Το ιστολόγιο "Τέχνης Σύμπαν και Φιλολογία" είναι ένας διαδικτυακός τόπος που αφιερώνεται στην προώθηση και ανάδειξη της τέχνης, της επιστήμης και της φιλολογίας. Ο συντάκτης του ιστολογίου, Κωνσταντίνος Βακουφτσής, μοιράζεται με τους αναγνώστες του τις σκέψεις του, τις αναλύσεις του και την αγάπη του για τον πολιτισμό, το σύμπαν και τη λογοτεχνία.
Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.
Paul Gauguin, Le gardien de porcs, 1888.
Οι αμερικανοί επιστήμονες πιστεύουν ότι τα νέα
ευρήματα γύρω από την υψηλή νοημοσύνη των γουρουνιών θα μπορούσαν να αλλάξουν
τη σχέση μας με τα πανέξυπνα αυτά ζώα. Scientists have found that pigs are smarter
than dogs and can solve problems just as well chimpanzees. The study’s authors
are hoping the results will make people think differently about animals that
are just seen as meat.
Ζώα με υψηλή νοημοσύνη είναι
τα γουρούνια, καθώς σύμφωνα με νέα μελέτη αμερικανών νευροεπιστημόνων από Πανεπιστήμιο του
Έμορι, συγκεντρώνουν μεγαλύτερο δείκτη νοημοσύνης από τους σκύλους, ενώ
είναι σε θέση να λύνουν προβλήματα και γρίφους όπως οι χιμπαντζήδες.
Οι ερευνητές ευελπιστούν
ότι τα ευρήματά τους θα κάνουν τον κόσμο να αλλάξει γνώμη για τα πανέξυπνα ζώα,
τα οποία εκτρέφονται κυρίως για το κρέας τους.
Διαθέτουν υψηλή
νοημοσύνη, ισχυρή μακροπρόθεσμη μνήμη και έχουν «ταλέντο» ως προς την επίλυση
γρίφων. 'We have shown
that pigs share a number of cognitive capacities with other highly intelligent
species such as dogs, chimpanzees, elephants, dolphins, and even humans,'
said neuroscientist Lori Marino of Emory University.
«Μέσα από τη μελέτη μας
διαπιστώσαμε ότι τα γουρούνια μοιράζονται μια σειρά από γνωστικές ικανότητες,
με μερικά από τα εξυπνότερα είδη του ζωικού βασιλείου όπως π.χ. οι σκύλοι, οι
χιμπαντζήδες, οι ελέφαντες, τα δελφίνια, ακόμα και οι άνθρωποι» εξηγεί η δρ
Λόρι Μαρίνο, μια εκ των συγγραφέων της μελέτης.
«Υπάρχουν επιστημονικές
αποδείξεις οι οποίες οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ίσως θα πρέπει να ξανασκεφτούμε
την σχέση μας με τα ζώα αυτά» υπογραμμίζει η ειδικός.
Τα νέα ευρήματα
The study's authors say while we tend to place
pigs in a lower category to animals such as dogs and cats, they are in fact,
just as smart and empathic – and should be treated as such.
Οι ερευνητές προχώρησαν
σε μετά-ανάλυση προηγούμενων μελετών οι οποίες αφορούσαν στη νοημοσύνη των
γουρουνιών και άλλων ζώων και συνέκριναν τα αποτελέσματά τους. Είδαν λοιπόν,
ότι τα γουρούνια διαθέτουν πολύ ισχυρή μακροπρόθεσμη μνήμη, ενώ έχουν «ταλέντο»
ως προς την επίλυση γρίφων, λαβυρίνθων κ.ά., αλλά και ως προς την επίλυση τεστ
που σχετίζονται με τον προσδιορισμό της θέσης διαφόρων αντικειμένων.
Τα γουρούνια, όπως
φάνηκε, μπορούν ακόμα να κατανοήσουν μια απλή συμβολική γλώσσα και να μάθουν
περίπλοκους συνδυασμούς συμβόλων που μεταφράζονται σε πράξεις και αντικείμενα.
Γουρουνάκια εν δράσει
Πριν από μερικούς μήνες,
η γερμανίδα Νικόλ φον Έμπερκοπφ από το Βερολίνο, είχε αναρτήσει στο YouTube, ένα εντυπωσιακό βίντεο με πρωταγωνιστή τον Μόριτζ, το κατοικίδιο
γουρουνάκι της το οποίο έλυνε με μεγάλη ευκολία γρίφους μπροστά στον φακό της κάμερας.
Το βίντεο έκανε θραύση και ο Mόριτζ έγινε διαδικτυακός «αστέρας».
Κατά τη διάρκεια του
βίντεο, η ιδιοκτήτρια του Μόριτζ του ζητάει να λύσει ένα παζλ, τοποθετώντας τα
χρωματιστά ξύλινα γουρουνάκια στην αντίστοιχη χρωματιστή τους θέση επάνω σε μια
ξύλινη βάση.
Το γουρουνάκι φαίνεται να
εκτελεί την εντολή, τοποθετώντας τα κομμάτια με το στόμα του στη θέση τους,
χωρίς καμία βοήθεια, ενώ στο τέλος της άσκησης καταβροχθίζει τη λιχουδιά της
επιβράβευσής του με μεγάλη όρεξη και χαρά.
Σύμφωνα με τους αμερικανούς
επιστήμονες, τα γουρούνια λατρεύουν τα παιχνίδια. Έχει παρατηρηθεί μάλιστα, ότι
πολλές φορές για την ψυχαγωγία τους επιδίδονται σε «ψευτοκαυγάδες» υπό μορφή
παιχνιδιού, όπως ακριβώς κάνουν και οι σκύλοι. Προηγούμενες μελέτες έχουν
επίσης δείξει ότι τα γουρούνια έχουν αυξημένη ενσυναίσθηση – ικανότητα δηλαδή,
να ταυτίζονται συναισθηματικά με τους γύρω τους.
Ξύπνησε το ρομπότ στον
κομήτη 67P, έπειτα από το πολύμηνο κώμα του. Awake: The European Space Agency has revealed
Philae has made contact for the first time in seven months.
Το πρώτο ρομπότ που
κατάφερε να προσεδαφιστεί σε κομήτη συνήλθε από το πολύμηνο κώμα του,
ανακοίνωσε την Κυριακή η ευρωπαϊκή διαστημική υπηρεσία ESA.
Waking up: An artists impression of Rosettas
lander Philae which has woken up after months in hibernation.
Το Philae επικοινώνησε με
τη Γη για 85 δευτερόλεπτα αργά τη νύχτα του Σαββάτου, ανέφερε η ESA με ανακοίνωσή της. Η ανάλυση των δεδομένων δείχνει
μάλιστα ότι το ρομπότ πρέπει να είχε ξυπνήσει από μέρες, αλλά δεν μπορούσε να
έρθει σε επαφή νωρίτερα.
Stirring: European Space Agency scientists use
its official Twitter page to reveal contact has been restored.
«Γεια σου Γη! Με ακούς;» έγραψε στο
Twitter το Philae, το οποίο σταμάτησε να λειτουργεί όταν έπεσε στη βάση κάποιου
σκοτεινού γκρεμού στον κομήτη, εκεί όπου δεν έφτανε αρκετό φως για τους
ηλιακούς συλλέκτες που φορτίζουν τη μπαταρία του.
Πολύ σκληρό για να
πεθάνει...
This is one of the first images returned by
Philae from the surface of the comet. At the moment, the lander is lying
dormant on the surface of comet 67P. Repeated attempts were made to wake it up,
and scientists will now try to confirm its location on the comet.
Οι υπεύθυνοι της
ευρωπαϊκής αποστολής πανηγύρισαν μια ιστορική επιτυχία στις 15 Νοεμβρίου, όταν
το Philae αποδεσμεύτηκε από τη μητρικό σκάφος Rosetta και άγγιξε την επιφάνεια
του κομήτη 67P/Churyumov-Gerasimenko. Δεν κατάφερε όμως να αγκιστρωθεί και αναπήδησε δύο φορές πριν
καταλήξει στην τωρινή, άγνωστη θέση του. Πρόλαβε πάντως να μεταδώσει εικόνες
και δεδομένα για περίπου 60 ώρες πριν εξαντληθεί η επαναφορτιζόμενη μπαταρία.
Philippe Lamy, a member of Rosetta's Osiris
team at the Laboratoire d'Astrophysique de Marseille, said the latest images
were 'a good candidate for the lander.' The ellipse is seen here on the comet,
partly in shade. Philae is known to be partly in shade based on the images it
returned.
Η ελπίδα ήταν ότι, καθώς
ο 67P πλησιάζει τον Ήλιο, η αύξηση της ηλιακής ακτινοβολίας θα μπορούσε να
ξυπνήσει το κοιμισμένο ρομπότ, το οποίο έχει περίπου το μέγεθος πλυντηρίου.
Taking an image on both 12 and 13 December
ruled out the possibility that this was simply a naturally occurring phenomenon
such as a glint of sunlight on a rock spotted by Rosetta.
ΤoPhilae επικοινωνεί με τη Γη χρησιμοποιώντας ως αναμεταδότη το Rosetta, το οποίο παραμένει σε τροχιά γύρω από τον κομήτη.
This image shows the five candidates for
Philae on the comet, based on images taken in December 2014. All but the top
left candidate, which is the new image released by Esa, have now been ruled out
for a variety of reasons such as being in the wrong location or simply being a
trick of the light.
Η ευρωπαϊκή αποστολή,
ίσως το μεγαλύτερο επιστημονικό επίτευγμα του 2014, είναι η πρώτη που τίθεται
σε τροχιά γύρω από κομήτη, η πρώτη που ακολουθεί κομήτη στο ταξίδι του γύρω από
τον Ήλιο και η πρώτη που προσεδαφίζεται σε κομήτη.
Investigating the region, the science team
found a candidate that can be seen in images taken by Rosetta on 12 and 13
December 2014, a month after the landing. But, crucially, the bright object
does not appear in an image taken on 22 October - three weeks before the
landing.
Οι κομήτες, σώματα που
αποτελούνται από σκόνη και πάγους, πιστεύεται ότι διατηρούν αναλλοίωτα στο
εσωτερικό τους τα συστατικά από τα οποία σχηματίστηκαν οι πλανήτες πριν από 4,6
δισεκατομμύρια χρόνια.
Μια από τις
σημαντικότερες ανακαλύψεις του Rosetta είναι ότι το νερό του 67P περιέχει διαφορετικές αναλογίες ισοτόπων του
υδρογόνου από το θαλασσινό νερό, ένδειξη ότι οι κομήτες δεν έφεραν στη Γη το
μεγαλύτερο μέρος του νερού της.
Rosetta (artist's impression shown) is
continuing to orbit the comet but will not be able to get better images of
Philae until it flies closer. However, Esa is reticent to do so, as last time
they did the spacecraft became disoriented and temporarily lost contact with
Earth owing to an increased amount of dust.
O 67P θα φτάσει στην ελάχιστη απόστασή του από τον Ήλιο τον Αύγουστο, ωστόσο
το σκάφος Rosetta θα συνεχίσει να τον ακολουθεί μέχρι τις αρχές του 2016.
Ο Βασιλίσκος ή Regulus σε σύγκριση με τον Ήλιο και τον Δία. Regulus is a much larger star than our sun. Image via the Night Sky Guy.
Ο χειρότερος ουρανός όσον
αφορά την παρατήρηση των αστεριών είναι ο ουρανός μιας μεγαλούπολης όπως η
Αθήνα. Κι όμως υπάρχουν αρκετά άστρα που καταφέρνουν να λάμπουν στον ουρανό της
νυχτερινής Αθήνας.
Έτσι, αν κοιτάξουμε στον
ουρανό δυτικά μια δυο ώρες μετά τη δύση του ήλιου, είναι εύκολο να εντοπίσουμε
την Αφροδίτη – πρόκειται για το λαμπερότερο ουράνιο σώμα μετά τον Ήλιο και τη
Σελήνη. Κοντά στην Αφροδίτη φαίνεται ένα δεύτερο αρκετά λαμπερό άστρο – όχι
όμως όσο η Αφροδίτη. Πρόκειται για τον πλανήτη Δία.
Σχετικές θέσεις
Βασιλίσκου (α Λέοντα), Δία και Αφροδίτης (11 Ιουνίου, 10 μμ περίπου).
Αυτές τις μέρες (αρχές
μέχρι μέσα Ιουνίου, κατά τις 10 μμ περίπου) στη νοητή ευθεία που
ορίζουν οι δυο πλανήτες φαίνεται ο Βασιλίσκος ή το
άστρο α του Λέοντος.
Regulus and Leo I dwarf galaxy. Image Credit: Russell Croman.
Ο Βασιλίσκος, γνωστός
διεθνώς με τη λατινική ονομασία Regulus, είναι ο φωτεινότερος αστέρας στον αστερισμό
Λέοντα και ένας από τους φωτεινότερους στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού.
Απέχει από τη Γη 77,5 έτη φωτός.
Ο Βασιλίσκος είναι
τριπλός αστέρας, με αμυδρούς συνοδούς που σχηματίζουν διπλό σύστημα (B και C). Η απόσταση μεταξύ των B και C είναι 15 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα και
περιφέρονται περί το κοινό τους κέντρο μάζας μία φορά κάθε 2.000 γήινα έτη. Η
απόσταση μεταξύ του συστήματος αυτού και του κυρίως Βασιλίσκου (RegulusA) ανέρχεται σε 630 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα και το σύστημα BC περιφέρεται περί τον A μία φορά κάθε 130.000 και πλέον γήινα έτη.
Το πεπλατυσμένο σχήμα του
Βασιλίσκου. Η διακεκομμένη γραμμή είναι ο άξονας περιστροφής του.
Ο Βασιλίσκος ή α Λέοντα
ανήκει στον αστερισμό του Λέοντα, τον 5ο αστερισμό
του ζωδιακού κύκλου και οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμαζαν Καρδιά του Λέοντα.
Ο Ίπαρχος το ονομάζει «μόνον ο εν τη καρδία», ενώ ο Πτολεμαίος, επειδή ήταν
βασιλικό άστρο, το ονόμασε Βασιλίσκο (μετάφραση του οποίου είναι η ονομασία
Regulus, που του δόθηκε από τον Κοπέρνικο).
Οι αρχαίοι Πέρσες
θεωρούσαν τον Βασιλίσκο ως τον αρχηγό των 4 βασιλικών άστρων, των 4 δηλαδή
φυλάκων του ουρανού, που καθένα κυβερνούσε το ¼ της ουράνιας σφαίρας. Αυτά
ήταν: ο Βασιλίσκος (α Λέοντα), ο Λαμπαδίας (α Ταύρου), ο Αντάρης (α Σκορπιού)
και η Φομαλχώ (α Νότιου Ιχθύος).
Για τους αρχαίους
Αιγυπτίους ο αστερισμός του Λέοντα ήταν ιερός, γιατί οι ευεργετικές πλημμύρες
του Νείλου συνέπιπταν με την είσοδο του Ήλιου στον αστερισμό αυτό. Ο Ήλιος
διέρχεται από το ζώδιο του Λέοντα τον Ιούλιο. Γι’ αυτόν το λόγο το λιοντάρι
θεωρείται το έμβλημα του καύσωνα.
The constellation Leo, with the star Regulus
at its heart, as depicted on a set of constellation cards published in London
c.1825. Image via Wikimedia Commons.
Ο ζωδιακός αστερισμός του
Λέοντα αναφερόταν από τον Πτολεμαίο και βρίσκεται Δυτικά της Παρθένου και των
Θηρευτικών Κυνών. Περιλαμβάνει 81 άστρα, από 1ο μέχρι 6ο μέγεθος (το λαμπρότερο
άστρο του είναι ο α Λέοντα ή Βασιλίσκος). Από τους αρχαϊκούς χρόνους ο Λέοντας
ήταν έμβλημα δύναμης και μεγαλείου. Από το γεγονός αυτό οι αρχαίοι αστρολόγοι
θεωρούσαν ότι όσοι γεννιούνται κάτω από την επίδρασή του έχουν εξασφαλισμένη
δόξα και δύναμη.
Η αλαζονική τεχνολογία
της εποχής μας χρειάζεται τις ανθρωπιστικές επιστήμες όσο και ο Αλκιβιάδης τον
Σωκράτη, στον πίνακα του François-André Vincent. Alcibades being taught by
Socrates,
by François-André Vincent.
Είναι η «περιττή
πολυτέλεια» των καιρών μας, τα «καμένα πτυχία» στην αγορά εργασίας. Η αγωνία
μας για ανάπτυξη έχει ρίξει τις ανθρωπιστικές σπουδές στο περιθώριο του
ενδιαφέροντος, τόσο των νέων και των γονιών τους όσο και των απανταχού
πολιτικών. Αλλά κάτι περίεργο συμβαίνει στα πανεπιστήμια - και δη στις
νεωτεριστικές σχολές των πιο φρέσκων επιστημών και τεχνολογιών. Κάτι που
θυμίζει «επιστροφή των Ηρακλειδών» και «εκδίκηση των αρχαίων». Μηχανικοί και
νευροεπιστήμονες μελετούν με ζέση Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ιπποκράτη...
Γιατί; Τι είναι αυτό που βάζει τις ανθρωπιστικές επιστήμες «από την πίσω πόρτα»
στο άρμα επέλασης των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας; Έχει έννοια να
ξανακοιτάξουμε αυτό που περιφρονήσαμε; Είναι η μελέτη των κλασικών η «σωτηρία
της ψυχής» ενός κόσμου που παραφρονεί;
Ο Ιούνιος είναι, λέει,
γνωστός και ως ο «θεριστής». H άχρηστη πληροφορία της ημέρας, θα σπεύσει να
παρατηρήσει όποιος νεοσσός γεννήθηκε μετά το τέλος των κοινοτικών επιδοτήσεων,
άρα και των σταχομαζωμένων χωραφιών που κάπνιζαν στη θεσσαλική πεδιάδα. Τώρα ο
Ιούνιος θερίζει μαζικά μόνο τα 18χρονα μυαλά που πασχίζουν να μπουν σε κάποιο
πανεπιστήμιο. Όχι μόνο με το άχθος, τον αγώνα και τα έξοδα προετοιμασίας για να «μπουν», αλλά και με την εκκρεμούσα αγωνία «σε ποιο πανεπιστήμιο, σε ποια σχολή
και... γιατί;».
Σήμερα ο καλός ο μαθητής,
σαν τον Pac-Man, καλείται να καταβροχθίζει την όποια διδακτέα ύλη αλλάζοντας πίστες.
Αν μπορούσαμε για λίγο
μόνο να κοιτάξουμε τα παιδιά μας σαν «τρίτοι», να τα παρατηρήσουμε ως ουδέτεροι
παρατηρητές ενός άλλου κόσμου, σίγουρα θα βλέπαμε ότι τα έχουμε στριμώξει σε
έναν λαβύρινθο δίχως ορατή έξοδο. Αυτό που κάποτε ήταν ξεκάθαρος δρόμος
ανέλιξης - απόκτηση εφοδίων γνώσης για μια καλύτερη ζωή - θυμίζει τώρα όλο και
περισσότερο τις απανωτές πίστες του κλασικού ψηφιακού παιχνιδιού Pac-Man: ο
καλός ο μαθητής καλείται να καταβροχθίζει την όποια διδακτέα ύλη του
παρουσιάζεται, ξεφεύγοντας ταυτόχρονα από όλα τα διδακτικά φαντάσματα που
ξεπετάγονται εμπρός του. Και εκεί που λέει «τα κατάφερα», απλώς αλλάζει πίστα
και «φτου κι απ' την αρχή».
Ακούγεται ίσως
τραβηγμένο, αλλά δεν είναι. Η αντιμετώπιση των παιδιών ως Pac-Man ξεκινάει
πλέον από το Δημοτικό, αλλά σίγουρα θεριεύει από την Α' Λυκείου, όταν αρχίζουμε
να τα ρωτάμε «τι θες να σπουδάσεις;» - στην αρχή τάχα δίχως πίεση, αλλά με την
γκιλοτίνα της επιλογής δέσμης στη Β' Λυκείου να εδρεύει. Εμείς «δεν τα πιέζουμε
στο τι να διαλέξουν», όχι τόσο γιατί γίναμε όλοι μοντέρνοι γονείς αλλά γιατί...
ιδέα δεν έχουμε πια για το τι θα ήταν καλύτερο για το μέλλον τους. Γιατροί,
μηχανικοί και δικηγόροι - τα περιζήτητα πτυχία του 20ού αιώνα - είναι πια
εγγυήσεις ανεργίας και διαβατήρια ξενιτεμού. Αν, πάλι, τολμήσουν να μας πουν
ότι θέλουν ανθρωπιστικές ή καλλιτεχνικές σπουδές κλαίμε από τώρα τη μοίρα τους. Τελικά, γιατί
αυτός ο πολύχρονος και πολυδάπανος αγώνας για ένα πτυχίο; Απλώς για μια
«αιτιολογημένη παράταση εφηβείας» και μια μελλοντική «αναπαραγωγή της μιζέριας
τους» σε κάποιο φροντιστήριο;
Τον ίδιο προβληματισμό
έχουν όμως και οι γονείς της υπόλοιπης Δύσης. Διότι μπορεί μεν στη χρεοκοπημένη
Ελλάδα η προοπτική μιας μετά τις σπουδές αποκατάστασης να είναι τραγικά
αδιόρατη, αλλά στις πιο ισχυρές οικονομίες της Εσπερίας είναι πλέον ζοφερό το
κόστος των πανεπιστημιακών σπουδών: η επόμενη «φούσκα» που περιμένουν όλοι να
σκάσει είναι τα φοιτητικά δάνεια.
Ας υποθέσουμε όμως ότι
δεν υπάρχουν όλες αυτές οι κακές συγκυρίες της «ρημάδας της κρίσης». Έστω ότι
το παιδί μας περνάει τις αρχικές Συμπληγάδες της επιλογής κατεύθυνσης και της
εισαγωγής στην επιθυμητή σχολή και έστω ότι το κόστος σπουδών κρατιέται χαμηλό,
οι καταλήψεις μηδαμινές και οι χαμένες χρονιές ωσαύτως. Θα μπορούσαμε τότε να
εφησυχάσουμε ότι «μπήκε το νερό στ' αυλάκι» και «θα βρει τον δρόμο του»; Αμ δε!
Διότι το έτερον δράμα της εκπαίδευσης των αρχών του 21ου αιώνα είναι ότι τα
πανεπιστήμια βασανίζονται πλέον από υπαρξιακό πρόβλημα. Όχι απλώς το γνωστό οικονομικό πρόβλημα εξεύρεσης πόρων, αλλά και το συνειδησιακό πρόβλημα
ταυτότητας: Θα είναι πανεπιστήμια ή μονοδιάστατες σχολές εξειδίκευσης με
παρωπίδες;
Φιλοσοφία vs Τεχνολογίας
Η Βιομηχανική Επανάσταση
- πάλι ως γνωστόν - γεννήθηκε στην Ευρώπη αλλά ενηλικιώθηκε στις ΗΠΑ. Οι
παράμετροι αυτής της κοσμοϊστορικής «αλλαγής ηπείρου» έχουν διερευνηθεί
διεξοδικά από τους ιστορικούς, αλλά εκείνη που πολύ σπάνια θα δείτε να
αναφέρεται είναι η εξής: Ως τα μέσα του 19ου αιώνα, τα αμερικανικά πανεπιστήμια
ακολουθούσαν πιστά τα πρότυπα των βρετανικών, της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ,
προσφέροντας το γνωστό φάσμα κλασικών σπουδών, μαθηματικών και θεολογίας. Τότε,
το 1847, το Κολέγιο του Γέιλ (Yale) δημιούργησε τη Σχολή Εφαρμοσμένης Χημείας,
που αργότερα ονομάστηκε Sheffield Scientific School και προσέφερε τριετείς
σπουδές βασισμένες στη χημεία, στη μηχανολογία και στην έρευνα. Τη ριζοσπαστική
αυτή κίνηση ακολούθησε το 1870 το Stevens Institute of Technology του New
Jersey, με την πρώτη σχολή μηχανολόγων. Ήταν η απαρχή των «πολυτεχνικών
σχολών», που ανέλαβαν από τότε και ως σήμερα τη μετατροπή των επιστημών σε
τεχνολογία.
Στον ενάμιση αιώνα που
πέρασε, η καταιγιστική ανάπτυξη των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας
διεύρυνε το χάσμα ανάμεσα σε αυτές και τις κλασικές σπουδές - τις
«ανθρωπιστικές» πλέον λεγόμενες. Ναι μεν η έλευση της πληροφορικής έδωσε νέα
εργαλεία έρευνας στους φιλολόγους, τους γλωσσολόγους, τους κοινωνιολόγους, ή
και τους καθηγητές Καλών Τεχνών, αλλά ο διαφορετικός ρυθμός ανάπτυξης των
θετικών από τις «μη θετικές» επιστήμες θυμίζει τη σύγκριση λαγού - χελώνας. Η
σύγκριση αυτή είχε, βεβαίως, και τον αντίστοιχο αντίκτυπό της στις επιλογές
σπουδών των νέων: από τη δεκαετία του '80 - οπόταν εμφανίστηκαν οι σπουδές
πληροφορικής - οι πτυχιούχοι ανθρωπιστικών σπουδών μειώθηκαν στις ΗΠΑ
δραματικά, φθάνοντας πρόπερσι το θνησιγενές ποσοστό 7,6% επί του συνόλου των
πτυχιούχων.
Η επιστροφή των αρχαίων
Jean Cocteau, Orphée, scène du ballet. Το θετικό μυαλό δεν μπορεί να απογειωθεί πραγματικά χωρίς τα... καύσιμα
της κλασικής παιδείας, επισημαίνουν οι ακαδημαϊκοί.
Όλοι και όλα -
επιστημονική υπερεξειδίκευση, ταχύτητα εμφάνισης νέων τεχνολογιών - συνηγορούν
στο ότι οι ανθρωπιστικές σπουδές είναι πλέον άχρηστος βερμπαλισμός, χαμένος
χρόνος και χρήμα. Είναι όμως έτσι;
Μήπως το μπόλιασμα των
νέων επιστημών με την αρχαία σκέψη είναι δικό μας μόνον «άθλημα»; Συνέχισα να
ψάχνω το τι σκέφτονται για το μέλλον της εκπαίδευσης ειδήμονες που δεν είναι
ελληνοτραφείς. Και διαπίστωσα ότι όντως κάτι κινείται διεθνώς, κάτι που έχει να
κάνει με τα αδιέξοδα της τεχνολογικά υλιστικής εποχής μας.
Charles Proteus Steinmetz, original name Karl
August Rudolf Steinmetz (born April 9, 1865, Breslau, Prussia—died Oct. 26,
1923, Schenectady, N.Y., U.S.), German-born American electrical engineer whose
ideas on alternating current systems helped inaugurate the electrical era in
the United States.
Στις ΗΠΑ, την πρώτη
αναφορά επί του θέματος βρίσκει κανείς... έναν αιώνα πριν, στις 2 Απριλίου 1910
συγκεκριμένα, όταν στο περιοδικό The Classical Weekly (Vol. 3, No. 21) o
γερμανός μαθηματικός, ηλεκτρολόγος μηχανικός και πρωτεργάτης του εναλλασσόμενου
ρεύματος Charles Proteus Steinmetz (1865 - 1923) έγραφε, υπό τον τίτλο «Η
αξία των κλασικών στην εκπαίδευση των μηχανικών»: «Ασχολούμενος
αποκλειστικά με την εμπειρική επιστήμη και τις εφαρμογές της, ο μηχανικός
ξεχνά, ή δεν συνειδητοποιεί ότι υπάρχουν άλλοι κλάδοι της ανθρώπινης σκέψης
εξίσου σημαντικοί για την ευρύτερη γενική παιδεία και την πνευματική ανάπτυξη.
Η καλύτερη και ταχύτερη εισαγωγή σε αυτά τα άλλα πεδία μπορεί να του δοθεί με
τη μελέτη των κλασικών, που ανοίγουν για τον φοιτητή κόσμους ολότελα
διαφορετικούς από το παρόν μας και του δείχνουν αξίες στις σωστές τους
διαστάσεις, αδιαστρέβλωτες από τις τάσεις της σύγχρονης σκέψης (...) Ο κόσμος,
και ιδιαίτερα οι ΗΠΑ, είναι γεμάτος από ανθρώπους για τους οποίους το μηχανικός
είναι απλώς ένα επάγγελμα. Αλλά αυτού του είδους η παιδεία του μηχανικού
ελάχιστα μπορεί να θεωρηθεί Παιδεία».
Πολύ πιο πρόσφατα, τον
Ιούνιο του 2013, απαντώντας σε ένα προσκλητήριο της Γερουσίας των ΗΠΑ για
εντοπισμό των πιο κρίσιμων δράσεων που θα έπρεπε να αναληφθούν για τη συνέχιση
της πρωτοκαθεδρίας της χώρας τους, η Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών (AAAS) συνέταξε μια 61σέλιδη έκθεση (www.humanitiescommission.org/_pdf/hss_report.pdf), όπου καταλήγει ότι «στιβαρές και ολοκληρωμένες πολιτικές για τη
στήριξη της έρευνας και της εκπαίδευσης στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές
επιστήμες χρειάζονται επειγόντως για να διασφαλιστούν στο μέλλον η οικονομική,
πολιτική και διπλωματική επιτυχία της Αμερικής».
Ένα από τα επιχειρήματα
της έκθεσης ήταν ότι αρκετά πανεπιστήμια της Ευρώπης, της Κίνας και της
Σιγκαπούρης επιστρέφουν τώρα στο παλιό καλό μοντέλο των σπουδών στις ΗΠΑ, όπου
η μελέτη των κλασικών κυριαρχούσε, προκειμένου να δώσουν «ερέθισμα καινοτομίας
και πηγή κοινωνικής συνοχής» στους νέους τους. Και, όντως, διαβάζουμε (www.educationpost.com.hk/resources/chinese-university-scraps-exams-boost-teaching-classic-books) ότι το Κινεζικό Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, κατά τη μετάβασή του
από τριετές σε τετραετές πρόγραμμα σπουδών, το 2011, επέλεξε να ενισχύσει τη
διδασκαλία κινέζων και δυτικών κλασικών. Τον «χώρο» για τη διδασκαλία αυτών των
νέων υποχρεωτικών μαθημάτων τον βρήκαν με περικοπή του αριθμού των διαγωνισμάτων
για τα υπόλοιπα.
Η συνταγή, λοιπόν, έχει
θεμελιωθεί θεωρητικά, αλλά πώς αναλαμβάνεις το κόστος υλοποίησής της για κάτι
που το ζητεί μόλις το 7,6% των φοιτητών; Ιδιαίτερα σε χώρες όπως η δική μας,
όπου η προοπτική επαγγελματικής ενασχόλησης με το αντικείμενο δεν εγγυάται καν
τον βιοπορισμό; Και αν γίνει, θα γίνει αμιγώς, με ενίσχυση των αυτοδύναμων
ανθρωπιστικών σπουδών ή με ενίσχυση της διεπιστημονικής διήθησής τους στις θετικές;
Οι ίδιοι οι καθηγητές του τομέα είναι διχασμένοι ως προς την κατεύθυνση που
πρέπει να ακολουθήσουν. Άλλοι επιμένουν στο ξεχωριστό του ρόλου τους και άλλοι αποδέχονται ότι
«καμία σχολή δεν είναι ιερό και όσιο». Οπότε, για την ώρα, η μόνη αλλαγή που
βλέπουμε στη διδασκαλία των κλασικών στις αμερικανικές σχολές ανθρωπιστικών
σπουδών είναι κάποιες καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως αυτή που υιοθέτησε το
Stanford με το πρόγραμμα «Teaching Classics in the Digital Age» (Διδάσκοντας
τους κλασικούς στην ψηφιακή εποχή): διδάσκουν Ομηρο και Βιργίλιο μπολιάζοντας
τους στίχους τους με στίχους των rappers Jay-Z και Eminem...
Διαθεματική προσέγγιση
Paul Delvaux, La Vénus endormie I, 1932.
Η μεσοβέζικη λύση του
διαθεματικού μπολιάσματος των θετικών επιστημών με τους κλασικούς φαίνεται ότι
προέκυψε από την εσωτερική αναζήτηση των μηχανικών - όπως περίπου την
περιέγραψαν ο Steinmetz και ο Νικίας. Από το 1998, οπόταν άρχισε η διεθνής τάση
ίδρυσης διεπιστημονικών σπουδών, μόνο στις ΗΠΑ έφτασαν το 2005 να δίνουν 30.000
διεπιστημονικά πτυχία, επιπέδου bachelor's. Τον Ιούλιο του 2006, στο Διεθνές
Συνέδριο «Διαθεματικής Διδασκαλίας και Μάθησης» που έλαβε χώρα στο Birmingham
της Βρετανίας, διαβάσαμε τον εξής προβληματισμό της θεματικής τους: «Η ζωή
είναι διεπιστημονική. Μία και μόνη επιστημονική προσέγγιση δεν μπορεί να
επιλύσει κοινωνικά προβλήματα όπως το AIDS, τα περιβαλλοντικά προβλήματα, η
κλιματική αλλαγή, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ή η εγκληματικότητα (...)
Πώς λοιπόν μπορούν οι φοιτητές και οι καθηγητές τους να έχουν μια συνεκτική και
ολοκληρωμένη διεπιστημονική εμπειρία τριτοβάθμιας εκπαίδευσης; Μπορούν τα
προαιρετικά μαθήματα σε άλλα θέματα να δώσουν μια καλύτερη συνολική εμπειρία
των φοιτητών ή είναι απόσπαση της προσοχής τους από τα απαραίτητα του
προγράμματος σπουδών τους;».
Nicolas Guibal, Socrates teaching Perikles,
1780.
Την απάντηση έδωσε
εμπράκτως όχι μόνον ο Νικίας στο πανεπιστήμιό του, αλλά και ο δημοσιογράφος
επιστημών του Scientific American, John Horgan, o οποίος διδάσκει τους
κλασικούς στο «πρώτο πολυτεχνείο των ΗΠΑ», το Stevens Institute of Technology.
Σε σχετικό άρθρο του (http://blogs.scientificamerican.com/cross-check/why-study-humanities-what-i-tell-engineering-freshmen/) μας λέει: «Για να διδαχθεί σωστά η επιστήμη θα πρέπει να ενσωματώνει
τον σκεπτικισμό. Αλλά καθώς η επιστήμη γίνεται όλο και πιο δογματική και
αλαζονική στην εποχή μας, αποκτούμε έναν παραπάνω λόγο αξιοποίησης των
ανθρωπιστικών επιστημών, ώστε να προωθήσουμε έναν υγιή αντι-δογματισμό».
Ο ιδεαλιστικός και
αρκούντως ρομαντικός αυτός αντι-δογματισμός θα έβρισκε ίσως ισχνή απήχηση αν τα
επιστημονικά πεδία που διερευνούν οι μηχανικοί συνέχιζαν να είναι της ανόργανης
ύλης. Όμως, η εμπλοκή τους με τις επιστήμες ζωής (ιατρική, βιολογία...) και η πρόσφατη ανάπτυξη των συναφών νέων και υβριδικών τεχνολογικών κλάδων τους
έθεσαν το πρόβλημα πολύ πιο «καυτά».
Εμβιομηχανική χωρίς
ανθρωπισμό, ρομπότ χωρίς ψυχή
Odilon Redon, Pégase et Bellérophon, 1888.
Ένα από τα κλασικά
τσιτάτα που αξιοποιούσαν ανέκαθεν στην άγρα φοιτητών οι ιστότοποι των κλασικών
προγραμμάτων σπουδών πανεπιστημίων των ΗΠΑ ήταν η διακήρυξη της Ένωσης Αμερικανικών Ιατρικών Κολεγίων (AAMC) ότι «οι φοιτητές που έχουν πρώτο πτυχίο
στη γλώσσα, τον πολιτισμό και την Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης
έχουν μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας εισαγωγής στις ιατρικές σχολές από τους
φοιτητές που έχουν πρώτο πτυχίο στη βιολογία, στη μικροβιολογία και άλλες
συναφείς επιστήμες» - σημειωτέον ότι στις ΗΠΑ η ιατρική σπουδάζεται
αποκλειστικά ως δεύτερο πτυχίο. Ο λόγος, κατά το The Princeton Review,
είναι ότι «αυτοί οι φοιτητές έχουν ένα πλεονέκτημα δεξιοτήτων επικοινωνίας και
ανάλυσης, γνώσης της γραμματικής και εύρους αντίληψης που ελάχιστες άλλες
σπουδές μπορούν να παρέχουν».
Hippocrates of Cos, the famed Greek physician
who first observed the lateralization of brain function.
Ακόμη όμως και αυτή η
«ευγενής προπαγάνδα» δεν θα ήταν αρκετή να αλλάξει την κρατούσα αντίληψη περί
«περιττής πολυτέλειας» για τις ανθρωπιστικές σπουδές. Το κλίμα άρχισε
πραγματικά να αλλάζει μόνον όταν η ιατρική και η βιολογία ζήτησαν την αρωγή των
μηχανικών στη διερεύνηση των μυστικών του εγκεφάλου. Τότε οι φοιτητές των τριών
αυτών κλάδων άρχισαν να ξαναδιαβάζουν έκθαμβοι τους Ελληνες και να διαπιστώνουν
ότι εκείνοι οι «ερευνητές χωρίς μικροσκόπιο» είχαν συλλάβει μόνο με τη σκέψη
τους τα όσα σήμερα συνιστούν τα θεμέλια της νευροεπιστήμης. Όπως έγραψαν το
2007 στην εργασία τους οι Enrico Crivellato και Domenico Ribatti του ιταλικού
Πανεπιστημίου του Udine («Ψυχή, νους, εγκέφαλος: Η ελληνική φιλοσοφία και η
γέννηση της νευροεπιστήμης», www.sciencedirect.com/science/article/pii/S036192300600298X),
ο πρώτος ανατόμος της Ιστορίας, ο Αλκμαίων από τον Κρότωνα (5ος αι. π.Χ.), ήταν
εκείνος που πρωτοείπε ότι όλες οι αισθήσεις οδεύουν προς τον εγκέφαλο μέσω
καναλιών που ονόμασε «πόρους». Ιδιαίτερα κατέγραψε τους δύο «πόρους» που
συνδέουν τους οφθαλμούς με τον εγκέφαλο (τα οπτικά νεύρα). Και έπειτα,
συμπέρανε σωστά ότι εφόσον ο εγκέφαλος «συγκινείται», αυτός είναι και η έδρα της
συνείδησης. Αντίστοιχα, ο περίφημος Ιπποκράτης είχε σωστά εντοπίσει ότι η
επιληψία και οι λοιπές νοητικές και νευρολογικές ασθένειες δεν είναι «κατάρες
των θεών» αλλά ασθένειες του εγκεφάλου. Στην πραγματεία του «Περί ιεράς
νόσου» είπε ότι ο εγκέφαλος είναι αυτός που δημιουργεί τα συναισθήματα, την
αισθητική και την κρίση μας. Ήταν αυτός που διέκρινε ότι ένα πλήγμα στη μια
πλευρά του εγκεφάλου προξενεί σπασμό στην άλλη πλευρά του σώματός μας και ότι η
απώλεια της ομιλίας συνδέεται με την παράλυση της δεξιάς πλευράς του σώματος
(κάτι που δεν ξαναειπώθηκε επιστημονικά παρά μόλις τον 19ο αιώνα). Οσο για τη
δομή του εγκεφάλου, ο Ιερόφιλος από τη Χαλκηδόνα και ο Ερασίστρατος ο Κείος
ήταν εκείνοι που πρώτοι ανακάλυψαν και περιέγραψαν τα νεύρα του κρανίου και της
σπονδυλικής στήλης και διαφοροποίησαν τα νεύρα κίνησης από τα νεύρα αίσθησης.
Και, μάλιστα, ο Ερασίστρατος ήταν ο πρώτος που αποφάνθηκε ότι η ανθρώπινη
ευφυΐα σχετίζεται με τη μορφή και τον όγκο των συνελίξεων του νεοφλοιού
- 22 αιώνες πριν από την εφεύρεση του μαγνητικού τομογράφου.
The earliest psychologists were the Greek
philosophers Plato (left) and Aristotle. Plato believed that much knowledge was
innate, whereas Aristotle thought that each child was born as an “empty slate”
and that knowledge was primarily acquired through learning and experience.
Μια τέτοια επανανακάλυψη
των αρχαίων επανέφερε αναπόφευκτα το διηνεκές ερώτημα «τι ήταν αυτό στη σκέψη
εκείνων των ανθρώπων που τους ώθησε σε τέτοια ανεπανάληπτα διανοητικά άλματα;».
Και αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε ξανά στο ξαναδιάβασμα της Ελληνικής
Φιλοσοφίας. Και όταν οι φοιτητές των νευροεπιστημών, της εμβιομηχανικής, της
ρομποτικής ή της τεχνητής νοημοσύνης ρωτούν τώρα τους καθηγητές τους για το αν
είναι νόμιμο και ηθικό το να επιχειρήσουν το τάδε ή το δείνα, οι καθηγητές δεν
τους απαντούν πια αμέσως: τους στέλνουν να διαβάσουν τι θα έλεγε ο Σωκράτης, ο
Πλάτων ή ο Αριστοτέλης στη θέση τους.
Όπως πολύ σωστά το έθεσε
ο συμπατριώτης μας σκηνοθέτης του «Πολέμου των άστρων», George Lucas,
στο συνοδευτικό της έκθεσης της AAAS φιλμάκι (www.youtube.com/watch?v=e0VVJJmpoEk), «οι
θετικές επιστήμες είναι το "πώς;" και οι ανθρωπιστικές επιστήμες
είναι το "γιατί;". Δεν μπορείς να απαντάς στο "πώς;" αλλά
όχι στο "γιατί;". Χωρίς ανθρωπισμό δεν έχουμε ψυχή».
Η νίκη του Νικία
H διδασκαλία των παιδιών
μας είναι «σκιές στα βράχια της σπηλιάς», λέει ο πρόεδρος του USC,
Χρυσόστομος Νικίας. Chrysostomos
L. "Max" Nikias (born September 30, 1952 in Cyprus) became the
University of Southern California's eleventh president in August 2010. He holds
the Robert C. Packard President's Chair and the Malcolm R. Currie Chair in
Technology and the Humanities, and chairs the USC Hospitals Governing Board. He
has been at USC since 1991, as a professor, director of national research centers,
dean, provost, and now president. He holds faculty appointments in both
electrical engineering and the classics, and leads special freshman seminars
each fall on ancient Athenian democracy and drama.
Κατά την τελετή
αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), το απόγευμα της Τρίτης 26 Μαΐου 2015,
ο 63χρονος ηλεκτρολόγος μηχανικός και πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Νότιας
Καλιφόρνιας, Χρυσόστομος Νικίας, ξάφνιασε τους ομότεχνούς του όταν τους είπε
ότι είχε εισαγάγει στην ύλη των πρωτοετών φοιτητών σεμινάριο για την... Αρχαία
Αθηναϊκή Δημοκρατία. Εντυπωσιασμένη, καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του
Εθνικού Καποδιστριακού Πενεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) με ρώτησε: «Τι έχετε
πάθει εσείς οι μηχανικοί και φιλοσοφείτε μετά μανίας μόλις περάσετε τα πενήντα;».
Δεν είχε άδικο: αν εξετάσει κανείς τις ελληνικές εκδόσεις της τελευταίας
δεκαετίας, θα διαπιστώσει ότι οι μηχανικοί έχουν αδράξει γερά τη σκυτάλη του
φιλοσοφείν.
Αλλά, γιατί; Είναι απλώς
μια εκδήλωση αρχαιολατρικού εθνοκεντρισμού των μηχανικών μας; Έθεσα το ερώτημα
και το περιρρέον σκεπτικό του στον ίδιο τον πρόεδρο του Πανεπιστημίου της
Νότιας Καλιφόρνιας.
Τι έχετε να πείτε γι'
αυτό;
Odilon Redon, Icare dit aussi L'Offrande.
«Είναι αλήθεια ότι το
έναυσμα της φιλοσοφικής αναζήτησης μου δόθηκε από το σχολείο μου, στην
Αμμόχωστο, όπου η έμφαση δινόταν στην κλασική παιδεία. Αλλά και ως φοιτητής
στην Αθήνα, στο ΕΜΠ, γνώρισα και αγάπησα πολύ το θέατρο. Κατάλαβα τότε ότι ο
μηχανικός δεν μπορεί να προσφέρει στην κοινωνία αν είναι αποκομμένος από τον
υπεραιώνιο διάλογο για τις αξίες στη ζωή. Το ένιωσα και στη συνέχεια, όταν
συνέχισα τις σπουδές μου στην Αμερική - στο Πανεπιστήμιο Buffalo της Νέας
Υόρκης - εξειδικευόμενος στην επεξεργασία ψηφιακών σημάτων και ολοκληρώνοντας
το διδακτορικό μου. Όταν το 1991 έγινα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας
Καλιφόρνιας, και αργότερα κοσμήτορας στο Viterbi School of Engineering και
πρύτανης, είδα ότι οι νέες επιστήμες που εμφανίζονταν και εντάσσονταν στα
προγράμματα σπουδών μας (ρομποτική, εμβιομηχανική, βιοτεχνολογία, ασύρματες
τεχνολογίες υγείας...) προέβαλλαν πλέον απαιτήσεις ισχυρού ανθρωπιστικού
υποβάθρου στους φοιτητές μας, ώστε να μπορούν ώριμα να αντιμετωπίσουν τα ηθικά
διλήμματα που γεννούν. Έτσι, όταν έγινα πρόεδρος του Πανεπιστημίου, το 2010,
ξάφνιασα την επιστημονική επιτροπή λέγοντάς τους ότι θα ήθελα να διδάξω στους
πρωτοετείς ένα σεμινάριο για την Αθηναϊκή Δημοκρατία και την Αρχαία Τραγωδία.
Αιτιολογώντας την πρότασή μου, τους εξήγησα ότι τα ερωτήματα που τέθηκαν τότε -
στις απαρχές της δημοκρατίας και των επιστημών - είναι πολύτιμα μαθήματα ως
τρόπος σκέψης και για το σήμερα».
Και; Πώς αντέδρασαν;
Alexandre Cabanel, Phèdre,
1880.
«Αποδέχτηκαν την πρότασή μου με ενθουσιασμό.
Και, κατά τη διεξαγωγή των σεμιναρίων, όλα πήγαν περίφημα: τα παιδιά
"ρούφηξαν" κυριολεκτικά το νόημα των αρχαίων διαλόγων. Εκεί που
ένιωσα ότι ρίσκαρα να χάσω το ενδιαφέρον τους ήταν όταν πειραματίστηκα με το να
προσκαλέσω το Κρατικό Θέατρο Κύπρου να παρουσιάσει αρχαία ελληνική τραγωδία
στα... ελληνικά. Προβάλαμε, βέβαια, υπέρτιτλους στα αγγλικά, αλλά φοβόμουν
μήπως το άκουσμα της άγνωστης γλώσσας τα ξένιζε αποτρεπτικά. Ε, λοιπόν,
αποδείχθηκε ότι αυτό ήταν το κλειδί μιας πρωτοφανούς επιτυχίας: τα παιδιά
ενσωματώθηκαν ακόμη πιο συναρπαστικά στο κλίμα της αρχαίας εποχής».
Δεν διαμαρτυρήθηκαν ποτέ
για το «άσχετο με το αντικείμενό μας» σεμινάριο;
«Όχι, διότι ένιωσαν πως
τους "ανοίγαμε τα μάτια" στον υπόλοιπο κόσμο. Η δύναμη της αλληγορίας
των αρχαίων διαλόγων προσφέρει ακριβώς αυτή την υπέρβαση, από το τι μπορείς να
επιτύχεις στο πεδίο σου, στο τι ευρύτερο μπορεί να προκύψει από την έρευνά σου.
Θα σας αναφέρω, για παράδειγμα, την αλληγορία του Πλάτωνα για το
"σπήλαιο" που χρησιμοποίησα στην εφετινή πρωτοχρονιάτικη ομιλία μου
προς το πανεπιστήμιο: Σε αυτήν, ο Σωκράτης περιγράφει μια ομάδα ανθρώπων που
έχουν ζήσει όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι σε μια σπηλιά, με τα κεφάλια τους
στραμμένα σε έναν τοίχο. Υπάρχει μια φωτιά πίσω τους και, καθώς διάφορα
πράγματα περνούν εμπρός της, οι σκιές τους εμφανίζονται στον τοίχο και
ακούγονται οι απόηχοί τους. Αυτές οι εικόνες και οι ήχοι είναι όλη η
πραγματικότητα που αντιλαμβάνονται οι κρατούμενοι. Δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό
που αντιλαμβάνονται είναι ένα μικρό μόνο μέρος τού τι πραγματικά υπάρχει. Τι θα
συμβεί αν ελευθερωθούν οι κρατούμενοι αυτοί; Τι θα συμβεί αν καταλάβουν ότι οι
σκιές δεν ήταν τίποτα περισσότερο από απλές προβολές; Μαθαίνουμε λοιπόν από
τούτη την αλληγορία ότι η εκπαίδευση δεν είναι μόνον η γνώση και τα δεδομένα
που μπαίνουν στον εγκέφαλο ενός ατόμου, δεν είναι η απλή διαβίβαση των
δεδομένων και των πληροφοριών. Είναι κάτι πολύ περισσότερο από την απομνημόνευση
λέξεων, εικόνων και ήχων. Κατ' αντιστοιχία, η παραδοσιακή διδασκαλία - που οι
πρωτοετείς φοιτητές μας είχαν βιώσει ως τώρα - δεν ήταν παρά "σκιές που
προβάλλονται στον τοίχο της σπηλιάς"». Πηγή:http://www.tovima.gr/science/article/?aid=710793