Το μυστικό της Αμφίπολης, The secret of Amphipolis

Άποψη της ανασκαφής στην Αμφίπολη.

Το μεγαλύτερο και πιο εντυπωσιακό ταφικό μνημείο στην Ελλάδα αποκαλύπτεται βήμα βήμα στον αρχαιολογικό χώρο της Αμφίπολης. Η σκαπάνη της αρχαιολόγου Αικατερίνης Περιστέρη έφερε στο φως τα τρία τέταρτα του μεγαλοπρεπούς μνημείου, το οποίο έχει περιστύλιο μήκους περίπου 500 μέτρων και ύψους τριών.

Κανείς δεν μπορεί να πει οτιδήποτε με κατηγορηματικό τρόπο, πριν μας ενημερώσουν επισήμως οι αρχαιολόγοι ότι άνοιξαν τον τάφο και ότι φώτισαν τα ευρήματα οι αχτίδες του ήλιου της Μακεδονίας.

Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, «Ο Αλέξανδρος στέφει τη Ρωξάνη»

Η αρχική και πολύ προσεκτική εκτίμηση της αρχαιολόγου Αικατερίνης Περιστέρη είναι ότι ο τάφος ανήκει στη Ρωξάνη και στο γιο που απέκτησε με τον Μέγα Αλέξανδρο. Η ίδια είχε εκφράσει την εκτίμηση της, με κάθε επιφύλαξη, πριν από λίγο καιρό, στην 26η επιστημονική συνάντηση με θέμα « Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη». Όπως όλα δείχνουν, πρόκειται για τον τάφο της Ρωξάνης και του Αλέξανδρου ( γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου)», είχε πει χαρακτηριστικά.

Το μνημείο είναι καλυμμένο από ποταμίσια άμμο και κοκκινόχωμα, σχηματίζοντας ένα μεγάλο τύμβο που μοιάζει με λόφο. Αποτελείται από έναν εσωτερικό τοίχο από πωρόλιθο επενδυμένο με μεγάλα παραλληλόγραμμα κομμάτια θασίτικου μαρμάρου, διατηρημένο σε άριστη κατάσταση.

Το Λιοντάρι της Αμφίπολης στην κορυφή του τάφου

Ο αρχιτέκτονας Μ. Λεφαντζής κατάφερε και ταυτοποίησε τα μαρμάρινα κομμάτια που αποτελούν το βάθρο του Λέοντα της Αμφίπολης  με τα κομμάτια της μαρμάρινης επένδυσης του τύμβου της Ρωξάνης. Σύμφωνα με την παρουσίαση της μελέτης του αρχιτέκτονα, το γνωστό σε όλους μας Λιοντάρι της Αμφίπολης και ο τάφος της Ρωξάνης και του μικρού Αλέξανδρου αποτελούσαν ένα ενιαίο μνημείο. Το Λιοντάρι τοποθετείται στο κέντρο και στο υψηλότερο σημείο του τύμβου.

Μπόστ (Μποσταντζόγλου) Χρύσανθος, Μεγαλέξανδρος και Ρωξάνη, λάδι σε μουσαμά, 100Χ80 εκ., Τελλόγλειο  Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Κάσσανδρος είχε στείλει τη Ρωξάνη και το μικρό Αλέξανδρο στην Αμφίπολη, όπου στη συνέχεια τους θανάτωσε. Το ταφικό μνημείο κατασκευάστηκε από τον αγαπημένο αρχιτέκτονα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Δεινοκράτη.

Η ταφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Mikhail Ivanovich Kozlovsky, The Vigil of Alexander the Great

Ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. Εκεί οι νεκροί, κατά τους Ηρόδοτο, Στράβωνα και Στοβαίο, δε μουμιοποιούνταν ούτε καίγονταν, αλλά θάβονταν τοποθετημένοι μέσα σε μέλι ή κερί. Το ίδιο έγινε, όπως προκύπτει, και με τη σορό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σύμφωνα με την επιθυμία του, θέλησε να ταφεί στην πατρική του γη, αλλά ήταν πολύ δύσκολο να μεταφερθεί έως εκεί η σορός του. Έτσι, η αναζήτηση του τάφου του έως σήμερα είναι μια συναρπαστική αρχαιολογική περιπέτεια.

Το 321, σχεδόν δύο χρόνια μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, ο Αρριδαίος ολοκλήρωσε την κατασκευή της αρμάμαξας που θα μετέφερε τη σορό του στρατηλάτη. Κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, όταν η πομπή έφτασε στα σύνορα της Συρίας με την Αίγυπτο, τη συνάντησε ο Πτολεμαίος Α΄, επικεφαλής στρατιωτικής δύναμης, και μετέφερε με τιμές την αρμάμαξα στην Αλεξάνδρεια. Εκεί έχτισε τέμενος αντάξιο του Αλεξάνδρου και τον ενταφίασε. Κατά μια άλλη επικρατούσα άποψη, η ταριχευμένη σορός του θάφτηκε προσωρινά στη Μέμφιδα, πρωτεύουσα του αρχαίου βασιλείου της φαραωνικής Αιγύπτου, κοντά στο Κάιρο. Κατόπιν, μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια από τον ίδιο Πτολεμαίο κι εκεί παρέμεινε θαμμένος γύρω στα 700 χρόνια. Έπειτα, ο Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ συγκέντρωσε σ’ ένα μοναδικό τάφο τα λείψανα των προγόνων του γύρω από αυτά του στρατηλάτη.

Πάντως, όπως μαρτυρείται από τις πηγές, η μεταφορά οστών σε τεφροδόχους είναι μια αρκετά συνηθισμένη αρχαία πρακτική, ενώ, παράλληλα, για τους Έλληνες αποτελούσε ιερή παράδοση η μετακομιδή στη γενέτειρα γη των οστών βασιλέων που πέθαιναν σε ξένους τόπους. Κάπως έτσι άρχισε η ανολοκλήρωτη ακόμη οδύσσεια της ανακάλυψης του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με την Αλεξάνδρεια, τις Αιγές, τη Θάσο ακόμη και την Αυστραλία να …διεκδικούν το ρόλο της αλεξανδρινής Ιθάκης. Εξάλλου, μια προφητεία υποσχόταν ευημερία στον τόπο όπου θα θαβόταν ο μέγας στρατηλάτης.

Ο ρόλος της Αμφίπολης και το Ταφικό Μνημείο

Ο Τύμβος Καστά Αμφίπολης (φωτογραφία) και το μνημείο του Λέοντος είναι δύο μνημεία που συνομιλούν μεταξύ τους συνδυάζοντας συγκρίσιμα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τη χρονολόγησή τους που ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα.

Την περίοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Αμφίπολη και το επίνειό της στο Αιγαίο είχαν εξελιχθεί σε πολύ σημαντική ναυτική βάση των Μακεδόνων και γενέτειρα τριών σημαντικών ναυάρχων, του Νέαρχου, του Ανδροσθένη και του Λαομέδοντα. Από εκεί ξεκίνησε και ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την Ασία. Στην ελληνιστική εποχή , άποικοι από την πόλη ίδρυσαν – με προτροπή του Σελεύκου – μια ομώνυμη πόλη  στις όχθες του Ευφράτη, επί της παλαιότερης αραμαϊκής Θαψάκου. Όπως αναφέρει και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν θαυμαστής της Αμφίπολης και σκόπευε να φτιάξει ένα μεγαλοπρεπή ναό για να τιμήσει την πόλη απ’όπου απέπλευσε το 334 π.Χ. ο στόλος του για την εκστρατεία στην Ασία.

Ο ταφικός περίβολος που ήρθε στο φως στην αρχαία Αμφίπολη είναι, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, μοναδικός στο είδος του. Και, όπως έχει επισημάνει η προϊσταμένη της ΚΗ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Αικατερινή Περιστέρη, «δεν έχει βρεθεί πουθενά ανάλογος περίβολος, ούτε στη Βεργίνα, ούτε στις Αιγές. Περικλείει σίγουρα σημαντικά ταφικά μνημεία, στα οποία σκοπεύουμε να φτάσουμε. Χρονολογείται στην περίοδο της δολοφονίας της Ρωξάνης το 311 π.Χ. Πρόκειται για κάτι εξαιρετικά σημαντικό».

Η ανασκαφική έρευνα στον τύμβο « Καστά» της αρχαίας Αμφίπολης συνεχίζεται και μέρα με τη μέρα ολοκληρώνεται το παζλ της ιστορίας, με το Λιοντάρι της Αμφίπολης να στέκει αγέρωχο, αποκαλύπτοντας  τη σημαντικότητα των ανασκαφικών ευρημάτων που ξετυλίγουν το κουβάρι της ζωής του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ένας παλιός θρύλος των κατοίκων της Αμφίπολης λέει πως κάπου εκεί βρίσκεται «ένας τρανός βασιλιάς». Και στη μοναδική φυσιογνωμία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η ιστορία πλέκεται με τους θρύλους, τους μύθους, τη φαντασία. Ίσως κάποια βγουν αληθινά…

Γιώργος Βογιατζής: «Βασιλικό σημάδι»

Ο δήμαρχος Αμφίπολης, Γιώργος Βογιατζής, δούλεψε στα νεανικά του χρόνια στην ανασκαφή, υπό την εποπτεία του καθηγητή Δημήτρη Λασκαρίδη, ο οποίος πίστευε πως επρόκειτο για τον τάφο της Ρωξάνης, της γυναίκας του Μεγαλέξανδρου. Οι αφηγήσεις που είχε ακούσει από παιδί, από τους μεγαλύτερους τον συνεπήραν. Και όταν βρέθηκε στο δημαρχιακό θώκο, βοήθησε όσο μπόρεσε αυτήν την ανασκαφή. Αναφορικά με την ανασκαφή που γίνεται στην περιοχή είπε:

« Ως πολίτης και ως δήμαρχος αγαπάω τον τόπο μου. Ενδιαφέρομαι ως άνθρωπος και ως κάτοικος. Πριν από ένα μήνα , επισκέφτηκα τον τύμβο με τον Σταύρο Μπένο από το « Διάζωμα » μαζί με τον αρχαιολόγο Πέτρο Θέμελη. Σε εκείνη την επίσκεψη που κάναμε άρχισε να βγαίνει στο φως ο ταφικός περίβολος στην πλήρη του μορφή, όπως ήταν στην αρχαιότητα. Ήταν εντυπωσιακό, αφού το κάτω μέρος ήταν βαμμένο με χρώματα μπλε, τιρκουάζ.  Ο κ. Θέμελης, που ανέσκαψε την αρχαία Μεσσήνη, ενθουσιάστηκε και είπε πως είναι ένα σπουδαίο, μεγάλο μνημειακό συγκρότημα. Το μεγαλειώδες μνημειακό συγκρότημα είναι στραμμένο προς την Ανατολή, δεν είναι δίπλα στο νεκροταφείο, και από το σημείο της τούμπας βλέπεις τη θάλασσα του Στρυμονικού κόλπου, την αρχαία Αμφίπολη, τον ποταμό Στρυμόνα και την αρχαία λίμνη Κερκινίτης. Εκεί όπου ναυτολογήθηκαν και τα 120 καράβια του Μεγάλου Αλεξάνδρου που ξεκίνησαν την εκστρατεία. Βλέπεις τον κάμπο των Σερρών και της Δράμας, το Παγγαίο, είναι στο σημείο της Ανατολής και αυτό μπορεί να είναι βασιλικό σημάδι, όπως λένε οι κάτοικοι από γενιά σε γενιά, για τον τρανό βασιλιά ».

Η φύση μας καλεί: Ουρήστε και φορτίστε! Call of nature: mobile phone charged using urine!

Ο Δρ. Ιωάννης Ιερόπουλος στο εργαστήριό του, στο Bristol Robotics Laboratory. Dr Ioannis Ieropoulos in his laboratory at the Bristol Robotics Laboratory holding a phone powered by a microbial fuel cell stack.

Η ομάδα μηχανικών, με επικεφαλής τον Έλληνα Δρ. Ιωάννη Ιερόπουλο από το Bristol Robotics Laboratory του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αγγλίας, κατάφερε να δημιουργήσει μία κυψέλη καυσίμων, που χρησιμοποιεί βακτήρια, για να μπορέσει να διασπάσει τα υγρά απόβλητα και να παράγει ηλεκτρική ενέργεια. Στη συνέχεια, σύνδεσε ένα κινητό τηλέφωνο και φόρτισε τη μπαταρία του.

Η συσκευή είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από μία μπαταρία αυτοκινήτου, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν πως θα καταφέρουν να μικρύνουν το μέγεθός της ώστε να είναι πιο εύκολο να μεταφερθεί και ενδεχομένως να αντικαταστήσει τις μπαταρίες σε αρκετές συσκευές.

Όπως αναφέρει ο Δρ. Ιερόπουλος, «είναι η πρώτη φορά που παράγει κάποιος ηλεκτρική ενέργεια από ούρα και θεωρούμε πως είναι μία εκπληκτική ανακάλυψη, καθώς δεν εξαρτόμαστε από την απρόβλεπτη φύση του αέρα ή του ήλιου, αλλά επαναχρησιμοποιούμε τα υγρά απόβλητα του οργανισμού μας, που είναι η μοναδική σίγουρη πηγή για ατελείωτη παραγωγή ενέργειας.»

Οι ερευνητές, που δημοσίευσαν τα ευρήματά τους στο περιοδικό Physical Chemistry Chemical Physics της βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας Χημείας, καλλιέργησαν βακτήρια σε ειδικά κατασκευασμένα ηλεκτρόδια ανόδου από ανθρακονήματα, τα οποία τοποθέτησαν μέσα σε κεραμικούς κυλίνδρους και δημιούργησαν ένα κύκλωμα όμοιο με αυτό της μπαταρίας. Καθώς τα ούρα περνούσαν μέσα από τους κυλίνδρους, τα βακτήρια διέσπασαν τα σάκχαρα και άλλα χημικά και παρήγαγαν ηλεκτρόνια, δημιουργώντας ένα μικρό ηλεκτρικό φορτίο μέσα στην κυψέλη καυσίμου, το οποίο στην πορεία περνούσε σε έναν πυκνωτή, που αποθήκευε την ηλεκτρική ενέργεια.

Η μικροβιακή κυψέλη καυσίμου. The microbial fuel cell.

Προς το παρόν, η ενέργεια που παράχθηκε ήταν λίγη και έφτασε για μία μόνο σύντομη κλίση από το κινητό, την αποστολή μηνυμάτων και την περιήγηση στο διαδίκτυο, αλλά όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες ξόδεψαν μόλις 1 λίρα για να κατασκευάσουν την κυψέλη και συνεπώς τέτοιου είδους συσκευές θα μπορούσαν αν αποτελέσουν μία νέα φθηνή μορφή παραγωγής ενέργειας.

Η τεχνολογία, που χρηματοδοτήθηκε από δημόσια κονδύλια και από χρήματα του Ιδρύματος Gates, θα μπορούσε στο μέλλον να εγκατασταθεί σε τουαλέτες για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας για οικιακές συσκευές, όπως ξυριστικές μηχανές και σεσουάρ, αλλά και σε απομακρυσμένες περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου δεν υπάρχει ηλεκτρισμός.

Ο «μυτόγκας» δεινόσαυρος. Nasutoceratops: The fossilised remains of a previously unknown dinosaur has been discovered in the United States

Ο άγνωστος μέχρι σήμερα δεινόσαυρος με την περίεργη όψη. An artist's impression of Nasutoceratops titusi. Picture: Royal Society Source: Supplied

Χρειάστηκαν επτά χρόνια μελέτης για να ολοκληρώσουν οι επιστήμονες την μελέτη απολιθωμάτων ενός άγνωστου είδους δεινοσαύρου που είχαν ανακαλυφθεί σε μια περιοχή της Γιούτα στις ΗΠΑ. Όπως φαίνεται, το είδος αυτό είχε πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανατομία κεφαλιού και προσώπου με «πρωταγωνιστή» μια μεγάλη μύτη.

Ασυνήθιστος

O N. titusi είχε πράγματι παράξενη όψη. Nasutoceratops titusi. Artist's rendition by Lukas Panzarin. Source: Supplied

Την μελέτη των απολιθωμάτων έκανε ομάδα ειδικών με επικεφαλής τον Μαρκ Λόβεν, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Γιούτα και στέλεχος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Γιούτα. «Αυτός ο δεινόσαυρος κυριολεκτικά μας άφησε άναυδους. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε σε καμία περίπτωση ότι είχε αυτή την όψη που είναι εντελώς έξω από την συνήθη εικόνα της οικογένειας των δεινοσαύρων στην οποία ανήκει» αναφέρει ο Λόβεν.

Anatomical drawings from the Royal Society journal article. Source: Supplied

Οι ερευνητές ονόμασαν το νέο είδος Nasutoceratops titusi το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Τρικεράτωψ που ήταν μεγάλοι φυτοφάγοι δεινόσαυροι. Το Nasutoceratops σημαίνει «πρόσωπο με κέρατα και μεγάλη μύτη». Σύμφωνα με τους ερευνητές, εκτός από την μεγάλη μύτη, και τα κέρατα του N. titusi ήταν μεγάλα και μάλιστα τα μεγαλύτερα από τα υπόλοιπα είδη στην οικογένεια των Τρικεράτωψ. Ο N. titusi ήταν ένας μεγάλος δεινόσαυρος με μήκος πέντε μέτρα και βάρος 2.5 τόνων. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Procedings of the Royal Society B».

Σύνδεση Κβαντικής Φυσικής και θεωρίας παιγνίων, Link Between Quantum Physics and Game Theory Found

Μια άγνωστη σχέση ανάμεσα σε δύο φαινομενικά ασύνδετους κλάδους της σύγχρονης επιστήμης, τη Θεωρία Παιγνίων και την Κβαντική Φυσική ανακάλυψαν πρόσφατα ερευνητές από τα Πανεπιστήμια του Μπρίστολ και της Γενεύης.

Όσο περνά ο καιρός η έρευνα σε κάθε επιστημονικό κλάδο γίνεται περισσότερο εξειδικευμένη και ολόκληρες κοινότητες επιστημόνων ερευνούν πολύ συγκεκριμένα θέματα, χωρίς να πλησιάζουν το ερευνητικό πεδίο των συναδέλφων τους. Δυο επιστήμονες, όμως, ο φυσικός Nicolas Brunner και ο μαθηματικός Noah Linden αποφάσισαν να συνεργαστούν στενά για να αποκαλύψουν μια απρόσμενη σχέση ανάμεσα στη Θεωρία Παιγνίων και την Κβαντική Φυσική. [Nicolas Brunner and Noah Linden: Bell nonlocality and Bayesian game theory]

In 1994, at the age of 66, John Nash received the Nobel Prize in Economics in Stockholm, Sweden, for his work on Game Theory.

Να θυμίσουμε ότι η Θεωρία Παιγνίων – η οποία χρησιμοποιείται σήμερα σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, από την οικονομία και τις κοινωνικές επιστήμες μέχρι τη βιολογία και τη φιλοσοφία – παρέχει ένα μαθηματικό πλαίσιο, μια μεθοδολογία ανάλυσης καταστάσεων (σύγκρουσης ή συνεργασίας) μεταξύ μιας ομάδας λογικών ατόμων, με στόχο να αποκτήσει ο καθένας το μεγαλύτερο όφελος. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο John Nash έδειξε ότι οι στρατηγικές που υιοθετούν οι παίκτες σχηματίζουν ένα σημείο ισορροπίας (τη λεγόμενη ισορροπία Nash) από το οποίο κανένας από τους παίκτες δεν έχει κάποιο κίνητρο να απομακρυνθεί και να αλλάξει στρατηγική.

John Stewart Bell

Η κβαντομηχανική, η θεωρία που περιγράφει τη συμπεριφορά της ύλης στο μοριακό, ατομικό και υποατομικό επίπεδο, προβλέπει μια μεγάλη ποικιλία από εκπληκτικά φαινόμενα, όπως η κβαντική μη-τοπικότητα, που η διαίσθηση και η κοινή λογική δεν μπορούν να ερμηνεύσουν. Στη δεκαετία του 1960 ο John Stewart Bell απέδειξε ότι οι προβλέψεις της κβαντικής μηχανικής είναι ασυμβίβαστες με την αρχή της τοπικότητας, δηλαδή με το γεγονός ότι ένα αντικείμενο μπορεί να επηρεαστεί άμεσα μόνο από το περιβάλλον του και όχι από μακρινά συμβάντα.

The separation of a quark-antiquark pair.

Ειδικότερα, όταν απομακρυσμένοι παρατηρητές κάνουν μετρήσεις σε ένα ζεύγος περιπλεγμένων σωματιδίων της κβαντικής μηχανικής, όπως τα φωτόνια, τα αποτελέσματα των μετρήσεων αυτών έχουν υψηλό βαθμό συσχέτισης. Στην πραγματικότητα αυτοί οι συσχετισμοί είναι τόσο ισχυροί που δεν μπορούν να εξηγηθούν από οποιαδήποτε φυσική θεωρία που σέβεται την αρχή της τοπικότητας.

Topological Charge Density.

Οι δυο επιστήμονες έδειξαν, πρόσφατα, ότι τα δύο παραπάνω ζητήματα είναι βαθιά συνδεδεμένα με έννοιες οι οποίες εμφανίζονται και στα δύο επιστημονικά πεδία. Για παράδειγμα, η φυσική έννοια της τοπικότητας αναγνωρίζεται σε παιχνίδια όπου οι παίκτες έχουν υιοθετήσει μια κλασική στρατηγική. Στην ουσία, η αρχή της τοπικότητας θέτει ένα θεμελιώδες όριο στην απόδοση επιτυχίας των κλασικών παικτών, το οποίο είναι συνδεδεμένο με τους κανόνες της κλασικής φυσικής.

Ακολούθως, μέσω της κβαντομηχανικής, οι ερευνητές έδειξαν ότι οι παίκτες οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιούν κβαντικές πηγές, όπως τα περιπλεγμένα κβαντικά σωματίδια, μπορούν να ξεπεράσουν σε απόδοση τους κλασικούς παίκτες. Συνεπώς, οι τελευταίοι έχουν τη δυνατότητα σε μια αναμέτρηση να έχουν καλύτερη απόδοση από την μέγιστη απόδοση κάθε κλασικού παίκτη.

Και αυτή είναι η αρχή μια διαπίστωσης η οποία, σύμφωνα με τον Nicolas Brunner, μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους στην επιστημονική έρευνα και να αξιοποιηθεί σε αρκετούς τομείς, από τις δημοπρασίες μέχρι την κβαντική τεχνολογία.

Το «πρώτο» ημερολόγιο ηλικίας 10.000 ετών, World's oldest calendar dating back more than 10,000 years discovered in Scotland

Πρόκειται για μια σειρά από λάκκους που βρέθηκαν στο Αμπερντινσάιρ και κατέγραφαν τους σεληνιακούς μήνες. A group of 12 pits recently excavated in Aberdeenshire appear to mimic the phases of the moon to track lunar months over the course of a year. Researchers from the University of Birmingham now believe this monument could be the world's oldest 'calendar' and dates back 10,000 years.

Ένα γιγάντιο «ρολόι» του έτους, ικανό να καταμετρά τους σεληνιακούς μήνες και την αλλαγή των εποχών ανακάλυψαν αρχαιολόγοι στο Μπάντσορι του Αμπερντινσάιρ, στη Βρετανία. Πρόκειται για το αρχαιότερο ημερολόγιο που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

Το πρώτο ημερολόγιο σύμφωνα με τους επιστήμονες έχει διπλάσια σε ηλικία από εκείνη των ημερολογίων της Μεσοποταμίας που εκτιμάται ότι είχαν εμφανισθεί πριν από περίπου 5.000 χρόνια.

«Η ικανότητα της καταγραφής του χρόνου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα των ανθρώπινων κοινωνιών και το πότε ξεκίνησε αυτή είναι μείζονος σημασίας για την κατανόηση της ανάπτυξής τους» εξηγεί ο επικεφαλής της μελέτης και καθηγητής Αρχαιολογίας του τοπίου στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, Βίνσεντ Γκάφνι.

Ημερολόγιο… εδάφους

This is an artist's impression from the University of Birmingham of a fire burning in one of the lunar calendar pits at Warren Field from around 8,000 BC, in Crathes, Aberdeenshire. Illustration courtesy Eugene Ch'ng, Eleanor Ramsey, and Vincent Gaffney

Οι ερευνητές εξέτασαν μια σειρά από λάκκους, διαφορετικού μεγέθους και βάθους και με περίπλοκο σχεδιασμό στον πυθμένα τους. Διαπίστωσαν λοιπόν, ότι οι πρωτότυπες δομές ήταν ευθυγραμμισμένες με συγκεκριμένα αστρονομικά γεγονότα, όπως π.χ. με τις διάφορες φάσεις της Σελήνης και την χειμερινή ανατολή του ήλιου.

Κατά τους επιστήμονες, αρκετά πρώιμα ημερολόγια ήταν σχεδιασμένα ώστε να καταγράφουν τους μήνες, όμως δεν υποδείκνυαν το πέρας του έτους. Κάτι τέτοιο συμβαίνει, γιατί όπως εξηγούν, το σεληνιακό ημερολόγιο διαφέρει από τον χρόνο που απαιτεί το «ταξίδι» της Γης γύρω από τον Ήλιο. Οι περισσότερες αρχαίες φυλές δεν λάμβαναν υπόψη το γεγονός αυτό, με αποτέλεσμα τα ημερολόγιά τους να «χάνουν» χρόνο.

Οι αρχαίοι κάτοικοι του Αμπερντινσάιρ ωστόσο φαίνεται ότι εντόπισαν το πρόβλημα και δημιούργησαν ένα ημερολόγιο με το οποίο μπορούσαν να προσδιορίσουν το χειμερινό ηλιοστάσιο.

University of Birmingham professor Vince Gaffney, pictured, stands in front of the 10,000-year-old excavated lunar pits.

«Το συγκεκριμένο ημερολόγιο όπως φαίνεται προσέφερε μια ετήσια αστρονομική “διόρθωση” με σκοπό τη διατήρηση του συσχετισμού ανάμεσα στην σεληνιακή υπόδειξη της ροής του χρόνου και στο ασυγχρόνιστο ηλιακό έτος και τις εποχές» υποστηρίζει ο δρ Γκάφνι.

Η βαρύτητα κάνει το Σύμπαν κλασικό. Gravity Makes the Universe Classical

Large-scale quantum weirdness. Thousands of rubidium atoms placed in a superposition state (in this case being in two places at once) generate this striped pattern as the superposition is allowed to break up and the two components interfere. Cosmological gravitational radiation will break up any such large-scale superpositions that might have spontaneously arisen anywhere in the Universe, according to new calculations. NIST

Σε μία μελέτη που δημοσιεύεται στο περιοδικό Physical Review Letters, o καθηγητής θεωρητικής φυσικής Miles Blencowe του πανεπιστημίου του Darmouth, υποστηρίζει πως τα βαρυτικά κύματα, τα οποία υποτίθεται πως γεμίζουν και διαπερνούν το Σύμπαν, είναι αυτά που το κάνουν να φαίνεται κλασικό στα μάτια μας, «καταστρέφοντας» τη κβαντική του υπόσταση στις μεγάλες κλίμακες.

Η γάτα του Σρέντιγκερ

Μια βασική ιδιότητα των κβαντικών συστημάτων είναι η αρχή της υπέρθεσης, η πιθανότητα δηλαδή ενός συστήματος να βρίσκεται σε παραπάνω από μία καταστάσεις. Είναι γνωστό το περίφημο νοητικό πείραμα του Έρβιν Σρέντιγκερ πάνω στο θέμα, το οποίο σκιαγραφεί το πρόβλημα που έχουμε εάν μεταφέρουμε αυτή την αντίληψη σε αντικείμενα του καθημερινού μας κόσμου: έστω πως έχουμε μια γάτα κλεισμένη σε ένα μαύρο κουτί. Δίπλα στη γάτα, υπάρχει ένα ραδιενεργό στοιχείο με ίση πιθανότητα να διασπαστεί ή όχι μέσα στην επόμενη ώρα. Αν το ραδιενεργό στοιχείο διασπαστεί, θα εκπέμψει ενέργεια, μια ειδική συσκευή θα την ανιχνεύσει και θα απελευθερώσει ένα τσεκούρι, που θα αποκεφαλίσει τη γάτα μας.

Για την επόμενη ώρα, και όσο διαρκεί το νοητικό μας πείραμα, όχι μόνο δε ξέρουμε αν η γάτα είναι ζωντανή, αλλά κβαντομηχανικά τουλάχιστον, είναι σε υπέρθεση: και ζωντανή και νεκρή!

Μια βασική αρχή της υπέρθεσης, είναι πως είναι πολύ ευαίσθητη και καταστρέφεται όταν το κβαντικό σύστημα αλληλεπιδράσει με τον εξωτερικό κόσμο. Ακόμη κι ένα άτομο σε ένα εργαστήριο πρέπει να προστατευτεί από παντός είδους ακτινοβολία για να παραμείνει σε υπέρθεση. Πολλοί φυσικοί πιστεύουν πως τέτοιου είδους μακροσκοπικές υπερθέσεις, στις οποίες πολλοί παράγοντες πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία, καταστρέφονται από επιδράσεις τους περιβάλλοντός τους.

Τα βαρυτικά κύματα

Τα βαρυτικά κύματα, αν και δεν έχουν άμεσα παρατηρηθεί, αλλά έχουν προβλεφθεί από τον Άλμπερτ Αϊνστάιν εδώ και 90 περίπου χρόνια, είναι αναδιπλώσεις του ιστού του χωροχρόνου, τα οποία διασχίζουν το  Σύμπαν. Καθώς διαπερνούν τα πάντα, θα μπορούσαν να είναι εκείνα η αιτία που «σπρώχνει» τα κβαντικά αντικείμενα να διαλέξουν μία κατάσταση, όταν βρίσκονται σε υπέρθεση. Τουλάχιστον έτσι υποστηρίζει ο καθηγητής  Blencowe, ο οποίος μελέτησε ένα σχετικά απλά μοντέλο, ενός ατόμου που βρίσκεται σε κατάσταση υπέρθεσης. Υπολόγισε μάλιστα, πως για να καταστρέψει την υπέρθεση αυτού του ατόμου ένα βαρυτικό κύμα, θα χρειάζονταν περίπου 1045 δευτερόλεπτα, αρκετός καιρός, αν σκεφτεί κανείς πως η ηλικία του Σύμπαντος είναι της τάξεως των 1017 δευτερολέπτων !

Το αποτέλεσμα αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς η βαρύτητα δεν αλληλεπιδρά πολύ με τόσο μικρά αντικείμενα. Για μεγαλύτερα όμως αντικείμενα, όπως αυτά που έχουμε εξοικειωθεί να χρησιμοποιούμε ή να παρατηρούμε, ο καθηγητής έδειξε πως αρκούν 0.01 δευτερόλεπτα αλληλεπίδρασης του συστήματος με ένα βαρυτικό κύμα  όπως αυτά που διαπερνούσαν το Σύμπαν από την εποχή της Μεγάλης Έκρηξης, για να καταστραφεί κάποια υπέρθεση.  Έτσι, ο καθηγητής καταλήγει πως είναι η βαρύτητα εκείνη η δύναμη που δίνει την κλασική συμπεριφορά σε μακροσκοπική κλίμακα στο Σύμπαν.

Το 14ο φεγγάρι του Ποσειδώνα. Astronomer Finds New Moon Orbiting Neptune

Ο νέος δορυφόρος του Ποσειδώνα ονομάζεται προς το παρόν S/2004 N 1. This composite Hubble Space Telescope picture shows the location of a newly discovered moon, designated S/2004 N 1, orbiting the giant planet Neptune, nearly 3 billion miles from Earth. The moon is so small (no more than 12 miles across) and dim, it was missed by NASA's Voyager 2 spacecraft cameras when the probe flew by Neptune in 1989. Several other moons that were discovered by Voyager appear in this 2009 image, along with a circumplanetary structure known as ring arcs. Mark Showalter of the SETI Institute discovered S/2004 N 1 in July 2013. He analyzed over 150 archival Neptune photographs taken by Hubble from 2004 to 2009. The same white dot appeared over and over again. He then plotted a circular orbit for the moon, which completes one revolution around Neptune every 23 hours. The black-and-white image was taken in 2009 with Hubble's Wide Field Camera 3 in visible light. Hubble took the color inset of Neptune on August 19, 2009. Credit: NASA, ESA, and M. Showalter (SETI Institute)

Μελετώντας εκ νέου εικόνες που έχει καταγράψει κατά καιρούς το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble από τον Ποσειδώνα, ένας Αμερικανός αστρονόμος εντόπισε την ύπαρξη ενός ακόμη δορυφόρου που κινείται γύρω από τον πλανήτη. Πρόκειται για ένα σώμα με διάμετρο περίπου 20 χλμ. που βρίσκεται σε απόσταση 105 χιλιάδων χλμ από τον Ποσειδώνα. Ο νέος δορυφόρος γίνεται το 14ο μέλος της οικογένειας των φεγγαριών του Ποσειδώνα.

Τα βαφτίσια

Η τροχιά του δορυφόρου S/2004 N 1. This diagram shows the orbits of several moons located close to the planet Neptune. All of them were discovered in 1989 by NASA's Voyager 2 spacecraft, with the exception of S/2004 N 1, which was discovered in archival Hubble Space Telescope images taken from 2004 to 2009. The moons all follow prograde orbits and are nestled among Neptune's rings (not shown). The outer moon Triton was discovered in 1846 — the same year the planet itself was discovered. Triton's orbit is retrograde, suggesting it is a captured Kuiper Belt object and therefore a distant cousin of Pluto. The inner moons may have formed after Triton's capture several billion years ago. Credit: NASA, ESA, and A. Feild (STScI)

Η προσωρινή ονομασία του νέου δορυφόρου είναι S/2004 N 1 αλλά ο ερευνητής που τον ανακάλυψε αναζητεί ένα όνομα το οποίο θα προτείνει στη Διεθνή Ένωση Αστρονομίας η οποία είναι και εκείνη που «βαφτίζει» τα διαστημικά σώματα. «Ακόμη δεν έχω αποφασίσει ποιο όνομα θα προτείνω αλλά θα προέρχεται από την ελληνική ή τη ρωμαϊκή μυθολογία και θα είναι κάποιος χαρακτήρας που σχετίζεται με τον Ποσειδώνα» δήλωσε ο Μαρκ Σογουόλτερ, του Ινστιτούτου SETI που έκανε την ανακάλυψη.

Ο Ποσειδώνας είναι ο όγδοος, κατά σειρά απόστασης από τον ήλιο, πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος. Δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι, ενώ αν παρατηρηθεί με ισχυρό τηλεσκόπιο μοιάζει με πράσινο δίσκο. Στην αστρονομία συμβολίζεται με την τρίαινα. Ο Ποσειδώνας ανακαλύφθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1846 και λίγες μέρες αργότερα ανακαλύφθηκε ο Τρίτωνας ο μεγαλύτερος δορυφόρος του. Άλλοι δορυφόροι του πλανήτη είναι ο Πρωτέας, η Ναϊάδα, η Νηρηίδα και η Θάλασσα.