Ψυχικές διαταραχές γένους... θηλυκού. Women suffer up to 40 per cent more mental health problems than men due to stress of juggling roles, study claims

Domenico Fetti, Mélancolie, 1622.

Ο καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ερευνητής στο Ιατρικό Ερευνητικό Συμβούλιο της Βρετανίας Ντάνιελ Φρίμαν αναφέρει στο βιβλίο του με τίτλο «The Stressed Sex: Uncovering the Truth about Men, Women and Mental Health» (σε ελεύθερη μετάφραση «Το αγχωμένο φύλο: Αποκαλύπτοντας την αλήθεια για τους άνδρες, τις γυναίκες και την ψυχική υγεία», στο οποίο συμμετείχε και ο συγγραφέας Τζέισον Φρίμαν) ότι διεξήγαγε την πρώτη συστηματική ανάλυση σχετικά με μελέτες που αφορούσαν την ψυχική υγεία ανδρών και γυναικών στη χώρα του. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Βρετανία πριν από μερικές ημέρες.

Πολλαπλοί κοινωνικοί ρόλοι

Οι γυναίκες προσπαθούν να... παίξουν στα δάχτυλα ατελείωτους ρόλους καθημερινά με βαρύ κόστος στην ψυχική τους υγεία.

Μετά την ενδελεχή διερεύνηση των στοιχείων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες που πιέζονται να αποδώσουν σε πολλούς και διαφορετικούς ρόλους αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο πλήθους προβλημάτων ψυχικής υγείας σε σύγκριση με τους άνδρες - από φοβίες ως και κατάθλιψη. «Τη μεγαλύτερη αιτιώδη σχέση με τα προβλήματα ψυχικής υγείας φαίνεται να έχουν οι καταστάσεις του περιβάλλοντος παρά τα γονίδια» σημείωσε ο καθηγητής, σύμφωνα με δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδας «Daily Mail», και προσέθεσε: «Είναι επόμενο να εμφανίζουν οι γυναίκες υψηλότερα επίπεδα στρες εξαιτίας των πολλαπλών κοινωνικών ρόλων που έχουν να επιτελέσουν. Οι γυναίκες πρέπει να λειτουργήσουν ως νοικοκυρές, επαγγελματίες, μητέρες, σύζυγοι - και όλα αυτά ενώ την ίδια στιγμή πρέπει να βρίσκονται σε τέλεια φόρμα και να είναι επίσης τέλεια ντυμένες».

Ο δρ Φρίμαν τόνισε ότι, με δεδομένο ότι οι δουλειές του σπιτιού τις οποίες οι γυναίκες καλούνται να φέρουν εις πέρας σε μόνιμη βάση περνούν στα… ψιλά ενώ παράλληλα οι εργαζόμενες παίρνουν λιγότερα χρήματα σε σύγκριση με τους άνδρες και δεν μπορούν να ανελιχθούν εξίσου στην επαγγελματική κλίμακα, είναι επόμενο να αντιμετωπίζουν συναισθηματικά και ψυχολογικά προβλήματα. «Σε αυτά προσθέστε και τον "βομβαρδισμό" με εικόνες της γυναικείας "τελειότητας" και "θηλυκότητας"».

Θηλυκές και αρσενικές ψυχικές διαταραχές

The investigation found that psychological disorders are 20 to 40 per cent more common in women than men.

Στο βιβλίο του ο ειδικός γράφει ότι οι γυναίκες έχουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, διαταραχής πανικού, φοβιών, αϋπνίας, διαταραχής μετατραυματικού στρες καθώς και διαταραχών της διατροφής σε σύγκριση με τους άνδρες.

Men have higher rates of alcohol, drug and anger problems, according to Professor Freeman.

Από την πλευρά τους οι άνδρες παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά αλκοολισμού, χρήσης ναρκωτικών ουσιών και διαχείρισης του θυμού τους.

Ο καθηγητής Φρίμαν τόνισε ότι παραδοσιακά πιστευόταν πως τα συνολικά ποσοστά προβλημάτων ψυχικής υγείας ήταν περίπου ίδια σε άνδρες και γυναίκες. «Τα στοιχεία όμως δείχνουν ότι δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Σήμερα οι γυναίκες σηκώνουν κατά κύριο λόγο το βάρος των προβλημάτων ψυχικής υγείας».

Πάντως έσπευσε να συμπληρώσει ότι «πρέπει να είμαστε σαφείς. Ακόμη και σε ό,τι έχει να κάνει με προβλήματα που αφορούν συχνότερα τις γυναίκες - όπως το άγχος και η κατάθλιψη -, αυτά δεν αφήνουν ανεπηρέαστους τους άνδρες αλλά εντοπίζονται και σε σημαντικούς αριθμούς ανδρών. Στις ημέρες μας τα ποσοστά ψυχικών διαταραχών είναι πολύ υψηλά και στα δύο φύλα».

Η διαφορά πρέπει να γίνει αποδεκτή

Παρ' ότι οι γυναίκες τείνουν να δηλώνουν συχνότερα από τους άνδρες ότι πάσχουν από κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας, ο καθηγητής ανέφερε ότι αυτό το γεγονός δεν δικαιολογεί από μόνο του τα υψηλότερα «θηλυκά» ποσοστά ψυχικών διαταραχών. «Η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα συνεχίζει να ισχύει». Και αυτή η διαφορά πρέπει να γίνει αποδεκτή προκειμένου να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι ψυχικές διαταραχές και στα δύο φύλα. «Δεδομένου του "άχθους" των προβλημάτων ψυχικής υγείας τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία, η κατανόηση της ρίζας αυτών των προβλημάτων θα οδηγήσει σε καλύτερη πρόληψη και θεραπεία τους. Ωστόσο η ικανότητα της σωστής παρέμβασης θα παρεμποδιστεί σημαντικά αν δεν λάβουμε υπόψη το κάθε φύλο ξεχωριστά και τα προβλήματά του».

Ο δρ Φρίμαν κατέληξε λέγοντας γλαφυρά ότι άνδρες και γυναίκες προέρχονται από τον ίδιο πλανήτη αλλά πιθανώς αναπνέουν αέρα διαφορετικής ποιότητας…«Αν αγνοήσουμε τα υψηλότερα ποσοστά ψυχολογικών προβλημάτων στις γυναίκες, θα στερήσουμε από τον εαυτό μας την ευκαιρία να αλλάξουμε την κατάσταση προς το καλύτερο».

"Κυριάκος Κατζουράκης. Έργα 1963-2013"

Κάτια με σφαχτό, λάδι σε ξύλο, 1989

Η αναδρομική έκθεση του Κυριάκου Κατζουράκη με τίτλο "Κυριάκος Κατζουράκης. Έργα 1963-2013" στο Μουσείο Μπενάκη, από τις 25 Απριλίου έως τις 28 Ιουλίου 2013, περιλαμβάνει σημαντικά έργα από όλες τις φάσεις της δημιουργικής του πορείας. Ειδικό βάρος δίνεται στην ενεργό συμμετοχή του στη δημιουργία των "Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών" και στα έργα που προέκυψαν από αυτή τη συνεργασία.

Η μετάβαση του και η παραμονή του στο Λονδίνο συντέλεσε στην επανεκτίμηση των ελληνικών "προτύπων" του, όπως ο Τσαρούχης, ο Κόντογλου και ο Θεόφιλος και στη δημιουργία έργων, πολλά από τα οποία εκτίθενται στην έκθεση.

Η επιστροφή του στην Ελλάδα συνδέεται με την προσπάθεια του καλλιτέχνη να αναδείξει τις σχέσεις της ζωγραφικής με άλλες τέχνες και τη δυνατότητα σύγκλισής τους σε ένα ολικό έργο. Το έργο που σηματοδοτεί την ευόδωση της προσπάθειας αυτής είναι το "Τέμπλο – Οίκος Ενοχής", το οποίο πρόκειται για ένα έργο στο οποίο συναντιούνται η ζωγραφική, το θέατρο, ο κινηματογράφος και η μουσική και δεσπόζει στην έκθεση.

Κρατούμενοι, 2010

Παρουσιάζονται, επίσης, δημιουργίες από τις άλλες μεγάλες ενότητες έργων, την "Προσωπογραφία" και το "Δρόμο προς τη Δύση", στον οποίο ο Κατζουράκης θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τους μετανάστες.

Αυτοπροσωπογραφία, ακρυλικό σε ξύλο, 1976

«...Γιατί όμως ο Κυριάκος Κατζουράκης σήμερα; Γιατί οργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη το 2013 μια αναδρομική παρουσίαση της δημιουργίας του; Υπάρχει, άραγε, άμεση αναγκαιότητα για κάτι τέτοιο δεδομένου μάλιστα πως ο καλλιτέχνης είναι πλήρως ενεργός, ή μήπως υπακούουμε σ’ ένα γενικότερο συρμό «ανακατασκευής» της ιστορίας της σύγχρονής μας τέχνης μέσα από πυροτεχνηματικές παραστάσεις, επειγόμενους χορηγούς ή συλλέκτες, ή λογικές του καλλιτεχνικού μάρκετινγκ; Η αναδρομική του Κατζουράκη έχει βαρύνουσα σημασία κυρίως γιατί έρχεται να επιβεβαιώσει, αυτή τη στιγμή της διάλυσης και της κρίσης, τη σταθερή κυριαρχία της ζωγραφικής πράξης ανάμεσα στις αναπαραστατικές τέχνες αλλά και τον αναγκαίο διάλογο της μ' αυτές. Προσωπικά, με το έργο αυτού του δημιουργού, στηρίζω και τα δικά μου επιχειρήματά ως προς την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στην εικαστική γραφή και το σινεμά, αλλά και τις πεποιθήσεις μου ως προς την πολιτική διάσταση και την ιδεολογική ενέργεια του έργου τέχνης. Ακόμη καλύτερα μορφοποιεί έτσι η δράση του υποψιασμένου υποκειμένου μέσα στην καθόλου δράση της Ιστορίας.

Φύλακες, 1983-84

Εκθέτοντας επίσης, το ως τώρα έργο ενός δρώντος δημιουργού μοιραία ο μελετητής οφείλει να παρουσιάσει καλειδοσκοπικά την εποχή μέσα στην οποία εκείνος συγκροτήθηκε και ωρίμασε συνεκθέτοντας τις «όμορες» αισθητικά αλλά και τις «αντίπαλες» απόψεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στον εξωτερικό. Εκ των πραγμάτων δηλαδή μια αναδρομική έκθεση συνιστά πρόταση αν όχι επανεγγραφής, τουλάχιστον επανεξέτασης των κυρίαρχων απόψεων, του επίσημου υλικού και της θεσμικής ιστοριογραφίας. Γιατί όμως, ειδικά ο Κατζουράκης;

Υπόκλιση, 1996-7

Κυρίως επειδή μετά από μισόν αιώνα μορφοπλαστικών πειραματισμών και ανάλογων προτάσεων ο Κατζουράκης καταφέρνει να ισορροπήσει παραγωγικά ανάμεσα στην εγχώρια μας σχολή ―αποδεικνύεται επαρκέστατος, κριτικός αναγνώστης της αφήγησης που διατύπωσε η ελληνοκεντρική γενιά του ’30― αλλά και στην ευρύτερη, ευρωπαϊκή αναζήτηση όπως διαμορφώνεται τη δεκαετία του ’70. Ας πούμε σχηματικά πως το προσωπικό του ύφος διαμορφώνεται δια μέσου, οιονεί, ασθματικών διαλόγων με τον Κόντογλου, τον Διαμαντόπουλο, τον Τσαρούχη, τον Μόραλη, αλλά και τους Kitaj, Bacon, Freud, Blake… Ο Κατζουράκης καλύπτει ένα χρονικό άνυσμα που εκκινεί από τα πρώτα, μετεμφυλιακά χρόνια, τη Δικτατορία, τη λυμφατική Μεταπολίτευση, τον σαρωτικό λαϊκισμό και το υπερκαταναλωτικό ντελίριο της ηγεμονίας του ΠΑΣΟΚ ως την Ελλάδα της κρίσης και της ολικής ανατροπής των ως τότε κυρίαρχων αξιακών μοντέλων. Η τέχνη του είναι ένα ιδιότυπο μείγμα μιας οδυνηρής, σχεδόν κλινικής καταγραφής της πραγματικότητας, απόλυτα συντεταγμένης και λογικοφανούς αλλά και μιας αναρχικής έκρηξης ασύντακτων εικόνων που εκπορεύονται από το βύθιο κόσμο του ασυνείδητου, από τη χώρα των ονείρων, της ψευδαίσθησης, των ενστικτωδών συνειρμών, της υπόγειας φρίκης, του εφιάλτη. Πώς μορφοποιείται η κοινωνική εμπειρία, αυτό που μένει όταν ο ορυμαγδός της πραγματικότητας κατακαθίσει στη συνείδηση; Μ’ άλλα λόγια όταν γίνει το δράμα του βιώματος έργο; Για τον Κατζουράκη όλη αυτή η εμπειρία του οράν και του κατανοείν δεν έγινε ποτέ εικονογραφία αλλά μεταμόρφωση. Όπως εξάλλου συμβαίνει και σε κάθε αληθινή ―κι όχι ευκαιριακή― ζωγραφική. Πράγμα που θα πει ότι ερμηνεύουμε την εποχή μας με το να υπερβαίνουμε τα κλισέ, τα στερεότυπα και τις επικοινωνιακές της ευκολίες. Υπό την έννοια αυτή, το έργο του Κατζουράκη υπήρξε σε κάθε φάση του, μια πρόκληση στην κυρίαρχη αισθητική και τα μοτίβα της εποχής.

Τρία πορτρέτα

Σκεφθείτε: ήδη από τη Δικτατορία, η θεματογραφία και η  αφτιασίδωτη φόρμα των «νέων ρεαλιστών» λειτούργησε ως κάρφος οφθαλμών τόσο στην αισθητική της γενιάς του ’30  ―Τσαρούχης, Γκίκας, Εγγονόπουλος, Νικολάου κ.λπ.― όσο και σ’ εκείνο της γενιάς του ’60 ―Γαΐτης, Κανιάρης, Κεσσανλής, Παύλος, Μολφέσης κ.λπ.. Το άμεσο ποπαρτίστικο στοιχείο των πινάκων εκείνης της ομάδας βρισκόταν σε μιαν κατευθείαν σύγκρουση με τη «μεταποιητική» διαδικασία της πραγματικότητας που είτε σε ποιητικό-μεταφορικό είτε συμβολικό-μετωνυμικό επίπεδο, ασκούσαν οι δύο αυτές αισθητικές προσεγγίσεις. Η γενιά των ’70, η γενιά του Κατζουράκη, του Μπότσογλου, του Ψυχοπαίδη, του Θεοφυλακτόπουλου, δεν είχε καμιά σχέση με το ρεαλισμό της arte povera αλλά μάλλον με την καταιγιστική διάθεση του γερμανικού κριτικού ρεαλισμού. Ένα είδος δηλαδή, πολιτικής pop art που αναπτυσσόταν στην Ευρώπη και ήθελε να διαφοροποιηθεί πλήρως από την αμερικάνικη, μυθοποιητική προσέγγιση της σχετικής θεματολογίας. Εκεί δηλαδή που ο Andy Warhol και οι ομοϊδεάτες του έβλεπαν την ακατανίκητη υπεροχή του τετριμμένου μέσα από τ’ αποθεωμένα αντικείμενα οι Ευρωπαίοι συνάδελφοι τους κατέγραφαν μέσω αντικειμένων το δράμα των υποκειμένων. Αντικειμένων που τα χρησιμοποιούσαν για να καταδείξουν τον αδιέξοδο ματεριαλισμό μιας εποχής η οποία συνήθιζε να θεωρεί ως αιτίες απλώς τα αποτελέσματα. Μ' άλλα λόγια που εξελάμβανε την επιφάνεια ως πυθμένα.

Νυχτερινή περίπολος, λεπτομέρεια

“Ο ρεαλισμός που επικαλείται η ομάδα των πέντε “Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών” είναι πολύ κοντά στη σημασία που έδινε ο Ρ. Γκαροντί στον όρο, ένας “ρεαλισμός που χωρίς όρια”, που δεν αποτελεί ακριβή αποτύπωση, αλλά ερμηνευτική απόδοση της πραγματικότητας, διέπεται μάλιστα από συμπάθεια για τον άνθρωπο και το μεγαλείο της αδυναμίας του. Σ' αυτόν μπορεί να χωρέσει το ασυνείδητο ως εξίσου σημαντικός φορέας ιστορικότητας αλλά και αφομοιωμένος μοντερνισμός. Η αισθητική τους δεν μπορούσε παρά να ενσωματώσει τον κατακερματισμό του πραγματικού στον ασθματικό λόγο των εμμονών ή στην αγωνιώδη και διαλείπουσα συνειδητή εξιστόρηση.”

Ειρήνη Χαϊμάνογλου (από το Τέμπλο, 1993)

Φτάνουμε έτσι grosso modo στο βαθύτερο περιεχόμενο της ζωγραφικής του Κατζουράκη από τη μια το πολιτικό γίγνεσθαι στην Ελλάδα και τον κόσμο, η αγωνία των απλών ανθρώπων απέναντι στις στρατηγικές και τα συμφεροντολογικά προτάγματα της εξουσίας, διεθνούς και εντόπιας, και από την άλλη ο ψυχισμός του δημιουργού που επείγεται να μιλήσει για θέματα τόσο προσωπικά όσο και πανανθρώπινα όπως είναι η μοναξιά, η επιθυμία, ο φόβος, ο ίμερος, η απάτη, η μελαγχολία, το μάταιο των προσδοκιών, το εφήμερο των ανθρώπινων σχέσεων, η ανάγκη του διπλανού, η αποξένωση, το τραύμα του άλλου κλπ.. Ο αγαπημένος συγγραφέας του ζωγράφου, Adrian Stokes, γράφει σχετικά: ...Psycho-analytic  theorizing about art trends to lag for behind psycho-analytic theory in general.

Τέμπλο μικρό, λάδι σε ξύλο, 1979

Επίσης, το θεμελιακό ζήτημα της ιστορίας και πώς βολευόμαστε μ’ αυτήν είτε πρόκειται για τη διεθνή, που υπό προϋποθέσεις εκλαμβάνεται ως γνωσιολογική συνθήκη και κατασκευή, είτε πρόκειται για την εγχώρια που την κουβαλάμε στους ώμους μας θέλοντας ή μη. Που εμπλεκόμαστε συναισθηματικά και βιωματικά μ’ αυτήν. Θέλω να πω ότι αλλιώς προσλαμβάνεις ως εικόνα και ως νόημα το δολοφονημένο Kennedy στην ανοιχτή λιμουζίνα που διασχίζει το Ντάλας κι αλλιώς το κομμένο κεφάλι του αντάρτη που το διασώζουν έμφοβες  φωτογραφίες, κρυμμένες στα άδυτα κάποιου σεντουκιού που συντηρούσε μέχρι πρότινος τη μνήμη (αν και κάποια πιτσιρίκια πρόλαβαν να το δουν εκ του φυσικού στην πλατεία δίπλα από το σπίτι τους). Βρισκόμαστε βέβαια, στην εποχή των παγκοσμιοποιημένων εικόνων αλλά και των τοπικών προσλήψεών τους. Που θα πει ότι όσο οι τοπικές ιστορίες διαφοροποιούνται από τον οδοστρωτήρα της παγκόσμιας, τόσο οι εγχώριες, καλλιτεχνικές σχολές όχι μόνο έχουν λόγο ύπαρξης αλλά και επιβάλλεται να έχουν...

Τέλος, η δουλειά του Κατζουράκη έχει ενδιαφέρον να μελετάται και να εκτίθεται σήμερα γιατί υπερασπίζεται τη ζωγραφική στην εποχή της κρίσης της ζωγραφικής με μέσα ακραιφνώς ζωγραφικά. Θέλω να πω ότι υπερασπίζεται τη δυναμική του εξεικονίζειν και του αφηγείσθαι δι’ εικόνων πειραματιζόμενος με τις «θυγατρικές» τέχνες της, το ή την video art. Αυτό κατά την άποψή μου είναι πολύ σπουδαίο και διαφοροποιεί τον Κατζουράκη από την πληθώρα των ομότεχνών του. Το γεγονός δηλαδή ότι παραμένει συγχρόνως και αδιαίρετα ένας άνθρωπος του καβαλέτου, της σκηνής αλλά και της κάμερας (είτε κινηματογραφικής, είτε ψηφιακής) σε τρόπο ώστε η προβληματική του να εκκινεί μεν από το στατικό κάδρο αλλά ν’ απλώνεται στο χώρο ενσωματώνοντας την κίνηση, τη δράση ή τα οπτικά εφέ της μηντιακής τεχνολογίας. Άνθρωπος του καιρού του μπορεί άρα να μιλήσει έγκυρα για τους καιρούς μας εγγράφοντας το προσωπικό του έργο εντός του πλαισίου της τοπικής μας καλλιτεχνικής ιστορίας και παράλληλα εντός του πλαισίου, γενικότερα, της ευρωπαϊκής.

Βόντολας. Μ. 56, 1995

Κοιτώντας τώρα έναν, τυχαίο, πίνακα της νεότητας του καλλιτέχνη και αντιπαραβάλλοντάς τον με κάποιον της ωριμότητας μπορεί κανείς να ψηλαφίσει την πορεία που διανύθηκε ―εννοώ τις διαδικασίες εκείνες που το εξέλιξαν― αλλά και τον πολυεπίπεδο διάλογο που εγκαινίασε ο Κατζουράκης με την εποχή, τους δασκάλους, τους συναδέλφους του και γενικότερα όσο και εμβληματικά με την ιστορία της τέχνης.

Le Chef-d’oeuvre inconnu 1, 2011 by Richard Hamilton, featuring Poussin, Courbet and Titian and ’resonant with respect for these great forbears’. Photograph: Estate of Richard Hamilton

Πιστεύω πως τα πρώιμα, ντανταϊστικά collages4 του Eduardo Paolozzi (1924), τα οποία ο ίδιος ονόμαζε “ready made μεταφορές”, επηρέασαν άμεσα την διασπασμένη, πολυκεντρική αφήγηση του Κυριάκου Κατζουράκη όπως εξ άλλου συνέβη και με εκείνα του Richard Hamilton. Είναι ενδεικτικό ότι μια φιγούρα φαντάρου στον “Δρόμο προς τη Δύση” είναι κατευθείαν αναφορά σε γνωστό έργο του Hamilton. Ας σημειωθεί ότι οι Paolozzi και Hamilton συμμετείχαν στη δεκαετία του '50 στην ομάδα Independent Group, προάγγελο τότε της Pop art...

Οι Επιρροές του Βελάσκεθ, 1983

Τι ζωγραφίζει, τι οπτικοποιεί ο Κατζουράκης; Μα τι άλλο από επιθυμίες, από φόβους εξορκισμένους μέσω της τέχνης, από όνειρα που μπερδεύουν σαν σε μεταφυσικό μεθύσι το παρελθόν με το μέλλον, την ουτοπία με την ιστορία, την οδυνηρή πραγματικότητα και την δυνατότητα του καθενός μας να διαφεύγει με οδηγό την διαρκώς καιροφυλακτούσα, ακόμα και στην πιο άθλια καθημερινότητα, ποίηση. Τα όνειρα του ΄60 συντρίβονται από μιαν ηλίθια όσο και καταστροφική δικτατορία κι έπειτα μια λυμφατική μεταπολίτευση αντιλαμβάνεται τον λαϊκισμό ως χειραφέτηση και την κοινωνική υποκρισία ως πρόοδο. Έτσι, υποχρεωτικά οι νεκροί αντάρτες που συνυπάρχουν με τις φιγούρες του Poussin ή του Velásquez, αποκοιμιούνται σε νυχτερινά καφενεία έως ότου να αναστηθούν στα πορτρέτα ενός μνημειακού τέμπλου-συμβόλου και να διαπλεύσουν τον χρόνο ως το σήμερα μεταφέροντας ακέραια τα ερωτήματα τους, ακέραια την μελαγχολία τους. Είναι αυτοί οι άγιοι μας, οι στερημένοι από οποιαδήποτε μεταφυσική και γι' αυτό ακόμα πιο ιεροί. Από αυτή την αρχέγονη ιλύ της ιστορίας, από τη σποδό των νεκρών θα καρπίσουν τα χείρονα και τα κρείττω, θα γίνουν τα δάκρυα λίμνη και το νερό της σύννεφο και οι υδρατμοί του κατακλυσμός.

Αυτό έτσι πάντα συμβαίνει και είναι η τέχνη η μόνη που μπορεί ουσιαστικά να καταγράψει το δράμα του χρόνου ανασυγκροτώντας και αναμορφώνοντας τη μικρή ιστορία του καθενός. Αλλιώς μιλάμε για νοσηρούς αισθητισμούς και γηραλέες διακοσμητικότητες.»

Απόσπασμα κείμενου του Μάνου Στεφανίδη στον κατάλογο της έκθεσης.

HD95086 b: ο ελαφρύτερος εξωπλανήτης που ανακαλύφθηκε μέχρι σήμερα; Lightest Exoplanet Imaged So Far?

To μητρικό άστρο HD 95086 έχει αφαιρεθεί από την εικόνα για να ενισχυθεί η εικόνα του εξωπλανήτη HD95086 b (κάτω αριστερά). Ο μπλε κύκλος έχει το μέγεθος της τροχιάς του Ποσειδώνα στο ηλιακό μας σύστημα. This image from ESO's Very Large Telescope (VLT) shows the newly discovered planet HD95086 b, next to its parent star. The observations were made using NACO, the adaptative optics instrument for the VLT in infrared light, and using a technique called differential imaging, which improves the contrast between the planet and its dazzling host star. The star itself has been removed from the picture during processing to enhance the view of the faint exoplanet and its position is marked. The exoplanet appears at the lower left. The blue circle is the size of the orbit of Neptune in the Solar System. The star HD 95086 has similar properties to Beta Pictoris and HR 8799 around which giant planets have previously been imaged at separations between 8 and 68 astronomical units. These stars are all young, more massive than the Sun, and surrounded by a debris disc. Credit: ESO/J. Rameau

Μία ομάδα Ευρωπαίων αστρονόμων, χρησιμοποιώντας το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στη Χιλή, «είδε» με άμεσο τρόπο ένα αχνό ουράνιο σώμα να κινείται κοντά σε ένα λαμπρό άστρο σε απόσταση περίπου 300 ετών φωτός από τη Γη.

Με μάζα περίπου τέσσερις έως πέντε φορές μεγαλύτερη του Δία, ο εν λόγω πλανήτης, αν και τεράστιος, είναι ο πιο ελαφρύς που έχει έως τώρα παρατηρηθεί απευθείας εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

This picture shows the sky around the young star HD 95086 in the southern constellation of Carina (The Keel). It was created from images from the Digitized Sky Survey 2. Credit: ESO/Digitized Sky Survey 2. Acknowledgement: Davide De Martin

Ο νέος εξωπλανήτης ΗD 95086 b εντοπίστηκε να περιφέρεται γύρω από ένα νεαρό άστρο ηλικίας μόλις 10 έως 17 εκατ. ετών και η τροχιά του βρίσκεται σε απόσταση 56 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση Γης- Ήλιου. Η θερμοκρασία του έχει κατ’ αρχήν εκτιμηθεί περίπου στους 700 βαθμούς Κελσίου, επιτρέποντας -θεωρητικά τουλάχιστον- την ύπαρξη υδρατμών και ίσως μεθανίου στην ατμόσφαιρά του.

Μέχρι σήμερα περίπου 1.000 εξωπλανήτες έχουν εντοπιστεί με έμμεσο τρόπο, κυρίως, από τη μικρή βαρυτική επίδραση που ασκούν πάνω στο μητρικό άστρο τους ή από την αμυδρή μείωση της φωτεινότητας του άστρου τους, όταν ο εξωπλανήτης παρεμβαίνει ανάμεσα σε αυτό και τη Γη. Με τέτοιες τεχνικές, τεκμαίρεται, έμμεσα, από τους επιστήμονες η ύπαρξη ενός εξωπλανήτη ακόμα και μικρού μεγέθους.

Ελάχιστοι όμως (γύρω στους 10) εξωπλανήτες, όλοι μεγάλοι σε μέγεθος, έχουν παρατηρηθεί άμεσα και ο πρώτος ήταν πριν από εννέα χρόνια, πάλι από το ίδιο τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου.

Όσο μικρότερη είναι η μάζα ενός εξωπλανήτη, τόσο πιο δύσκολη είναι η απευθείας παρατήρησή του, γι’ αυτό κάθε απευθείας ανακάλυψη εξωπλανήτη θεωρείται ένα ορόσημο.

This chart shows the position of the young star HD 95086 in the southern constellation of Carina (The Keel). Most of the stars that are visible to the unaided eye from a clear and dark site are shown. The star HD 95086 hosts a giant gaseous planet four to five times the mass of Jupiter. This star is a little too faint to see with the unaided eye, but can be picked up in binoculars. The planet cannot be seen in small telescopes. The star belongs to the Lower Centaurus Crux association with an age estimated between 10 and 17 million years. Credit: ESO, IAU and Sky & Telescope

Ο νέος εξωπλανήτης, αν και γιγάντιος σε σχέση με τη Γη, φαίνεται πως είναι ο πιο ελαφρύς που έχει άμεσα εντοπισθεί από ένα επίγειο ή διαστημικό τηλεσκόπιο. Η παρατήρηση στο υπέρυθρο φως έγινε από ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής τον Γάλλο Ζιλιέν Ραμό, του Ινστιτούτου Πλανητολογίας και Αστροφυσικής της Γκρενόμπλ, ενώ η σχετική δημοσίευση, στο περιοδικό αστροφυσικής «Astrophysical Journal Letters».

Γιατί Υπερσυμμετρία; Why Supersymmetry?

Η Υπεσυμμετρία μπορεί να εξηγήσει την μικρή μάζα του σωματιδίου Higgs, να προτείνει μια πηγή την σκοτεινή ύλη, και να δώσει μια κομψή ερμηνεία στο γεγονός ότι οι θεμελιώδεις δυνάμεις είναι οι διαφορετικές όψεις μιας ενιαίας δύναμης.

Συνοπτικά υπενθυμίζουμε ότι: η Υπερσυμμετρία βασίζεται στην ένωση σε μια οικογένεια των δυο μεγάλων ομάδων σωματιδίων που το καθιερωμένο πρότυπο θεωρεί πολύ διαφορετικές μεταξύ τους:  των μποζονίων (φορείς αλληλεπιδράσεων) και των φερμιονίων (ύλη).

Image credit: DESY at Hamburg.

Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτού του είδους τα μεν μετατρέπονται στα δε αλλάζοντας ρόλους. Κάθε γνωστό σωματίδιο έχει έναν «υπερσυμμετρικό σύντροφο». Τα κουάρκ τα s-κουάρκ, το φωτόνιο το φωτίνο κ.ο.κ. Κάθε μποζόνιο διαθέτει το υπερσυμμετρικό του σωματίδιο, το οποίο είναι ένα φερμιόνιο και αντίστοιχα κάθε φερμιόνιο διαθέτει το υπερσυμμετρικό του σωματίδιο, το οποίο είναι ένα μποζόνιο. Όμως τα συνήθη μποζόνια δεν είναι τα υπερσυμμετρικά σωματίδια των συνήθων φερμιονίων και το αντίθετο.

Από το τέλος της δεκαετίας του 60, όταν οι φυσικοί άρχισαν να ψάχνουν για μια συμμετρία που να περιλαμβάνει όλα τα σωματίδια της φύσης και η βαρύτητα δεν συμπεριλαμβανόταν σ’ αυτήν.

Η θεωρία της βαρύτητας δεν βασίζεται στις συμμετρίες που εναλλάσσουν τα σημειακά σωματίδια, αλλά τις συμμετρίες των περιστροφών στις 4 διαστάσεις: στην ομάδα Lorentz για τις 4 διαστάσεις Ο(3,1). Οι  Sidney Coleman και Jeffrey Mandula απέδειξαν ένα θεώρημα, σύμφωνα με το οποίο είναι αδύνατο το πάντρεμα των χωροχρονικών συμμετριών που περιγράφουν την βαρύτητα με τις συμμετρίες που περιγράφουν τα υποατομικά σωματίδια.

Αυτό το απαγορευτικό θεώρημα πάγωσε τις απόπειρες δημιουργίας μιας «κυρίαρχης συμμετρίας» του σύμπαντος. Για παράδειγμα από το πάντρεμα της ομάδας SU(5) των GUT (Μεγάλες Θεωρίες Ενοποίησης) με την ομάδα Ο(3,1) της σχετικότητας, προέκυπτε μια καταστροφή.

According to supersymmetry, dark-matter particles known as neutralinos (which are often called WIMPs) annihilate each other, creating a cascade of particles and radiation that includes medium-energy gamma rays. If neutralinos exist, the LAT might see the gamma rays associated with their demise. Credit: Sky & Telescope / Gregg Dinderman.

Οι μάζες των σωματιδίων, από διακριτές γίνονταν ξαφνικά συνεχείς. Αυτό σήμαινε ότι δε γίνεται να συμπεριλάβουμε τη βαρύτητα στις άλλες δυνάμεις επικαλούμενοι ανώτερη συμμετρία. Η υπερσυμμετρία ήταν ο μόνος γνωστός τρόπος να αποφύγει κανείς το θεώρημα Coleman – Mandula. Η υπερσυμμετρία εκμεταλεύεται ένα μικρό αλλά κρίσιμο κενό του θεωρήματος. Συνήθως, όταν εισάγουμε αριθμούς α ή β, υποθέτουμε συνήθως ότι αxβ=βxα

Αυτό υπέθεταν σιωπηρά στο θεώρημά τους οι Coleman – Mandula. Στην υπερσυμμετρία, όμως εισάγουμε «υπεραριθμούς», οπότε αxβ= -βxα

Αυτοί οι υπεραριθμοί έχουν παράξενες ιδιότητες.

Για παράδειγμα, αν αxα=0, τότε το α μπορεί να είναι διάφορο του μηδενός. Έτσι, εισάγοντας τους υπεραριθμούς στο θώρημα Coleman – Mandula, βλέπουμε ότι καταρρέει.

Fig. 1: If the world were exactly supersymmetric, every particle known would have superpartners with the same interactions and the same mass. But fermions have boson superpartners, and vice versa. One other addition: extra Higgs particles are necessary compared with the Standard Model: 5 instead of 1.

Η υπερσυμμετρία λύνει το πρόβλημα της ιεραρχίας, που κάνει την GUT να καταρρέει. Όταν φτιάχνουμε ενοποιημένες θεωρίες πεδίου, βρίσκουμε δυο διαφορετικές κλίμακες μαζών.

Η μάζα κάποιων σωματιδίων, όπως των πρωτονίων, είναι παρόμοια με τις μάζες που συναντάμε στον σημερινό κόσμο.

Fig. 2: The laws of physics are rotationally symmetric, as the hair on your head would indicate were you floating far from any massive objects like the earth or sun. But on earth, the rotational symmetry is hidden; right-side up, up-side down and sideways take on meaning. This hiding (or ``spontaneous breaking'') of a symmetry happens commonly in physics.

Άλλα όμως, έχουν πολύ μεγάλη μάζα και ενέργεια συγκρίσιμη με αυτή που υπήρχε στην μεγάλη έκρηξη, την ενέργεια Planck.

Αυτές οι δυο κλίμακες μάζας πρέπει να παραμένουν ξεχωριστές. Όταν όμως, εισάγουμε τις κβαντικές διορθώσεις, η θεωρία καταρρέει.

Εξαιτίας των κβαντικών διακυμάνσεων, οι δυο τύποι μάζας αρχίζουν να αναμιγνύονται, επειδή υπάρχει μια πεπερασμένη πιθανότητα ένα σύνολο φωτεινών σωματιδίων να μετατραπεί σε ένα σύνολο βαρέων σωματιδίων και αντίστροφα.

Αυτό σημαίνει ότι θα έπρεπε να υπάρχει ένα συνεχές σωματιδίων με ίσες μάζες που να κυμαίνονται ομαλά ανάμεσα στις καθημερινές μάζες και τις τεράστιες μάζες της μεγάλης έκρηξης, που δεν παρατηρούνται πλέον στη φύση. Εδώ ακριβώς υπεισέρχεται η υπερσυμμετρία.

Fig. 3: For supersymmetry to be consistent with data, it must be hidden or "spontaneously broken". This effect would generate mass for precisely those particles that we haven't yet discovered, pushing the squarks, sleptons, sneutrinos, gluinos, charginos and neutralinos beyond previous experiments, but perhaps (as it is hoped by many, for strong reasons) within range of the Large Hadron Collider. (To reduce clutter, I have removed the lines that were present in Figure 1, which indicated which particles interact directly. The basic interactions are not changed by supersymmetry breaking, and are still the same as shown in Figure 1.)

Μπορούμε να δείξουμε ότι, στην υπερσυμμετρική θεωρία, οι δυο κλίμακες μάζας δεν μπερδεύονται, χάρη σε μια όμορφη διαδικασίας αναίρεσης, που εμποδίζει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις δυο κλίμακες. Οι φερμιονικοί όροι αναιρούν απόλυτα τους μποζονικούς, παράγοντας πεπερασμένα αποτελέσματα. H υπερσυμμετρία ίσως να είναι η μόνη λύση και στο πρόβλημα της ιεραρχίας.

Όμως μέχρι στιγμής η υπερσυμμετρία δεν έχει επιβεβαιωθεί πειραματικά, ίσως διότι τα υπερταίρια των ηλεκτρονίων και πρωτονίων είναι πολύ μεγάλα για να παραχθούν στους σημερινούς επιταχυντές σωματιδίων.

Υπάρχει όμως ένα ενδιαφέρον στοιχείο που φαίνεται να ενισχύει την ύπαρξη υπερσυμμετρίας. Ως γνωστόν, οι 3 κβαντικές δυνάμεις διαφέρουν ως προς την ισχύ τους.

Image credit: Rhys Taylor, Cardiff University.

Σε χαμηλές ενέργειες, η ισχυρή δύναμη έχει 30πλάσια ισχύ από την ασθενή και 100πλάσια από την ηλεκτρομαγνητική. Αναλύοντας το καθιερωμένο πρότυπο, βρίσκεται ότι η ισχύς των 3 δυνάμεων συγκλίνει όσο πλησιάζουμε στην στιγμή της μεγάλης έκρηξης, αλλά δεν εξισώνονται.

Με την υπερσυμμετρία η ισχύς των 3 δυνάμεων συμπίπτει απόλυτα, όπως πρέπει να συμβαίνει σε μια ενοποιημένη θεωρία πεδίου.

Στο βίντεο που ακολουθεί, ο Dr. Don Lincoln από το Fermilab εξηγεί μερικούς από τους λόγους για τους οποίους οι φυσικοί ενδιαφέρονται τόσο πολύ για την Υπερσυμμετρία (SUperSYmetry).

Fermilab's Dr. Don Lincoln explains some of the reasons that physicists are so interested in supersymmetry. Supersymmetry can explain the low mass of the Higgs boson, provide a source of dark matter, and make it more likely that the known subatomic forces are really different facets of a single, common, force.

Καραβάκια στο Αιγαίο... από την 3η π.Χ. χιλιετία. Ships in the Aegean ... from the 3rd BC millennium

Βραχογραφία της 3ης π.Χ. χιλιετίας με παράσταση πλοίου στην Αστυπάλαια.

Στους βράχους των Κυκλάδων σχεδίαζαν την εικόνα των πλοίων τους προφανέστατα γεμάτοι υπερηφάνεια για τα επιτεύγματά τους, έτσι ώστε να τα βρούμε εμείς σήμερα. Στον Άγιο Βασίλειο κοντά στην Σπάρτη ο εντοπισμός πινακίδων της Γραμμικής Β Γραφής συνεχίζεται κι ένα κτίριο μόλις αποκαλύπτεται.

Φωλεόσχημο αγγείο από τη Ζώμινθο. Αριστερά, μεγάλος λίθος όπως έπεσε και έσπασε από τον σεισμό.

Στην Ζώμινθο του Ψηλορείτη το μινωικό οικοδόμημα που έρχεται στο φως κρύβει πολύτιμους θησαυρούς. 

Εντυπωσιακή λίθινη τράπεζα για την μέτρηση εμπορευμάτων από την Αγορά της αρχαίας Μεσσήνης.

Και στην αρχαία Αγορά της Μεσσήνης μία λίθινη τράπεζα μέτρησης στερεών και υγρών εντυπωσιάζει με την αρτιότητά της.

Παρά την κρίση που μαστίζει και τον τομέα των αρχαιολογικών ερευνών, το έργο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, όπως το παρουσίασε ο γενικός γραμματέας της, ακαδημαϊκός κ. Βασίλειος Πετράκος είχε εξαιρετικά σημαντική και ποικιλόμορφη απόδοση κατά τη χρονιά που πέρασε.

Αίσθηση άλλωστε προκάλεσαν και οι παρατηρήσεις του ακαδημαϊκού για την κατάσταση της χώρας:

«Σήμερα λέγεται ότι αγωνιζόμαστε και υποφέρουμε για να ζήσουν καλύτερα οι επίγονοί μας, σε 20, 30 ή 40 χρόνια. Είναι παραπάνω από όσα έζησαν οι γονείς των μεγαλυτέρων εδώ μέσα και περιλαμβάνω και τον εαυτό μου. Βρισκόμαστε και ζούμε, εκτός από το οικονομικό, και σε ένα ηθικό και πολιτικό αδιέξοδο, όπως τις παραμονές του 1922. Όπως τότε μωροί οδήγησαν σε ανεπανόρθωτη καταστροφή, έτσι και σήμερα εκείνο που χωρίς σκέψη άρχισε το 1980 οδηγεί σε μία άλλη καταστροφή εξίσου μεγάλη, της οποίας ζούμε την προετοιμασία και συμβάλλουμε στην πραγματοποίησή της χωρίς συναίσθησή της», ανέφερε ο κ. Πετράκος.

Πέραν αυτού:

Βραχογραφίες, μήκους 70 εκατοστών που απεικονίζουν πλοία αλλά και κατακόρυφα εγχειρίδια και σπείρες αποκάλυψε ο αρχαιολόγος, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων κ. Ανδρέας Βλαχόπουλος στο Βαθύ της Αστυπάλαιας. Βρίσκονται σε τρεις διαμορφωμένες ατραπούς που κατέληγαν σε πυλίδες εισόδου προς την πρωτοκυκλαδική ακρόπολη του νησιού και χρονολογούνται στην 3η π.Χ. χιλιετία.

 Χαλανδριανή Σύρου. Συστάδα τάφων του πρωτοκυκλαδικού νεκροταφείου.

Τα πλοία είναι κωπήλατα και τρία από αυτά έχουν στην πλώρη τους ψάρια και άλλα διάφορα θέματα ενώ το σημαντικό είναι, ότι βρίσκονται σε απόλυτη αντιστοιχία με αυτά που απεικονίζονται στα τηγανόσχημα σκεύη της προϊστορικής ακρόπολης της Χαλανδριανής Σύρου και σε βραχογραφίες της Νάξου. Της ίδιας τυπολογίας ήταν και οι βραχογραφίες που εντοπίσθηκαν σε άλλα σημεία της Αστυπάλαιας και όπως είπε ο κ. Πετράκος πρόκειται για ευρήματα που «επεκτείνουν τη γεωγραφική έκταση του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού».

Παράσταση πομπής πλοίων στον κεντρικό προμαχώνα του τείχους του Στρόφιλα.

Βραχογραφίες σε πυκνή διάταξη φανερώθηκαν και στην ανασκαφή που διενεργεί στον Στρόφιλα της Άνδρου Χριστίνα Τελεβάντου. Πρόκειται για καλλιτεχνήματα της νεολιθικής εποχής, είναι δηλαδή αρχαιότερα από εκείνα της Αστυπάλαιας. «Η πληθώρα των απεικονίσεων πλοίων στον Στρόφιλα, οι οποίες είναι πλέον των εκατό, καταδεικνύει ότι αποτελεί το κυρίαρχο σύμβολο ενός οικισμού με ναυτικό χαρακτήρα, μιας θαλάσσιας δύναμης στην περιοχή» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Πετράκος.

Πέρα από το Αιγαίο, στον Άγιο Βασίλειο Λακωνίας η αρχαιολόγος κυρία Αδαμαντία Βασιλογάμβρου συνεχίζοντας την έρευνά της ανέσκαψε ένα ακόμη δωμάτιο στο κτήριο της Μινωικής εποχής που έχει έρθει στο φως και κατά την ίδια πρόκειται για δύο στοές με μία κεντρική αυλή ανάμεσά τους. Μαζί εξάλλου αποκαλύφθηκε και θραύσμα πινακίδας Γραμμικής Β - το έκτο κατά σειρά - το οποίο φέρει επάνω του, το σύμβολο του διπλού πελέκεως.

Χάλκινο ειδώλιο του 1600 π.Χ. στην τελετουργική "στάση του αποσκοπείν", τη στιγμή που ήρθε στο φως στη Ζώμινθο.

Χάλκινο μινωικό ειδώλιο, κύπελλα διαφόρων τύπων, κυρίως κωνικά, ένα χάλκινο κύπελλο που βρέθηκε σε θραύσματα, κύλικες με αστραγάλους και κέρατο αιγοειδούς είναι μερικά μόνον από τα ευρήματα της αρχαιολόγου κυρίας Εφης Σαπουνά - Σακελλαράκη στη Ζώμινθο.

Λίθινη πλάκα ορθοστάτη με ανάγλυφο λέοντα από την αρχαία Μεσσήνη.

Στα «Αστέρια» της Γλυφάδας η αρχαιολόγος κυρία Κωνσταντίνα Καζά ανέσκαψε πρωτοελλαδικό νεκροταφείο ερευνώντας μερικώς προϊστορικό λιθοσωρό, πιθανώς δημιούργημα απορριμμάτων εργαστηρίου λιθοτεχνίας ενώ ερεύνησε επίσης θαλαμωτό τάφο. Και στην Θήβα ο αρχαιολόγος κ. Βασίλειος Αραβαντινός ανασκάπτει την συνέχεια του κεντρικού μυκηναϊκού, ανακτορικού συγκροτήματος, που αποτελούσε ανέκαθεν τον αντικειμενικό στόχο των ερευνών.

Διπλή κεφαλή Εκαταίου από την αρχαία Μεσσήνη με πολλές αποκρούσεις στην επιφάνεια του λίθου.

Μια επιγραφή του 1ου μ.Χ. αιώνα, που έφερε στο φως ο καθηγητής κ. Πέτρος Θέμελης κατά την αποχωμάτωση της βόρειας στοάς της αγοράς αναφέρει τις επισκευές που είχαν γίνει στο σημείο εκείνο με χρηματοδότηση ενός εύπορου μεσσήνιου πολίτη. Ανάμεσα στα ευρήματα εξάλλου υπήρξαν μέλη του δεύτερου ορόφου της στοάς, που είχε καταπέσει αλλά και μία λίθινη τράπεζα αγορανόμου - η τρίτη που εντοπίζεται - για τη μέτρηση στερών και υγρών.

Η Αρχαία Θουρία της Μεσσηνίας.

Στη Θουρία εξάλλου δίπλα στη Μεσσήνη ολοκληρώθηκε κατά τον περασμένο χρόνο από την αρχαιολόγο κυρία Ξένη Αραπογιάννη η αποκάλυψη του δωρικού ναού που ήταν αφιερωμένος στον Ασκληπιό και την Υγεία. Εντοπίσθηκε όμως και ο ορθογώνιος βωμός του από πωρόλιθο, ένα τμήμα του οποίου βρίσκεται κάτω από τα θεμέλια της εκκλησίας της Παναγίτσας, μαζί με έναν άλλο μικρότερο και λίθινο, κυλινδρικό βωμό.