Πώς μια έκλειψη έσωσε τον Χριστόφορο Κολόμβο. How a Total Lunar Eclipse Saved Christopher Columbus

Πορτρέτο του Χριστόφορου Κολόμβου από τον ζωγράφο Sebastiano del Piombo. Ο μεγάλος εξερευνητής σώθηκε με τη βοήθεια της Αστρονομίας. A portrait of "Christopher Columbus " (1519) by Italian Renaissance painter Sebastiano Del Piombo, in Rome at Palazzo Venezia. Columbus pulled a trick on Jamaican natives using an eclipse in 1503.

Με ευκαιρία την Ημέρα Κολόμβου που γιορτάζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες τη Δευτέρα 12 Οκτωβρίου, ας θυμηθούμε μια ιστορία στην οποία ο πολυμήχανος εξερευνητής βασίζεται στην Αστρονομία για να σώσει το πλήρωμά του από τους οργισμένους ιθαγενείς.

Η τελευταία αποστολή 

12 October 1492 – Christopher Columbus discovers The Americas for Spain, painting by John Vanderlyn.

Στις 12 Οκτωβρίου του 1492, ο Κολόμβος έφτασε στις ακτές ενός νησιού βόρεια της Κούβας, το οποίο θα ονόμαζε αργότερα Ελ Σαλβαδόρ. Έγινε έτσι ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε στο Νέο Κόσμο, μια θαυμαστή νέα ήπειρο στην οποία πραγματοποίησε τρεις ακόμα αποστολές σε διάστημα μας δεκαετίας.

Στην τέταρτη και τελευταία αποστολή, εξιστορεί ο αστρονόμος Τζο Ράο στο Space.com, ο Κολόμβος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει δύο από τα τέσσερα πλοία της αποστολής που είχαν φαγωθεί από το σαράκι. Στις 25 Ιουνίου 1503, οι δύο τελευταίες καραβέλες της αποστολής προσάραξαν στη βόρεια ακτή του νησιού που θα ονομαζόταν αργότερα Τζαμάικα. Οι ιθαγενείς του νησιού, οι ινδιάνοι Άραγουακ, αρχικά φρόντισαν τους ναυαγούς προσφέροντάς τους κασάβα, καλαμπόκι, ψάρια και άλλα τρόφιμα.

Με τον καιρό όμως εμφανίστηκαν εντάσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Έξι μήνες μετά την άφιξη στο νησί, το μισό από το πλήρωμα του Κολόμβου εξεγέρθηκε και δολοφόνησε μερικούς ιθαγενείς, οι οποίοι είχαν πια σταματήσει να παρέχουν τροφή.

Το αστρονομικό κόλπο

This photo collage shows the total lunar eclipse of Oct. 8, 2014 as seen by Connor Madison from Oshkosh, Wisconsin. Credit: Connor Madison

Αντιμέτωπος με το λιμό, ο Κολόμβος σκέφτηκε ένα πανέξυπνο σχέδιο: συμβουλεύτηκε ένα βιβλίο του γερμανού μαθηματικού και αστρονόμου Γιοχάνες Μύλερ φον Κένιγκσμπεργκ (1436-1476) το οποίο συγκέντρωνε αστρονομικούς πίνακες για το διάστημα 1475-1506, και χρησιμοποιούνταν από όλους πρακτικά τους ναυτικούς.

Ο Κολόμβος είδε στο βιβλίο ότι μια ολική έκλειψη Σελήνης θα συνέβαινε στις 29 Φεβρουαρίου 1504. Τρεις μέρες πριν από την έκλειψη, ο εξερευνητής ζήτησε ακρόαση από τον αρχηγό των Άραγουακ και τον προειδοποίησε ότι ο χριστιανικός Θεός του ήταν πολύ εξοργισμένος με τη στάση των ιθαγενών: σε τρεις μέρες θα έκανε το φεγγάρι να τυλιχθεί «στις φλόγες της οργής» και να εξαφανιστεί από τον ουρανό.

This print is said to depict Indians responding to a lunar eclipse. In 1504, Christopher Columbus predicted a lunar eclipse to impress the natives in Jamaica.

Κι έτσι κι έγινε. Όταν το φεγγάρι άρχισε να χάνεται, ανέφερε ο γιος του Χριστόφορου Κολόμβου, Φερδινάνδος, οι Άραγουακ «έτρεξαν στα πλοία από κάθε κατεύθυνση κουβαλώντας προμήθειες και ζητώντας από τον ναύαρχο να μεσολαβήσει με τον Θεό του». Ο Κολόμβος όμως δεν ενέδωσε αμέσως. Είπε στους ιθαγενείς ότι έπρεπε να συζητήσει το θέμα κατ΄ ιδίαν με το Θεό στην ησυχία της καμπίνας του. Στα 50 λεπτά που περίμενε μόνος στο δωμάτιο, ο Κολόμβος χρησιμοποιούσε μια κλεψύδρα για να χρονομετρήσει τις φάσεις της έκλειψης. Την κατάλληλη στιγμή, λίγο πριν τελειώσει η φάση της ολικής έκλειψης, ο Κολόμβος βγήκε από την καμπίνα και ανακοίνωσε ότι ο Θεός είχε δείξει έλεος και θα άφηνε το φεγγάρι να επιστρέψει.

Χάρη στο ευφυές σχέδιο, ο Κολόμβος και το πλήρωμά του έμειναν καλοταϊσμένοι μέχρι να φτάσει βοήθεια από την Καραϊβική στις 29 Ιουνίου 1504. Στις 7 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, ο Κολόμβος επέστρεψε σώος στην Ισπανία.

Εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο αποκαλύπτεται στην Αμφίπολη. Mosaic uncovered in northern Greece could mark royal Macedonian tomb

Περίτεχνο ψηφιδωτό δάπεδο έρχεται στο φως στον λόφο Καστά της Αμφίπολης (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Archaeologists excavating Amphipolis site have discovered an intricate, and largely intact, floor mosaic dating back to 300BC.

Ένα εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο έρχεται στο φως στο λόφο Καστά της Αμφίπολης, καθώς προχωρεί η ανασκαφική έρευνα από την ΚΗ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Στα βόρεια του δαπέδου αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο κατώφλι της θύρας που οδηγεί στον τρίτο χώρο (φωτ. ΥΠΠΟΑ). The mosaic found at the mysterious Alexander The Great-era tomb near Amphipolis in the Macedonian region of northern Greece.

Κατά την αφαίρεση της επίχωσης από τον δεύτερο χώρο, πίσω από τις Καρυάτιδες, αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, το οποίο καλύπτει όλη την επιφάνεια του χώρου, δηλαδή 4,5 μ. πλάτος επί 3 μ. μήκος. Είναι κατασκευασμένο από μικρά βότσαλα, λευκού, μαύρου, γκριζωπού, μπλε, κόκκινου και κίτρινου χρώματος. Την κεντρική παράσταση περιβάλλει διακοσμητικό πλαίσιο, πλάτους 0,60 μ., το οποίο συντίθεται από διπλό μαίανδρο, τετράγωνα και τρέχουσα σπείρα. Το φόντο της παράστασης είναι σε αποχρώσεις γκρι-μπλε.

Το άρμα οδηγεί γενειοφόρος άνδρας, με στεφάνι δάφνης στο κεφάλι (φωτ. ΥΠΠΟΑ).

Η κεντρική παράσταση απεικονίζει άρμα σε κίνηση, που σύρεται από δύο λευκά άλογα, το οποίο οδηγεί γενειοφόρος άνδρας, με στεφάνι δάφνης στο κεφάλι.

Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός (φωτ. ΥΠΠΟΑ). The ancient Greek god Hermes is depicted in a mosaic as the conductor of souls to the afterlife in this detail picture of the mosaic. Photograph: Greek Culture Ministry/AP

Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός, ο οποίος φορά πέτασο, μανδύα, φτερωτά σανδάλια και κρατά κηρύκειο. Η σύνθεση έχει κατεύθυνση από ανατολικά προς τα δυτικά.

Η κεντρική παράσταση απεικονίζει άρμα σε κίνηση, που σύρεται από δύο λευκά άλογα (φωτ. ΥΠΠΟΑ). The mosaic consists of small white, black, grey, blue, red and yellow pebbles, depicting a chariot in motion. Photograph: Greek Culture Ministry/EPA

Η παράσταση διακρίνεται για την εξαίρετη τέχνη στην απόδοση των λεπτομερειών των χαρακτηριστικών, τόσο των μορφών, όσο και των αλόγων, όπως και για την αρμονία των χρωμάτων. Η σύνθεση είναι σύγχρονη του ταφικού συγκροτήματος και χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. Το ψηφιδωτό έχει υποστεί φθορά στο κέντρο, σε σχήμα κύκλου, διαμέτρου 0,80 μ. Ωστόσο, πολλά μέρη  από το φθαρμένο τμήμα έχουν βρεθεί στην αμμώδη επίχωση. Τις επόμενες μέρες θα γίνει προσπάθεια συγκόλλησης και αποκατάστασής του, προκειμένου να συντεθεί, στο μέτρο του δυνατού, η συνολική εικόνα της παράστασης.

Την κεντρική παράσταση περιβάλλει διακοσμητικό πλαίσιο το οποίο συντίθεται από διπλό μαίανδρο, τετράγωνα και τρέχουσα σπείρα (φωτ. ΥΠΠΟΑ).

Το ψηφιδωτό δάπεδο, ανατολικά και δυτικά, δεν έχει αποκαλυφθεί στο σύνολό του, καθώς η ανασκαφή είναι ακόμη σε εξέλιξη στα τμήματα αυτά. Στα νότια του ψηφιδωτού δαπέδου και ανάμεσα στα βάθρα των Καρυατίδων αποκαλύφθηκε πώρινο κατώφλι, καλυμένο με λευκό κονίαμα. Στα βόρεια του δαπέδου αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο κατώφλι  της θύρας που οδηγεί στον τρίτο χώρο, διακοσμημένο με ιωνικό κυμάτιο, στο κάτω μέρος του. Επίσης, ακριβώς κάτω από το θύρωμα, προς το εσωτερικό του τρίτου χώρου, εντοπίστηκαν δύο ακόμη τμήματα από τα μαρμάρινα θυρόφυλλα.

Όμως δεν είναι η πρώτη φορά που συναντάμε αυτή την απεικόνιση με τον γενειόφορο άνδρα πάνω σε άρμα με λευκά άλογα και ψυχοπομπό τον Ερμή. Όπως μπορείτε να δείτε στις δύο παρακάτω εικόνες η απεικόνιση αυτή του ψηφιδωτού έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτές.

Ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας του Ζωγράφου της Ιλίου Πέρσεως, περίπου 370-350 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

Στην πρώτη εικόνα που συναντάμε σε αγγείο που φιλοξενείται στο Βρετανικό Μουσείο και χρονολογείται λίγο πριν από την μέχρι στιγμής γνωστή χρονολόγηση του Τάφου στην Αμφίπολη (325 - 300 πχ) δηλαδή 370-350 π.Χ.

Η συγκεκριμένη εικόνα όμως δεν υπάρχει μόνο στο αγγείο αυτό αλλά και στους Βασιλικούς Τάφους στην Βεργίνα.

Η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα στο εσωτερικό του ομώνυμου συλημένου κιβωτιόσχημου βασιλικού τάφου στη Βεργίνα, 366 π.Χ.

Στον βόρειο μακρό τοίχο εικονίζεται ένα θέμα ιδιαίτερα κατάλληλο για ταφικό μνημείο, η αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη, τον θεό του κάτω κόσμου Ο γενειοφόρος θεός ανεβαίνει βιαστικά στο άρμα έχοντας στο δεξί του χέρι το βασιλικό σκήπτρο και τα χαλινάρια των αλόγων, ενώ κρατάει ταυτόχρονα σφιχτά με το αριστερό τον κορμό της ημίγυμνης κόρης, πιάνοντας με την παλάμη το στήθος της. Η κόρη στρέφεται προς τα πίσω, τεντώνοντας το σώμα και τα χέρια της σε μια μάταιη προσπάθεια να ξεφύγει. Μπροστά από το άρμα τρέχει ο Ερμής, με το κηρύκειο στο υψωμένο δεξί του χέρι. Επάνω αριστερά, σε ανοιχτό γαλάζιο φόντο που πιθανότατα δηλώνει τον ουρανό, διακρίνονται τρεις ακτίνες που ξεκινούν από μια πορτοκαλιά κηλίδα. Με αυτό τον τρόπο αποδίδεται ο κεραυνός που στέλνει ο Δίας για να δείξει ότι αποδέχεται τη βίαιη πράξη του αδελφού του. Πίσω από το άρμα μια νεαρή γυναίκα, φίλη της Περσεφόνης, τρομαγμένη από όσα βλέπει, γονατίζει υψώνοντας τα χέρια. Στον ανατολικό στενό τοίχο βλέπουμε μια καθιστή γυναίκα ντυμένη με χιτώνα και με ένα μεγάλο σκούρο ιμάτιο, που καλύπτει ολόκληρο το σώμα μαζί με το κεφάλι της· η στάση της δείχνει περίσκεψη και θλίψη, και μπορούμε επομένως να την ταυτίσουμε με τη θεά Δήμητρα, τη μητέρα της Περσεφόνης, που θρηνεί για την εξαφάνιση της κόρης της. Στον νότιο μακρό τοίχο εικονίζονται τρεις, καθιστές επίσης, γυναικείες μορφές, που ίσως είναι οι Μοίρες. Πολλές ομοιότητες με την τοιχογραφία της Βεργίνας παρουσιάζει η απεικόνιση της αρπαγής της Περσεφόνης σε ένα ψηφιδωτό του 2ου αιώνα μ.Χ. από τη Ρώμη, για το οποίο από παλιά ορισμένοι μελετητές είχαν υποθέσει ότι αντιγράφει, περισσότερο ή λιγότερο πιστά, έναν πίνακα που είχε φιλοτεχνήσει ο ζωγράφος του δεύτερου μισού του 4ου αιώνα π.Χ. Νικόμαχος ο Θηβαίος. Γνωρίζουμε ότι ο πίνακας αυτός είχε μεταφερθεί στη Ρώμη και φυλασσόταν στο Καπιτώλιο. Η σύγκριση με το ψηφιδωτό της Ρώμης οδήγησε τους αρχαιολόγους στη σκέψη ότι η τοιχογραφία της Βεργίνας θα μπορούσε να είναι έργο, αν όχι του ίδιου του Νικομάχου, τουλάχιστον ενός μαθητή του ή ενός καλλιτέχνη που είχε δουλέψει κοντά του. Δεν μένει παρά να αποκαλυφθεί και το υπόλοιπο ψηφιδωτό που κατά πάσα πιθανότητα θα μας φέρει στο φως την Περσεφόνη επάνω στο άρμα του Πλούτωνα.

Ανεξίτηλη βαφή από… φτερά πεταλούδας; Butterfly wings hold secret to paint that never fades

Το μυστικό πίσω από τα εντυπωσιακά ιριδίζοντα χρώματα που κοσμούν τα φτερά των λεπιδοπτέρων «ξεκλείδωσαν» βρετανοί επιστήμονες. Team of researchers in the UK uses cells taken from a butterfly to grow fully formed insect forewings. Morpho didius – Museum specimen. Credit: Wikipedia

Εδώ και εκατοντάδες χρόνια τα εντυπωσιακά ιριδίζοντα χρώματα στα φτερά της πεταλούδας και στον εξωσκελετό του σκαθαριού μαγνήτιζαν το ενδιαφέρον των επιστημόνων, οι οποίοι προσπαθούσαν να αναπαραγάγουν το ιδιαίτερο χρωματικό αποτέλεσμα στο εργαστήριο.

Μελετώντας ενδελεχώς τις νανοδομές στα φτερά της πεταλούδας βρετανοί επιστήμονες από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου κατάφεραν να λύσουν τον χρωματικό «γρίφο». Τα ευρήματά τους μάλιστα, όπως υποστηρίζουν, θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μιας «αθάνατης» βαφής.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα ιριδίζοντα χρώματα οφείλονται σε τρισδιάστατες δομές οι οποίες αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο ανακλάται επάνω τους το φως. Για την ακρίβεια, αναφέρουν, τόσο τα φτερά της πεταλούδας όσο και ο εξωσκελετός του σκαθαριού είναι διάφανα. Ωστόσο το φως ανακλάται με τρόπο ώστε να δημιουργείται η ψευδαίσθηση του πλούσιου ιριδίζοντος διακόσμου. 

Φτερά... εργαστηρίου

A recent paper in the journal Bioinspired, Biomimetic and Nanobiomaterials details a series of experiments that ended with the growing of butterfly wings in laboratory conditions.

Στο πλαίσιο της μελέτης τους ο καθηγητής Άντριου Πάρκερ και οι συνεργάτες του καλλιέργησαν κύτταρα από τα φτερά πεταλούδας και το «κέλυφος» του σκαθαριού στο εργαστήριο του μουσείου με σκοπό να φέρουν τους επιστήμονες ένα βήμα πιο κοντά σε μια ανεξίτηλη βαφή που δεν θα ξεθωριάζει ποτέ.

Εταιρείες καλλυντικών και βαφών έχουν ήδη εκφράσει το ενδιαφέρον τους για τα τελευταία ευρήματα των ειδικών, στην προσπάθειά τους να αναπτύξουν μια νέα γκάμα ασφαλέστερων βαφών χαμηλής τοξικότητας.

«Μελετώ τα χρώματα των πεταλούδων, των κολιμπρί και των τροπικών ψαριών εδώ και πολύ καιρό για να δω πώς δημιουργούνται» εξηγεί ο δρ Πάρκερ. «Όπως φάνηκε από τη μελέτη μας, τα ιριδίζοντα χρώματα στα φτερά της πεταλούδας δεν οφείλονται σε χρωστικές ή σε άλλες ουσίες, αλλά σε μια μορφή "αθάνατων" νανοδομών. Έχουμε μελετήσει σκαθάρια ηλικίας 49 εκατ. ετών τα οποία εξακολουθούν να διατηρούν το χρώμα που είχαν κατά τον θάνατό τους».

How a butterfly wing looks under the microscope. Credit: Andrew Parker/Trustees of The Natural History Museum, London.

Ο επιστήμονας παραδέχεται ότι «το πρόβλημα με τις συγκεκριμένες νανοδομές είναι ότι πολύ δύσκολα μπορούν να δημιουργηθούν στο εργαστήριο με τα εργαλεία που διαθέτουμε σήμερα. Πρόκειται για υπερβολικά περίπλοκες δομές ακόμη και για τις σύγχρονες τεχνικές». Προσθέτει πως «συνειδητοποιήσαμε ότι τα διάφορα είδη τα "καταφέρνουν" περίφημα ως προς την ανάμειξη υλικών σε χαμηλές θερμοκρασίες και πιέσεις, για τη δημιουργία των νανοδομών. Ετσι καλλιεργήσαμε κύτταρα τα οποία δημιουργούν από μόνα τους τις εν λόγω δομές. Μας πήρε κάποια χρόνια για να το επιτύχουμε αυτό, όμως καταφέραμε να καλλιεργήσουμε τα κύτταρα που γεννούν τα ιριδίζοντα "λέπια" στα φτερά της πεταλούδας».

A butterly wing grown by Professor Andrew Parker. Credit: Andrew Parker/Trustees of The Natural History Museum, London.

Με κύτταρα που έλαβαν από μια χρυσαλίδα οι βρετανοί επιστήμονες ανέπτυξαν ολόκληρο το εμπρόσθιο μέρος του φτερού της εντυπωσιακής μπλε πεταλούδας του είδους Morpho peliedes.

Ο χρησμός της πεταλούδας

Scientists have worked out how butterflies use nano-structures to create their beautiful colours and have recreated it in the lab Photo: Geoff Pugh/The Telegraph

Πριν από περίπου έναν χρόνο ερευνητές από το Πανεπιστήμιο των Βαπτιστών στο Χονγκ Κονγκ είχαν εντοπίσει ανεπαίσθητες διαφορές ως προς τις επιστρώσεις μικροκρυστάλλων στην επιφάνεια των φτερών της πεταλούδας. Οι ίδιοι θεωρούν ότι οι συγκεκριμένες κρυσταλλικές νανοδομές θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μιας καινοτόμου τεχνολογίας για ρούχα που θα αλλάζουν χρώμα κατ' απαίτηση του ιδιοκτήτη τους.

Μελετώντας τρία διαφορετικά είδη τροπικών πεταλούδων - της γαλάζιας Papilio ulysses, της πρασινωπής Papilio peranthus και της επίσης πρασινωπής Papilio palinurus - με τη βοήθεια της ηλεκτρονικής μικροσκοπίας οι ερευνητές παρατήρησαν ότι το έντονο μπλε μετατρέπεται σε βαθύ πράσινο ανάλογα με την οπτική γωνία από την οποία κοιτάζει κανείς τα φτερά.

Ulysses Butterfly (Papilio ulysses).

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα φτερά των πεταλούδων ήταν καλυμμένα από πολλαπλές στρώσεις επίπεδων δομών που έμοιαζαν με «λέπια». Το γαλάζιο είδος P. ulysses μάλιστα φάνηκε να διαθέτει επτά διαφορετικές στρώσεις των εν λόγω δομών, ενώ το P. peranthus είχε οκτώ. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι δομές αυτές παραπέμπουν σε μικροσκοπικά κάτοπτρα τα οποία ανακλούν συγκεκριμένα μήκη κύματος φωτός και άρα χρωμάτων.

Ενεργά ηφαίστεια «θα εμφανιστούν ξανά στη Σελήνη». Recent volcanic eruptions on the moon

Πρόσφατες ηφαιστειακές ροές ανακαλύφθηκαν σε 70 περιοχές της ορατής πλευράς της Σελήνης. Dark outpourings of lava gave the "man in the moon" his face more than three billion years ago. And volcanic activity continued on the moon until it halted a billion years ago – or so lunar scientists have long thought. However, a new discovery by a group of geologists at Arizona State University's School of Earth and Space Exploration shows that the moon has seen small but widespread eruptions of basaltic lava during the last 50 million years, a geologically recent period. The discovery was announced in a paper published online Oct. 12 in Nature Geoscience. The science team identified 70 small volcanic features scattered across the moon's dark volcanic plains, or maria. Credit: NASA/GSFC/Arizona State University

Το φεγγάρι μπορεί να φαίνεται νεκρό και παγωμένο, δεν αποκλείεται όμως να είναι ακόμα ζωντανό. Δορυφόρος της NASA ανακάλυψε ίχνη πρόσφατης ηφαιστειακής δραστηριότητας, ένδειξη ότι η Σελήνη μπορεί να διαθέτει ακόμα μεγάλα αποθέματα θερμότητας στο εσωτερικό της, ικανής να τροφοδοτήσει ηφαιστειακές εκρήξεις και στο μέλλον.

Τι πιστεύαμε 

Last volcanic activity on moon thought to be a billion years ago. Now small lava flows on moon’s dark plains suggest activity as recently as 50 million years ago. Geologically recent eruptions of basaltic lava made smooth, mounded patches on the floor of this shallow depression the team calls Sosigenes IMP (irregular mare patch). The oval feature is about 1,000 feet (300 meters) deep and measures roughly 2 miles wide by 4.5 miles long (3 by 7 kilometers). The sparse number of craters on the lava flows suggests the eruptions occurred only about 18 million years ago. Credit: NASA/GSFC/ARIZONA STATE UNIVERSITY

Η κρατούσα θεωρία θέλει τη Σελήνη να σχηματίστηκε από τα απομεινάρια μιας σύγκρουσης ανάμεσα στη νεογέννητη Γη και ένα σώμα στο μέγεθος του Άρη πριν από 4,5 δισ. χρόνια. Για εκατομμύρια χρόνια μετά το συμβάν, το φεγγάρι ήταν μια σφαίρα από μάγμα.

Ακόμα και όταν ο φλοιός κρύωσε και στερεοποιήθηκε, το μάγμα συνέχισε να αναβλύζει στην επιφάνεια και σχημάτισε τις βασαλτικές πεδιάδες που ονομάζονται σήμερα «θάλασσες». Η ηφαιστειακή αυτή δραστηριότητα κορυφώθηκε πριν από 3 δισ. χρόνια και σταμάτησε σχεδόν τελείως πριν από ένα δισ. χρόνια.

Τι συμβαίνει

The feature called Ina is about 2 miles long by 1.2 miles wide (2 by 3 km) and 160 feet (50 meters) deep. Its floor is covered with many small, low lava mounds. The number of craters seen on the mounds indicates that the eruptions happened about 33 million years ago. Photo credit: NASA/GSFC/Arizona State University

Την εικόνα αυτή δείχνουν τώρα να ανατρέπουν παρατηρήσεις του δορυφόρου LRO της NASA, ο οποίος βρίσκεται σε τροχιά από το 2009. Η κάμερα του σκάφους μεταδίδει εικόνες με ανάλυση 50 με 200 μέτρα ανά εικονοστοιχείο (pixel), τις πιο λεπτομερείς που έχουν ληφθεί ως σήμερα στην επιφάνεια της Σελήνης.

Ερευνητές από τις ΗΠΑ και τη Γερμανία αναφέρουν τώρα στην επιθεώρηση «Nature Geoscience» ότι αναγνώρισαν στις εικόνες 70 περιοχές στη θεατή πλευρά του φεγγαριού που πρέπει να αντιστοιχούν σε πρόσφατες ροές λάβας. Ο μικρός αριθμός κρατήρων από προσκρούσεις μετεωριτών, καθώς και η απουσία ιχνών διάβρωσης, δείχνουν ότι πρόκειται για ηφαιστειακές ροές που χρονολογούνται στα 18 με 100 εκατομμύρια χρόνια -«ουσιαστικά πριν από μια στιγμή» στην κλίμακα του γεωλογικού χρόνου.

This feature on the moon is called Maskelyne. It appears to be a relatively young volcanic deposit. Image via NASA/GSFC/Arizona State University

Ενδείξεις πρόσφατης γεωλογικής δραστηριότητας είχαν εξάλλου ανακαλυφθεί και το 2006, περιορίζονταν όμως σε ένα σημείο και θεωρήθηκαν ιδιαίτερη περίπτωση. «Η μεγάλη είδηση είναι ότι η Σελήνη είναι θερμότερη από ό,τι πιστεύαμε» σχολιάζει στο δικτυακό τόπο της επιθεώρησης «Science» o Μαρκ Ρόμπινσον του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνα, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Παραμένει ασαφές από πού προέρχεται η θερμότητα που διατηρεί ρευστό το εσωτερικό της Σελήνης -ίσως πρόκειται για θερμότητα που παραμένει από την εποχή της γέννησης του φεγγαριού, ή για θερμότητα που απελευθερώνεται σήμερα από την αυθόρμητη διάσπαση ραδιενεργών στοιχείων. Σε κάθε περίπτωση, η ηφαιστειακή δραστηριότητα είναι απίθανο να σταμάτησε εντελώς τα τελευταία 18 εκατομμύρια χρόνια. Το πιθανότερο είναι ότι νέες ηφαιστειακές ροές θα εμφανιστούν και στο μέλλον. «Αμφιβάλλω όμως αν θα ζήσουμε αρκετά για να τις δούμε» επισημαίνει ο Ρόμπινσον.

Η σκοτεινή ύλη του Γαλαξία είναι… μισή. Milky Way has half the amount of dark matter as previously thought

H ποσότητα της σκοτεινής ύλης ενός γαλαξίας καθορίζει και το εύρος της γαλαξιακής της γειτονιάς. This artist’s impression shows the Milky Way galaxy. The blue halo of material surrounding the galaxy indicates the expected distribution of the mysterious dark matter, which was first introduced by astronomers to explain the rotation properties of the galaxy and is now also an essential ingredient in current theories of the formation and evolution of galaxies. New measurements show that the amount of dark matter in a large region around the Sun is far smaller than predicted and have indicated that there is no significant dark matter at all in our neighbourhood. Credit: ESO/L. Calçada

Μια νέα μελέτη ανατρέπει τα δεδομένα για την παρουσία της σκοτεινής ύλης στον γαλαξία μας. Η μελέτη αυτή δίνει λύση σε ένα διαχρονικό κοσμικό γρίφο που απασχολεί τους επιστήμονες σχετικά με τον αριθμό των γειτονικών μας γαλαξιών.

50% λιγότερη

Astronomers at the University of Western Australia studied our Milky Way. They found the mass of dark matter should be 800 billion suns. This is half what the previous estimate for dark matter in the galaxy was. The discovery helps solve a mystery as to why we had so few satellite galaxies. Earlier this year, in separate research scientists created the most detailed computer simulation of the history of the universe called Illustris, revealing dark matter density in the universe (illustrated here). The simulation was developed by a team led by astrophysicist Mark Vogelsberger of Massachusetts Institute of Technology.

Η σκοτεινή ύλη είναι μια αόρατη κοσμική «ουσία» η βαρύτητα της οποίας πιστεύεται ότι συγκρατεί τους γαλαξίες και τα αντικείμενα του Σύμπαντος στη θέση τους. Οι επιστήμονες εκτιμούσαν ότι η συνολική μάζα της σκοτεινής ύλης του γαλαξία μας είναι ίση με εκείνη 1,5 τρισ. άστρων σαν τον Ήλιο. Αυτή η μέτρηση όμως δημιουργεί πονοκεφάλους στους επιστήμονες αφού τα κοσμολογικά μοντέλα δείχνουν ότι μια τέτοια ποσότητα σκοτεινής ύλης σε έναν γαλαξία συνδέεται με την παρουσία πολλών γειτονικών (δορυφορικών) σε αυτόν γαλαξιών. Όμως ο γαλαξίας μας έχει μόλις τρεις δορυφορικούς γαλαξίες  - αριθμός πολύ μικρός σε σχέση με τη μάζα της σκοτεινής ύλης που διαθέτει.

Australian astronomers have 'weighed' dark matter associated with the Milky Way, with a surprising result. There is half as much as previously thought, easing the fit between theory and observation. The original 'lambda cold dark matter' theory (explained in this simulation) predicted the Milky Way should be surrounded by satellite galaxies. But it has only 3 (Large Magellanic Cloud, Small Magellanic Cloud and the Sagittarius Dwarf Galaxy). That's just about what we should see, According to the new dark matter measurement. Credit: Prof Chris Power and Dr Rick Newton, ICRAR. Music by Reuben Christman

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας λύνουν τώρα, όπως φαίνεται, αυτόν τον κοσμικό γρίφο. Χρησιμοποιώντας μια μέθοδο που ανέπτυξε το 1915 ο βρετανός αστρονόμος Τζέημς Τζιμς για να μετρά την ταχύτητα των άστρων οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μάζα της σκοτεινής ύλης του γαλαξία μας είναι 50% λιγότερη από ό,τι πιστεύαμε. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η μάζα της σκοτεινής ύλης του γαλαξία μας δεν ξεπερνάει τη μάζα  800 δισ. άστρων σαν τον Ήλιο. Αυτό το δεδομένο «κουμπώνει»  με την παρουσία του μικρού αριθμού γαλαξιών που βρίσκονται κοντά στον δικό μας. H μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astrophysical Journal».

Πατρίκ Μοντιανό: Σε έναν απόγονο της Θεσσαλονίκης το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Patrick Modiano wins the Nobel prize in literature 2014

Ο γάλλος συγγραφέας Πατρίκ Μοντιανό, απόγονος της γνωστής εβραϊκής οικογένειας της Θεσσαλονίκης Μοδιάνο, βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2014. Patrick Modiano, the winner of the Nobel prize in literature 2014. Photograph: AP

Η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε ότι ο Μοντιανό βραβεύεται για την «τέχνη της μνήμης με την οποία "ξύπνησε" τα πιο αδιανόητα ανθρώπινα πεπρωμένα και αποκάλυψε τον μικρόκοσμο της Κατοχής».

Ο Μοντιανό, γεννήθηκε το 1945 στα προάστια του Παρισιού, στην κάποτε φτωχή περιοχή της Μπιλανκούρ, που τώρα είναι κέντρο πολυεθνικών γραφείων. Τότε εκεί έβρισκαν φτηνό κατάλυμα οι φτωχοί Σεφαραδίτες Εβραίοι όπως η οικογένεια του πατέρα του Μοντιανό, η οποία μετακόμισε από τη Θεσσαλονίκη στο Παρίσι. Η οικογένεια Μοδιάνο όπως ονομαζόταν στα ελληνικά, αποτελούσε μάλιστα παράδειγμα στην συμπρωτεύουσα καθώς ήταν πολύ θρησκευόμενη και πολλά μέλη της ήταν ραβίνοι στις συναγωγές της πόλης. Η στοά Μοδιάνο στην όμορφη πόλη του Θερμαϊκού είναι δημιούργημα της πολύ ισχυρής τότε οικογένειας Μοδιάνο.

Παρ' όλα αυτά όμως, το άμεσο παρελθόν των προγόνων του Μοντιανό δεν ήταν και τόσο άσπιλο. Ο πατέρας του κατά την διάρκεια της κατοχής ήταν μαυραγορίτης ο οποίος μάλιστα λέγεται ότι συνεργάστηκε με τους Ναζί κάνοντας χρυσές δουλειές. Ίσως όλα αυτά να οδήγησαν τον νεαρό Πατρίκ να προσπαθεί να εξιλεωθεί μέσω μιας συνεχούς αναζήτησης και εξιστόρησης των τραγικών γεγονότων του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου στις ιστορίες των βιβλίων του. Τα παράδοξα των Εβραίων και τα πολλές φορές ειρωνικά και αυτοσαρκαστικά του διηγήματα, περιγράφουν την εξέλιξη και την πολλές φορές κωμικοτραγική ζωή χαρακτήρων που συνδεόνται με τον εβραϊσμό.

Ο Πατρίκ Μοντιανό, Παρίσι (2007). Φωτογραφία Νικόλας Χιδίρογλου. 69-year-old Modiano is 13th French writer to win medal, cited by the Swedish Academy for ‘the art of memory with which he has evoked the most ungraspable human destinies and uncovered the life-world of the occupation’.

«Ο παππούς μου γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1867 στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεται ότι ήταν αρκετά νέος όταν έφυγε για την Αίγυπτο» έχει πει ο ίδιος. «Πιστεύω ότι εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια. Ωστόσο, ήταν ο πατέρας του που είχε φύγει από τη Θεσσαλονίκη στα 1880 και είχε εγκατασταθεί στην Αίγυπτο με τα παιδιά του. Ο προ-πάππος μου είχε τέσσερα παιδιά από τον πρώτο του γάμο με την Τζόια Σαράνο. Ο παππούς μου ήταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία. Και τα τέσσερα γεννήθηκαν πιθανότατα στη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, ο προ-πάππος μου παντρεύτηκε για δεύτερη φορά και έκανε άλλα τέσσερα παιδιά, όλα γεννημένα στην Αλεξάνδρεια» αφηγείται ο συγγραφέας, σύμφωνα με την ιστοσελίδα themodianos.gr.

Από το 1967 ασχολείται επαγγελματικά με το γράψιμο. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς. Πολλοί τον χαρακτηρίζουν γίγαντα εξαιτίας του ύψους του (είναι 1,98 μέτρα).

French author Patrick Modiano in his first interview after the announcement of the Nobel Prize. Patrick Modiano confirms that he is coming to Stockholm in December for the Nobel Prize Award Ceremony. English transcript at this link: http://www.nobelprize.org/nobel_prize...

Σύμφωνα με τον μόνιμο γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας, Πήτερ Ένγκαλντ, ο Μοντιανό ασχολείται με τα θέματα της μνήμης, του χρόνου, της ταυτότητας, της αναζήτησης. Έχει γράψει εκτός από μυθιστορήματα, παιδικά βιβλία και σενάρια. Πολλά από τα έργα του διαδραματίζονται στο Παρίσι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η Σουηδική Ακαδημία τον χαρακτήρισε τον «Μαρσέλ Προυστ της εποχής μας».

Modiano is “a kind of Marcel Proust for our time, rewinding backwards,” according to Nobel’s Peter Englund, as reported in the Luxemburger Wort. Patrick Modiano in 1977. Photograph: Rue des Archives/Louis Monier/Rue des Archives/Writer Pictures

Έχει τιμηθεί με το μεγάλο βραβείο μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1972, με το βραβείο Goncourt το 1976, με το βραβείο του Ιδρύματος Pierre de Monaco το 1984 και με το μεγάλο βραβείο λογοτεχνίας Paul Morand, για το σύνολο του έργου του, το 2000.

Το γνωστότερο μυθιστόρημά του είναι η Οδός Σκοτεινών Μαγαζιών, με ήρωα τον Ντετέκτιβ Γκυ Ρολάν που πάσχει από αμνησία.

Έχει γράψει το σενάριο για την ταινία του Λουί Μαλ Lacombe Lucien. Είχε παίξει στο πλευρό της Κατρίν Ντενέβ στην ταινία Geneologies of a crime (1997).

If any of you speak French and want to hear it from the horse’s mouth, here is a clip where Modiano talks about his novel Dans le café de la jeunesse perdue.

Για το Νόμπελ, η Σουηδική Ακαδημία έλαβε 210 υποψηφιότητες. Διαψεύδοντας τα προγνωστικά -τα οποία δεν τον ανέφεραν καν- ο Μοντιανό άφησε πίσω του τις δημοφιλείς επιλογές των Φίλιπ Ροθ και Χαρούκι Μουρακάμι.

Εργογραφία:

• (1968) La Place de l'Étoile

• (1969) La Ronde de nuit

• (1972) Les Boulevards de ceinture (Grand prix du roman de l’Académie française)

• (1975) Villa triste

• (1977) Livret de famille

• (1978) Rue des boutiques obscures (Prix Goncourt)

• (1981) Une Jeunesse

• (1981) Memory Lane

• (1982) De si braves garçons

• (1984) Quartier Perdu

• (1986) Dimanches d'août

• (1988) Catherine Certitude

• (1988) Remise de Peine

• (1989) Vestiaire de l'enfance

• (1990) Voyage de noces

• (1991) Fleurs de Ruine

• (1992) Un Cirque passe

• (1993) Chien de printemps

• (1997) Dora Bruder

• (1999) Des inconnues

• (2001) La Petite Bijou

• (2003) Accident nocturne

• (2004) Un pedigree

• (2007) Dans le café de la jeunesse perdue

Στα ελληνικά κυκλοφορούν:

•  (2008) Στο café της χαμένης νιότης, Πόλις

•  (2005) Νυχτερινό ατύχημα, Πόλις

•  (2004) Ήταν όλοι τους τόσο καλά παιδιά..., Πόλις

•  (2002) Η μικρή Μπιζού , Πόλις

•  (1999) Ντόρα Μπρούντερ, Πατάκη

•  (1996) Κυριακές του Αυγούστου, Καστανιώτη

•  (1995) Το άρωμα της Υβόννης, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη

•  (1992) Άνθη ερειπίων, Οδυσσέας

•  (1988) Οδός σκοτεινών μαγαζιών, Κέδρος

•  (1987) Η χαμένη γειτονιά, Χατζηνικολή