Ακούστε τη μουσική των αρχαίων Ελλήνων. The haunting music that takes you back 1,800 years: Expert records '100% accurate' version of song as heard in ancient Greece

Fragments of ancient music have been found going back as far as the eighteenth century B.C., the most ancient ones recorded on cuneiform tablets, but there is only one complete song from antiquity known to have survived: the Seikilos epitaph. It was discovered carved on a marble column-shaped stele in Tralleis, near Ephesus, Turkey, in 1883, and is now in the National Museum of Denmark in Copenhagen.

Η ανασύνθεση της αρχαίας ελληνικής μουσικής έτσι ώστε να την ακούμε για πρώτη φορά έτσι όπως ακριβώς ακουγόταν πριν από χιλιάδες χρόνια αποτελεί το αντικείμενο μελέτης που έχει ξεκινήσει από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ο επιστήμονας που έχει αναλάβει αυτό το έργο έδωσε ήδη ένα δείγμα του, συνοδεύοντας το σχετικό άρθρο που έγραψε για την ιστοσελίδα του BBC με ένα ηχητικό απόσπασμα το οποίο και μπορείτε να ακούσετε στο βίντεο.

The music of ancient Greece, which hasn't been heard for more than 2,000 years, is being reconstructed by Armand D'Angour, a musician and tutor in classics at Oxford University.

Ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ, ερευνητής στο Jesus College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και μουσικός, είναι γνωστός για τις μελέτες του στην ελληνική αρχαιότητα – έχει μάλιστα γράψει ποιήματα και ωδές στα αρχαία ελληνικά (ωδές του ακούστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 και του Λονδίνου το 2012) . Η μελέτη που έχει ξεκινήσει για να «ξαναζωντανέψει» την αρχαία ελληνική μουσική χρηματοδοτείται από τη Βρετανική Ακαδημία και διεξάγεται με τη συνεργασία ερευνητών και από άλλα βρετανικά πανεπιστήμια.

Dr. David Creese, a Classics professor at Newcastle University, has constructed a zither-like instrument with eight strings on which he plays ancient Greek music. Instead of strumming or plucking the strings like you would with a lyre or traditional zither, he strikes them with a little mallet. You can see him playing it in class in this YouTube video.

Οι επιστήμονες έχουν κατασκευάσει πιστά αντίγραφα των αρχαίων μουσικών οργάνων με τα οποία παίζουν τις νότες που έχουν εξαγάγει μελετώντας αρχαία κείμενα. Όπως υποστηρίζουν, η απόδοση που έχουν επιτύχει «είναι 100% αυθεντική».

Κείμενα γραμμένα σαν τραγούδια

One of the great Greek lyrists and few known female poets of the ancient world, Sappho was born some time between 630 and 612 BC. Her love poetry would have been composed to music, such as the tune heard above.

«Συχνά ξεχνάμε ότι τα κείμενα που βρίσκονται στη ρίζα της δυτικής λογοτεχνίας – τα έπη του Ομήρου, τα ερωτικά ποιήματα της Σαπφούς, οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη – ήταν όλα αρχικά μουσική» αναφέρει ο δρ Ντ’ Αργκούρ εξηγώντας το εγχείρημά του στο άρθρο του στο BBC. «Είχαν συντεθεί για να τραγουδιούνται, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει συνοδευόμενα από τη λύρα, τον αυλό και κρουστά».

The instruments used - such as lyre and reed-pipes - are known from, paintings and archaeological remains, such as this illustration from The Odyssey by Homer.

Οι νότες αυτής της συνοδευτικής μουσικής έχουν χαθεί προ πολλού, όχι όμως, όπως υπογραμμίζει ο μελετητής, ανεπιστρεπτί. Ένα άλλο πράγμα το οποίο ξεχνάμε σήμερα είναι ότι στα αρχαία ελληνικά τα μακρά και τα βραχέα φωνήεντα είχαν διαφορετικό «νόημα» από ό,τι σήμερα – το «μήκος» τους αντανακλάτο στον τρόπο με τον οποίο προφέρονταν δίνοντας ρυθμό και μουσικότητα στον προφορικό λόγο Σε αυτό ακριβώς στηρίζονται τώρα οι μελέτες των επιστημόνων για την ανασύνθεση των «χαμένων» μελωδιών των αρχαίων κειμένων. «Ο ρυθμός» σημειώνει ο δρ Ντ’ Αργκούρ «η πιο σημαντική ίσως παράμετρος της μουσικής, έχει διατηρηθεί στις ίδιες τις λέξεις, στα μοτίβα των μακρών και των βραχέων συλλαβών».

Οι μαθηματικές αναλογίες

'One of the things Greeks were fascinating by at all times was the notion of imitation,' said Dr D'Angour. Pictured is artwork from the Ambrosian Iliad, a 5th century illuminated manuscript of the Iliad of Homer, depicting a battle scene. This poem may would have been set to music to enhance the emotions it evoked.

Οι ερευνητές έχουν επίσης βασιστεί σε μια σειρά από αρχαία κείμενα τα οποία, με γράμματα της αλφαβήτου και σημάνσεις επάνω από τα φωνήεντα λέξεων, παρουσιάζουν μια φωνητική σημειογραφία που είχε επινοηθεί τον 5ο π.Χ. αιώνα. «Οι Έλληνες είχαν υπολογίσει τις μαθηματικές αναλογίες των μουσικών διαστημάτων – η οκτάβα είναι 2:1, το ένα πέμπτο 3:2, το ένα τέταρτο 4:3 και ούτω καθεξής» εξηγεί ο δρ Ντ’ Αργκούρ. «Η σημειογραφία αυτή δίνει μια ακριβή ένδειξη του σχετικού ύψους: το γράμμα Α, π.χ., στην κορυφή της κλίμακας, αντιπροσωπεύει μια μουσική νότα κατά ένα πέμπτο πιο υψηλή από το Ν, στη μέση της αλφαβήτου. Το απόλυτο ύψος μπορεί να εξαχθεί από το φωνητικό εύρος που απαιτείται για να τραγουδηθούν οι μελωδίες που έχουν επιζήσει».

The lyre (left) is a string instrument known for its use in Greek classical antiquity and later. The right image shows the Seikilos epitaph, the oldest surviving example of a complete musical composition. The song is in the ancient Greek musical notation, was found engraved on a tombstone, near Aidin, Turkey.

Η επιγραφή του Σεικίλου στα αρχαία και στα σύγχρονα ελληνικά:

Οσον ζής φαίνου,

Μηδέν όλως σύ λυπού

Προς ολίγον εστί το ζήν

Το τέλος ο χρόνος απαιτεί

Στην παραπάνω εικόνα διακρίνονται καθαρά τα μουσικά σύμβολά πάνω από τις συλλαβές.

Όσο ζεις, να λάμπεις

Μη λυπάσαι καθόλου

Η ζωή είναι σύντομη

Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος

Το όνομά του Σεικίλου έγινε γνωστό χάρη σε μια επιτάφια επιγραφή πού βρέθηκε κοντά στις αρχαίες Τράλλεις της Μ. Ασίας. Tο επιτάφιο του Σεικίλου, χρονολογούμενο από τον 2ο αι. π.Χ. ως τον 1ο μ.Χ.· ανακαλύφθηκε από το W. Μ. Ramsay το 1883, χαραγμένο σε επιτύμβια πέτρα, "μια μικρή στρογγυλή μαρμάρινη στήλη, που ανήκε στον κ. Purser και μεταφέρθηκε από το Αιδίνιο", καθώς έγραφε (Bulletin de Correspondance Hellenique VIII, 1883, 277). Το Αιδίνιο βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη Τράλλεις της Μ. Ασίας, γι' αυτό και το Επιτάφιο είναι γνωστό και ως Επιγραφή των Τράλλεων (Tralleis Inscription). Η μικρή επιτύμβια στήλη ήταν εκτεθειμένη ως το 1922 στη συλλογή του Young στον Μπουτζά, προάστιο της Σμύρνης, όπου ο Laumonier, μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, μπόρεσε να τη φωτογραφίσει. Για πρώτη φορά, τη δημοσίευσε στο Bulletin de Correspondance Hellenique XLVIII, 50. Η στήλη χάθηκε μετά την πυρπόληση της Σμύρνης, 13 Σεπτ. 1923 (πρβ. Th. Reinach, La mus. gr. σσ. 191-192· Emile Martin, Trois documents de mus.gr., Παρίσι 1953, σ. 49, και φωτογραφία της στήλης). Η Επιγραφή αποτελείται από δύο μέρη, από τα οποία το δεύτερο είναι το Επιτάφιο με μουσική· ο Ramsay, ωστόσο, "δεν κατάλαβε, καθώς γράφει, τη σημασία αυτών των μικρών γραμμάτων που βρίσκονταν πάνω από τις γραμμές του δεύτερου μέρους". Ο δρ Carl Wessely ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε πως αυτά τα "γράμματα" ήταν στην πραγματικότητα μουσικές νότες· μετέγραψε τη μουσική στη νεότερη σημειογραφία και δημοσίευσε και τις δύο, την Επιγραφή και τη μεταγραφή του, με σχόλια στο Antike Reste griechischer Musik (1891, σσ. 17-26· η μουσική στις σελίδες 21-24). Συζήτησε το θέμα της Επιγραφής με τον Ch.-Em. Ruelle στη Revue des Etudes Grecques (V, 1892, 265-280). Το Επιτάφιο δημοσιεύτηκε πολλές φορές· μπορούν να αναφερθούν οι ακόλουθες: (1) D. Β. Monro The Modes of Ancient Greek Music 89-90 (η μεταγραφή Wessely) με μια σημαντική διόρθωση στο τέλος της τελευταίας λέξης (απαιτεί la-fa δίεση) που πρότεινε ο J. Α. R. Munro (ό.π. σ. 145)· (2) C. v. Jan, Mus. script. Gr. σσ. 452-453, και Συμπλήρωμα, αρ. 4, Sicili epitaphium σ. 38 (στο Συμπλήρωμα το τέλος είναι διορθωμένο [οι τρεις νότες, la-fa δίεσ.-mi, αντί la-fa δίεσ.], όπως στου Monro, παραπάνω)· (3) Th. Reinach La mus. gr. 191-192. Η μελωδία, αποτελούμενη από 37 νότες συνολικά και με έκταση μιας ογδόης, είναι αυτή καθαυτή πλήρης και έχει μια ξεχωριστή χάρη για μας. Όπως λέει ο Reinach, "είναι το πιο πλήρες και πιο ευανάγνωστο δείγμα της αρχαίας γραφής που έφτασε σε μας". Το ποιητικό κείμενο της επιγραφής αποτελείται από δύο μέρη: το πρώτο, χωρίς μουσική, είναι η αφιέρωση: "Εικών ή λίθος ειμί, τίθησί με Σείκιλος ένθα μνήμης αθανάτου, σήμα πολυχρόνιον" [Εικόνα είμαι, παρά πέτρα· ο Σείκιλος με τοποθέτησε στη θέση της αθάνατης μνήμης, ένα μνημείο για πολλά χρόνια]. Το δεύτερο μέρος, το κύριο επιτάφιο, με μουσική, είναι ένα μικρό εγκώμιο: Οσον ζής φαίνου, Μηδέν όλως σύ λυπού Προς ολίγον εστί το ζήν Το τέλος ο χρόνος απαιτεί. -----------------

Όσο ζεις, φαίνου [να χαίρεσαι], Μη λυπάσαι διόλου, Η ζωή είναι σύντομη, Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος.

Η ΜΟΥΣΑ ΕΥΤΕΡΠΗ

Το επιτάφιο τελειώνει με τις λέξεις Σείκιλος-Ευτέρ[πη] (ο Σείκιλος στην Ευτέρπη).

It’s the song that ensured the stele would truly be an everlasting memorial because he didn’t just have the lyrics engraved, but rather also included the melody in ancient Greek musical notation. The lyrical message is your basic carpe diem. These are the lyrics in transliterated Greek and in an English translation:

Hoson zes, phainou

Meden holos su lupou;

Pros oligon esti to zen

To telos ho chronos apaitei

Compare Dr. Creese’s version with Mr. Levy’s. I find it fascinating how different the two performances of such a simple song can be, and it underscores the inherent challenges of resurrecting ancient music even when you have the words and melody.

While you live, shine

Have no grief at all;

Life exists only a short while

And time demands its toll

Κάντε μια βόλτα στον Άρη, 'Mars Showcase': Take A 3D Trip Over The Red Planet With ESA's Amazing New Video

'Mars Showcase' is a dramatically detailed 3D visualisation of the surface of the Red Planet, made from data gathered by the Mars Express spacecraft after more than 12,500 orbits of the planet. From the highest volcano to the deepest canyon, from impact craters to ancient river beds and lava flows, this showcase of images from ESA's Mars Express takes you on an unforgettable journey across the Red Planet.

Χρησιμοποιώντας τοπογραφικά δεδομένα που έχει καταγράψει στον Άρη η αποστολή Mars Express ειδικοί του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό βίντεο στο οποίο ο θεατής κάνει μια εικονική βόλτα στον Κόκκινο Πλανήτη. Η άγρια ομορφιά του Άρη αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια μας.

H αποστολή

Mars Express was launched on 2 June 2003 and arrived at Mars six-and-a-half months later. It has since orbited the planet nearly 12 500 times, providing scientists with unprecedented images and data collected by its suite of scientific instruments. The data have been used to create an almost global digital topographic model of the surface, providing a unique visualisation and enabling researchers to acquire new and surprising information about the evolution of the Red Planet. 

Το Mars Express είναι ένα σκάφος εξοπλισμένο με σειρά οργάνων χάρη στα οποία μπορεί να χαρτογραφεί την επιφάνεια του Άρη αλλά και να πραγματοποιεί έρευνες στο υπέδαφoς. Μπορεί ακόμη να κάνει ατμοσφαιρικές και άλλες αναλύσεις για τον εντοπισμό ζωής. Βρίσκεται στον Άρη δέκα χρόνια έχοντας εξερευνήσει και χαρτογραφήσει το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας και των πόλων του πλανήτη προσφέροντας σημαντικά στοιχεία. Με τη βοήθειά του οι ειδικοί έχουν φτιάξει τρισδιάστατες εικόνες του Κόκκινου Πλανήτη.

Η πιο σημαντική ανακάλυψή του θεωρείται ο εντοπισμός αποξηραμένου αργίλου (πηλού) η ύπαρξη του οποίου εξηγείται μόνο με την παρουσία νερού. Από τις πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις του ήταν ο εντοπισμός ενός τεράστιου σε έκταση ξερού σήμερα ποταμού τον οποίο οι ειδικοί χαρακτήρισαν ως τον «Νείλο του Άρη».

Με τη βοήθεια του Mars Express έχουμε επίσης στη διάθεσή μας εικόνες και βίντεο από περιοχές όπου υπήρχαν κάποτε παγετώνες στον Κόκκινο Πλανήτη. Χάρη στο διαστημικό σκάφος έχουμε επίσης εικόνες και βίντεο από το μεγαλύτερο φαράγγι του Άρη που, με μήκος 4.000 χλμ και βάθος 8 χλμ, είναι πιθανότατα και το μεγαλύτερο φαράγγι του ηλιακού μας συστήματος. 

The images in this movie were taken by the High Resolution Stereo Camera and the video was released by the DLR German Aerospace Center as part of the ten years of Mars Express celebrations in June 2013. The music has been created by Stephan Elgner of DLR's Mars Express planetary cartography team. DLR developed and is operating the stereo camera. Credit: ESA / DLR / FU Berlin (G. Neukum)

Sub-Biosphere 2: Το σπίτι του Κάπτεν Νέμο. Sub Biosphere 2: designs for a self-sustainable underwater world

Βρετανός σχεδιαστής οραματίστηκε μια υποβρύχια πόλη με εντυπωσιακούς θόλους. Sub-Biosphere 2 is a concept for a self-sustaining marine environment for human, animal and plant life. Credit: Phil Pauley/PAULEY

Ο βρετανός σχεδιαστής Φιλ Πάλι ο οποίος έχει πάθος με τον κόσμο που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας οραματίστηκε και σχεδίασε μια υποβρύχια πόλη ή, όπως ο ίδιος την ονομάζει, μια «υποβρύχια βιόσφαιρα».

Θόλοι υποβρύχιας ζωής

Τα σχέδια της Sub-Biosphere 2 είναι πραγματικά εντυπωσιακά και, όπως αναφέρει ο Πάλι, είναι μια ιδέα πάνω στην οποία εργάζεται εδώ και 20 χρόνια. Η υποβρύχια βιόσφαιρα αποτελείται από έναν μεγάλο κεντρικό θόλο γύρω από τον οποίο εκτείνονται οκτώ μικρότεροι.

Phil Pauley, a London-based concept designer, has unveiled his vision for Sub-Biosphere 2 - a self-sustainable underwater habitat designed for aquanauts, tourism and oceanographic life sciences as well as long-term human, plant and animal habitation. If this sounds like a strangely familiar concept, it’s because Pauley’s system is based on the successes of the US Biosphere 2 project – a man-made closed-ecological system in Arizona that was used by researchers to explore the possibility of sustainable living in a closely-monitored environment.

Οι θόλοι συνολικά έχουν δυνατότητα φιλοξενίας 100 ατόμων. Κάθε θόλος μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα με δικά του συστήματα συντήρησης και, σύμφωνα με τον σχεδιαστή,  όσοι διαμένουν εκεί θα είναι αυτάρκεις αφού δεν απαιτείται η παροχή αέρα (ακόμη και τροφής) από τον… έξω κόσμο.

Ο Πάλι ευελπιστεί ότι η δημοσιοποίηση των σχεδίων της υποβρύχιας βιόσφαιράς του θα προκαλέσει το ενδιαφέρον επενδυτών που θα βοηθήσουν στην κατασκευή της. Πιστεύει ότι οι θόλοι μπορούν να έχουν διαφόρων ειδών εφαρμογές. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κέντρο θαλάσσιων ερευνών, να αξιοποιηθούν τουριστικά και φυσικά να γίνουν μόνιμες κατοικίες για όσους θα επιθυμούσαν να ζουν... κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. 

Λογισμικό σκέφτεται σαν τον ανθρώπινο εγκέφαλο, The Vicarious company is developing technology to mimic the human brain

Image source: nicepedia.com

Η εταιρεία τεχνολογικής έρευνας Vicarious ανακοίνωσε ότι κατασκεύασε ένα λογισμικό ικανό να αναγνωρίσει γράμματα - όπως αυτά που εμφανίζονται για να επιβεβαιώσουν ότι ο χρήστης είναι άνθρωπος και όχι κάποιος ηλεκτρονικός υπολογιστής που επιχειρεί να τον αντικαταστήσει - από διάφορες υπηρεσίες ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, τα γνωστά CAPTCHA - με τον ίδιο τρόπο που τα αναγνωρίζει ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Image from a Vicarious software visualizer. (Image courtesy of Vicarious)

Η Vicarious, με έδρα το Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ, γνωστοποίησε ότι δημιούργησε έναν αλγόριθμο, ο οποίος επιτρέπει στο λογισμικό να σκέφτεται όπως ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Η εταιρεία διευκρίνισε ότι η ανάπτυξη του αλγόριθμου έγινε για καθαρά ερευνητικούς λόγους και τόνισε ότι δεν προτίθεται να τον πουλήσει για εμπορική χρήση.

«Θέλαμε να δείξουμε ότι μπορούμε να κάνουμε το πρώτο βήμα για μια μηχανή που θα λειτουργεί όπως ο εγκέφαλός μας» δήλωσε ο Σκοτ Φοίνιξ, ένας εκ των ιδρυτών της Vicarious.

Image courtesy of Andrea Danti, Shutterstock

Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί πεδίο έρευνας για πολλά χρόνια. Η Vicarious έχει συγκεντρώσει κονδύλια ύψους 15 εκατ. δολαρίων προκειμένου να συνεχίσει την έρευνα στον τομέα.

Όσοι επιθυμούν να δοκιμάσουν στην πράξη τον αλγόριθμο δεν έχουν παρά να επισκεφθούν την ιστοσελίδα της Vicarious στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.vicarious.com.

Ζακ-Λουί Νταβίντ. Jacques-Louis David

Jacques-Louis David, Self-portrait, 1794, Louvre Museum, Paris, France

O Ζακ-Λουί Νταβίντ (γαλ. Jacques-Louis David), (Παρίσι, 30 Αυγούστου 1748 - Βρυξέλλες, 29 Δεκεμβρίου 1825), συχνά αναφέρεται και ως Νταβίντ εν συντομία, ήταν Γάλλος ζωγράφος. Ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα και ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού.

Le Combat de Minerve contre Mars, The Combat of Minerve against Mars, 1771

Οι επιδράσεις από την τέχνη του πρώτου του δασκάλου, Φρανσουά Μπουσέ, διακρίνονται σε έναν από τους πρώτους πίνακές του, «Πάλη του Άρη και της Αθηνάς» (1771).

Antiochus et Stratonice, 1774, Ecole nationale supérieure des beaux-arts, Paris, France.

Αργότερα ο Νταβίντ μαθήτευσε κοντά στον Ζοζέφ-Μαρί Βιέν, που υπήρξε ο πραγματικός του δάσκαλος. Το καλύτερο έργο της περιόδου αυτής ήταν «Ο Αντίοχος και η Στρατονίκη» του 1774, στο οποίο διακρίνεται η τάση του Νταβίντ να τονίζει το δραματικό στοιχείο της συνθέσεως. Ο πίνακας αυτός εξασφάλισε στον καλλιτέχνη το βραβείο της Ρώμης.

Comte Stanislas Potocki, Count Stanislas Potocki, 1781

Στα πρώτα πέντε χρόνια της διαμονής του στην Ιταλία, από το 1775 ως το 1780, επηρεάστηκε από τον Ραφαήλ, από τον κλασικισμό των ζωγράφων της Μπολόνιας και από άλλες μορφές της τέχνης του 17ου αιώνα. Επιδράσεις του Γκουίντο Ρένι διακρίνονται στον «Άγιο Ρόκκο» για το Νοσοκομείο της Μασσαλίας (1780), αλλά το αριστούργημα αυτής της περιόδου είναι «Ο κόμης Ποτόσκι έφιππος», που άρχισε στη Νεάπολη και τελείωσε στο Παρίσι. Το έργο αυτό δεν αποκλείει επιδράσεις του Καραβάτσιο, του Ριμπέρα και του Βαλαντέν ντε Μπουλόν.

La Douleur et les regrets d'Andromaque sur le corps d'Hector, Pain and regrets of Andromaque on the body of Hector, 1783, Musée du Louvre, Paris.

Η αίσθηση του τραγικού και η έμφυτη κλίση του Νταβίντ προς το υψηλό εκδηλώνονται για πρώτη φορά στον «Θρήνο της Ανδρομάχης επάνω στο νεκρό του Έκτορος» (1783), όπου, εκτός από τον κλασικισμό του Νικολά Πουσσέν, διακρίνεται ένα όραμα του κόσμου, που αντανακλά τα ιδεώδη του διαφωτισμού της αστικής τάξεως. Ο Πουσσέν, ο ζωγράφος-φιλόσοφος, είχε προσελκύσει τον Νταβίντ όχι τόσο για τα χαρίσματα της ηρεμίας και αταραξίας, που είχε καθορίσει ως ουσιαστικά στοιχεία της τέχνης ο μεγαλύτερος θεωρητικός του νεοκλασικισμού, ο Βίνκελμαν, όσο για το σταθερό ήθος των πινάκων του, από τους οποίους ο Νταβίντ άντλησε ορισμένα συνθετικά στοιχεία για την «Ανδρομάχη» του.

 Le serment des Horaces, The oath of Horaces, 1784

Αυτά τα συναισθήματα πλουτίζονται με ένα πολιτικό πάθος στο πρώτο ώριμο έργο του Νταβίντ, τον «Όρκο των Ορατίων», επηρεασμένο από τα τελευταία ευρήματα της Πομπηίας και την κλασική ομορφιά, που αποτελεί και την κατάληξη της μακροχρόνιας ευρωπαϊκής νεοκλασικής τάξεως. Το έργο, που εκτελέστηκε και παρουσιάστηκε στη Ρώμη το 1785, ερμηνεύοντας ένα επεισόδιο του δράματος του Κορνέιγ, τόνιζε την καθαρά ανθρώπινη αξία του κοινωνικού συμβολαίου και παραμέριζε την αξία της παραδόσεως και της μεταφυσικής. Μνημειακή ελαιογραφία όπου τα πρόσωπα, σε φυσικό μέγεθος, διατεταγμένα σαν φρίζα σε μια αίθουσα αυστηρής αρχιτεκτονικής, αποδίδονται με την στερεότητα του ολόγλυφου. Πρόκειται για έργο αυστηρό, απλό, νηφάλιο, αντικειμενικό, πουριτανικά ορθολογικό. Ευδιάκριτες ομάδες προσώπων και ευθείες γραμμές συνθέτουν ένα σαφές, εντυπωσιακό σύνολο και η μέθοδος σύνθεσης είναι αυτό που εννοούμε κατά κανόνα κλασικιστική. Στον πίνακα υπάρχει το στοιχείο του αντικειμενικού νατουραλισμού, που επηρεάζει καθοριστικά τα αυστηρά χρώματα, την ακρίβεια των λεπτομερειών που θυμίζουν έργα γλυπτικής, την ανεπιτήδευτη απόδοση των απλών αντικειμένων. Η αρχαία ιστορία χρησιμοποιείται για να σχολιάσει τον σύγχρονο κόσμο. Η καλλιτεχνική έκφραση προβάλει το δημοκρατικό πνεύμα που βλέπει ο καλλιτέχνης στην κλασική αρχαιότητα.

Les Licteurs rapportent à Brutus le corps de ses fils, The Lictors bring back to Brutus the body its wire, 1789

Το θέμα της αρετής, που κατορθώνει να υποτάσσει τους οικογενειακούς δεσμούς στο συμφέρον της πατρίδας και του συνόλου, επαναφέρεται από τον καλλιτέχνη στους «Ραβδούχους του Βρούτου» (1789), πίνακα με σαφείς αντιμοναρχικές νύξεις. Τα έργα του Νταβίντ, για το περιεχόμενό τους, για την ασυνήθιστη συνέπεια του ύφους, για την ελευθερωμένη από τα δεξιοτεχνικά παιχνίδια του ροκοκό και τους ευχάριστους χρωματισμούς τεχνικής, για την ακρίβεια του σχεδίου και τη σοβαρότητα του χρώματος, για την αυστηρή έμπνευσή τους από την αρχαιότητα, γνώρισαν εκπληκτική επιτυχία. Η έξαρση των πολιτικών αρετών της δημοκρατικής Ρώμης συνδυαζόταν με την επαναφορά της κλασικής τέχνης.

Projet dessiné Le Serment du Jeu de Paume, Project drawn the Oath of the Play of Palm, 1791

Με τον θρίαμβο της Γαλλικής Επαναστάσεως, ο Νταβίντ, φανατικός ιακωβίνος, έγινε μέλος της Συμβατικής Συνελεύσεως (1792) και ύστερα της Επιτροπής Ασφαλίσεως κοντά στο Ροβεσπιέρο (1793). Ο Νταβίντ ήταν ο επίσημος ζωγράφος της Επαναστατικής Κυβέρνησης και σχεδίαζε τα κοστούμια και τα σκηνικά για προπαγανδιστικά θεάματα όπως «Η Γιορτή του Υπέρτατου Όντος», όπου ο Ροβεσπιέρος έπαιζε το ρόλο του αυτοδιορισμένου Μεγάλου Ιερέα. Τη στιγμή αυτή η τέχνη του φτάνει σε τόση άμεση επαφή με το μοντέλο, ώστε ορισμένα έργα του να μπορούν να χαρακτηριστούν ρεαλιστικά.

Le Serment du Jeu de Paume, The Oath of the Play of Palm, 1791

Εγκαταλείποντας της αναδρομές στη λογοτεχνία, εμπνέεται από τη σύγχρονη ιστορία και εκτελεί τον «Όρκο του Σφαιριστηρίου» (1791), όπου οι κινήσεις των βουλευτών ενώ ορκίζονται, είναι πολύ ζωηρές και έχουν την ένταση της επικαιρότητας. Τον Ζοζέφ Μπαρά (1794) και τέλος το αριστούργημά του, τον «Δολοφονημένο Μαρά» (1793). Διαφορετικό χαρακτήρα αποκτά η παραγωγή του Νταβίντ μέσα στο συγκαταβατικό πολιτικό κλίμα που χαρακτήριζε την αντίδραση του Θερμιδώρ. 

Marat Assassiné, Assassinated Marat, 1793

Το έργο του «Η δολοφονία του Μαρά» (1793), αποτελεί εντυπωσιακό μνημείο για έναν ταπεινό φίλο του λαού, όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Μαρά, που βρήκε το τέλος ενός μάρτυρα αγωνιζόμενος για το γενικό καλό. Όταν ο Μαρά, ένας από τους αρχηγούς της Επανάστασης, δολοφονήθηκε στο λουτρό του από μια φανατική, ο Νταβίντ τον παρουσίασε σαν μάρτυρα που θυσιάστηκε για την πίστη του. Ο Μαρά συνήθιζε να εργάζεται μέσα στο λουτρό και είχε προσαρμόζει στην μπανιέρα του ένα απλό γραφείο. Η δολοφόνος του είχε δώσει μια αίτηση και την ώρα που εκείνος έσκυψε να την υπογράψει, τον σκότωσε. Ο Νταβίντ κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν πίνακα που φαινόταν ηρωικός, διατηρώντας ωστόσο τις πραγματικές λεπτομέρειες ενός αστυνομικού δελτίου. Η μελέτη των ελληνικών και ρωμαϊκών αγαλμάτων του είχε διδάξει πώς να πλάθει τους μυώνες και τους τένοντες και να δίνει στο σώμα μια ευγενική ομορφιά. Είχε μάθει επίσης από την κλασική τέχνη να παραλείπει όλες τις λεπτομέρειες που δεν ήταν απαραίτητες για τη βασική εντύπωση και να επιδιώκει την απλότητα. Στα έργα του δεν υπήρχαν παρδαλά χρώματα και περίπλοκα προοπτικά τεχνάσματα.

L'intervention des Sabines, The Intervention of the Sabine Women, 1798-1799

Τυπικό δείγμα αποτελεί ο μεγάλος πίνακας των «Σαβίνων» (1796-1799), όπου αποφεύγει την απεικόνιση της σύγχρονης πραγματικότητας και επιστρέφει στα λογοτεχνικά θέματα, εκφράζοντας το αίτημα της ανάγκης της συμφιλιώσεως για το συμφέρον της πατρίδας.

Dessin préparatoire au tableau Les Sabines, Preparatory drawing in the table Sabines, 1798

Στον πίνακά του «Σαβίνες», που ο ζωγράφος τον θεωρούσε αριστούργημα, προσπάθησε να συνθέσει τους θεωρητικούς κανόνες των Ελλήνων, εμπνευσμένος από έναν αρχαίο σφραγιδόλιθο, και τον ρεαλισμό των Ρωμαίων, χρησιμοποιώντας συγχρόνους του για μοντέλα και ταυτόχρονα να συμβολίσει την ανάγκη της εθνικής συμφιλιώσεως των Γάλλων. Ωστόσο οι προσωπογραφίες παραμένουν η καλύτερη εκδήλωση της ιδιοφυΐας του καλλιτέχνη. Πρόκειται για την σύνθεση όπου οι γυναίκες των Σαβίνων, συμφιλιώνουν τους ρωμαίους συζύγους τους, με τους άνδρες της φυλής τους.

Madame Seriziat, Mrs Seriziat, 1795

Monsieur Seriziat, 1795

Σε ορισμένες προσωπογραφίες, όπως του ζεύγους Σεριζιά (1795), ο Νταβίντ εκφράζεται με εκπληκτική κομψότητα και λεπτότητα. 

Bonaparte franchissant le col du Grand-Saint-Bernard, Bonaparte crossing the neck of the Large-Saint-Bernard, 1801

Le Sacre, The Sacring, 1805

Με την άνοδο του Ναπολέοντα, ο καλλιτέχνης δημιουργεί τα τελευταία αριστουργήματά του, την «Κυρία Ρεκαμιέ» (1800), «Ο Βοναπάρτης στο πέρασμα του Αγίου Βερνάνδου» (1800) και κυρίως το τεράστιο «Χρίσμα» (1805-1807), πίνακα, περίπου 50 τετραγωνικών μέτρων, που παρουσιάζει το χρίσμα του Ναπολέοντα και τη στέψη της αυτοκράτειρας Ιωσηφίνας στην Παναγία του Παρισιού. Το έργο είναι ένα σπάνιο τεκμήριο μιας ολόκληρης εποχής που εκφράζει την πραγματικότητα όχι μόνο με την εξωτερική της πολυτέλεια, αλλά με την ψυχολογική ένταση των προσώπων που απαθανατίστηκαν σε ένα σύνολο προσωπογραφιών υψηλής ποιότητας. Η αφηγηματική πλευρά του έργου μπορεί να δικαιολογήσει την προσέγγιση προς τον Ρούμπενς, αλλά προπάντων την ποιότητα του πίνακα, που είναι μια επιβλητική σύνθεση της ποιητικής αισθήσεως και του στυλ του καλλιτέχνη. 

Le Sacre Détail Droit, The Sacring Right Detail, 1805

Η λεπτομέρεια που αναπαράγεται εδώ, είναι ένα πολύ μικρό μέρος της μεγάλης συνθέσεως, αλλά αποτελεί απόδειξη της μεγάλης ικανότητας του Νταβίντ ως προσωπογράφου. Το κεφάλι του Αυτοκράτορα αντιφεγγίζει τον ενθουσιασμό του καλλιτέχνη, στα χρόνια της νεότητάς του, για τη ρωμαϊκή τέχνη.

Madame Récamier, Mrs Récamier, 1800

Το πορτραίτο «Η Κυρία Ρεκαμιέ» χρονολογείται από την εποχή της ωριμότητας του Νταβίντ, που βρισκόταν τότε στο απόγειο της φήμης του. Δεκαέξι χρόνια πρωτύτερα, ο Νταβίντ είχε ζωγραφίσει τον περίφημο «Όρκο των Ορατίων», που θεωρήθηκε την εποχή εκείνη σαν ένα αριστούργημα. Έβλεπαν σε αυτό ένα μήνυμα, μια πρόσκληση προς την επανάσταση και αργότερα, μια από τις θεμελιώδεις εκδηλώσεις του νεοκλασικισμού. Το 1800, η επαναστατική ώθηση είναι μια ανάμνηση και μερικοί κριτικοί εξηγούν την επιτυχία των έργων του Νταβίντ, ακόμα και των πιο σημαντικών, με υπαινιγμούς στα γεγονότα. Η προσωπικότητα του καλλιτέχνη αποκαλύπτεται εντονότερα στα πορτραίτα του.

L'Amour et Psyché, Love and Psyché, 1817

Πολύ κατώτερη ήταν η παραγωγή του Νταβίντ την εποχή της εξορίας του στις Βρυξέλλες μετά την Παλινόρθωση, όπου καταδιώχθηκε και πέθανε. Η γαλλική κυβέρνηση απαγόρευσε τη μετακομιδή των οστών του στη Γαλλία. 

Mars désarmé par Vénus et les Grâces, March disarmed by Venus and Graces, 1824

Την περίοδο αυτή επιστρέφει σε θέματα της λογοτεχνίας και σε μια τεχνοτροπία 18ου αιώνα «Έρως και Ψυχή» (1817), «Η Αφροδίτη αφοπλίζει τον Άρη» (1824). Απομένουν όμως μάρτυρες της ιδιοφυίας του, οι τελευταίες προσωπογραφίες, όπου η εντύπωση του τέλειου έργου αποδίδεται με εκπληκτική οικονομία μέσων. Η φήμη του Νταβίντ ήταν μεγάλη και διατηρήθηκε όλο τον περασμένο αιώνα. Από τους μαθητές του ο Ζαν-Αντουάν Γκρό και ο Τεοντόρ Ζερικώ άνοιξαν τον δρόμο προς τον ρομαντισμό, ενώ ο Ζαν Ντομινίκ Ένγκρ συνέχισε τη διδασκαλία του με έργα υψηλής στάθμης ως το 1850 περίπου.

Εάν υπάρχει ένας πίνακας που θα σας κάνει να θελήσετε να πεθάνετε για μια σπουδαία αιτία, αυτός ο πίνακας είναι "Ο θάνατος του Μαρά " του Jacque Louis David. Αυτό είναι που τον κάνει τόσο επικίνδυνο και που τον κράτησε μακριά από την έκθεσή του στο κοινό για τόσα πολλά χρόνια. Δεν είμαι σίγουρος για τα συναισθήματά μου γι'αυτόν τον πίνακα, εκτός από μια βαθιά σύγκρουση. Δεν μπορείτε να αμφισβητήσετε ότι είναι ένα διαχρονικό αριστούργημα, όμως αυτό τον διαχωρίζει από τη φρικτή στιγμή της δημιουργίας του, την Γαλλική Επανάσταση.

Αυτός είναι ο Jean-Paul Marat, ο πλέον παρανοϊκός από τους φανατικούς της Επανάστασης, που μόλις έχει εκπνεύσει την τελευταία του πνοή. Έχει ήδη δολοφονηθεί στο λουτρό του. Αλλά για τον David, ο Marat δεν είναι ένα τέρας, είναι ένας άγιος. Αυτό είναι το μαρτύριο για τους φιλότεχνους, είναι το μανιφέστο του Δαβίδ για την επαναστατική αρετή. Ο πίνακας βρίσκεται στα Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών στο κέντρο της πόλης των Βρυξελλών.

Βιβλιογραφία:

E.H. Gombrich, 1998, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Εγκυκλοπαίδεια έγχρωμη «ΔΟΜΗ», Όλες οι γνώσεις για όλους, Πινακοθήκη, 1975, Εκδόσεις «ΔΟΜΗ» Αθήναι.

Τα Μεγάλα Μουσεία του Κόσμου, (Λούβρο-Παρίσι), 1970, Εκδόσεις Φυτράκη-Αθήναι.

Φρέντερικ Άνταλ, «Μελέτες Ιστορίας της Τέχνης», 1999, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Σπάνια «υβριδική» ηλιακή έκλειψη, Rare ‘Hybrid’ Solar Eclipse on November 3, 2013: How to See It

A partially eclipsed setting Sun as seen from Dallas, Texas on May 20th, 2012. This weekend’s eclipse will offer U.S. East Coast residents a similar sunrise view. Credit: Jason Major/Lights in the Dark.

Η μέρα για την τελευταία έκλειψη του 2013 πλησιάζει. Στις 3 Νοεμβρίου θα γίνουμε μάρτυρες της πέμπτης συνολικά έκλειψης για φέτος και της δεύτερης ηλιακής έκλειψης του έτους.

An animation of the path of the November 3rd hybrid solar eclipse. Credit: NASA/Goddard Space Flight Center.

Αυτή όμως η έκλειψη έχει κάτι το διαφορετικό: χαρακτηρίζεται ως σπάνια και υβριδική γιατί θα είναι δακτυλιοειδής τα πρώτα 15 δευτερόλεπτα της τροχιάς της και στην πορεία θα μεταμορφωθεί σε ολική καθώς η σκιά της Σελήνης θα περάσει πολύ κοντά στη Γη και θα καλύψει το δίσκο του Ήλιου κατά μήκος του υπόλοιπου της τροχιάς της.

A daguerreotype image of the 1851 eclipse captured by Berkowski of the Royal Observatory in Königsberg, Prussia. (Public domain image).

Πόσο σπάνια όμως είναι μία υβριδική ηλιακή έκλειψη; Σε διάστημα 5.000 χρόνων (από το 1999 π.Χ. έως το 3000 μ.Χ.) και από τις συνολικά 11.898 ηλιακές εκλείψεις, μόλις οι 569 (4,8%) θεωρούνται υβριδικές.

The global path of this weekends eclipse-click to enlarge. Credit: Michael Zeiler, @EclipseMaps.

Όσοι βρεθούν στο βόρειο τμήμα της Νότιας Αμερικής και στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ μέχρι τις καναδικές ακτές, θα δουν μία σύντομη μερική έκλειψη, η οποία θα ολοκληρωθεί περίπου 30 δευτερόλεπτα μετά την τοπική ανατολή του ηλίου, ενώ όσοι βρεθούν στην Αφρική και τη νότια Μεσόγειο θα δουν μερικές φάσεις της έκλειψης. Οι πιο τυχεροί ωστόσο θα είναι όσοι βρεθούν στη Λιβερία και τη Γκαμπόν, όπου η ολική έκλειψη θα διαρκέσει 1 λεπτό και 7 δευτερόλεπτα.

Η συγκεκριμένη έκλειψη ανήκει στη σειρά εκλείψεων Saros 143 και αποτελεί την 23η από τις 72 εκλείψεις της σειράς. Ο κύκλος Saros είναι μία περίοδος που επαναλαμβάνεται κάθε 18 χρόνια και 11 μέρες και μπορεί να υπάρχουν πολλοί κύκλοι ταυτόχρονα στην επιφάνεια του πλανήτη μας, με κάθε μία έκλειψη να τοποθετείται σε συγκεκριμένο κύκλο, ανάλογα με το γεωγραφικό μήκος και πλάτος της. Μία σειρά Saros όμως διαρκεί συνήθως 12-15 αιώνες. Η πρώτη έκλειψη της σειράς Saros 143 σημειώθηκε στις 7 Μαρτίου 1617 και η τελευταία θα γίνει στις 23 Απριλίου 2897.