ χρόνια λειτουργίας υπό την καθοδήγηση του προέδρου του, καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή, που αποτελεί και έναν πραγματικό φίλο του Ιδρύματος. Στόχος της έκθεσης: να ξυπνήσει την ενσυναίσθησή μας για τον αρχαίο κόσμο ακολουθώντας την κατεύθυνση της ιστορικής έρευνας: όχι ως φορέα έτοιμων διδαγμάτων για τη σύγχρονη κοινωνία, αλλά ως οχήματος που μεταφέρει τον επισκέπτη στο παρελθόν για να του αποκαλύψει τις κυρίαρχες ιδέες κάθε εποχής».

Τοιχογραφία με σκηνή από τη θυσία της Ιφιγένειας. 62–79 μ.Χ. Πομπηία, Οικία του Τραγικού Ποιητή. Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale. Wall painting with scene from the sacrifice of Iphigeneia. ca. 62–79 AD. Pompeii, Casa del Poeta Tragico. Napoli, Museo Archeologico Nazionale.

Στη συνέντευξη Τύπου έδωσαν το «παρών» και οι τρεις επιμελητές της έκθεσης, ο Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών (Πρίνστον) και μέλος του ΔΣ του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ, ο Νικόλαος Καλτσάς, επίτιμος διευθυντής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και ο Ιωάννης Μυλωνόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας (Κολούμπια).

Marble Heads of Achilles and Penthesileia from Italy, second century A.D. The amazon Penthesileia was fatally hit by Achilles. While holding Penthesilea’s dying body, Achilles lifted the helmet to see the adversary and upon discovering her beauty, youth, and valor, he fell in love with her. The sculptor has captured the moment of Penthesileia’s death, with her eyes turned upward and her mouth is open in pain, and Achilles’ recognition of his love. Basel, Antikenmuseum und Sammlung Ludwig, BS 298, BS 214.

Ο Άγγελος Χανιώτης, μιλώντας για την έκθεση, τόνισε: «Σε κάθε πολιτισμό, οι άνθρωποι δημιουργούν λογοτεχνία και παράγουν τέχνη για να εκφράσουν ή να διεγείρουν συναισθήματα. Η σχέση των αρχαίων Ελλήνων με το συναίσθημα έχει όμως ιδιαιτερότητες. Οι αρχαίοι Έλληνες θεοποίησαν συναισθήματα, όπως τον Έρωτα, τον Πόθο και τον Φόβο και, το σημαντικότερο, δημιούργησαν λογοτεχνία, μύθους και τέχνη για εκφράσουν, για πρώτη φορά στο Δυτικό πολιτισμό, βαθύ προβληματισμό για την υφή του συναισθήματος και τις συνέπειες των ανεξέλεγκτων συναισθημάτων. Με τρόπο κατανοητό για το ευρύ κοινό, η έκθεση αυτή εξηγεί τη σημασία των συναισθημάτων για την πληρέστερη κατανόηση της ιστορίας, της τέχνης, της λογοτεχνίας και της θρησκείας στην αρχαία Ελλάδα. Τα εκθέματα μας δείχνουν θεούς, ήρωες και θνητούς, άνδρες και γυναίκες, ενήλικες και παιδιά, με ένα πρόσωπο άλλοτε χαρούμενο και άλλοτε οργισμένο, άλλοτε φθονερό και άλλοτε λυπημένο, πάντοτε όμως βαθύτατα ανθρώπινο και για αυτό με διαχρονική σημασία».

Copper Alloy Hydria with inlaid silver, Representing Boreas Abducting Oreithya – ca 370 BC, Pharsalos, Thessaly. Athens, National Archaeological Museum X18775. Photography Kostas Xenikakis.

«Καμιά προκατάληψη, κανένα ταμπού δεν περιόρισε a priori την επιλογή των προς έκθεση αντικειμένων» επισήμανε ο Νίκος Καλτσάς. «Όλα τα συναισθήματα, από τα πιο υψηλά και θετικά έως τα πιο ταπεινά και αρνητικά, παρουσιάστηκαν με ειλικρίνεια, χωρίς τάσεις εξωραϊσμού και εξιδανίκευσης, στο βαθμό που αυτό ήταν εφικτό να γίνει με το διαθέσιμο υλικό, τόσο στα ελληνικά όσο και στα ξένα μουσεία. Τα πρόσωπα του μύθου, θεοί και ήρωες πλασμένοι κατ’ εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου, ξεδιπλώνουν τα συναισθήματά τους ή προκαλούν συναισθήματα πάνω στη στιλπνή επιφάνεια των μελανόμορφων και ερυθρόμορφων αγγείων και δίνουν πνοή στο εκτυφλωτικό λευκό των ελληνικών μαρμάρων. Κάπως ταπεινότερα είναι τα τέχνεργα που έφτασαν σε μας από τον κόσμο των θνητών –με εξαίρεση τα επιβλητικά αττικά επιτύμβια μνημεία–, αλλά γεμάτα έντονα συναισθήματα, ακόμα και τα μικρά και ευτελή από την άποψη του υλικού και της τέχνης μολύβδινα ελάσματα με τις κατάρες των αδικημένων. Η μουσειολογική προσέγγιση, με την κατάλληλη ομαδοποίηση των εκθεμάτων και τις επεξηγήσεις, κατευθύνει τον επισκέπτη να διεισδύσει στο χώρο των συναισθημάτων, εκπλήσσοντάς τον με τον τρόπο που αυτά αποκαλύπτονται στα μάτια του».

Marble Relief with the Amorous Embrace of Leda and the Swan (Zeus) from Knossos (Crete), first-second century A.D. The artist captured a moment of erotic desire as Zeus, transformed into a swan, approaches Leda. The naked Leda is leaning in, with her knees bent to receive the advances of the swan. A winged Eros assists in the coupling by pushing the swan from behind with his hands and right leg.  Heraklion Archaeological Museum, Γ367.

Ο Ιωάννης Μυλωνόπουλος ανέφερε: «Υπάρχουν πάρα πολλές πτυχές της αρχαίας ελληνικής τέχνης που την καθιστούν μοναδική σε σύγκριση με τις καλλιτεχνικές εκφράσεις άλλων σημαντικών πολιτισμών της Μεσογείου. Η έμφαση στην απόδοση συναισθημάτων είναι όμως η πτυχή εκείνη που, αν και δεν έχει μελετηθεί σε βάθος, τη μετατρέπει πραγματικά σε πρόδρομο της Δυτικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αγγειογράφοι όπως ο Εξηκίας, ήδη στον 6o, ή ο Ζωγράφος της Πενθεσίλειας στον 5ο αιώνα π.Χ. και γλύπτες όπως ο Σκόπας στον 4ο ή οι δημιουργοί της περίφημης ζωφόρου της Περγάμου στο 2ο αιώνα π.Χ. δεν ενδιαφέρονταν απλώς να απεικονίσουν αφηγηματικά τα έργα και τις πράξεις μυθικών ηρώων και θεών, αλλά να τους εξανθρωπίσουν μέσα από καθαρώς οπτικά ψυχογραφήματα. Η εκδικητική έξαρση της Μήδειας, η οργή του Αχιλλέα, η ερωτική έξαψη του Δία ή η σεξουαλική ορμητικότητα ενός Σάτυρου διεγείρουν τη φαντασία αρχαίων Ελλήνων καλλιτεχνών και αποδίδονται αρχικά, κατά κύριο λόγο, μέσω χειρονομιών και αργότερα με τη βοήθεια εκφράσεων –συχνά υπερβολικών– του προσώπου.

Fragmentary Vase with a Mourning Youth from Athens, ca. 500–475 B.C.E. A young man sits alone in a wrestling ground. His back is bent, his body wrapped in a himation. His hands cover his face, a visual symbol of grief. We do not know the cause of his grief: sorrow at the loss of a lover or a fellow athlete, or humiliation at defeat in a contest? Museum of the Ancient Agora, Athens, Ρ 34808.

Και όμως, η αληθινή μεγαλουργία της αρχαίας ελληνικής τέχνης και του ενδιαφέροντός της στην απεικόνιση συναισθημάτων έγκειται στο γεγονός ότι δεν αποκλείει το ανθρώπινο στοιχείο. Η αγάπη της ανώνυμης μητέρας για το παιδί της, η απέραντη θλίψη ενός πατέρα για το χαμό του γιου του, η χαρά ενός παιδιού που τρέχει παίζοντας στους δρόμους, η υπερηφάνεια ενός αθλητή για τις νίκες του, αντιμετωπίζονται από τους αρχαίους Έλληνες δημιουργούς με την ίδια καλλιτεχνική σοβαρότητα και οξύνοια που επιδεικνύουν όταν προσπαθούν να απεικονίσουν τον εξίσου πολύπλοκο συναισθηματικό κόσμο των θεών και των ηρώων».

Marble Statue of a Kore from the Acropolis in Athens, ca. 520–510 B.C.E. The young woman gathers up her long garment as she approaches the goddess to whom she will offer a fruit, a bird, or a flower, in expression of gratitude and piety. Colors and metal ornaments contributed to the girls’ grace. Athens, Acropolis Museum, Acr. 670.

Τέλος, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λυδία Κονιόρδου, η οποία δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στη συνέντευξη Τύπου λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων, μετέφερε το δικό της μήνυμα για την έκθεση: «Στην έκθεση “εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων”, το Υπουργείο Πολιτισμού συμμετέχει με έργα από 20 ελληνικά μουσεία. Μπορούμε λοιπόν να θαυμάσουμε αγάλματα και ανάγλυφα μοναδικής ομορφιάς που αιχμαλωτίζουν τα συναισθήματα σε σώματα και πρόσωπα. Από την αινιγματική Κόρη από το Μουσείο της Ακρόπολης, μέχρι την κεφαλή ενός γελαστού παιδιού από το μουσείο της Βραυρώνας. Από έναν Κούρο του Πτώου που προέρχεται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, μέχρι την παράσταση ενός ζευγαριού που αγκαλιάζεται από το Μουσείο της Δήλου… Όταν κοιτώ αυτούς τους θησαυρούς που αιχμαλωτίζουν τα συναισθήματα μέσα από το διάλογο στο σώμα και την κατασκευή τους, δεν μπορώ ως ένας σύγχρονος “επισκέπτης” παρά να νιώσω τα χέρια που έδωσαν σχήμα σε ένα κομμάτι μάρμαρου, σε μια φούχτα πηλού, νιώθω τα συναισθήματα να εκπέμπονται από την πυρετώδη προσπάθεια του καλλιτέχνη να μεταμορφώσει και να υπερβεί την ύλη. Η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα σπουδαίο δώρο που οι σύγχρονοι Έλληνες πολίτες έχουν το προνόμιο και την υποχρέωση να ανακαλύψουν, να συντηρήσουν, να διατηρήσουν και να μοιραστούν με τον κόσμο, καθώς αποτελεί ένα θεμελιώδες κομμάτι της κοινής μας παγκόσμιας κληρονομιάς».

Vase with Satyr Feeding a Baby Satyr, of unknown provenance, late fifth-early fourth century B.C.E. A satyr, a mixture of man and animal, is cradling a baby satyr in his arms and feeding it from a bottle. The infant, with its bald head, has the features of an elderly man. This rare scene of affection, reminds that all living creatures have feelings of tenderness towards their young ones. Thessaloniki, The George Tsolozidis Collection, ST 433.

Η έκθεση παρουσιάζεται στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων, στο ισόγειο του Μουσείου Ακρόπολης, και θα διαρκέσει έως τις 19 Νοεμβρίου 2017.

Πηγές: Ίδρυμα Ωνάση (Δελτίο Τύπου) - http://www.archaeology.wiki/blog/2017/07/19/emotions-at-the-acropolis-museum/

Επετειακή έκθεση για την ιστορική «Ομάδα Τέχνη»

Κωνσταντίνος Παρθένης, «Λουόμενες», πριν το 1919. Λάδι σε μουσαμά, 114x130 εκ. Δωρεά Σοφίας Παρθένη. Εθνική Πινακοθήκη (Αρ. έργου: Π.6504).

Πόσο πρωτοπόρα υπήρξε η ελληνική ζωγραφική στις αρχές του 20ού αιώνα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο του μοντερνισμού; Γιατί ο Ελευθέριος Βενιζέλος υποστήριξε την πρωτοβουλία των Ελλήνων μοντερνιστών;

Η επετειακή έκθεση για τα 100 χρόνια της «Ομάδας Τέχνη» που είχε προαναγγείλει η Εθνική Πινακοθήκη, εγκαινιάζεται στις 7 Ιουνίου, φιλοξενείται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και είναι πολλαπλής σημασίας – ιστορικής, αισθητικής, πολιτικής.

Κυρίως, όμως, επειδή απηχεί τις ελπίδες μιας ομάδας νέων καλλιτεχνών που στην εποχή τους τόλμησαν να έρθουν σε ρήξη με το παρελθόν και την πολύχρονη κυριαρχία της Σχολής του Μονάχου στην πρωτεύουσα. Εμπνεύστηκαν από την ελπίδα για την πολυπόθητη αναγέννηση της βαθιάς διχασμένης ελληνικής κοινωνίας.

Δημήτριος Γαλάνης (1882-1966) Το ανοιχτό παράθυρο, 1916 Λάδι σε μουσαμά, 80 x 100 εκ. Ιδιωτική συλλογή.

Η έκθεση συγκεντρώνει 147 έργα της «Ομάδας Τέχνη», από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και άλλα, άγνωστα έργα, από ιδιωτικές συλλογές, φορείς και από τη Λέσχη Φιλελευθέρων, όπου ακόμα φιλοξενούνται έργα τα οποία είχαν αγοραστεί κατ’ εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου, από την έκθεση της Ομάδας στο Παρίσι, το 1919, που ο ίδιος είχε εγκαινιάσει.

Πώς συμβάλλει η επετειακή αυτή έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης στην πρόσληψη, 100 χρόνια μετά, της θρυλικής «Ομάδας Τέχνη»; Σύμφωνα με τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα και την Όλγα Μαντζαφού, επίτιμη διευθύντρια Συλλογών της Πινακοθήκης, «σκοπός της έκθεσης είναι να ανασυστήσει, στο μέτρο του δυνατού, τις τρεις εκθέσεις που αποτέλεσαν τις κορυφαίες εκδηλώσεις της Ομάδας: την πρώτη έκθεση της «Ομάδας Τέχνη», που εγκαινιάστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον βασιλέα Αλέξανδρο, τον Δεκέμβριο του 1917, μια δεύτερη, στις αρχές του 1919, και την εξαιρετικά σημαντική, καλλιτεχνικά και πολιτικά, τελευταία έκθεση της ομάδας, που οργανώθηκε στο Παρίσι και εγκαινιάστηκε από τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος βρισκόταν εκεί για το Συνέδριο της Ειρήνης (1919)».

Νικόλαος Λύτρας (1883-1927) Σπουδή (Ο ζωγράφος Ουμβέρτος Αργυρός) Λάδι σε χαρτόνι, 50 x 34 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη.

Οι τρεις ενότητες της έκθεσης ξεκινούν από την ανθρώπινη μορφή και ιστορικά από τον Νικόλαο Λύτρα (1883-1927), ο οποίος είχε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της Ομάδας.

Λυκούργος Κογεβίνας (1887-1940) Κερκυραϊκό τοπίο (Παλαιοκαστρίτσα), πριν το 1917 Λάδι σε μουσαμά, 89 x 130 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη.

Συνεχίζουν με έργα που απηχούν την ερμηνεία του τοπίου και της φύσης – Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), Λυκούργος Κογεβίνας (1887-1940), Νικόλαος Οθωναίος (1877-1949) και άλλα λαμπρά ονόματα που συσπείρωσε η Ομάδα.

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967) Τοπίο ονείρου, [1907] Λάδι σε χαρτόνι, 36,5 x 43 εκ. Ίδρυμα Ιστορίας Ελευθερίου Βενιζέλου και της Αντίστοιχης Εθνικής Περιόδου, Αθήνα.

Η τρίτη ενότητα είναι αφιερωμένη στον Κωνσταντίνο Παρθένη (1878-1967) και στο συμβολισμό. Δύο γλύπτες συμπλήρωναν την Ομάδα: ο Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974) και ο Γρηγόριος Ζευγώλης (1886-1950). «Η ομάδα δεν είχε κάποιο θεωρητικό μανιφέστο, λειτουργούσε με αρκετά χαλαρούς δεσμούς και με πίστη στην ατομικότητα» εξήγησε η Όλγα Μαντζαφού στη δημοσιογραφική ξενάγηση.

Όθων Περβολαράκης (1887-1974) Παπαρούνες, [1918] Τέμπερα σε χαρτί, 29,5 x 47 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

«Διαπιστώνουμε τα πρώτα δειλά βήματα των Ελλήνων προς το μοντερνισμό, την προσπάθειά τους να μη μείνουν στο γραφικό στοιχείο αν και τα έργα τους στο Παρίσι δεν έτυχαν της αναμενόμενης υποδοχής από τους κριτικούς, αφού τα μεταϊμπρεσιονιστικά κινήματα –Φωβ, Ναμπί κ.ά.– είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους στη γαλλική πρωτεύουσα. Οι κριτικοί αντιμετώπισαν τα έργα των Ελλήνων με επιφύλαξη, γιατί δεν ήταν ριζοσπαστικά και επειδή οι προσδοκίες τους από την Ελλάδα ήταν ο οριενταλισμός» τόνισε η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

Στον πολύτιμο κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, ιστορικοί και ιστορικοί συμβάλλουν με κείμενά τους στη συζήτηση που έχει έρθει στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια για την ιστορία των εκθέσεων, ως επιστημονικό πεδίο και κριτική μελέτη.

Νικόλαος Οθωναίος (1877-1950) Τοπίο – Βράδυ, πριν το 1917 Λάδι σε μουσαμά, 64,5 x 96 εκ. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

Η επετειακή για τα εκατό χρόνια της «Ομάδας Τέχνη» έκθεση συνδέει το παρελθόν με το σήμερα και αναβλύζει Ελλάδα, χαιρέτισε η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου: «Ο αμίλητος κριτής, ο χρόνος, άλλους τους ανέβασε στον Όλυμπο κι άλλους τους καταδίκασε στη λήθη. Η αντιπαράθεση των έργων στην έκθεση θα μας βοηθήσει να κρίνουμε εμείς στην εποχή μας τα έργα» πρόσθεσε η Λυδία Κονιόρδου.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ