Ο Αϊνστάιν σώζει τη γάτα του Σρέντινγκερ. Einstein saves the quantum cat

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, η γάτα του Σρέντινγκερ δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα ζωντανή και νεκρή. Einstein's theory of time and space will celebrate its 100th anniversary this year. Even today it captures the imagination of scientists. Scientists have now discovered that this world-famous theory can explain yet another puzzling phenomenon: the transition from quantum behavior to our classical, everyday world. The cats represent the famous Schrödinger cat paradox, in which a quantum cat closed in a box can be dead and alive at the same time. The dark and light cat body outlines are images of an etched piece of silicon. They arise due to destructive and constructive quantum interference, respectively. In this experiment the photons that interact with the silicon are not detected, while the images are obtained by detecting only photons that never interact with the object. Credit: Gabriela Barreto Lemos

Η Γενική Σχετικότητα του Αϊνστάιν, η θεωρία που περιγράφει το χώρο και το χρόνο, γιορτάζει φέτος τα 100 χρόνια της. Πάνω στην ώρα για τον εορτασμό, διεθνής ομάδα ερευνητών διαπιστώνει ότι η σχετικότητα δείχνει να εξηγεί ένα μυστηριώδες φαινόμενο: τη μετάβαση από τα κβαντικά φαινόμενα του μικρόκοσμου στην κλασική συμπεριφορά της καθημερινής ζωής.

Το 1915, ο Αϊνστάιν εξήγησε ότι η βαρύτητα είναι μια εκδήλωση της καμπυλότητας του χωροχρόνου: τα αντικείμενα μεγάλης μάζας δημιουργούν βαθουλώματα στο χώρο και το χρόνο, σαν μια μπάλα του μπόουλινγκ πάνω σε ένα τεντωμένο σεντόνι, και αυτό που ονομάζουμε βαρύτητα είναι η τάση των αντικειμένων να πέφτουν μέσα σε αυτές τις χωροχρονικές λακκούβες.

Επιπλέον, η θεωρία προβλέπει ότι η βαρύτητα επηρεάζει το ρυθμό με τον οποίο τρέχει ο χρόνος, ένα φαινόμενο που ονομάζεται διαστολή του χρόνου. Η επίδραση είναι μικρή, όχι όμως αμελητέα: οι άνθρωποι που βρίσκονται στο ισόγειο ενός κτηρίου γερνούν πιο αργά από ό,τι οι ένοικοι του πρώτου ορόφου κατά περίπου 10 νανοδευτερόλεπτα κάθε χρόνο.

Τώρα, ερευνητές του των πανεπιστημίων του Χάρβαρντ, της Βιέννης και του Κουίνσλαντ αναφέρουν στην επιθεώρηση «Nature Physics» ότι η επιβράδυνση του χρόνου εξηγεί γιατί η παράξενη, κβαντική συμπεριφορά του μακρόκοσμου εξαφανίζεται σε μεγάλες διαστάσεις.

Η κβαντική θεωρία, μια άλλη μεγάλη ανακάλυψη του 20ού αιώνα, προβλέπει ότι τα σωματίδια από τα οποία αποτελούνται τα πάντα γύρω μας συμπεριφέρονται με τρόπο που αψηφά τη λογική. Για παράδειγμα, ένα σωματίδιο μπορεί να βρίσκεται σε πολλές θέσεις ταυτόχρονα, ένα φαινόμενο που ονομάζεται υπέρθεση.

Η θεωρητική επέκταση της κβαντικής θεωρίας στην κλίμακα της καθημερινής ζωής οδηγεί σε παράξενες καταστάσεις όπως το διάσημο νοητικό πείραμα που διατύπωσε το 1935 ο αυστριακός φυσικός Έρβιν Σρέντινγκερ: μια γάτα βρίσκεται κλειδωμένη σε έναν θάλαμο μαζί με μια φιάλη με δηλητήριο, το οποίο θα απελευθερωθεί και θα την σκοτώσει αν τύχει να διασπαστεί μια μικρή ποσότητα ραδιενεργής ουσίας.

Στην κβαντική μηχανική, η ραδιενεργή ουσία βρίσκεται σε υπέρθεση, δηλαδή διασπάται και ταυτόχρονα δεν διασπάται. Και αυτό σημαίνει ότι η γάτα του Σρέντινγκερ είναι ταυτόχρονα και ζωντανή και νεκρή.

Στην πραγματικότητα, ένα τέτοιο είδος υπέρθεσης έχει επιβεβαιωθεί πειραματικά μόνο με μικρά σωματίδια και όχι με μεγάλα αντικείμενα όπως οι γάτες. Γιατί αυτή η διαφορά;

Η νέα μελέτη

Από την κβαντομηχανική στη σχετικότητα, υπάρχει μια μυστηριώδης σύνδεση υποστηρίζει διεθνής ομάδα ερευνητών. Illustration of a molecule in the presence of gravitational time dilation. The molecule is in a quantum superposition of being in several places at the same time, but time dilation destroys this quantum phenomenon. Credit: Igor Pikovski, Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, τα κβαντικά φαινόμενα εξαφανίζονται στα μεγάλα αντικείμενα επειδή η διαστολή του χρόνου καταστέλλει την κβαντική συμπεριφορά των σωματιδίων από τα οποία αποτελούνται τα αντικείμενα αυτά.

Οι μικροσκοπικοί δομικοί λίθοι μπορούν να βρίσκονται σε υπέρθεση, ωστόσο η τάση τους αυτή καταστέλλεται όσο ο χρόνος διαστέλλεται. Με άλλα λόγια, οι κβαντικές παραξενιές των σωματιδίων είναι λιγότερες στο ισόγειο από ό,τι στο ρετιρέ.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτό εξηγεί γιατί τα μεγάλα αντικείμενα όπως οι γάτες συμπεριφέρονται όπως τα ξέρουμε στην καθημερινή ζωή, και δεν βρίσκονται ταυτόχρονα εδώ κι εκεί.

Επομένως, η γάτα του Σρέντινγκερ δεν μπορεί να είναι και ζωντανή και νεκρή, αλλά μόνο το ένα από τα δύο.

Η μελέτη διαπιστώνει μια αλληλεπίδραση ανάμεσα στη σχετικότητα και την κβαντομηχανική, δύο θεωρίες που μέχρι σήμερα παραμένουν εντελώς ασύμβατες (η ενοποίησή τους αποτελεί σήμερα το Ιερό Δισκοπότηρο της Φυσικής).

«Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η βαρύτητα μπορεί να παίξει ρόλο στην κβαντική μηχανική» επισημαίνει ο Ιγκόρ Πικόφσκι του Χάρβαρντ, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης. «Η βαρύτητα μελετάται συνήθως σε αστρονομικές κλίμακες, φαίνεται όμως ότι επηρεάζει την κβαντική φύση των μικρότερων σωματιδίων στη Γη» λέει.

Σύμφωνα με τον ίδιο και την ομάδα του, το φαινόμενο που περιγράφει η μελέτη θα είναι δυνατόν να επιβεβαιωθεί ή να διαψευστεί πειραματικά «στο προσεχές μέλλον».

Αν αποδειχθεί αληθινό, ίσως φέρει ένα βήμα πιο κοντά δύο μεγάλες αλλά ασυμβίβαστες θεωρίες του 20ού αιώνα.

Αρειανοί μετεωρίτες υποδεικνύουν ζωή στον πλανήτη. Scientists Discover Evidence of Methane in Martian Meteorites

Οι μετεωρίτες που έφθασαν στη Γη από τον Άρη περιέχουν μεθάνιο, γεγονός που δημιουργεί βάσιμες υπόνοιες για την παρουσία κάποιων μορφών ζωής στον Κόκκινο Πλανήτη. A newly published study details the discovery of methane in Martian meteorites, a possible clue in the search for life on the Red Planet. Credit: Yale University

Διεθνής ομάδα επιστημόνων ανακάλυψε ίχνη μεθανίου σε αρειανούς μετεωρίτες που βρέθηκαν στη Γη, γεγονός που αποτελεί μια ακόμη ένδειξη ότι κάποτε ο γειτονικός πλανήτης ίσως διέθετε -ή και διαθέτει ακόμη- κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ζωής.

Η ανακάλυψη

Meteorites from Mars (seen in this image from the Mars Express orbiter) contain copious amounts of methane, which could nourish subsurface microbial life. Credit: ESA

Οι ερευνητές από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά, εξέτασαν δείγματα έξι μετεωριτών από ηφαιστειακά πετρώματα αρειανής προέλευσης. Οι μετεωρίτες βρίσκονται σε συλλογές μουσείων και κατέληξαν στον πλανήτη μας, αφότου εκτοξεύθηκαν στο Διάστημα μετά από την πρόσκρουση αστεροειδών στον Άρη στο παρελθόν.

Οι μετεωρίτες περιέχουν αέρια που έχουν την ίδια σύνθεση και αναλογία ισοτόπων με την ατμόσφαιρα του  Άρη. Και οι έξι περιέχουν μεθάνιο, το οποίο μπορεί κάποτε να αποτελούσε «τροφή» για μικροοργανισμούς, που ζούσαν κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μικροοργανισμοί που παράγουν μεθάνιο, αντί να το καταναλώνουν, οπότε η παρουσία του αερίου στον Άρη μπορεί να οφείλεται είτε στο σύνολό του είτε εν μέρει σε αυτούς τους οργανισμούς. Οι αστροβιολόγοι δεν αποκλείουν ότι κάτι από τα δύο -ή και τα δύο- μπορεί να συμβαίνει ακόμη και σήμερα. Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Communications».

Ζητούνται απαντήσεις

The surface of Mars is extremely hostile to life. But based on methane detected by Nasa’s Curiosity rover and found in meteorite samples it seems that the subsurface might be more favourable. Photograph: Alamy

Οι τρέχουσες αποστολές της NASA και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), καθώς και αυτές που θα ακολουθήσουν, δίνουν προτεραιότητα στην εξήγηση της προέλευσης και της σημασίας του μεθανίου. Παραμένει πάντως ασαφές ακόμη κατά πόσο το μεθάνιο συνεχίζει να παράγεται στον Άρη και από ποιες πηγές. Η νέα μελέτη ενισχύει την πιθανότητα ότι τα υπόγεια πετρώματα του Άρη περιέχουν μεγάλα αποθέματα μεθανίου και άρα κάπου εκεί γύρω μπορεί να ζουν και αρειανά μικρόβια, αποτελώντας μια αφανή βιόσφαιρα, όπως συμβαίνει και στη Γη.

Η επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη βομβαρδίζεται από έντονη ηλιακή ακτινοβολία, ενώ η θερμοκρασία πέφτει στους μείον 90 βαθμούς Κελσίου, οπότε τυχόν μικροοργανισμοί, όπως τα βακτήρια, μάλλον θα έχουν καταφύγει στο υπέδαφος για προστασία. Η μελλοντική αποστολή ExoMars του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, που προγραμματίζεται να φθάσει στον Άρη το 2019, θα δώσει ίσως απαντήσεις, καθώς πρόκειται να σκάψει σε βάθος έως δύο μέτρων κάτω από την αρειανή επιφάνεια.

Διάστημα, ο γνωστός μας άγνωστος

Δεν διδάσκεται το μάθημα της Αστρονομίας στα σχολεία; Ένας αστέρας σε σχηματική μορφή στο Μέγα Νέφος του Μαγγελάνου και ένας Ακανόνιστος γαλαξίας. LH 95 stellar nursery in the Large Magellanic Cloud. Image Credit: NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

Στις απέραντες ανεξερεύνητες εκτάσεις του Διαστήματος κρύβονται οι απαντήσεις για το μακρινό παρελθόν του Σύμπαντος και, γιατί όχι, ίσως το μέλλον της ανθρωπότητας. Δεδομένης της γοητείας που ασκεί ο νυχτερινός ουρανός στον άνθρωπο, η εισαγωγή στην αστρονομία θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί όχι μόνο αναπόσπαστο κομμάτι της διδακτέας ύλης στα σχολεία, αλλά και ένα από τα πιο δημοφιλή μαθήματα, ικανό να εμπνεύσει γενιές ολόκληρες εκκολαπτόμενων αστροφυσικών και αστρονόμων.

Ωστόσο, μια αναζήτηση στο Google με λέξη-κλειδί τα «άστρα», οδηγεί κυρίως σε ιστοσελίδες αστρολόγων και μέντιουμ, ενώ τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες μαθητές δεν διδάσκονται αστρονομία ούτε καν ως μάθημα επιλογής.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ως κοινωνία δεν ενδιαφερόμαστε για τα ουράνια σώματα – ακριβώς το αντίθετο αποδεικνύει η ανάπτυξη των συλλόγων ερασιτεχνών αστρονόμων, που σήμερα ξεπερνούν τους 30, αλλά και η αύξηση του αριθμού των αυτοδίδακτων αστροφωτογράφων, αρκετοί εκ των οποίων διαπρέπουν σε διεθνείς διαγωνισμούς. Το πρόβλημα είναι πως η αστρονομική γνώση απουσιάζει από τη συστηματική εκπαίδευση. Το κενό επιχειρούν να καλύψουν ερευνητικοί οργανισμοί όπως το Εθνικό Αστεροσκοπείο, τα κατά τόπους πλανητάρια καθώς και, συχνά με εξαιρετικά αποτελέσματα, οι εθελοντές των ερασιτεχνικών συλλόγων.

Το Ευγενίδειο Πλανητάριο. 

«Βλέπουμε παιδιά που τελειώνουν το λύκειο και δεν ξέρουν τη διαφορά του άστρου από τον πλανήτη», υπογραμμίζει ο διακεκριμένος αστρονόμος και φυσικός Διονύσης Σιμόπουλος, επίτιμος διευθυντής του Ευγενίδειου Πλανηταρίου και βραβευμένος για τη σημαντική συνεισφορά του στην αστρονομική εκπαίδευση. Εκφράζοντας την αγανάκτηση και την απορία του, για την «υποβάθμιση της αστρονομίας», διευκρινίζει ότι υπαίτιοι δεν είναι μόνο οι εκάστοτε υπουργοί, αλλά και οι σύμβουλοί τους, οι οποίοι προέρχονται από την εκπαιδευτική κοινότητα. 

Η αστρονομία έγινε μάθημα επιλογής στη Β΄ Λυκείου τη δεκαετία του ’90, επί υπουργίας Αρσένη. Μολονότι οι περισσότεροι μαθητές «προτιμούσαν την πληροφορική, που δεν απαιτούσε εξετάσεις», το μάθημα επιλογής έδινε την ευκαιρία σε ορισμένους «φωτισμένους δάσκαλους» να δημιουργούν ομάδες αστρονομίας. Τη σχολική χρονιά 2014-15 καταργήθηκε ακόμα και αυτό, με αποτέλεσμα στα σχολεία σήμερα να διδάσκονται «δώδεκα χρόνια θρησκευτικά και κανένα αστρονομία!».

Άγνοια και δεισιδαιμονία

Λόφος Πνύκας: Κοινό στα τηλεσκόπια του ΕΑΑ. Βραδιά του Ερευνητή 2014.

Την άποψη ότι η εξαίρεση του μαθήματος της αστρονομίας από τη διδακτική ύλη είναι «απαράδεκτη» συμμερίζεται ο αστρονόμος Νίκος Ματσόπουλος, που από το 1995 και μέχρι τη συνταξιοδότησή του, το 2014, ήταν υπεύθυνος για την ανάπτυξη και λειτουργία του Κέντρου Επισκεπτών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. «Δεν είναι δυνατόν να ζούμε στη Διαστημική Εποχή και ο μέσος άνθρωπος να μη διδάσκεται τίποτα για το Διάστημα» υπογραμμίζει, επισημαίνοντας ότι «η άγνοια παραχωρεί έδαφος στην άγνοια και τη δεισιδαιμονία». Μιλώντας για μια γενικότερη υποβάθμιση της παιδείας στη χώρα μας, την οποία αποδίδει στην «ανεπάρκεια των ιθυνόντων και τις πιέσεις των συντεχνιών», υποστηρίζει ότι τα παιδιά βομβαρδίζονται με υπερβολικά εξειδικευμένες και συνήθως ελάχιστα χρήσιμες στη μετέπειτα ζωή τους γνώσεις.

Τζωρτζ Γκρος, «Έκλειψη ηλίου», 1926. Το έργο είναι αλληγορία για τη δημοκρατία της Βαϊμάρης. Καπιταλιστές και στρατιωτικοί υπαγορεύουν στους ακέφαλους πολιτικούς τι να πράξουν, ενώ ο λαός (που τον συμβολίζει ο γάιδαρος με τις παρωπίδες) τρώει απλώς ό,τι του βάζουν μπροστά του.

Αναφέρεται, μάλιστα, στην πρόσφατη απόφαση του υπουργείου Παιδείας να μην επιτρέψει στους μαθητές να βγουν στα προαύλια των σχολείων στη διάρκεια της τελευταίας έκλειψης ηλίου, με το πρόσχημα την προστασία τους από την «ακτινοβολία» – η οποία, φυσικά, είναι μικρότερη στη διάρκεια μας έκλειψης. Η απόφαση ελήφθη χωρίς κανένας από τους συμβούλους του υπουργού να επικοινωνήσει, για παράδειγμα, με τους επιστήμονες του Αστεροσκοπείου, προκειμένου να διαπιστώσει αν όντως κινδύνευαν τα παιδιά. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ έσπευσαν να αναπαράγουν τις εσφαλμένες πληροφορίες, ενώ η επιστημονική κοινότητα παρέμεινε αμέτοχη.

Γνωρίστε το σύμπαν με τη βοήθεια του αστρονόμου Ν. Ματσόπουλου και απολαύστε το νυχτερινό έναστρο ουρανό από το τηλεσκόπιο του Εθνικού Αστεροσκοπείου.Για τους φαν της Αστρονομίας και όχι μόνο! Για τους σκοπούς της επιμόρφωσης και εκλαΐκευσης σε θέματα αστρονομίας, στα πλαίσια του Προγράμματος "Ανοιχτές Θύρες" της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, δημιουργήθηκε στο Ινστιτούτο Αστρονομίας και Αστροφυσικής το Κέντρο Επισκεπτών με βασικό μέλημά του την διάχυση των αστρονομικών γνώσεων προς το ευρύ κοινό. Ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με την οργάνωση σεμιναρίων, διαλέξεων και με νυχτερινές παρατηρήσεις στο εντυπωσιακό κτίριο του τηλεσκοπίου Newall στη Πεντέλη, περίπου 15 χλμ. από το κέντρο της Αθήνας. Από τα εγκαίνια του τον Σεπτέμβριο το 1995 έως το 2012 έχουν ξεναγηθεί στο Κέντρο πάνω από 300.000 επισκέπτες από όλη την Ελλάδα και πολλοί ξένοι, ενώ το ειδικό εκπαιδευτικό του πρόγραμμα έχουν παρακολουθήσει μαθητές από περίπου 4.000 σχολεία της Ελλάδας.

Χάρη στην καθοριστική συμβολή του κ. Ματσόπουλου και την προθυμία του υπόλοιπου προσωπικού του Αστεροσκοπείου να στηρίξει τις προσπάθειές του χωρίς προσωπικό όφελος, το κτίριο της Πεντέλης είναι σήμερα ένας χώρος ανοιχτός στο κοινό, όπου πραγματοποιούνται ξεναγήσεις μία στις τρεις νύχτες του χρόνου, προσελκύοντας κατά μέσο όρο από 15 έως 20 χιλιάδες άτομα. Τα πρωινά είναι αφιερωμένα στα σχολεία: πάνω από 250.000 μαθητές υπολογίζεται ότι έχουν περιηγηθεί στο Αστεροσκοπείο Πεντέλης στα 20 χρόνια λειτουργίας του προγράμματος. Επιπλέον, το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης διοργανώνει σεμινάρια για καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ προσφέρει και τη δυνατότητα εγκατάστασης ενός φορητού πλανηταρίου εντός των σχολικών εγκαταστάσεων.

Αναζητώντας την Βερενίκη, αποσπάσματα από τα επεισόδια "Παράθυρα στο Σύμπαν" και "Το Άστρο της Ημέρας" στο Αστεροσκοπείο Πεντέλης.

Μία μεμονωμένη επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο, μία ταινία θόλου στο Πλανητάριο ή η συμμετοχή σε ένα από τα θεματικά εκπαιδευτικά προγράμματα, που κατά καιρούς διοργανώνονται από διάφορους φορείς, δεν είναι δυνατόν να υποκαταστήσουν τη συστηματική παιδεία. Μπορούν όμως να εμφυσήσουν σε ορισμένα παιδιά την αγάπη για την αστρονομία ή να δώσουν στους εκπαιδευτικούς το έναυσμα για να τολμήσουν κάτι περισσότερο, με όλους τους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν – όπως οι καθηγητές που, σύμφωνα με τον κ. Ματσόπουλο, έπαιρναν το ρίσκο να οργανώσουν «παρανόμως» μία βραδινή επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο. Από εκεί και πέρα, η πιο εγγυημένη επιλογή για τους μαθητές και τους γονείς τους είναι να απευθυνθούν στον κοντινότερο ερασιτεχνικό σύλλογο, όπου θα ανακαλύψουν ανθρώπους με πάθος για το αντικείμενό τους και, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τη διάθεση να μοιραστούν τις γνώσεις τους. Η ερασιτεχνική αστρονομική κοινότητα είναι σήμερα πολυμελής και ιδιαίτερα εξελιγμένη, ενώ «συμβάλλει ουσιαστικά στη διάδοση της γνώσης», υπογραμμίζει ο κ. Ματσόπουλος.

Κάποιοι σύλλογοι, βέβαια, έχουν θέσει υψηλότερους στόχους: Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος με έδρα τον Βόλο, η οποία δραστηριοποιείται από το 1990 και έχει δημιουργήσει μία μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα σχολή αστρονομίας. Στις δράσεις της συγκαταλέγoνται, επίσης, η διοργάνωση του Πανελλήνιου Μαθητικού Διαγωνισμού Αστρονομίας και η έκδοση του περιοδικού «Ουρανός». Ιδρυτής και πρόεδρός της είναι ο συνταξιούχος, σήμερα, καθηγητής μαθηματικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Κωνσταντίνος Μαυρομμάτης, ο οποίος υπηρέτησε επί χρόνια ως γυμνασιάρχης και λυκειάρχης σε σχολεία του Βόλου.

Υποχρεωτικό δίωρο

Simon Vouet (1590 - 1649), Οι Μούσες Ουρανία και Καλλιόπη (1634). National Gallery of Art, USA.

«Τη δεκαετία του ’60, στην αρχή της Διαστημικής Εποχής, η αστρονομία διδασκόταν υποχρεωτικά ένα δίωρο την εβδομάδα» στα ελληνικά σχολεία, γεγονός που καθιστούσε τη χώρα μας πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα, θυμάται ο κ. Μαυρομμάτης. Επί Επταετίας, το δίωρο έγινε μονόωρο και παρέμεινε έτσι ως τη δεκαετία του ’90, όταν έγινε μάθημα επιλογής, για να καταργηθεί τελικά επί υπουργίας Διαμαντοπούλου. Κατά συνέπεια, η Σχολή Αστρονομίας γεννήθηκε μέσα από μία αναγκαιότητα.

Από το 2011, περίπου 80 με 100 μαθητές- από ΣΤ΄ Δημοτικού έως τις πρώτες τάξεις του Λυκείου, αλλά οι ενήλικες δεν αποκλείονται- γράφονται κάθε χρόνο στην τρίμηνη χειμερινή σχολή της Εταιρείας. Η φοίτηση διαρκεί τρία χρόνια, το κόστος είναι μόλις 20 ευρώ τον μήνα και συμπεριλαμβάνει τα εξαιρετικά βοηθητικά βιβλία της σχολής, ενώ το πρόγραμμα είναι αρκετά απαιτητικό, με εβδομαδιαία μαθήματα και εξετάσεις στο τέλος του έτους. Ιδιαίτερα δημοφιλή είναι και τα θερινά μαθήματα, που λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο μία εβδομάδα του Ιουλίου, ενώ φέτος λειτούργησε για πρώτη φορά η «Σχολή Αστρονομίας εξ αποστάσεως», την οποία ολοκλήρωσαν περίπου 100 άτομα από όλη την Ελλάδα. Μεταξύ άλλων, «είχαμε μία ολόκληρη οικογένεια από την Κρήτη» αναφέρει ο κ. Μαυρομμάτης.

Απουσιάζει ως μάθημα από το Λύκειο

Ένα γιγάντιο μωσαϊκό από το Νεφέλωμα του Καρκίνου, ως απομεινάρι υπεροκαινοφανούς αστέρα. Φωτογραφία του διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ. This is a mosaic image, one of the largest ever taken by NASA's Hubble Space Telescope of the Crab Nebula, a six-light-year-wide expanding remnant of a star's supernova explosion. Japanese and Chinese astronomers recorded this violent event nearly 1,000 years ago in 1054, as did, almost certainly, Native Americans. The orange filaments are the tattered remains of the star and consist mostly of hydrogen. The rapidly spinning neutron star embedded in the center of the nebula is the dynamo powering the nebula's eerie interior bluish glow. The blue light comes from electrons whirling at nearly the speed of light around magnetic field lines from the neutron star. The neutron star, like a lighthouse, ejects twin beams of radiation that appear to pulse 30 times a second due to the neutron star's rotation. A neutron star is the crushed ultra-dense core of the exploded star. The Crab Nebula derived its name from its appearance in a drawing made by Irish astronomer Lord Rosse in 1844, using a 36-inch telescope. When viewed by Hubble, as well as by large ground-based telescopes such as the European Southern Observatory's Very Large Telescope, the Crab Nebula takes on a more detailed appearance that yields clues into the spectacular demise of a star, 6,500 light-years away. Image Credit: NASA, ESA, J. Hester and A. Loll (Arizona State University)

Προ ημερών η Εταιρεία Αστρονομίας και Διαστήματος υπέβαλε στο υπουργείο Παιδείας πολυσέλιδο υπόμνημα, στο οποίο αναλύονται διεξοδικά οι λόγοι για τους οποίους, κατά τη γνώμη των μελών της, η αστρονομία «θα πρέπει να παραμείνει ως ένα από υποχρεωτικά μαθήματα του Λυκείου, με τον κατάλληλο βέβαια εμπλουτισμό και την ανανέωση, που επιβάλλει η καθημερινή εξέλιξη της θαυμάσιας αυτής επιστήμης».

Μια πιο πραγματιστική στάση έχει υιοθετήσει η Ένωση Ελλήνων Φυσικών: «Η αστρονομία είναι ένα εξειδικευμένο μάθημα, που πρέπει να έχει τους αντίστοιχους καθηγητές», τονίζει ο πρόεδρός της και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Στράτος Θεοδοσιου. Αίτημα της Ένωσης είναι η αστρονομία να επανέλθει μόνο ως προαιρετικό μάθημα στο Λύκειο, έτσι ώστε να μπορούν να τη διδάσκουν καθηγητές που πραγματικά την αγαπούν. Επί του παρόντος, πάντως, το υπουργείο δεν σχεδιάζει κάποια τροποποίηση του σχολικού προγράμματος- τουλάχιστον όχι για την επόμενη σχολική χρονιά, καθώς εκκρεμούν πιο επιτακτικά ζητήματα.

Το τηλεσκόπιο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών με το όνομα «Αρίσταρχος» είναι το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο των Βαλκανίων και το δεύτερο μεγαλύτερο της Ηπειρωτικής Ευρώπης, το οποίο βρίσκεται στην κορυφή «Νεραϊδόραχη» του Χελμού σε υψόμετρο 2.340 μ. Ονομάστηκε Αρίσταρχος προς τιμή του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου Αρίσταρχου.

Αρχικά, το υπουργείο Παιδείας είχε ανακοινώσει ότι, παρά την κατάργηση του μαθήματος επιλογής, οι μαθητές των Λυκείων θα είχαν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν τις αστρονομικές γνώσεις τους, επιλέγοντας σχετικά θέματα για τις ερευνητικές τους εργασίες, τα λεγόμενα πρότζεκτ. Εξαιτίας όμως των ελλείψεων προσωπικού, από τη διδασκαλία των πρότζεκτ της Α΄ και Β΄ Λυκείου έχουν εξαιρεθεί οι φυσικοί, οι μαθηματικοί και οι χημικοί, δηλαδή ακριβώς οι καθηγητές που είναι πλέον αρμόδιοι για να επιβλέψουν μια εργασία σε θέματα αστρονομίας.

Μία προσωρινή, αλλά άμεσα εφαρμοστέα λύση θα μπορούσε να είναι η κατάρτιση καθηγητών από άλλους κλάδους, έτσι ώστε να μπορούν να καθοδηγήσουν τους μαθητές τους. Ενα τέτοιο σχέδιο επεξεργάζεται αυτή τη στιγμή η διοίκηση του Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου. «Φέτος, δύο τρία σχολεία ζήτησαν να τα υποστηρίξουμε, γιατί υλοποιούσαν πρότζεκτ που σχετίζονταν με την αστρονομία», αναφέρει ο διευθυντής του Πλανηταρίου, Μάνος Κιτσώνας. Με αυτή την αφορμή, «διερευνούμε πιθανούς τρόπους, με τους οποίους θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε τα σχολεία της περιοχής μας», εφόσον επιθυμούν να ασχοληθούν με συναφή θέματα.

Πληροφορίες

Ο θόλος του τηλεσκοπίου Newall στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Το κτίριο της Πεντέλης είναι σήμερα ένας χώρος ανοιχτός στο κοινό, όπου πραγματοποιούνται ξεναγήσεις μία στις τρεις νύχτες του χρόνου προσελκύοντας κατά μέσο όρο από 15 έως 20 χιλιάδες άτομα. Φωτογραφία του Θεοφάνη Ματσόπουλου.

Τα στοιχεία επικοινωνίας των ερασιτεχνικών αστρονομικών συλλόγων ανά την Ελλάδα είναι διαθέσιμα εδώ: http://www.astrovox.gr/clubs.html. Το θερινό σχολείο της Εταιρείας Αστρονομίας και Διαστήματος, στον Βόλο, αρχίζει φέτος στις 6 Ιουλίου (www.astronomos.gr). Και για όσους δεν έχουν τον χρόνο να επισκεφθούν ένα σύλλογο, άφθονο εκπαιδευτικό υλικό για παιδιά κάθε ηλικίας προσφέρεται, μεταξύ άλλων, στις ιστοσελίδες του Κέντρου NOESIS (www.noesis.edu.gr/), του Ιδρύματος Ευγενίδου (www.eugenfound.edu.gr) και της European Space Agency (www.esa.int). Επίσης, ο ειδικά διαμορφωμένος για παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς ιστότοπος της NΑSA (http://spaceplace.nasa.gov/) παρέχει ψηφιακά παιχνίδια, διαδραστικές εφαρμογές για δράσεις μακριά από την οθόνη, όπως χάρτινα μοντέλα διαστημοπλοίων και συνταγές για την παρασκευή εδώδιμων… μετεωριτών. Tέλος, το αξιόλογο περιεχόμενο της εκπαιδευτικής ιστοσελίδας «Windows to the Universe» ανανεώνεται διαρκώς (www.windows2universe.org).

Πηγή: kathimerini.gr

Χαΐμ Σουτίν. Chaϊm Soutine

Chaϊm Soutine, Self-Portrait, c.1918.

Βίαιες πινελιές, διαστρεβλωμένες φόρμες, έντονες χρωματικές αντιθέσεις: το απειθάρχητο στυλ του Χαΐμ Σουτίν (1893 - 1943) έχει κάποια κοινά στοιχεία με του Βαν Γκογκ, παρόλο που ο ίδιος επέμενε ότι δεν του άρεσε η δουλειά του Ολλανδού ζωγράφου. 

Chaϊm Soutine, Pastry Cook with Red Handkerchief, 1922-23.

Γόνος εβραϊκής οικογένειας της Λιθουανίας, ο Σουτίν εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1913 αλλά έμεινε σε απόσταση και από την ακμάζουσα αβαν-γκαρντ της εποχής του -ντανταϊστές, φουτουριστές, κυβιστές, φοβ, σουρεαλιστές- προτιμώντας να ζωγραφίζει με το δικό του, μοναδικό ύφος (εδώ «Ο μικρός ζαχαροπλάστης», 1922).

   Modigliani, Portrait de Chaïm Soutine, 1916.

Δέχτηκε επιρροές από άλλους «εκκεντρικούς» συγκαιρινούς του, όπως ο Μοντιλιάνι και ο Σαγκάλ, με τους οποίους είχε συνδεθεί φιλικά, ενώ η δική του επιρροή μπορεί να ανιχνευθεί στο έργο μεταγενέστερων καλλιτεχνών όπως ο Φράνσις Μπέικον και ο Βίλεμ ντε Κούνινγκ. 

Chaϊm Soutine, The Mad Woman, c.1919.

Chaϊm Soutine, Red Stairway at Cagnes, c. 1923.

Chaϊm Soutine, The Groom or The Bellboy, 1925-6.

Αφού έμεινε αρκετό καιρό στο Σερέ, την περίοδο 1920-29 δημιούργησε τα σημαντικότερα έργα του.

Chaïm Soutine, Le Gros Arbre bleu (1920-1921), huile sur toile, musée de l'Orangerie, Paris.

Chaïm Soutine, Le Village (1923), huile sur toile, musée de l'Orangerie, Paris.

Chaïm Soutine, La Maison blanche (1918), huile sur toile, musée de l'Orangerie, Paris.

Ο Σουτίν εξέφρασε το ταλέντο του με μια δραματική αποσύνθεση της χρωματικής ύλης: έτσι γεννήθηκαν εκείνα τα τοπία που φαίνονται παραμορφωμένα από την καταιγίδα, με τα δέντρα που γέρνουν κάτω από εφιαλτικούς ουρανούς.

Chaϊm Soutine, La petite fille à la poupée, 1919.

 Chaϊm Soutine, Man in a Green Coat, c. 1921.

Chaϊm Soutine, L'homme aux rubans (Man with ribbons), 1921-22.

Χαΐμ Σουτίν, «Ο καμαριέρης του ορόφου», 1927

Ακόμα και οι ανθρώπινοι τύποι του καθρεφτίζουν την απέραντη θλίψη του καλλιτέχνη.

 Chaim Soutine, Carcass of Beef, c.1925

Μεταξύ των Ευρωπαίων εξπρεσιονιστών, ο Σουτίν διακρίνεται για το σφρίγος της φαντασίας, με την οποία μεταμόρφωνε ποιητικά ακόμα και τα πιο πεζά θέματα της πραγματικότητας (Κουφάρι βοδιού, 1925).

Chaim Soutine, Le Lapin (1923-1924), huile sur toile, musée de l'Orangerie, Paris.

Chaim Soutine, Le Poulet plumé (1925), huile sur toile, musée de l'Orangerie, Paris.

Chaim Soutine, Enfant de chœur (1927-1928), huile sur toile, musée de l'Orangerie, Paris.

Ο Σουτίν συχνά ξαναδούλευε ή και κατέστρεφε τις παλαιότερες δημιουργίες του. Μολονότι γνώρισε από νωρίς επιτυχία, οδηγήθηκε σταδιακά στην απομόνωση και παρουσίασε μικρό αριθμό έργων μετά το 1930 και έως τον θάνατό του.

Soutine’s career was abruptly interrupted by illness. After Zborowski’s death in 1932 he was supported by Marcel and Madeleine Castaing, who helped him through a period of unfavourable criticism. After 1937, two women shared his life, the German Gerda Groth, whom he called Mlle Garde, and Max Ernst’s first wife, Marie-Berthe Aurenche. His health declined rapidly with the news of the German persecutions of Jews, and he died during a surgical operation. The mixture of humour and despair, of passion and mockery in Soutine’s paintings, often inadequately described as Expressionist, contributed to his stature as a modern master.

Ο Χαΐμ Σουτίν θεωρείται στις μέρες μας ως ένας από τους μεγάλους εξπρεσιονιστές ζωγράφους. Γεννήθηκε στη Ρωσία, αλλά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Γαλλία, όπου υπήρξε μέλος της Ecole de Paris, σπούδασε τέχνη στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της πόλης Βίλνιους και στη συνέχεια στο Παρίσι με καθηγητές της Ecole des Beaux-Arts. Η αρχική του εστίαση ήταν κυρίως η "νεκρή φύση" , σταδιακά όμως έστρεψε το ενδιαφέρον του προς τα πορτρέτα και τα τοπία. Τα έργα του αργότερα θα δείξουν περισσότερο την ένταξή του στον εξπρεσιονισμό, με τις κύριες επιρροές του να είναι οι φίλοι του Paul Cezanne (1839- 1906), Vincent Van Gogh (1853-1890), Marc Chagall (1887-1985) και Amedeo Modigliani (1884-1920). Τα πιο γνωστά έργα του Σουτίν είναι πορτρέτα μαγείρων, νεαρών υπηρετών και σερβιτόρων, που δείχνουν την επίδραση που άσκησαν επάνω του παρόμοια έργα του Ρέμπραντ. Καταδιωγμένος κατά τη διάρκεια του πολέμου από τη Γκεστάπο ως Εβραίος, ο Σουτίν πέθανε μέσα σε θλιβερές συνθήκες. Σήμερα συγκαταλέγεται στους κορυφαίους εξπρεσιονιστές της ρωσικής τέχνης και οι πίνακές του εκτιμώνται σε εκατομμύρια ευρώ. One of the great expressionist painters, Chaim Soutine was born in Russia, but spent most of his adult life in France, where he was part of the Ecole de Paris. He studied art at the Vilna Academy of Fine Arts and then in Paris with a tutor of the Ecole des Beaux-Arts. His initial focus was mostly on still life painting, although he gradually moved towards portraits and landscapes. His later works are more reflective of expressionism, his main influences being his friends Paul Cezanne (1839-1906), Vincent Van Gogh (1853-1890), Marc Chagall (1887-1985) and Amedeo Modigliani (1884-1920). Soutine's best known works are impasto portraits of cooks, page boys, and waiters, such as: Little Pastry Cook (c.1921, Portland Art Museum) and Pastry Cook with Red Handkerchief (c.1922 Musee de l'Orangerie, Paris). His series of expressionist paintings of animal carcasses (eg. Carcass of Beef, 1925, Minneapolis Institute of Arts) were influenced by similar works of Rembrandt, such as The Flayed Ox (1655, Louvre, Paris). Persecuted during the war by the Gestapo for being a Jew, Soutine died in sad circumstances whilst in hiding. Now seen as one of the top expressionists in Russian art, his paintings sell for millions."

Πέθανε από πείνα στη κατοχή.