Μάρκος Αυρήλιος, «Τα εις εαυτόν». Marc Aurèle, “Pensées pour moi-même”

Το έργο του Μάρκου Αυρηλίου Τὰ εἰς ἑαυτὸν γράφτηκε μετά το 172 μ.Χ. και ενώ ο συγγραφέας κατείχε ήδη το αυτοκρατορικό αξίωμα (161-180 μ.Χ.). Είναι γραμμένο στην Ελληνική -τη γλώσσα των μορφωμένων Ρωμαίων-και παραδίδεται διαιρεμένο σε δώδεκα βιβλία (η διαίρεση δεν ανταποκρίνεται σε εσωτερικά κριτήρια και επομένως δεν πρέπει να οφείλεται στον ίδιο τον συγγραφέα). Εκτός από το πρώτο βιβλίο, το οποίο, αν και γράφτηκε τελευταίο, προτάχθηκε εκ των υστέρων ως εισαγωγή και αναφέρεται στις οφειλές του Αυρηλίου σε συγγενείς και δασκάλους, τα υπόλοιπα έχουν τη μορφή σκόρπιων στοχασμών σε αφοριστικό ύφος, παραινέσεων εἰς ἑαυτόν χωρίς καμιά συστηματική κατάταξη. Ως προς το περιεχόμενο το έργο εντάσσεται στην παράδοση της στωικής φιλοσοφίας με ιδιαίτερα έκδηλη την επίδραση του Επικτήτου (55-120 μ.Χ). Ο Μάρκος Αυρήλιος στο αγωνιώδες ερώτημα της εποχής, πώς μπορεί κανείς να κατακτήσει την ευδαιμονία, απαντά ως γνήσιος στωικός: η απαλλαγή από τα πάθη και τα έντονα συναισθήματα (ηδονή, πόνος), η απάθεια έναντι του εξωτερικού κόσμου, η αδιαφορία για τα υλικά αγαθά συντείνουν στην κατάκτηση της εσωτερικής γαλήνης. Ένα αίσθημα που ενισχύεται από την πεποίθηση ότι η ζωή του ανθρώπου διέπεται εν τέλει από την ίδια αρμονία που διέπει τον κόσμο ως ολότητα, και η οποία οφείλεται στην ύπαρξη του Λόγου. Από το έργο του δεν απουσιάζουν οι έννοιες της παροδικότητας του χρόνου, του εφήμερου της ζωής, της πλήρους αβεβαιότητας, μόνο που δεν σχετίζονται με μια απαισιόδοξη θεώρηση του κόσμου. Αντίθετα, αποτελούν την παραδοχή από την οποία εκκινεί κανείς για να αναζητήσει μέσω της φιλοσοφίας την ευδαιμονία. Fragment d'un portrait en bronze de Marc Aurèle - Musée du Louvre © cc - 2013 / Marie-Lan Nguyen

* Πρέπει πάντα να θυμούμαι ποια είναι του συνόλου η φύση και ποιά η δική μου και τι σχέση έχει μ’ εκείνη και ποιο μέρος ποιου συνόλου είναι, καθώς και ότι κανείς δεν μ’ εμποδίζει να κάνω πάντα και να λέω ό,τι είναι συνεπές με την παγκόσμια φύση της οποίας είμαι ένα τμήμα.

Statue of young Marcus Aurelius from a private collection housed in the San Antonio Museum of Art.

* Του ανθρωπίνου βίου η διάρκεια είναι στιγμή, η ουσία του ρευστή, η αίσθηση αμυδρή, όλου του σώματος η σύσταση φτιαγμένη για να σαπίσει. Η ψυχή είναι στρόβιλος, η τύχη ακαθόριστη και η φήμη αόριστη. Με λίγα λόγια, του σώματος όλα ποταμός, τα της ψυχής όνειρο και αχνός, τα της ζωής πόλεμος και ξένων άφιξη και η υστεροφημία λήθη. Τι λοιπόν μπορεί να μας οδηγήσει; Ένα και μόνο η φιλοσοφία. Και τούτο σημαίνει, να έχουμε ασφαλή τον εσωτερικό μας δαίμονα από προσβολή και βλάβη, δυνατότερο από τις ηδονές και τους πόνους.

Bust of Marcus Aurelius in the Musée Saint-Raymond, Toulouse. Buste cuirassé de Marc Aurèle âgé.

* Να μην πράττει τίποτα ασυνάρτητα, ούτε με ψευτιές και με υποκρισία και να ’ναι ανεξάρτητος από το αν θα κάνουν ή δεν θα κάνουν κάτι οι άλλοι. Επίσης, τα συμβάντα και τα μοιραία να τα παραδέχεται γιατί έρχονται από εκεί από όπου κι αυτός ήλθε. Κι επάνω απ’ όλα, τον θάνατο με ήρεμη γνώμη να τον περιμένει, όχι ως άλλο τι παρά ως διάλυση των στοιχείων από τα οποία κάθε ζώο συνίσταται. Αν λοιπόν για τα στοιχεία χωριστά δεν είναι τίποτα το φοβερό, ακατάπαυστα να μεταβάλλονται σε κάτι άλλο, γιατί να φοβάται κανείς την μεταβολή και την διάλυση του συνόλου; Είναι πράγμα φυσικό και τίποτα το κακό δεν προκαλεί η φύση.

* Υβρίζει τον εαυτό της η ψυχή του ανθρώπου προπαντός, όταν, εξ ιδίας της πρωτοβουλίας, γίνει ένα απόστημα ή σπυρί του κόσμου. Διότι το να δυσχεραίνει κανείς τα συμβαίνοντα, είναι σαν να αποστατεί από την παγκόσμιο φύση, που μέσα της περιέχονται και των άλλων οι φύσεις.

* Ύβριζε, ύβριζε τον εαυτό σου ώ ψυχή μου! Για να τιμήσεις τον εαυτό σου, δεν θα σου μένει πια καιρός. Σύντομος ο βίος του καθενός. Και σύ, σχεδόν τον έχεις περάσει χωρίς να σέβεσαι τον εαυτό σου, αλλά στις ψυχές των άλλων βάζοντας την ευτυχία σου. Δεν υπήρξε ποτέ κανένας που δυστύχησε επειδή δεν ήξερε τι γινόταν στων άλλων την ψυχή. Εκείνοι όμως που της δικής τους ψυχής τις κινήσεις δεν παρακολουθούν, αναγκαστικά θα δυστυχήσουν.

Portrait of Emperor Marcus Aurelius as a boy. Roman artwork. Portrait de Marc-Aurèle enfant. Œuvre romaine. Between 161 and 180 AD. (Capitoline Museum).

* Όχι μόνο πρέπει να συλλογίζεσαι ότι κάθε ημέρα καταναλώνεται η ζωή σου και λιγοστεύει το υπόλοιπό της, αλλά πρέπει επίσης να συλλογισθείς ότι και αν ζήσεις πολύ παραπάνω, μένει άδηλο αν θα σου διατηρηθεί πάντα όμοια η διάνοια, ώστε ν’ αντιλαμβάνεσαι πράγματα και την φιλοσοφική σκέψη, που τείνει στην γνώση των θείων και των ανθρωπίνων. Γιατί, αν αρχίσεις να ξεμωραίνεσαι δεν θα σου λείψει η αναπνοή, η τροφή οι εντυπώσεις, οι ορέξεις και τα άλλα παρόμοια, αλλά πριν από τον θάνατο θα σβήσει μέσα σου η δύναμη να διοικείς τον εαυτό σου, να εξακριβώνεις ποιο είναι το καθήκον, να συνδυάζεις και να εξηγείς φαινόμενα, ακόμα και να ξέρεις αν είναι ώρα να αποσυρθείς και όσα τέτοια έχουν απόλυτη ανάγκη από σκέψη συγκεντρωμένη και γυμνασμένη.

* Πρέπει λοιπόν να βιάζεσαι όχι μόνο γιατί ολοένα πλησιάζεις στον θάνατο αλλά και διότι η δυνατότητα αντίληψης και πραγματικής παρακολούθησης των πραγμάτων, εκλείπει πρόωρα.

Portrait of Emperor Marcus Aurelius - Palazzo Nuovo (Musei Capitolini). Circa 161-180 AD.

* Κάθε ενέργειά σου να προέρχεται από την θέλησή σου, να γίνεται με πνεύμα κοινής ωφελείας, μελετημένα και ποτέ από αντίδραση. Μην προσπαθείς να ομορφαίνεις την σκέψη σου με ψεύτικα στολίδια. Μην είσαι πολύλογος ούτε ν’ ανακατώνεσαι πολύ και σ’ όλα. Ο Θεός που είναι μέσα σου να κυβερνά αληθινόν άνδρα, ηλικιωμένο, με διάνοια πολίτου, άρχοντα που έχει τακτοποιημένα τα δικά του και θέση πολεμιστή που περιμένει έτοιμος το σύνθημα της αποχωρήσεως και ούτε όρκους χρειάζεται ούτε μαρτυρίες άλλων. Εσωτερικά ατάραχος δεν αισθάνεται ανάγκη από ξένες βοήθειες δεν ζητεί από άλλους την ησυχία του. Όρθιος λοιπόν πρέπει να στέκεσαι και όχι να σε ορθώνουν άλλοι.

* Αν εκτελείς εκείνα που απαιτεί η κάθε στιγμή, ακολουθώντας τον ορθό λόγο μ’ επιμέλεια, με θάρρος με καλή θέληση και χωρίς πάρεργα, τότε κρατείς τον δαίμονα του εαυτού σου διαρκώς αγνό, ωσάν να επρόκειτο αμέσως να τον επιστρέψεις.

J.M.W. Turner, The Bay of Baiae, with Apollo and Sybil, 1823. Baiae, seaside resort and site of Hadrian's last days. Marcus would holiday in the town with the imperial family in the summer of 143.

* Οι άνθρωποι αναζητούν τόπους για απόσυρση, εξοχές και παραλίες και όρη και εσύ πολλάκις βρέθηκες να τα λαχταράς. Όλα αυτά όμως είναι χρήσιμα μόνον εις τους ανόητους, αφού εσύ μπορείς όποια στιγμή θελήσεις ν’ αποτραβηχτείς στον εαυτό σου. Γιατί πουθενά δεν είναι πιο ήσυχα και αμέριμνα για τον άνθρωπο παρά μέσα στην ίδια του την ψυχή και ιδίως για εκείνους που έχουν εύτακτο τον εσωτερικό τους κόσμο ώστε όταν τον κοιτάζουν καταλαμβάνονται από μεγάλη γαλήνη. Και ως τέτοια εννοώ την αρμονία. Συχνά δίνε λοιπόν τού εαυτού σου, τού είδους αυτού την απομόνωση και ανανέωσέ τον.

* Την ύπαρξή σου έλαβες ως μέρος ενός συνόλου. Θα εξαφανισθείς αργότερα μέσα σ’ εκείνο που σε γέννησε. Ή μάλλον θα μεταβληθείς και θ’ αναληφθείς στον λόγο που σε δημιούργησε.

Statue in Druid ridge that represents the Greek fate "Clotho”.

* Οικειοθελώς παραδόσου εις την Κλωθώ και άφησέ την να σε πλέξει μαζί με όσα και όποια πράγματα θέλει.

* Όλα είναι εφήμερα και οι μνημονεύοντες και οι μνημονευόμενοι.

This marble portrait depicts Marcus Aurelius (reigned AD 161-180). The Walters Art Museum. This masterful portrait of Marcus Aurelius (reigned AD 161-180) captures the pensive temperament of the philosopher-emperor and author of the celebrated "Meditations," reflections on life and the ways of the gods. The smooth, softly modeled carving of the flesh contrasts markedly with the mass of thick, curling hair. The drooping eyelids and detached gaze suggest his contemplative nature.

* Δεν είναι κακό ότι τα πράγματα μεταβάλλονται ούτε καλό ότι κάποια αποκτούν ύπαρξη από την μεταβολή.

* Να θεωρείς τον εαυτό σου άξιο για κάθε λόγο, για κάθε έργο που είναι σύμφωνο με την φύση σου. Και να μη σε απασχολούν άλλων λόγια και μομφές που ίσως επακολουθήσουν. Αλλ’ αν αυτό που έκαμες ή είπες είναι καλό, να μη χαμηλώνεις ποτέ την δική σου αξία. Όλα αυτά γύρω σου λοιπόν να μην τα κοιτάζεις παρά τράβα τον ίσιο δρόμο κατά την φύση την δική σου και παγκόσμια. Και των δύο ο δρόμος είναι ένας και ο αυτός.

Marble portrait bust of Marcus Aurelius. Roman, Antonine period, 161-180 AD. Metropolitan Museum of Art, New York. The bust exemplifies Marcus Aurelius' image as the perfect ruler, the "philsopher king." His face projects maturity, serenity, and wisdom underlined by his long beard in the tradition of Greek philosophers. But he also wears a military tunic and cloak, which reflect his active role as commander-in-chief. He spent many years during the latter part of his reign on campaign in central Europe defending the Danube frontier against several different barbarian tribes. It was during these campaigns that he wrote part of the so-called Meditations, a personal diary of his innermost thoughts, influenced by the teachings of the Greek philosopher Epictetus. The bust is said to have been acquired in Rome by the Hon. James Barry Smith and was displayed at Marbury Hall in Chesire, England in 1776.–Metropolitan Museum of Art, New York

* Προσευχή των Αθηναίων: «Βρέξε, βρέξε φίλε Θεέ Ζεύ, στα χωράφια των Αθηναίων και στις πεδιάδες». Ή να μην προσεύχεσαι ποτέ ή να το κάνεις έτσι απλά και ανοιχτόκαρδα.

* Τα πράγματα καθεαυτά ούτε στο παραμικρό δεν θίγουν την ψυχή ούτε μπορούν να την πλησιάσουν, ούτε μπορούν να προκαλέσουν μεταβολή ή κίνησή της. Η ίδια μεταβάλλει τον εαυτό της και του δίνει κίνηση τα δε εξωτερικά, τα κάνει να είναι, όσο την αφορά σύμφωνα με τα δικά της δεδομένα.

The Statue of Marcus Aurelius (detail) in the Musei Capitolini in Rome. Statue équestre de Marc Aurèle, original déposé au Musée du Capitole à Rome.

* Ποταμός τα συμβάντα και ρέμα ορμητικό ο χρόνος. Μόλις φάνηκε κάτι και είναι ήδη περασμένο κι’ άλλο περνά και άλλο έρχεται.

* Ψυχούλα είσαι που κουβαλάς νεκρό.

Equestrian statue of Marcus Aurelius, Rome.

* Εμείς ζούμε για μία στιγμή, μόνο μετά να ξεχαστούμε σε μία τέλεια άγνοια.1 Δες πόσοι έχουν περάσει την ζωή τους σε μίση, πάθη, υποψίες… και τώρα είναι νεκροί, είναι μόνο στάχτη.

* Από την ζωή του ανθρώπου η διάρκεια είναι ένα σημείο αλλά η ουσία ξεφεύγει, όλα τα σώματα είναι προκαθορισμένα να καταστραφούν, και η ψυχή αβέβαιη και η φήμη άγνωστη. Σε έναν κόσμο που όλα τα υλικά σώματα είναι σαν ένα ποτάμι, και όλα τα ψυχικά και πνευματικά σαν ένα όνειρο, άυλο, η ζωή είναι ένας πόλεμος και η μετά θάνατον φήμη είναι κάτι που θα ξεχαστεί.

* Όλα υπάρχουν για να πεθάνουν.

* Η διάρκεια της ζωής κάποιου δεν έχει σημασία.

1. Για τον Μάρκο Αυρήλιο, ο θάνατος ήταν θεμιτός, επειδή έβαζε ένα τέλος σε όλες τις επιθυμίες.

Τὰ εἰς ἑαυτὸν 2.17, 3.10, 7.3

«νευρόσπαστα που χειρονομούν»

Bronze statue of Marcus Aurelius, piazza del Campidoglio in Rome. Modern copy of a Roman original of the 2nd century CE, now kept in the Palazzo Nuovo, Musei Capitolini. Statue en bronze de Marc-Aurèle, place du Capitole à Rome. Copie moderne d'un original romain du IIe siècle ap. J.-C., aujourd'hui conservé au Palais Neuf, musées du Capitole.

(α)1

[2.17] τοῦ ἀνθρωπίνου βίου ὁ μὲν χρόνος στιγμή, ἡ δὲ οὐσία ῥέουσα, ἡ δὲ αἴσθησις ἀμυδρά, ἡ δὲ ὅλου τοῦ σώματος σύγκρισις εὔσηπτος, ἡ δὲ ψυχὴ ῥεμβός, ἡ δὲ τύχη δυστέκμαρτον, ἡ δὲ φήμη ἄκριτον. συνελόντι δὲ εἰπεῖν, πάντα τὰ μὲν τοῦ σώματος ποταμός, τὰ δὲ τῆς ψυχῆς ὄνειρος καὶ τῦφος, ὁ δὲ βίος πόλεμος καὶ ξένου ἐπιδημία, ἡ δὲ ὑστεροφημία λήθη. τί οὖν τὸ παραπέμψαι δυνάμενον; ἓν καὶ μόνον φιλοσοφία. τοῦτο δὲ ἐν τῷ τηρεῖν τὸν ἔνδον δαίμονα ἀνύβριστον καὶ ἀσινῆ, ἡδονῶν καὶ πόνων κρείσσονα, μηδὲν εἰκῇ ποιοῦντα μηδὲ διεψευσμένως καὶ μεθ᾽ ὑποκρίσεως, ἀνενδεῆ τοῦ ἄλλον ποιῆσαί τι ἢ μὴ ποιῆσαι· ἔτι δὲ τὰ συμβαίνοντα καὶ ἀπονεμόμενα δεχόμενον ὡς ἐκεῖθέν ποθεν ἐρχόμενα, ὅθεν αὐτὸς ἦλθεν· ἐπὶ πᾶσι δὲ τὸν θάνατον ἵλεῳ τῇ γνώμῃ περιμένοντα ὡς οὐδὲν ἄλλο ἢ λύσιν τῶν στοιχείων, ἐξ ὧν ἕκαστον ζῷον συγκρίνεται.

[2, 17] Της ανθρώπινης ζωής η διάρκεια όσο μια στιγμή, η ουσία της ρευστή, η αίσθησή της θολή, το σώμα -από τη σύστασή του- έτοιμο να σαπίσει, και η ψυχή ένας στρόβιλος, η τύχη άδηλη, η δόξα αβέβαιη. Με δυο λόγια, όλα στο σώμα σαν ένα ποτάμι, όλα της ψυχής σαν όνειρο2 και σαν άχνη, η ζωή ένας πόλεμος κι ένας ξενιτεμός,3 η υστεροφημία λησμονιά. Ποιο είναι αυτό που μπορεί να μας δείξει τον δρόμο; Ένα και μόνο: η φιλοσοφία! Κι αυτό σημαίνει να φυλάμε τον θεό μέσα μας καθαρό κι αλώβητο, νικητή πάνω στις ηδονές και τους πόνους, να μην κάνουμε τίποτε στα τυφλά, τίποτε ψεύτικα και προσποιητά, να μην εξαρτιόμαστε από το τι θα πράξει ή τι δεν θα πράξει ο άλλος. Κι ακόμη, να αποδεχόμαστε όσα συμβαίνουν κι όσα μας λαχαίνουν σαν κάτι που έρχεται κάπου από κει απ᾽ όπου έχουμε έλθει και εμείς· και πάνω απ᾽ όλα, να περιμένουμε τον θάνατο με γαλήνια διάθεση, θεωρώντας πως δεν είναι τίποτε άλλο παρά η διάλυση των συστατικών στοιχείων από τα οποία είναι συγκροτημένο κάθε ζωντανό πλάσμα.

Portrait de Marc-Aurèle adolescent, type dit "de l'adoption". Département des Antiquités grecques, étrusques et romaines, musée du Louvre.

(β)

[3.10] πάντα οὖν ῥίψας ταῦτα μόνα τὰ ὀλίγα σύνεχε· καὶ ἔτι συμμνημόνευε, ὅτι μόνον ζῇ ἕκαστος τὸ παρὸν τοῦτο, τὸ ἀκαριαῖον· τὰ δ᾽ ἄλλα ἢ βεβίωται ἢ ἐν ἀδήλῳ. μικρὸν μὲν οὖν ὃ ζῇ ἕκαστος, μικρὸν δὲ τὸ τῆς γῆς γωνίδιον, ὅπου ζῇ· μικρὸν δὲ καὶ ἡ μηκίστη ὑστεροφημία, καὶ αὕτη δὲ κατὰ διαδοχὴν ἀνθρωπαρίων τάχιστα τεθνηξομένων καὶ οὐκ εἰδότων οὐδ᾽ ἑαυτούς, οὔτιγε τὸν πρόπαλαι τεθνηκότα.

[3, 10] Πέταξε τα όλα, κράτησε μόνο τούτα τα λίγα· και να θυμάσαι ακόμη ότι καθένας ζει μόνο το παρόν -τούτο το ακαριαίο· τα άλλα ή τα έχει ζήσει πια ή είναι στη σφαίρα του άδηλου. Μικρή λοιπόν η ζωή του καθενός, μικρή και η γωνίτσα της γης όπου την ζει· μικρή ακόμη και η διαρκέστερη υστεροφημία: στηρίζεται κι αυτή σε ανθρωπάκια που διαδέχονται το ένα το άλλο και που αύριο κιόλας θα πεθάνουν και δεν γνωρίζουν ούτε τον εαυτό τους,4 πολύ περισσότερο εκείνον που έχει πεθάνει από καιρό.

(μετάφραση Νίκος Σκουτερόπουλος)

Bust of Marcus Aurelius (reign 161–180 CE). Statue de Marc Aurèle à la Glyptothèque de Munich.

(γ)

[7.3] πομπῆς κενοσπουδία, ἐπὶ σκηνῆς δράματα, ποίμνια, ἀγέλαι, διαδορατισμοί, κυνιδίοις ὀστάριον ἐρριμμένον, ψωμίον εἰς τὰς τῶν ἰχθύων δεξαμενάς, μυρμήκων ταλαιπωρίαι καὶ ἀχθοφορίαι, μυιδίων ἐπτοημένων διαδρομαί, σιγιλλάρια νευροσπαστούμενα. χρὴ οὖν ἐν τούτοις εὐμενῶς μὲν καὶ μὴ καταφρυαττόμενον ἑστάναι, παρακολουθεῖν μέντοι ὅτι τοσούτου ἄξιος ἕκαστός ἐστιν, ὅσου ἄξιά ἐστι ταῦτα, περὶ ἃ ἐσπούδακεν.

[7, 3] Κενοσπουδία για πομπές, δράματα πάνω στη σκηνή,5 κοπάδια και συναγελάσματα, λογχίσματα σε κορμιά, κοκκαλάκια σε σκυλάκια, μπουκιές σε δεξαμενές ψαριών, ταλαιπωρίες φορτωμένων μυρμηγκιών, ποντικάκια που τρέχουν φοβισμένα,6 νευρόσπαστα που χειρονομούν.7 Πρέπει λοιπόν να στέκεσαι [απέναντι σε] αυτά με ευμένεια και χωρίς αλαζονεία, να προσέχεις όμως πως ο καθένας αξίζει τόσο, όσο τα πράγματα που τον απασχολούν.

(μετάφραση Γιώργος Σεφέρης)

¹ Ο συγκεκριμένος στοχασμός, που συνοψίζει βασικά στοιχεία της στωικής σκέψης, έχει στόχο να αναδείξει τη φιλοσοφία ως μοναδικό εφόδιο για να αντιμετωπίσει κανείς τη ρευστότητα και αβεβαιότητα που χαρακτηρίζουν τον ανθρώπινο βίο.

² Οι παρομοιώσεις της ψυχής με όνειρο και πάχνη απαντούν συχνά στη λογοτεχνία της εποχής.

³ Η αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι ξένος, περαστικός από τη ζωή και μάλιστα για μικρό διάστημα, απαντά στη Σοφία Σολομώντος και σε μεταγενέστερα κείμενα.

⁴ Η εικόνα των ανθρώπων που περιμένουν στη σειρά τον θάνατο, χωρίς να γνωρίζουν ούτε καν τον ίδιο τον εαυτό τους, θυμίζει αντίστοιχες εικόνες της ποίησης του Έλιοτ. Αξιοπρόσεκτη η χρήση των υποκοριστικών (γωνίδιον, ἀνθρωπαρίων), που υποβάλλουν την έννοια της μηδαμινότητας του ανθρώπου.

⁵ Για την παρομοίωση του ανθρώπινου βίου με σκηνή θεάτρου βλ. το σχόλιο 2 στο ανθολογούμενο κείμενο από τον Επίκτητο. Γενικά σ᾽ ολόκληρο τον στοχασμό υποβάλλεται η ιδέα του βίου ως μάταιου θεάματος.

⁶ Στις δύο εικόνες των ταλαιπωρημένων από το φόρτωμα μυρμηγκιών και των ποντικιών που τρέχουν φοβισμένα υπόκειται ο παραλληλισμός με τη ζωή του ανθρώπου.

⁷ Η ωραία παρομοίωση των ανθρώπων με μαριονέτες που χειρονομούν σπασμωδικά απαντά και σε άλλα σημεία του κειμένου του Αυρηλίου και υποδηλώνει τους ανθρώπους που κυριαρχούνται από τα πάθη της ψυχής. Η ιδιότητα αυτή, όπως επισημαίνεται στο στοχασμό 12,19, προσιδιάζει στη φύση των ζώων. Η συγκεκριμένη εικόνα άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στην ποίηση του Γ. Σεφέρη.

Marc Aurele d'après Vien.

Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος (πολλές φορές επονομαζόμενος και «Σοφός», 26 Απριλίου, 121 – 17 Μαρτίου, 180) ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 161 μέχρι τον θάνατο του, το 180. Ήταν ο τελευταίος από τους τελευταίους πέντε καλούς Αυτοκράτορες (Νέρβας, Τραϊανός, Αδριανός, Αντωνίνος, Μάρκος Αυρήλιος) και θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς στωικούς φιλοσόφους. Η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από πολέμους στην Ασία απέναντι στην επανακάμπτουσα Παρθική Αυτοκρατορία και με τις γερμανικές φυλές στη Γαλατία και τον Δούναβη, ενώ σημειώθηκε και μία στάση εναντίον του, στην Ανατολή, από τον Αβίδιο Κάσσιο, η οποία απέτυχε.

Titlepage of an 1811 edition of Meditations by Marcus Aurelius Antoninus, translated by R. Graves.

Ενώ ήταν στις εκστρατείες μεταξύ του 170 και του 180, ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε «Τα Εις Εαυτόν» στα ελληνικά ως πηγή για τη βελτίωση του χαρακτήρα και του πνεύματός του. Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν ιερέας στη Ρώμη και παθιασμένος πατριώτης. Είχε λογικό μυαλό και ήταν υποστηρικτής και αντιπρόσωπος του Στωικισμού και της Στωικής Φιλοσοφίας. Τα «Εις Εαυτόν» θεωρείται εξαιρετικό έργο, κλασσικό παράδειγμα της στωικής φιλοσοφίας.

Ακόμη και σήμερα θεωρείται ως έργο μνημείο για μια διακυβέρνηση με γνώμονα το καθήκον και την εξυπηρέτηση του συνόλου. Λέγεται πως δεν σκόπευε ο στωικός αυτοκράτωρ να το δημοσιεύσει, γιατί δεν πίστευε στην υστεροφημία

Το βιβλίο τυπώθηκε το 1558 στην Ζυρίχη, από ένα χειρόγραφο που τώρα έχει χαθεί. Το μοναδικό σωζόμενο αντίτυπο βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού. Η σημασία του θανάτου ήταν πολύ βασική στη φιλοσοφία του Μάρκου Αυρήλιου. Δεν πίστευε στη μετά θάνατο ζωή.

Relief representing Marcus Aurelius and the members of the imperial family sacrificing before temple of Jupiter on Capitol. Relief représentant Marc Aurèle et les membres de la famille impériale procédant à un sacrifice devant le temple de Jupiter, Palazzo dei Conservatori (Musei Capitolini). Circa 176-180 AD.

Ιδεολογικά εξέχει ο ρυθμιστικός ρόλος που αποδίδεται στο ηγεμονικόν μέρος της ψυχής, το οποίο αντιστοιχεί λίγο-πολύ στο λογιστικόν της πλατωνικής θεωρίας. Με τη διαφορά ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ανθρώπινος λογισμός εντάσσεται στο σύστημα μιας συμπαντικής, έλλογης Φύσης, η οποία δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια για μεταφυσική θεολογία, αποκλείοντας έτσι και τη μεταθανάτια ανθρώπινη αθανασία.

Από συντακτική άποψη Τα εις εαυτόν του Μάρκου Αυρηλίου παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον, στον βαθμό που σπανίως προσφεύγουν στο πρώτο πρόσωπο, όπως θα περίμενε κανείς. Προκρίνοντας έναν ευφάνταστο ρητορικό ελιγμό μεταξύ δεύτερου και τρίτου προσώπου. Αποτέλεσμα: το υποκείμενο «εγώ» διακριτικά υποχωρεί στο «συ» και στο «άλλος», ανοίγοντας έτσι τον «υποκριτικό» ορίζοντα του επικοινωνιακού διαλόγου.

Τέλος, σε επίπεδο γλώσσας το κατόρθωμα του Μάρκου Αυρηλίου είναι πράγματι αξιοζήλευτο. Όχι μόνον επειδή ένας ρωμαίος, αυτοκρατορικός στοχαστής, προκρίνει την ελληνική γλώσσα, για να εκφραστεί σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά γιατί ξέρει να τη χειρίζεται με μοναδικό τρόπο: εύστοχα, ευλύγιστα, με ενάργεια, συνδυάζοντας έξυπνα τη μεταφορά με την κυριολεξία, συχνά και με μια γενναία δόση ειρωνείας.

A bust of Herodes Atticus, from his villa at Kephissia (National Archaeological Museum of Athens).

Επισκέφθηκε την Αθήνα, ανακηρύσσοντας τον εαυτό του προστάτη της Φιλοσοφίας. Ο Μάρκος Αυρήλιος διδάχθηκε από μερικούς από τους καλύτερους διανοούμενους της εποχής του. Ο Ευφωρίων τον δίδαξε λογοτεχνία, ο Γέμινος, το δράμα, ο Άνδρων, τη Γεωμετρία, ο Κάνινος Κέλερ και ο Ηρώδης ο Αττικός την ελληνική ρητορική. Ο Αλέξανδρος ο Κοτιαίος τον δίδαξε την Ελληνική γλώσσα και ο Μάρκος Κορνήλος Φρόντο τη Λατινική γλώσσα.

Στην πρώτη γραμμή του πολέμου, μέσα σ' ένα αντίσκηνο, κατέγραφε τους συλλογισμούς του, έδινε στον εαυτό του συμβουλές, τον εμψύχωνε με τη δύναμη της φιλοσοφίας. Με σκοπό να σταθεί συνεπής στις ιδέες που είχε ενστερνιστεί από τα νιάτα του, να αντέξει τις δυσκολίες, να μην παρασυρθεί από τον χείμαρρο των γεγονότων, να μην καταλήξει ένας συνηθισμένος άνθρωπος της εξουσίας, αλλά να παραμείνει αυτό που ήταν: ένας φιλόσοφος-αυτοκράτορας. Δεν σκόπευε να τα δημοσιεύσει. Έγραφε για να κρατηθεί δυνατός. Δεν πίστευε στην υστεροφημία. Δεν πίστευε καν ότι θα τον θυμάται κανείς. Όμως διαψεύστηκε. Δεκαοχτώ αιώνες πέρασαν από τότε, και τα Τὰ εἰς ἑαυτὸν  ζουν ακόμη. Έχουν γνωρίσει αναρίθμητες εκδόσεις, αγαπήθηκαν και υμνήθηκαν από πάμπολλους συγγραφείς ως η ανεξάντλητη πηγή σοφίας. Ως το «αιώνιο ευαγγέλιο», όπως τα χαρακτήρισε ο Ρενάν.

Λόγω τις σχέσης του Μάρκου Αυρήλιου με τον Φρόντο, σήμερα έχουμε πολλές πληροφορίες για την εποχή και τη βασιλεία του Αντωνίνου. Μέσα από αυτά τα γράμματα φάνηκε ότι ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν έξυπνος, σοβαρός και εργατικός νέος. Επίσης δείχνουν και το ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον του μελλοντικού αυτοκράτορα για τη φιλοσοφία. Δείχνοντας ανυπομονησία για τα ατέλειωτα μαθήματα των Ελληνικών και των Λατινικών, έγινε υποστηρικτής των «Διατριβών» του Επίκτητου του Ιεραπολίτη, ενός σημαντικού ηθικού φιλοσόφου της Στωικής Φιλοσοφικής Σχολής.

Eugène Delacroix, Dernières paroles de l'empereur Marc Aurèle, Last Words of the Emperor Marcus Aurelius, 1844.

Ο Μάρκος Αυρήλιος πέθανε στις 17 Μαρτίου του 180 μ.X. στην πόλη της Βιντιμπόνα (σημερινή Βιέννη), και ο γιος και διάδοχός του Κόμμοδος, ήταν μαζί του. Θεοποιήθηκε και οι στάχτες μεταφέρθηκαν πίσω στη Ρώμη, και έμειναν στο Μαυσωλείο του Αδριανού (σημερινό Καστέλ Σαν Άντζελο) μέχρι την καταστροφή της Ρώμης από τους Βησιγότθους το 410. Οι εκστρατείες του εναντίον των γερμανικών φυλών και των Σαρμάτων μνημονεύτηκαν από μία στήλη και έναν ναό που φτιάχτηκε προς τιμήν τους.

Ο Κόμμοδος, γεννημένος ως Λούκιος Αίλιος Αυρήλιος Κόμμοδος (λατινικά: Lucius Aelius Aurelius Commodus‎‎· 31 Αυγούστου 161 - 31 Δεκεμβρίου 192) ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας με τον πατέρα του, Μάρκο Αυρήλιο, από το 177 έως τον θάνατο του τελευταίου το 180, και μόνος του έως το 192. Ο Κόμμοδος κατά τη διάρκεια της ζωής του έλαβε διάφορα ονόματα: την περίοδο που ήταν συναυτοκράτορας με τον πατέρα του αποκαλείτο Καίσαρας Λούκιος Αυρήλιος Κόμμοδος Αύγουστος (λατινικά: Caesar Lucius Aurelius Commodus Augustus), ενώ όταν έμεινε μόνος στο θρόνο πρόσθεσε αρχικά το όνομα «Αντωνίνος» κι αργότερα το «Μάρκος», οπότε το όνομά του διαμορφώθηκε σε Καίσαρας Μάρκος Αυρήλιος Κόμμοδος Αντωνίνος Αύγουστος (Caesar Marcus Aurelius Commodus Antoninus Augustus). Το 191 έλαβε το όνομα Καίσαρας Λούκιος Αίλιος Αυρήλιος Κόμμοδος Αύγουστος (Caesar Lucius Aelius Aurelius Commodus Augustus). Πηγή:  Βικιπαίδεια.  Bust of Commodus as Hercules, hence the lion skin, the club and the golden apples of the Hesperides. Part of a statuary group representing Commodus' apotheosis. Roman artwork. Wikimedia Commons.

Ο Μάρκος Αυρήλιος έκανε τον γιο και διάδοχό του Κόμμοδο, Καίσαρα το 166 και συναυτοκράτορα το 177, παρόλο που η απόφασή του ήταν εξαιρετικά ατυχής. Η απόφαση του να σταματήσει την διαδοχή μέσω των υιοθεσιών υπήρξε αντικείμενο κριτικής από τους μετέπειτα ιστορικούς, επειδή ο Κόμμοδος υπήρξε ένας κακός αυτοκράτορας, στρατηγός και εγωιστής με ψυχονευρωτικά προβλήματα. Ο θάνατος του Μάρκου Αυρήλιου θεωρείται από πολλούς ως το τέλος της περίφημης Ρωμαϊκής Ειρήνης (Pax Romana). Η απόφαση του να βάλει τον Κόμμοδο ως διάδοχό του ήταν μάλλον λόγω της απουσίας ικανών διαδόχων και της προσπάθειας του να αποφύγει η αυτοκρατορία εμφύλιους πολέμους διαδοχής.

Ο ιστορικός Μάικλ Γκραντ στο βιβλίο του The Climax of Rome (1968) λέει όσον αφορά τον Κόμμοδο, «η νεανική του ζωή ήταν τόσο απογοητευτική και μη-παραδοσιακή, που η καταστροφή ήταν πραγματικά αναπόφευκτη. Αλλά εάν ο Μάρκος Αυρήλιος το ήξερε ή όχι είναι άγνωστο, διότι εάν απέρριπτε το δικαίωμα του γιου του να γίνει αυτοκράτορας και έβαζε κάποιον άλλο, αυτό πιθανόν θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο διαδοχής, και θα ήταν καταστροφικό για μελλοντικές διαδοχές». Έτσι υπολογίζουμε ότι ο Μάρκος Αυρήλιος επέλεξε τον γιο του ως διάδοχο, ώστε να αποφύγει έναν μελλοντικό εμφύλιο πόλεμο ή ίσως όχι;

Πηγές: https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=503 - https://www.andro.gr/empneusi/nikitas-siniosoglou-to-vivlio-pou-mou-allaxe-th-zoh/ - https://www.les-philosophes.fr/marc-aurele/les-stoiciens/pensees-pour-moi-meme.html

Ελληνικά κείμενα και αναφορές σε ναρκωτικά σε τοίχους αρχαίου σχολείου στην Αίγυπτο. Ancient Egyptian School's Walls Bear Greek Texts, Graffiti, & Reference To Drugs

Researchers have found Greek texts -- and even a drug reference -- on the walls of an ancient Egyptian school discovered in modern-day Amheida. The building is the first to be found that is definitely a schoolroom from the era and features Greek writings on its walls, including a calming quotation from Homer's 'The Odyssey'. Credit: Eugene Ball

Ειδικοί ερευνητές που κάνουν ανασκαφές σε αρχαίο χωριό σε έρημο της δυτικής Αιγύπτου ανακάλυψαν ένα σχολείο ηλικίας 1.700 ετών του οποίου οι τοίχοι είναι καλυμμένοι από κείμενα γραμμένα την Ελληνική γλώσσα, ενώ ξεχωρίζει και ένα απόσπασμα από την Οδύσσεια που αναφέρεται σε ναρκωτικά.

The building is located in Amheida in the Dakhla Oasis, some 200 miles (322km) west of the Nile, which was the ancient town of Trimithis (marked).

Οι ανασκαφές στη θέση Αμέιντα, έφεραν στο φως μια ελληνική πόλη της ρωμαϊκής περιόδου, γνωστή με το όνομα Τρίμιθις. Η πόλη βρίσκεται σε ένα υψίπεδο της όασης Ντάκλα που βρίσκεται σε απόσταση 320 χλμ. δυτικά του Νείλου και αποτελεί αντικείμενο ερευνών και ανασκαφών.

The school was discovered in 1979 but it was not until 2001 that archaeologists unearthed the writing (pictured) to confirm the building's purpose.

Η ύπαρξη του χωριού εκεί είναι γνωστή από την δεκαετία του '70, όμως τώρα το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στο σχολείο και τις περίεργες επιγραφές στους τοίχους του.

Helen and Menelaus: Menelaus intends to strike Helen; captivated by her beauty, he drops his sword. A flying Eros and Aphrodite (on the left) watch the scene. Detail of an Attic red-figure krater, c. 450–440 BC (Paris, Louvre).

Text on the wall includes quotations from The Odyssey, which tells a take of ancient drug use, when Helen of Troy gives her dinner guests a drug which ‘takes away grief and anger and brings forgetfulness of every ill.’ ‘Whoever should drink this down when it is mixed in the bowl would not let fall a tear down his cheek in the course of that day at least. Imitate,' it says - urging pupils to copy it down. Another text written by a teacher was found in a different classroom encouraging pupils to work hard and to improve their rhetorical skills to a god-like level. A quotation says: ‘Be bold, my boys; the great god [Hermes] will grant you to have a beautiful crown of manifold virtue’ while another reads: ‘Work hard for me, toils make men manly’.

Οι αρχαιολόγοι εστιάζουν τώρα σε τρεις χώρους της εκσκαφής μέσα σε μια κατοικία που παρά τις αρχικές εκτιμήσεις, τελικά αφορούν σε αίθουσες διδασκαλίας, όπου οι τοίχοι μάλιστα λειτουργούσαν ως "πίνακες" και επάνω τους ο δάσκαλος –αν κρίνουμε από την ωραιότατη και ολόσωστη γραφή- έγραφε το μάθημα.

Archaeologists have discovered a 1,700-year-old school with Greek writings on its walls (pictured) in the ancient town of Trimithis, Egypt. It is thought the teacher wrote it very carefully in Greek for pupils to copy

Γραμμένες στα ελληνικά, οι επιγραφές σε ένα από τα δωμάτια προέτρεπαν τους μαθητές να εντρυφήσουν στους κανόνες της ρητορικής με τη βοήθεια του Ερμή, του θεού της ρητορικής και άλλων θεοτήτων, ενώ σε ένα δεύτερο δωμάτιο βρέθηκε απόσπασμα από την Οδύσσεια όπου γινόταν αναφορά σε ένα ναρκωτικό που έδινε η Ωραία Ελένη της Τροίας στους φιλοξενούμενούς της, για να τους κάνει να ξεχάσουν έστω και για λίγο τα προβλήματά τους.

It is thought that the school was only open for 20 years, before the room was amalgamated into a large house that belonged to a town councilor called Serenos and transformed with images of Greek gods (pictured).

Και αυτό δεν είναι όλο καθώς σε έναν άλλο τοίχο του ίδιου δωματίου, ένας μαθητής φαίνεται να έχει γράψει απόσπασμα από τον Πλούταρχο, που αναφέρεται σε έναν αδαή βασιλιά που προτιμούσε το χλιμίντρισμα του αλόγου του από τη θεία μουσική ενός φημισμένου φλαουτίστα.

Σύμφωνα με το LiveScience είναι η πρώτη φορά που τέτοιου είδους γκράφιτι ανακαλύπτεται στους τοίχους αρχαίου σχολείου στην Αίγυπτο.

Tο Curiosity βάζει για πρώτη φορά όπισθεν στον Άρη, Curiosity Rover Drives Backward on Mars to Reduce Wheel Wear and Tear

Το Curiosity γύρισε να φωτογραφίσει τα ίχνη του στην άμμο. This look back at a dune that NASA's Curiosity Mars rover drove across was taken by the rover's Mast Camera (Mastcam) during the 538th Martian day, or sol, of Curiosity's work on Mars (Feb. 9, 2004). Credit: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Για πρώτη φορά μετά την προσεδάφισή του στην αρειανή έρημο τον Αύγουστο του 2012, το ρομπότ Curiosity της NASA έβαλε για πρώτη φορά όπισθεν, ένα κόλπο που εκτιμάται ότι θα μειώσει τις φθορές των αλουμινένιων τροχών όταν το έδαφος είναι τραχύ. Λίγες ημέρες νωρίτερα, το ρομπότ είχε γυρίσει να κοιτάξει τα ίχνη που άφησε σε ένα φαντασμαγορικό, εξωγήινο τοπίο.

Μπρος-πίσω

Η σκιά του Curiosity αμέσως μετά την ολοκλήρωση της προς τα πίσω κίνησης. NASA's Curiosity Mars rover caught its own shadow in this image taken just after completing a backward drive of 329 feet (100.3 meters) on the 547th Martian day, or sol, of the rover's work on Mars (Feb. 18, 2014). Credit: NASA/JPL-Caltech

Η εικόνα που έδωσε στη δημοσιότητα η NASA δείχνει τα ίχνη που άφησαν οι ρόδες σε έναν μικρό αμμόλοφο, ύψους περίπου ενός μέτρου, στις 9 Φεβρουαρίου, την 538η αρειανή μέρα που πέρασε η αποστολή στον Άρη. Η ισορροπία λευκού στην εικόνα έχει ρυθμιστεί ώστε να δείχνει το τοπίο όπως θα φαινόταν κάτω από το φως του γήινου ουρανού.

Την Πέμπτη 19 Φεβρουαρίου ο εξάτροχος ρομποτικός γεωλόγος κάλυψε 100,3 μέτρα, τη μεγαλύτερη απόσταση που έχει διανύσει μέχρι σήμερα σε διάστημα μιας αρειανής μέρας. Την ίδια μέρα δοκιμάστηκε για πρώτη φορά η λειτουργία κίνησης προς τα πίσω -οι αλγόριθμοι που επιτρέπουν τη χρήση όπισθεν αναπτύχθηκαν ενόψει της άφιξης του Curiosity σε πιο τραχύ έδαφος, καθώς οι τροχοί από αλουμίνιο εμφάνιζαν γρατζουνιές και μικρές τρύπες όταν το ρομπότ πέρασε πάνω από αιχμηρές πέτρες.

This map shows the route driven and route planned for NASA's Curiosity Mars rover from before reaching "Dingo Gap" -- in upper right -- to the mission's next science waypoint, "Kimberley" (formerly referred to as "KMS-9") -- in lower left. Credit: NASA/JPL-Caltech/Univ. of Arizona

Επόμενος σταθμός του Curiosity είναι μια περιοχή με στρώματα διαφορετικών πετρωμάτων, η οποία βρίσκεται σε απόσταση 1,1 χλμ. Τελικός προορισμός της αποστολής είναι οι πλαγιές του Όρους Σαρπ, ενός απότομου υψώματος στο κέντρο του κρατήρα Γκέιλ. Τα πετρώματα στις πλαγιές του Σαρπ θα μπορούσαν να δώσουν νέα στοιχεία για τη μεταμόρφωση του Άρη από υγρό και θερμό πλανήτη στην παγωμένη έρημο που βλέπουμε σήμερα. Η συνολική απόσταση που έχει διανύσει το ρομπότ από την προσεδάφισή του τον Αύγουστο του 2012 είναι 5,21 χιλιόμετρα.

Γάτες και σκύλοι «βλέπουν στο υπεριώδες». Cats and Dogs May See in Ultraviolet

Tα μάτια της γάτας ίσως βλέπουν πιο πολλά από ό,τι νομίζαμε. The secret behind the feline vision "superpower" is ultraviolet light (UV) detection. MATT BARBER, FLICKR

Τα ανθρώπινα μάτια μάλλον δεν θα έβλεπαν ένα άσπρο κουνελάκι που τρέχει στο χιόνι, όμως οι σκύλοι και ειδικά οι γάτες πιθανότατα θα μπορούσαν: ερευνητές που εξέτασαν τα μάτια μιας πληθώρας θηλαστικών διαπιστώνουν ότι πολλά είδη περιέργως βλέπουν και στο υπεριώδες τμήμα του φάσματος. Υπάρχουν εξάλλου αναφορές και για ανθρώπους που αποκτούν αυτή την ικανότητα έπειτα από επέμβαση για καταρράκτη.

Οι διαφορές όρασης

Στην πάνω εικόνα ένα νυχτερινό τοπίο όπως το βλέπει το ανθρώπινο μάτι και στην κάτω όπως το βλέπει στο υπεριώδες φως μια γάτα. Cats and other mammals can see in ultraviolet. Here's how the world might look to a cat at night. Cats are crepuscular, meaning they are active at dawn and dusk, and their eyesight reflects that. They have six to eight times as many cells for viewing objects in low light as humans. That allows them to see much more in settings where humans would be almost completely in the dark. Here, human vision (top) is compared with cat vision (bottom). Credit: Nickolay Lamm

Η ανθρώπινη όραση καλύπτει ένα μικρό μόνο μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, από το κόκκινο μέχρι το βιολετί ή ιώδες. 

Heliconius erato butterflies have evolved photoreceptors in their eyes for detecting UV colors and express UV-yellow pigment on their wings. Credit: Bill Berthet

Είναι όμως γνωστό ότι η όραση πολλών εντόμων και άλλων ασπόνδυλων εκτείνεται αρκετά πέρα από το μπλε και καλύπτει μήκη κύματος στο υπεριώδες τμήμα του φάσματος. Οι μέλισσες, για παράδειγμα, διακρίνουν υπεριώδη σχέδια στα πέταλα των λουλουδιών τα οποία παραμένουν αόρατα για εμάς.

Birds can see UV light, which means that the 'eye' markings in a peacock's tail features looks sharper.

Σύμφωνα με τους συντάκτες της νέας μελέτης στην επιθεώρηση «Proceedings of the Royal Society B», οι επιστήμονες υπέθεταν ότι τα θηλαστικά γενικά δεν βλέπουν στο υπεριώδες, καθώς τα μάτια τους δεν διαθέτουν ειδικούς φωτοϋποδοχείς με ευαισθησία σε αυτά τα μικρά μήκη κύματος.

A new study suggests that cats and other mammals may have UV vision.

Στην πραγματικότητα, όμως, ακόμα και οι υποδοχείς που έχουν εξελιχθεί να αντιλαμβάνονται ειδικά το μπλε ή το κόκκινο χρώμα στο ορατό μέρος του φάσματος μπορούν θεωρητικά να απορροφούν και υπεριώδες φως όταν η έντασή του είναι μεγάλη.  Ο πραγματικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι δεν βλέπουν στο υπεριώδες είναι ότι ο φακός του ματιού μπλοκάρει την υπεριώδη ακτινοβολία, εξηγούν οι ερευνητές του City University και του University College στο Λονδίνο.

Οι προηγούμενες μελέτες

To explore which animals possess the capability to see ultraviolet light, the researchers obtained eyes from a wide array of mammals, including dogs and hedgehogs, that had died in zoos, vets, science labs or slaughterhouses.

Παραπέμπουν μάλιστα σε προηγούμενες μελέτες, οι οποίες έδειχναν ότι οι ασθενείς στους οποίους έχει αφαιρεθεί ο φακός λόγω καταρράκτη, και δεν έχει αντικατασταθεί με τεχνητό φακό που φιλτράρει το υπεριώδες, αναφέρουν κάποιες φορές ότι βλέπουν στο υπεριώδες.

Στη νέα μελέτη, ο Δρ Ρόναλντ Ντάγκλας και ο Δρ Γκλεν Τζέφρι εξέτασαν φακούς από τα μάτια 38 διαφορετικών νεκρών θηλαστικών. Διαπίστωσαν ότι υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση ως προς την απορρόφηση του υπεριώδους από το φακό.

Η απορρόφηση ήταν σχετικά μικρή στη γάτα, το σκύλο, το σκαντζόχοιρο, τον τάρανδο τις νυχτερίδες και το οκάπι (συγγενής της καμηλοπάρδαλης που ζει στα δάση της κεντρικής Αφρικής), ένδειξη ότι τα είδη αυτά βλέπουν στο υπεριώδες, τουλάχιστον όταν η ένταση της ακτινοβολίας είναι μεγάλη. Αυτό θα επέτρεπε για παράδειγμα σε έναν τάρανδο να διακρίνει μια πολική αρκούδα (ή ένα κουνέλι) στο χιόνι, καθώς ο πάγος ανακλά το υπεριώδες ενώ η γούνα της αρκούδας όχι. Γιατί όμως έχουν αυτά τα είδη φακούς που επιτρέπουν την υπεριώδη όραση, ενώ ο άνθρωπος όχι;

Η ακτινοβολία

Scientists thinks that the UV filter in the human eye means that we can see more accurately than without it. Humans can see in such detail because we have dense colour-sensitive cells (cones) in the retina (pictured) that convert light to create detailed images in dim conditions.

Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι βλαβερή για τα κύτταρα και μπορεί να προκαλέσει καταρράκτη ή προβλήματα στον αμφιβληστροειδή. Αυτό όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη απάντηση, αφού πολλά είδη δεν δείχνουν να ενοχλούνται από το υπεριώδες φως.

Το πιθανότερο, λένε οι δύο ερευνητές, είναι ότι ο ανθρώπινος φακός εξελίχθηκε να μπλοκάρει το υπεριώδες προκειμένου να μεγιστοποιήσει την οξύτητα της όρασης: η είσοδος υπεριώδους φωτός, εξηγούν, θα έκανε την όραση θολή και θα μας εμπόδιζε να δούμε λεπτομέρειες.

Αυτός εξάλλου είναι ο λόγος που οι σκιέρ και οι πιλότοι φορούν ειδικά κίτρινα γυαλιά που φιλτράρουν το υπεριώδες. Σύμφωνα με τη μελέτη, ορισμένα ζώα, κυρίως νυκτόβια, ανέπτυξαν φακούς που επιτρέπουν την είσοδο όσο γίνεται περισσότερου φωτός, ακόμα και υπεριώδους.

Για τα ανθρώπινα μάτια, όμως, αυτό δεν θα είχε αξία: η ανθρώπινη όραση έχει ειδικευτεί να βλέπει λεπτομέρειες, και όχι να βλέπει στο σκοτάδι, γι΄αυτό και θυσίασε τα υπεριώδη χρώματα.