Το
Λάφριο ή Λαφριαίο. Άποψη των ναών της
Αρτέμιδος Λαφρίας και του Απόλλωνα. The
sanctuary known as Laphrion was
one of the most important Aetolian sanctuaries, dedicated to the cult
of Apollo and Artemis. It lay to the southwest of the acropolis of
Calydon and its area was enclosed by a circuit wall. The earliest
evidence for cult practice on the site is dated to the Geometric
period and it seems that the sanctuary remained in use until the
Roman period, but flourished in the 6th century B.C. The sanctuary
was identified in 1908 by G. Soteriadis and excavated by a
Greek-Danish expedition in 1925-1935.
Από
την κύρια νοτιοδυτική πύλη της οχύρωσης
της Καλυδώνας άρχιζε η ιερά οδός που
οδηγούσε στο Ιερό της Αρτέμιδος Λαφρίας,
το δεύτερο σε σπουδαιότητα ιερό μετά
από αυτό του Θέρμου. Τα ιερό που βρίσκεται
δυτικά της κύριας πύλης και έξω από τα
τείχη της πόλης καταλαμβάνει έναν
ξεχωριστό λόφο. Η κύρια λατρευόμενη θεά
ήταν η Άρτεμις, ενώ παράλληλα λατρευόταν
και ο θεός Απόλλων. Η Άρτεμις είχε την
ονομασία Λαφρία και ο Απόλλων Λάφριος,
γι' αυτό το ιερό ήταν γνωστό ως Λάφριον
ή Λαφριαίον. Για το όνομα υπάρχουν δύο
ερμηνείες, είτε ότι οφείλεται σε κάποιον
Λάφριο από τη Φωκίδα, ο οποίος αφιέρωσε
το άγαλμα της θεάς στο ιερό της Καλυδώνας,
είτε ότι λαφρία σημαίνει ελαφριά και
αναφέρεται στο ότι η οργή της θεάς προς
το βασιλιά της πόλης Οινέα έγινε με τον
καιρό ελαφρύτερη, γιατί σε μια γιορτή
ο Οινέας έκανε θυσίες σε όλους τους
θεούς εκτός από την Άρτεμη. Οι αρχαιότερες
ενδείξεις λατρείας ανάγονται στα
γεωμετρικά χρόνια, όπως μαρτυρείται
από αψιδωτό οίκημα αυτής της εποχής,
και η μεγαλύτερη ακμή του ιερού
τοποθετείται στα αρχαϊκά χρόνια.
Σχεδιαγραμματική
κάτοψη του περιβόλου των τειχών της των
Αιτωλών πόλεως Καλυδώνος, μετά του Ιερού
της Λαφρίας Αρτέμιδος εκτός του περιβόλου
των τειχών (Σ. Μασουρίδη, «Αρχαιολογικές
ανακαλύψεις του Ινστιτούτου της Δανίας:
Καλυδών (Αιτωλία)»),
CORPUS 74 (2005), σ. 6).
Στα
τέλη του 7ου αι. π.Χ. κατασκευάζονται οι
πρώτοι ναοί, οι οποίοι ήταν ξύλινοι. Τα
πολύχρωμα κεραμοπλαστικά στοιχεία που
τους κοσμούσαν, όπως σίμες, ακρωτήρια,
ακροκέραμα, γείσα, μετόπες κ.α. προσέδιδαν
μνημειακή όψη στα κτήρια αυτά. Τα χρώματα
που διατηρήθηκαν είναι λευκό, μαύρο,
κίτρινο και ερυθρό. Στις ανασκαφές
βρέθηκαν πολλά κομμάτια από τις στέγες
των ναών και των θησαυρών. Ανάμεσά τους
ξεχωρίζουν ζωγραφιστά ακροκέραμα με
διακόσμηση γυναικείων μορφών ή ανθέων,
σφίγγες και γοργόνεια που ήταν ακρωτήρια
και μετόπες διακοσμημένες με μυθολογικά
θέματα. Τη διακόσμηση των στεγών
συμπλήρωναν οι υδρορροές σε σχήμα
κεφαλής λιονταριών ή σκυλιών, από τα
στόματα των οποίων έρρεαν τα νερά των
στεγών. Από τα ωραιότερα δείγματα είναι
τμήμα σίμης με παράσταση Νικών σε άρματα.
Τα πρώτα κτήρια επισκευάζονται και
δέχονται συμπληρώσεις έως τα τέλη του
6ου αι. π.Χ., ενώ στο χώρο του ιερού
προστίθενται νέα οικοδομήματα. Τη
μεγαλύτερη ακμή γνωρίζει το ιερό από
τα αρχαϊκά έως και τα ύστερα ελληνιστικά
χρόνια.
Ruins
of the Temple of Artemis Laphria in Kalydon: The fourth century BCE
Sanctuary of Artemis Laphria, excavated by Danish archaeologists
under the leadership of Frederick Poulsen in 1925-32 stood on a
platform erected on a terrace which is supported by sixth century
retaining walls. From its privileged position above a natural spur of
the hills it is possible to see the Gulf of Corinth and the city of
Messolonghi below.
Ο μεγάλος ναός της θεάς
είχε δύο φάσεις κατασκευής. Κύρια ήταν
η αρχαιότερη, σύγχρονη με το μεγάλο
τρίπλευρο εντυπωσιακό ανάλημμα, με
μήκος στη ΒΔ πλευρά του 28,5μ. και ύψος
8,80μ., επάνω στο οποίο εδράζονταν το
οικοδόμημα. Το ανάλημμα ήταν από τα
σπουδαιότερα έργα και σύμφωνα με τον
αρχιτέκτονα M. Clemensen θα στοίχισε περισσότερο
από τον ίδιο το ναό. Ο πρώτος ναός της
Αρτέμιδος, με πρόδομο, οπισθόδομο και
πτερό είχε την ανωδομή από ξύλο. Οι
κίονες και ο θριγκός ήταν ξύλινοι με
γραπτές μετόπες και με την παρουσία
Σφιγγών στα ακρωτήρια. Έως και τον 5ο
αιώνα π.Χ. το πτερό του ναού παρέμενε
ξύλινο. Ο μεγάλος ναός αντικαταστάθηκε
πλήρως από ένα νέο διπλάσιου μήκους
κτήριο, εν μέρει ξύλινο. Η τελική φάση
των κτηρίων που διατηρείται σήμερα,
χρονολογείται γύρω στο 400 π.Χ., όταν ο
μεγάλος ναός, διαστάσεων 32,26μ. x 14,90μ.,
έγινε πώρινος με μαρμάρινα κεραμίδια.
Αναπαράσταση
των κτισμάτων του Λαφριαίου Ιερού
Καλυδώνος (Ε. Dyggve, Das Laphrion…, πίν. xxxv). The
most important monuments of the area are:
- Temple of Artemis
Laphria: It is situated on the summit of the precinct of the
sanctuary and only its foundations are preserved. Three main
architectural phases have been distinguished on the basis of
fragments of terracotta trimmings found during the excavations. The
first temple was built at the end of the 7th century B.C. and the
last in 360 B.C. A chryselephantine (gold and ivory) statue of the
goddess stood inside the temple.
- Treasures on the southeast side
of the "sacred way":They were decorated with painted
terracotta ornaments and date from the first half of the 6th century
B.C.
- Remains of a Stoa: It is located in the north part of the
precinct and dates from the 3rd-2nd century B.C. It seems that the
structure was two-storeyed with two semicircular niches at the ends.
Πρόκειται για δωρικό, περίπτερο εξάστυλο
ναό με δεκατρείς κίονες στις μακρές
πλευρές, με πρόναο, σηκό και οπισθόδομο.
Στο εσωτερικό του φυλάσσονταν το
χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο
των Ναυπάκτιων καλλιτεχνών Μέναιχμου
και Σοίδα, χρονολογούμενο περί το 460
π.Χ. Ο Παυσανίας μας παρέχει πληροφορίες,
τόσο για το άγαλμα, όσο και για τη λατρεία
της θεάς που περιελάμβανε ολόκαυστες
θυσίες. Το άγαλμα και η λατρεία μεταφέρθηκαν
στην Πάτρα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου
το 31 π.Χ.
Aerial
view of Kalydon: In this photograph, taken from the North, the
terrace constructed below the temple of Artemisa Laphria is clearly
visible in the center of the picture.
Δυτικά του ναού και σε
χαμηλότερο επίπεδο σώζονται τα θεμέλια
μικρότερου ναού, διαστάσεων 15,65μ. x
10,45μ. που αποτελούνταν από πρόδομο και
σηκό και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα.
Εντός του ιερού υπήρχε και η στοά, ένα
επίμηκες οικοδόμημα, μήκους 64μ. και
πλάτους 11,40μ., με εσωτερική κιονοστοιχία
και δίρριχτη στέγη. Η στοά πιθανόν
προορίζονταν για τη φιλοξενία προσκυνητών.
Στη δυτική κλιτύ του ιερού ανευρέθησαν
ποσότητες πήλινων ειδωλίων και
αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, τεμάχια πήλινων
μετοπών, θραύσματα χάλκινων ενεπίγραφων
πλακών, συντρίμματα μαρμάρινων αγαλμάτων
κ.α. Ο περίβολος του ιερού δεν ήταν
συνεχής, αλλά αποτελούνταν από τμηματικούς
τοίχους στο φρύδι του μικρού λόφου. Τα
αναλήμματα προσαρμόζονταν στο ανάγλυφο
του εδάφους και στο φυσικό βράχο
συγκρατώντας τα υπερκείμενα χώματα ή
υποστηρίζοντας τα κτήρια. Τα κτίσματα
συνδέονταν μεταξύ τους με κλίμακες.
Τέλος, στην Καλυδώνα λατρευόταν και ο
θεός Διόνυσος ο ναός του οποίου
εντοπίζεται, χωρίς να έχει ανασκαφεί,
κάτω από το ερημωμένο εκκλησάκι του Αγ.
Ιωάννη.
View
of the city of Messolonghi from the Temple of Artemis Laphria in
Kalydon. In the Hellenistic period these temples were surrounded
by a series of treasuries, stoas and other minor shrines. The size of
some of the Hellenistic tombs indicates that at some time there was
prosperity. Strabo mentions Calydon in his Geographia, on its former
beauty, as by his time it lay desolate: “. . . Calydon and Pleuron,
which are now indeed reduced, though in early times these settlements
were an ornament to Greece.”
Το ιερό των δύο θεών
αποκαλύφθηκε με ανασκαφές που
πραγματοποιήθηκαν το α΄μισό του 20ου
αιώνα.