Ο πιο μακρινός γαλαξίας. Taking Measure: A ‘New’ Most Distant Galaxy

Καλλιτεχνική απεικόνιση του zb_GND_5296, του πιο μακρινού γαλαξία που βρίσκεται σε απόσταση 30 δισεκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. This is an artist's rendition of the newly discovered most distant galaxy z8_GND_5296. (The galaxy looks red in the actual Hubble Space Telescope image because the collective blue light from stars get shifted toward redder colors due to the expansion of the universe and its large distance from Earth.) Credit: V. Tilvi, S.L. Finkelstein, C. Papovich, NASA, ESA, A. Aloisi, The Hubble Heritage, HST, STScI, and AURA.

Ο πιο μακρινός γαλαξίας που έχει ανακαλυφθεί ως σήμερα εντοπίσθηκε από διεθνή ομάδα επιστημόνων. Ο zb_GND_5296, όπως είναι το διόλου εντυπωσιακό όνομά του, βρίσκεται 30 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά από τη Γη και υπολογίζεται ότι είχε ήδη γεννηθεί όταν το Σύμπαν ήταν μόλις 700 εκατομμυρίων ετών. Η ανακάλυψη θεωρείται ότι θα βοηθήσει τους αστρονόμους να ρίξουν φως σε μια «στιγμή» του κόσμου μας που ακολούθησε αμέσως μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Σημαντική επιβεβαίωση

A new spectroscope - an optical device for producing and observing a spectrum of light or radiation - on the Keck 1 space telescope (pictured) in Hawaii confirmed its distance.

Ο zb_GND_5296 δεν είναι «καινούργιος» για τους επιστήμονες. Είχε εντοπισθεί από το τηλεσκόπιο Χαμπλ, αλλά η απόστασή του δεν είχε υπολογιστεί επακριβώς. Αυτό επετεύχθη τώρα από αστρονόμους με επικεφαλής τον Στίβεν Φίνκελσταϊν του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν που χρησιμοποίησαν δεδομένα του Αστεροσκοπείου Κεκ στη Χαβάη. «Αυτός είναι ο πιο μακρινός γαλαξίας που έχουμε επιβεβαιώσει ως τώρα» δήλωσε ο δρ Φινκελστάιν. «τον βλέπουμε όπως ήταν 700 εκατομμύρια χρόνια μετά το Μπιγκ Μπανγκ».

Όλα σχεδόν τα αντικείμενα σε αυτή την εικόνα του Τηλεσκοπίου Χαμπλ είναι γαλαξίες. Ο zb_GND_5296 φαίνεται στη μεγέθυνση σε πλαίσιο. Galaxy z8_GND_5296 (seen in the inset) is the earliest galaxy that astronomers have measured the distance to accurately. It formed approximately 700 million years after the Big Bang, and is forming stars at an incredibly rapid rate. Credit: V. Tilvi (Texas A&M), S. Finkelstein (UT Austin), the CANDELS team, and HST/NASA

Επειδή το φως χρειάζεται τόσο χρόνο για να ταξιδέψει και να φθάσει ως εμάς από την άκρη του Σύμπαντος οι επιστήμονες βλέπουν τον γαλαξία όπως ήταν πριν από 13,1 δισεκατομμύρια χρόνια. Προκειμένου να υπολογίσουν την απόστασή του οι ειδικοί ανέλυσαν το χρώμα του. Καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται τα αντικείμενα που βλέπουμε γύρω μας απομακρύνονται από τη Γη, με αποτέλεσμα τα κύματα του φωτός που εκπέμπουν να επιμηκύνονται και να φαίνονται πιο κόκκινα από ό, τι είναι στην πραγματικότητα. Αυτή η αλλαγή στο χρώμα ονομάζεται μετατόπιση προς το ερυθρό και μετράται με μια συγκεκριμένη κλίμακα.

Όπως περιγράφουν στη μελέτη τους που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature» οι αστρονόμοι που ανέλυσαν το χρώμα του zb_GND_5296 είδαν ότι έχει μετατόπιση προς το ερυθρό 7,51, μεγαλύτερη από αυτή του μέχρι τώρα θεωρούμενου μακρινότερου γαλαξία ο οποίος έχει μετατόπιση προς το ερυθρό 7,21. Ο νεος κάτοχος του ρεκόρ της απόστασης είναι μικρός – η μάζα του είναι ίση μόλις με το 1-2% της μάζας του Γαλαξία. Είναι όμως πλούσιος σε βαρέα στοιχεία και έχει ένα εξαιρετικό χαρακτηριστικό, «γεννά» νέα άστρα με εκπληκτική ταχύτητα, εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη από αυτή με την οποία μπορεί να δημιουργήσει άστρα ο δικός μας γαλαξίας.

Νέες γνώσεις από πολύ μακριά

The detection of ever more remote galaxies are on the horizon with the construction of the powerful Thirty Metre Telescope in Hawaii and the Giant Magellan Telescope in Chile (pictured) along with the 6.5 metre James Webb Space Telescope.

Η ανακάλυψη θεωρείται ότι θα προσφέρει στους επιστήμονες νέες γνώσεις για τα πρώτα στάδια του Σύμπαντος. «Ένας πολύ ενδιαφέρων τρόπος για να μάθουμε πράγματα για το Σύμπαν είναι να μελετήσουμε αυτές τις εσχατιές, και αυτό μας λέει κάτι σχετικά με το τι είδους φυσικές διαδικασίες επικρατούν στον σχηματισμό και την εξέλιξη των γαλαξιών» τόνισε ο δρ Φινκελστάιν. «Το σπουδαίο με αυτόν τον γαλαξία είναι ότι δεν είναι μόνο μακρινός αλλά είναι επίσης εξαιρετικός». Ο ερευνητής πρόσθεσε ότι θεωρεί πως ακόμη πιο μακρινοί γαλαξίες θα ανακαλυφθούν στο άμεσο μέλλον, όταν το νέο τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ (James Webb Space Telescope – JWST).

Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα στο BBC ο δρ Μάρεκ Κούκουλα του Βασιλικού Αστεροσκοπείου στο Γκρίνουιτς ο οποίος δεν μετείχε στη μελέτη δήλωσε: «Αυτά σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία δείχνει ότι υπάρχουν ήδη κάποιοι μάλλον εκπληκτικά εξελιγμένοι γαλαξίες στα πρώτα στάδια του Σύμπαντος. Αυτός ο ταχύς ρυθμός δημιουργίας άστρων ίσως αποτελεί μια ένδειξη σχετικά με το γιατί οι γαλαξίες αυτοί μπορούν να σχηματιστούν τόσο γρήγορα».

Μπορεί ένα παιχνίδι να διδάξει κβαντική μηχανική στα παιδιά; Can a game teach kids quantum mechanics?

Το qCraft είναι η επέκταση του παιχνιδιού Minecraft και φιλοδοξεί να εξοικειώσει τα παιδιά με αυτά που εμείς σήμερα θεωρούμε κβαντικά παράδοξα. Google Releases qCraft Mod For Minecraft So Kids Can Explore Quantum Computing.

Το Minecraft είναι ένα παιχνίδι που αναπτύχθηκε από την εταιρεία Mojang και κυκλοφόρησε για υπολογιστές πριν από δυο χρόνια περίπου. Όσοι έχουν ασχοληθεί με το παιχνίδι αυτό λένε ότι εστιάζει στη δημιουργικότητα και την οικοδόμηση, επιτρέποντας στους παίκτες να χτίσουν σε έναν τρισδιάστατο κόσμο, κατασκευές από κύβους διαφόρων υλικών, από μια μικρή ξύλινη καλύβα μέχρι ένα αντίγραφο του Enterprise από το Star Trek… Λένε επίσης ότι υπάρχουν εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο, κάθε ηλικίας, που όλοι τους έχουν ένα κοινό, τη μανία για δημιουργία…

Το qCraft είναι μια κβαντική (!) επέκταση αυτού του παιχνιδιού που δημιούργησε η Google. Οι έννοιες της κβαντικής υπέρθεσης, της κβαντικής σύμπλεξης και τα παράδοξα όπως κβαντική τηλεμεταφορά ή ο γάτος του Schrodinger αποτελούν μέρος του παιχνιδιού, έτσι ώστε ο παίκτης να εξοικειώνεται με τα κβαντικά φαινόμενα.

Κάποια από τα αντικείμενα στο qCraft εμφανίζουν κβαντικές ιδιότητες π.χ. ζεύγος κομματιών βρίσκονται σε κβαντική σύμπλεξη, συνδέονται μεταξύ τους σε μεγάλες αποστάσεις μέσα στον κόσμο του Minecraft, και η παρατήρηση του ενός επηρεάζει και το άλλο, ή κάποιο άλλο αντικείμενο βρίσκεται σε κβαντική υπέρθεση, είναι περισσότερα από ένα πράγμα ταυτόχρονα, και η παρατήρηση ενός τέτοιου αντικείμενο το επηρεάζει.

Μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν το παιχνίδι qCraft ΕΔΩ: http://qcraft.org/

Σκοπός του παιχνιδιού, πέρα από τη διασκέδαση, είναι η εξοικείωση του παίκτη με συγκεκριμένα κβαντικά φαινόμενα. Κι αν ο παίκτης είναι ένα μικρό παιδί (που πιθανόν στο μέλλον να ασχοληθεί με την κβαντική φυσική και κβαντικούς υπολογιστές) τότε το κέρδος θα είναι πολύ μεγαλύτερο, όσον αφορά την διαισθητική κατανόηση των κβαντικών εννοιών.

Δείτε ένα βίντεο με σχολιασμό των κβαντικών δομών του παιχνιδιού qCraft: “Schrödinger’s Ocelot: Behind the Scenes“

Όπως έγραψε ο John Preskill στο twitter, oι φυσικοί του 21ου αιώνα που παίζανε κβαντικά παιχνίδια στην παιδική τους ηλικία, δεν θα μπορούν να πιστέψουν ότι οι φυσικοί του 20ου αιώνα θεωρούσαν την κβαντική φυσική αλλόκοτη!

Το σίγουρο είναι ότι η κβαντική φυσική βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο, εξαιτίας της εξέλιξης των κβαντικών υπολογιστών. Οι μελλοντικοί τεχνικοί και προγραμματιστές αυτών των υπολογιστών θα πρέπει να κατανοούν τι είναι το qubit (η βασική μονάδα μνήμης των κβαντικών υπολογιστών, που μπορεί να βρίσκεται όχι μόνο στις καταστάσεις 0 και 1 αλλά και σε κάθε δυνατή επαλληλία), ή τι ρόλο παίζουν οι κβαντικές πύλες  CNOT,  Ηadamard ,  Χ , Ζ , κ.λ.π.

Και όλα αυτά απαιτούν πολύ καλή γνώση της κβαντομηχανικής.

Παιχνίδια σαν το qCraft προφανώς δεν διδάσκουν κβαντική φυσική στα μικρά παιδιά – αυτό έτσι κι αλλιώς είναι αδύνατον προς το παρόν – “προετοιμάζουν” όμως την διαίσθησή τους όσον αφορά τις περίεργες κβαντικές έννοιες που θα συναντήσουν στις μελλοντικές σπουδές τους.

The D-Wave Two quantum computer has a 512-qubit processor (pictured) that can do some calculations thousands of times faster than conventional computers. D-WAVE

Οι κβαντικοί υπολογιστές αναμένεται να επιλύσουν προβλήματα που μέχρι τώρα θεωρούνταν άλυτα και γι αυτό θα κυριαρχήσουν τον 21ο αιώνα. Έτσι, η Google, εκτός από τα κβαντομηχανικά τουβλάκια τoυ παιχνιδιού qCraft, επενδύει σε συνεργασία με τη NASA, και στην ανάπτυξη του κβαντικού υπολογιστή D-Wave II (μάλιστα πριν από ένα μήνα περίπου ανακοινώθηκε, ότι αυτός ο κβαντικός υπολογιστής έλυσε ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα.

To βίντεο που ακολουθεί, σχετικό με τους κβαντικούς υπολογιστές, εμφανίστηκε στο κανάλι της Google πριν από μερικές μέρες:

A peek at the early days of the Quantum AI Lab: a partnership between NASA, Google, and a 512-qubit D-Wave Two quantum computer.

Μπενσουσάν Χαν. Bensoussan Han

Η περιοχή Istira ή αλλιώς Λαδάδικα, όπως είναι γνωστή από τις αρχές του αιώνα, η οποία ανήκε αρχικά στην ευρύτερη περιοχή του Αγ. Μηνά και αργότερα αποτέλεσε αυτόνομη αγορά χονδρεμπορίου, χωριζόταν σε τμήματα, με βάση τα προϊόντα εμπορίου κάθε περιοχής ή οδού. Η αγορά αυτή συνόρευε με δύο εβραϊκές συνοικίες, την Tophane και την Malta Cedid. Η οδός Εδέσσης ήταν η νοτιότερη οδός της Malta Cedid, γνωστή ως Tas Hani. Στην περιοχή αυτή βρίσκεται το κτίσμα Μπενσουσάν Χαν.

Το κτίριο στον αριθμό 6 της οδού Εδέσσης (οδός Τας Χάνι όπως λεγόταν τότε) έχει τη δικιά του ιστορία όπως και ο μικρός δρόμος στον οποίον βρίσκεται. Μαζί με το διπλανό του κτίριο στον αριθμό 4 έχουν κτιστεί πριν το 1917 και επέζησαν της μεγάλης πυρκαγιάς του 1917 (όπως και όλη η περιοχή των Λαδάδικων). Το αξιόλογο με το εν λόγω κτίριο είναι και ότι απέφυγε τις επακόλουθες κατεδαφίσεις στην περιοχή όπως και τα άλλα κτίρια στην οδό Εδέσσης (Κύρτση Χαν – 1910 στο νούμερο 5, Εμνιέτ Χαν-Μέγαρο Νάτσινα – 1896 στον αριθμό 3 και το κτίριο στον αριθμό 7 που χρονολογείται επίσης πριν από το 1917).

Η κάτοψη του κτιρίου οργανώνεται γύρω από έναν οκταγωνικό χώρο που στεγάζεται με υαλωτή στέγη. Η όψη του κτιρίου διαιρείται σε δύο ζώνες: το ισόγειο με τα καταστήματα, των οποίων τα ανοίγματα ορίζουν 4 πεσσοί με οριζόντιες ραβδώσεις και τη ζώνη του ορόφου. Το ισόγειο διαχωρίζεται από τον όροφο με γείσο που προεξέχει και προβάλλει περισσότερο στα σημεία των θέσεων των πεσσών. Στις θέσεις αυτές εδρεύουν και οι ψευδοπαραστάδες του ορόφου που φέρουν κορινθιακά επίκρανα. Η μορφή του κτίσματος βέβαια σήμερα εμφανίζεται αλλοιωμένη από σύγχρονες παρεμβάσεις, όπως αφαίρεση του μεταλλικού στέγαστρου και μερική κάλυψη των πεσσών. Το κτίριο σήμερα ανήκει στην κ. Ρούλα Γρηγοριάδου Παπανάγνου που το κληρονόμησε από τον θείο της, τον μεγαλέμπορο και πρόσωπο γνωστό στην ιστορία της πόλης, Βασίλειο Ζωτιάδη. Η ιδιοκτησία του είναι από πρώην μετόχι του Μεγάλου Τεμένους της Μέκκα και περιήλθε στην ιδιοκτησία του Σαμουήλ Μπενσουσάν στα 1920 για να μεταβιβαστεί στους γιους του Ισακ και Ζακ για να αγοραστεί στα 1929 από τους αδελφούς Ζωτιάδη. Ο Βασίλειος Ζωτιάδης στέγαζε εκεί την επιχείρησή του και αρχικά το κτίριο ήταν ενσωματωμένο με το διπλανό της επιχείρησης Μουμτζή – Τέια- Καφέδες (στον αριθμό 8). Λέγεται μάλιστα ότι η βάση του Μπενσουσάν Χαν δηλαδή τα πρώτα μέτρα του ισογείου χρονολογούνται από το 1810 σύμφωνα με παλιά κιτάπια των κτιρίων.

Η Καλλιτεχνική επιτροπή των 48ων «Δημητρίων», αποφάσισε να εντάξει το συγκεκριμένο χώρο, στο φετινό πρόγραμμα, παρουσιάζοντας εκδηλώσεις από όλο το φάσμα των παραστατικών τεχνών, ως μία εναλλακτική πρόταση που συνδυάζει τη μοντέρνα χρήση, με ένα σημαντικό ιστορικό κομμάτι της πόλης. 

«Από Μελάνι και Φως. Μια ματιά στην ψυχή της ισπανόφωνης γραμματείας του Daniel Mordzinski». Εκατό περίπου, πασίγνωστες προσωπικότητες της  ισπανόφωνης λογοτεχνίας, μέσα από το φωτογραφικό φακό του Daniel Mordzinski: Jorge Luis Borges, Luis Sepúlveda, Rosa Montero, Cristina Fernandez Cubas, Antonio Muñoz Molina, Carlos Fuentes, Laura Restrepo, Roberto Bolaño, Manuel Vázquez  Montalbán, Leonardo Padura, Alicia Giménez-Bartlett, Mario Vargas Llosa, Gabriel García Márquez και άλλοι.

Κατά την παραμονή του στην Θεσσαλονίκη, ο αργεντινός καλλιτέχνης, θα εμπλουτίσει την έκθεσή του, με φωτογραφίες, Ελλήνων και Ελληνόφωνων συγγραφέων που κατοικούν στη γειτονιά του Θερμαϊκού. Ο Daniel Mordzinski (Μπουένος Άιρες, 1960) ζει στο Παρίσι από το 1980 και είναι γνωστός ως «ο φωτογράφος των συγγραφέων». Δουλεύει για περισσότερα από τριάντα χρόνια, πάνω σ’ έναν φιλόδοξο «ανθρώπινο άτλαντα» της ισπανικής και λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας.

Σε συνεργασία με το Instituto Cervantes Αθήνας, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης  και το Ελληνοϊσπανικό Κέντρο Πολιτισμού Θεσσαλονίκης Federico Garcia Lorca. Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο του Παράλληλου προγράμματος της PhotoBiennale του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

“Of Ink and Light. Αn insight into the soul of Hispanic literature by Daniel Mordzinski”. Around a hundred well-known personalities from Spanish-speaking literature, seen through the photographic lens of Daniel Mordzinski. Jorge Luis Borges, Luis Sepulveda, Rosa Montero, Cristina Fernandez Cubas, Antonio Munoz Molina, Carlos Fuentes, Laura Restrepo, Roberto Bolano, Manuel Vazquez Montalban, Leonardo Padura, Alicia Giménez-Bartlett, Mario Vargas Llosa, Gabriel Garcia Marquez and others.

During his stay in Thessaloniki the artist will enrich his exhibition with photographs of Greek and Greek-speaking writers living in the city and its environs. Daniel Mordzinski (Buenos Aires, 1960) has lived in Paris since 1980 and is renowned as ‘the writers’ photographer. He has been working for more than thirty years on an ambitious ‘human atlas’ of Spanish and Latin American literature.

In association with the Athens Cervantes Institute, the Thessaloniki Photography Museum and the Hellenic-Hispanic Federico Garcia Lorca Cultural Centre, Thessaloniki. The exhibition is part of the parallel programme of the Thessaloniki Photography Museum PhotoBiennale. Curated for the 48th Dimitria by Miguel Fernandez Belmonte.

The Istira area or Ladadika as it has been most commonly known since the beginning of the 20th century, belonged initially to the broader district of Aghios Minas, afterwards becoming an autonomous wholesale marketplace. It was separated into different sections according the merchandise being sold in each area or street. This market was fringed by two Jewish quarters, the Tophane and the Malta Cecid. Edessis Street was the most southern street of Malta Cecid, otherwise known as Tas Hani and is here that we find Bensoussan Han.

The first documentary evidence referring clearly to this building is a contract of 1920 in which the property of the deceased Samouil G. Bensoussan is distributed to his heirs.

According to its present owners, the building was originally a small hotel or inn (hani). From 1929 and after it has been successively an exotic food store, a spice shop, a tuck shop as well as a cafe.

The Artistic Committee of the 48th Dimitria has decided to incorporate this building into this year’s programme, putting on events from the whole spectrum of the performing arts, viewing it as an alternative proposal and combining its modern use with an important part of the city’s history.  

Ψήγματα χρυσού σε φύλλα ευκαλύπτου! Eucalypts reveal their veins of gold!

Eucalyptus leaves showing traces of different minerals.

Τα λεφτά μπορεί να μη μεγαλώνουν στα δέντρα, ο χρυσός όμως όπως φαίνεται… «φυτρώνει»! Ο λόγος για μια ομάδα ερευνητών από την Αυστραλία, οι οποίοι εντόπισαν ψήγματα χρυσού σε φύλλα ευκαλύπτου.

Όπως εξηγούν οι ειδικοί από τον Οργανισμό Επιστημονικών και Βιομηχανικών Ερευνών της Κοινοπολιτείας (CSIRO), τα δέντρα που μεγαλώνουν πάνω από κοιτάσματα χρυσού, που εντοπίζονται σε βάθος περίπου 40 μέτρων, αντλούν το πολύτιμο μέταλλο ενσωματώνοντάς το στα φύλλα τους.

Τα δέντρα του Μίδα

Scientists have discovered that Australian Gum trees are drawing up gold particles from the earth via their root system. Photo: Wayne Taylor

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η μελέτη των φύλλων θα μπορούσε να υποδείξει την ακριβή θέση των κοιτασμάτων, ιδιαίτερα σε δύσβατες περιοχές όπου οι συμβατικές μέθοδοι αναζήτησης χρυσού είναι δύσκολο να τεθούν σε εφαρμογή.

The scientists found traces of gold in the leaves of Eucalyptus trees.

«Το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα δέντρα κατάφεραν να αντλήσουν τον χρυσό που βρισκόταν σε τόσο μεγάλο βάθος, ήταν μια πραγματική έκπληξη για εμάς» αναφέρει ο γεωχημικός δρ Μελ Λίντερν.

Τα «χρυσόδεντρα», τα οποία αντλούν το πολύτιμο μέταλλο από τις ρίζες και το αποθηκεύουν στα φύλλα τους, εντοπίστηκαν στη δυτική Αυστραλία. The trees were taking in the gold particles as they drew in water from deep within the soil. 

Τα «χρυσόδεντρα» εντοπίστηκαν σε δύο περιοχές στη δυτική Αυστραλία. Ο δρ Λίντερν και η ομάδα του διαπίστωσαν ότι ο χρυσός αντλούνταν από τις ρίζες και στη συνέχεια μέσω του αγγειακού τους συστήματος αποθηκευόταν στα φύλλα τους, σε συγκεντρώσεις 100 μερών ανά δισεκατομμύριο.

Πείραμα CLOUD: πέρα από το σωματίδιο Higgs. CERN’s CLOUD experiment shines new light on climate change

The Cosmics Leaving Outdoor Droplets (CLOUD) experiment uses a special cloud chamber to study the possible link between galactic cosmic rays and cloud formation. Based at the Proton Synchrotron (PS) at CERN, this is the first time a high-energy physics accelerator has been used to study atmospheric and climate science. The results should contribute much to our fundamental understanding of aerosols and clouds, and their affect on climate. Credit: CERN

Το CERN βρίσκεται δυτικά της Γενεύης, στα σύνορα Ελβετίας και Γαλλίας και είναι γνωστό για τον μεγαλύτερο επιταχυντή σωματιδίων στον κόσμο, τον LHC (Large Hadron Collider).

The CLOUD project aims to study the influence of galactic cosmic rays on the Earth's climate through the media of aerosols and clouds. Credit: CERN

Η πλειοψηφία του κόσμου κόσμος νομίζει ότι όλοι οι ερευνητές εκεί ασχολούνται μόνο με το μποζόνιο Higgs και άλλα στοιχειώδη σωματίδια με περίεργα ονόματα. Κι όμως υπάρχουν επιστήμονες στο CERN που πραγματοποιούν πειράματα, λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό, που δεν έχουν σχέση με το μποζόνιο Higgs και τις υπερσυμμετρικές θεωρίες των στοιχειωδών σωματιδίων.

The CLOUD results show that a few kilometres up in the atmosphere sulphuric acid and water vapour can rapidly form clusters, and that cosmic rays enhance the formation rate by up to ten-fold or more. Illustration Credits: CERN.

Ένα τέτοιο πείραμα είναι το CLOUD (Cosmics Leaving Outdoor Droplets),  διαμέσου του οποίου επιχειρείται η επίλυση ενός μακροχρόνιου αινίγματος της κλιματικής επιστήμης: πως σχηματίζονται στην ατμόσφαιρα τα αερολύματα (αεροζόλ) – μικροσκοπικά στερεά ή υγρά σωματίδια που αιωρούνται στον αέρα – και το ποια αέρια είναι υπεύθυνα γι αυτό. Πρόκειται για ένα θεμελιώδες ερώτημα όσον αφορά την κατανόηση του κλίματος, δεδομένου ότι σ’ αυτά τα αιωρούμενα σωματίδια οφείλεται ο σχηματισμός των συσσωματωμάτων από τα οποία δημιουργούνται τα σύννεφα.

Η πειραματική διάταξη CLOUD.

Οι ερευνητές João Almeida et al, του πειράματος CLOUD, δημοσίευσαν στο Νature μια εργασία με τίτλο «Molecular understanding of sulphuric acid–amine particle nucleation in the atmosphere», στην οποία παρουσιάζουν δυο νέα ευρήματα: πρώτον, διαπίστωσαν ότι ελάχιστες συγκεντρώσεις ατμών αμινών, συνδυόμενες με θειικό οξύ σχηματίζουν αεροζόλ με ρυθμούς παρόμοιους μ’ αυτούς που παρατηρούνται στην ατμόσφαιρα, και στη συνέχεια χρησιμοποιώντας μια δέσμη πιονίων, από το Σύγχροτρον πρωτονίων του CERN, βρήκαν ότι η ακτινοβολία ιονισμού, όπως ακριβώς η κοσμική ακτινοβολία που βομβαρδίζει την ατμόσφαιρα από το διάστημα έχει αμελητέα επίδραση στην ταχύτητα σχηματισμού αυτών των αεροζόλ.

Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του πειράματος CLOUD, Jasper Kirkby: «Χάρη στην τεχνογνωσία του CERN σε υλικά και την υπερ-υψηλή τεχνολογία κενού, ήμασταν σε θέση να κατασκευάσουμε έναν θάλαμο με πρωτοφανή καθαρότητα, που μας επέτρεπε να προσομοιώνουμε την ατμόσφαιρα και να εισαγάγουμε τις ελάχιστες ποσότητες αμινών και θειικού οξέος, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του πειράματος».

Μπορεί στα συγκεκριμένα αερολύματα από ατμούς αμινών, η κοσμική ακτινοβολία να μην παίζει σημαντικό ρόλο, δεν αποκλείεται όμως, σύμφωνα με τον Kirkby, σε αερολύματα που σχηματίζονται από ατμούς άλλων ουσιών η κοσμική ακτινοβολία να έχει σημαντικότερη επίδραση.

Το σίγουρο είναι ότι, τα αποτέλεσμα του πειράματος CLOUD αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προς την κατανόηση του κλίματος στη Γη.

Γιώργος Ιωάννου, «Τα εβραϊκά μνήματα». Giorgos Ioannou, “The Jewish tombs”

Κιονόκρανο με απεικόνιση συναγωγής που χρονολογείται μετά από το 1430 (Άλωση, Θεσσαλονίκης). Από την έκθεση «Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη - Ανεξίτηλα σημάδια στο χρόνο» στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης.

Εκείνη την εποχή πάνω στο στήθος μερικών από μας είχε αρχίσει να σχηματίζεται ένας μαύρος σταυρός από χνούδι. Όσοι τον είχαν ξεχώριζαν και από άλλα κοινά σημάδια, λες και ήταν για κάτι ιδιαίτερο προορισμένοι. Τις περισσότερες φορές από μια μόνο κίνηση μάντευα τον προορισμένο. Κατόπι άρχιζα την παρακολούθηση και συνήθως τα επιβεβαίωνα όλα, όταν, αργά η γρήγορα, τύχαινε να μας πάνε στο λουτρά. Στην αρχή, όταν μπαίναμε, σηκώναμε τον κόσμο απ’ τα γέλια και τις διάφορες τσιρίδες, μόλις όμως βγάζαμε εντελώς τη στολή και άρχιζε να τρέχει το νερό, έπεφτε βαριά βουβαμάρα. Τα βλέμματα ορισμένων χάναν την ευθύτητα τους. Οι προορισμένοι πάντως μου δίναν την εντύπωση πως έκαναν απεγνωσμένες προσπάθειες να χωθούν μες στο σωρό και να γλιτώσουν. Ήταν και κει, όπως παντού, οι πιο σεμνοί και οι πιο αθόρυβοι. Χαμένος κόπος.

Από την έκθεση «Οι Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη - Ανεξίτηλα σημάδια στο χρόνο» στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης.

Ύστερα τα ξεχνούσαμε όλα και μετά το βραδινό συσσίτιο έπαιρνα το φίλο μου και τραβούσαμε συνήθως για τη Ραμόνα. Κι αυτός, όπως όλοι οι προορισμένοι, αμέσως παρασύρονταν. Μες στα σοκάκια της Ραμόνας, σε κείνα τα παλιοκαφενεία, στους τεκέδες, πίσω απ’ τις μάντρες με τα παλιοσίδερα, πάντα περίμεναν διάφορες γυναίκες. Όλες τους ήτανε μια και μια· χοντρές και μεγάλες στα χρόνια. Όταν αυτές θα ’ταν πια ξεβγαλμένες, εμείς ήμασταν ακόμα μια σπίθα στα μάτια του πατέρα μας. Δυο πράγματα πρόσεχα κυρίως όσο ήμασταν στριμωγμένοι στο σκοτάδι: τα φιλήματά τους και τη μικρή βυζαντινή εκκλησιά που ξεφύτρωνε ανάμεσα στις παράγκες. Ο άλλος δεν ξέρω τι σκέφτονταν, αλλά ξέρω τι έκανε, γιατί τις περισσότερες φορές είχαμε κοινοπραξία. Ένα βράδυ ξεχώρισα μέσα σε μια από τις μάντρες κάθε λογής κάγκελα, ασφαλώς από γκρεμισμένα σπίτια. Άρχισα να πηγαίνω και προτού νυχτώσει. Καθόμουν με τις ώρες, τα σκάλιζα, έπιασα φιλίες με τ’ αφεντικά, που παραξενεμένα με κοιτούσαν. Στην αρχή είχαν νομίσει πως θ’ αγόραζα, ύστερα πως είμαι της δουλειάς, σιδεράς η σχεδιαστής. Τους είπα αόριστα πως ενδιαφέρομαι.

Σαρκοφάγος που βρέθηκε κατά την διάρκεια εργασιών για την ανέγερση του κτιρίου Διοίκησης στο χώρο του νεκροταφείου. Σήμερα βρίσκεται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο και ανήκει στον “Αυρ(ηλίου) Σαββατίου ληνός του Μάρκου” και χρονολογείται terminus post quem μετά το 212, στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. Το όνομα αυτό, με εμφανή προέλευση από την εβραϊκή ημέρα αργίας του Σαμπάτ/Σαββάτου, αποτέλεσε την περίοδο των ελληνιστικών χρόνων ένα τυπικό εβραϊκό όνομα. Με την πάροδο των αιώνων όμως υιοθετήθηκε και από τις μεγάλες ιουδαίζουσες ομάδες εθνικών που προσελκύονταν από την Ιουδαϊκή θρησκεία, χωρίς αναγκαστικά να γίνονται πλήρως εβραίοι. Αυτές οι ομάδες γνωστές και ως “σαββατιστές” ή “σεβόμενων τον Θεόν” υιοθέτησαν το παραπάνω όνομα σε διάφορες παραλλαγές όπως Σαββαθαί, Σαμβαθίων, Σαμβαταίος ή Σαββαθίς, Σαμβώ κ.ά. Στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ανήκει σε μέλος της εβραϊκής κοινότητας της πόλης ή σε αυτές τις ιουδαίζουσες ομάδες – το γεγονός όμως ότι βρέθηκε στη συγκεκριμένη περιοχή του νεκροταφείου που βρίσκονται και οι υπόλοιποι εβραϊκοί τάφοι και το εβραϊκής-έμπνευσης όνομα του μας οδηγούν στην βάσιμη υπόθεση ότι ο Σαββάτιος είναι ο πρώτος Εβραίος Σαλονικιός ο οποίος μας έχει αφήσει απτές μαρτυρίες της ύπαρξης του.

Μέναμε στη Ραμόνα ώσπου να σκοτεινιάσει καλά. Κατόπι, αν δεν είχε φεγγάρι, τραβούσαμε για τα εβραίικα μνήματα. Η αλήθεια είναι, ότι πολλές φορές στο δρόμο είχαμε σαφείς προτάσεις και άγρια κολλήματα. Δε δεχτήκαμε ποτέ, άλλα τραβούσε η ψυχή μας. Πάντως, μετά την άρνηση, εγώ εισέπραττα εκείνες τις λυσσασμένες ματιές. Σιγά σιγά αφήναμε τα φώτα και την κίνηση· σα να βυθιζόμασταν.

Βαμβακερό κεντημένο ανταρί το οποίο ανήκε στην οικογένεια Αβραάμ Μπενβενίστε.

Μα όσο πηχτό κι αν ήταν το σκοτάδι, οι άσπρες στολές μας ξεχώριζαν. Ακόμη δε φτάναμε και γύρω μας άρχιζαν οι σκιές. Ένιωθες την ερημιά γεμάτη ανθρώπους που αγκομαχούσαν. Λένε πως μόλις παίρνει να νυχτώνει κάτι τους πιάνει. Παρατούν σπίτια, οικογένεια και τα πάντα και ξεβράζονται εκατοντάδες απ’ όλες τις διευθύνσεις. Κάθε βράδυ τα παίζουν όλα για όλα. Δεν είναι στο χέρι τους να κάνουν κι αλλιώς. Ο ναύτης ή ο φαντάρος στη φτωχή τους την καρδιά έχει πολλά προσόντα. Η στολή δίνει αυτόματα πολλές εγγυήσεις. Είναι νέος, είναι γερός και απένταρος και επιπλέον δεν είναι αστυνομικός. Στην πραγματικότητα όλα αυτά μπορεί να μην ισχύουν, εκτός από το πρώτο — και είναι, αλήθεια, το βασικότερο. Οι πραγματικά ερωτευμένοι αποφεύγουν βέβαια αυτόν τον τόπο. Δεν τους σηκώνει η αγωνία του χώρου. Μας πλησιάζαν, παρά πλησιάζαμε. Κατόπι ακολουθούσαν οι καθιερωμένες φράσεις.

Τμήμα επιτύμβιας πλάκας όπου αναφέρεται το όνομα «Σαμβάτιος» (4ος μ.Χ. αιώνας).

Είναι βαρύ να βολοδέρνεσαι τη νύχτα σε χώρους, που κατά βάθος πολύ τους σέβεσαι. Είναι όπως όταν ασχημονείς μέσα στο ίδιο σου το σπίτι όπου σε περιτριγυρίζουν πράγματα, που αγγίζουν συνεχώς τα πιο αγαπημένα σου πρόσωπα ή τα μικρά σου αδέρφια. Προσπαθούσα τουλάχιστο να πηγαίνουμε όσο γινόταν πιο μακριά απ’ το τοιχάκι, που χώριζε το πανεπιστήμιο απ’ το νεκροταφείο. Εξάλλου οι λάκκοι ήταν άπειροι, οι Εβραίοι δεν ξεχώνουν ποτέ τους νεκρούς τους.

Εβραϊκή επιτύμβια στήλη από τις ανασκαφές του μετρό.

Οι τάφοι ήταν ορθογώνιοι λάκκοι κτιστοί από μέσα. Το τούβλο σκληρό και γυαλιστερό ανέβαινε συμμετρικά σα σειρές από κόκκινο σαπούνι της πλύσης. Το εσωτερικό αυτό τοίχωμα συνεχιζόταν μερικές πιθαμές πάνω απ’ το έδαφος κι έτσι, όταν έμπαινε η μονοκόμματη πλάκα από πάνω, σχηματίζονταν ένας σωστός φούρνος. Αντί να τους κατεβάζουν από πάνω θα μπορούσαν και να τους φουρνίζουν από δίπλα. Η πλάκα είχε σκαλισμένα σχέδια σχετικά με το επάγγελμα του πεθαμένου: παπούτσια, καπέλα, μασέλες, πιρούνια, φουρναρόξυλα, βαρέλια, πόδια και χέρια, πολλές φορές και γυμνούς ανθρώπους. 

Οι μορφές της εβραϊκής ταφής γενικώς διέφεραν: βρέθηκε κάλυμμα λακκοειδούς τάφου με παράσταση μενορά/επτάφωτης λυχνίας, κιβωτιόσχημος τάφος του 4ου με 6ου αιώνα επίσης με παράσταση από μενορά και καμαρωτός τάφος του 4ου αιώνα επίσης με μενορά που αποτελεί στοιχείο της κλασσικής εβραϊκής εικονογραφίας. (ένα παράδειγμα στην φωτογραφία  – προσέξτε τον χαρακτηρισμό του νεκροταφείου ως “παλαιοχριστιανικού”).

Πολλά σχέδια τα καταλάβαινα αμέσως, τότε που έπαιζα εκεί μικρός. Άλλα όμως ήταν τόσο συμβολικά που δεν μπορούσα να τα εξηγήσω. Τις νεκροφόρες, θυμάμαι, τις σέρναν δύο, τέσσερα ή έξι μαύρα άλογα μικρόσωμα, σκεπασμένα απ’ το κεφάλι ως τα πόδια με μαύρα υφάσματα. Καθώς πήγαινε εκείνο το κουκουλωμένο πράγμα, έβλεπες μόνο οκτώ, δεκάξι η είκοσι τέσσερα ποδαράκια να ανεβοκατεβαίνουν ρυθμικά. Όταν πάλι σταματούσαν, για να κατεβάσουν το νεκρό, ήταν ακριβώς όπως το τραπέζι, όταν το στρώνουμε για να φάμε και φαίνονται μόνο τα ποδάρια του χαμηλά χαμηλά κάτω απ’ το τραπεζομάντιλο. Τα υφάσματα στις γωνιές είχαν την πεντάλφα σχηματισμένη με άσπρα σιρίτια. Στο κεφάλι των λόγων ήταν βαλμένα ψηλά άσπρα φτερά. Όλη εκείνη η απέραντη γυμνή έκταση τα μεσημέρια του καλοκαιριού κυμάτιζε και τριζοβολούσε άγρια και προφητικά μέσα σε μια γλυκερή μεθυστική βρόμα. Λουλούδια και κυπαρίσσια ποτέ δε φυτεύουν οι Εβραίοι.

Σπασμένες ταφόπλακες και οστά στο κατεστραμμένο εβραϊκό νεκροταφείο, Θεσσαλονίκη, 1945.

Μετά το μεγάλο γιάγμα της Κατοχής άρχισαν να ξηλώνουν για καλά τα εβραίικα μνήματα. Τα περισσότερα τούβλα και τις πλάκες τις πήραν οι εκκλησίες. Ξύσανε τα σύνεργα και τα γράμματα ή τις γυρίσαν ανάποδα και κάναν πλακοστρώσεις καλές για γονατίσματα, ακόμη και για γλειψίματα. Μόνο που πολλές απ’ αυτές έχουν ακόμα κάτι λεκέδες από λίπος. Ήταν στρουμπουλοί συνήθως οι Εβραίοι.

Γιάννης Τσαρούχης, "Νέοι με φτερά πεταλούδας"

Πηγαίναμε τόσο συχνά, ώστε στο τέλος συνηθίσαμε σε ορισμένους λάκκους. Έριξα κατόπι την ιδέα και δίναμε ραντεβού μέσα στους λάκκους. Οι γυναίκες μας περίμεναν εκεί ξαπλωμένες ή καθισμένες. Όταν όμως φτάναμε εμείς πιο μπροστά, τις περιμέναμε καθισμένοι απ’ έξω, ο καθένας στον τάφο του. Έβλεπα την κορμοστασιά του φίλου μου να διαγράφεται μέσα στην ανταύγεια απ’ τα φώτα της Έκθεσης τα πυροτεχνήματα, και σκεφτόμουν πόσο δίκιο έχει ο Τσαρούχης όταν βάζει φτερά στους ναύτες που ζωγραφίζει. Μόλις ο φιλαράκος μου χανόταν, κατέβαινα κι εγώ μέσα στον τάφο μου, πολλές φορές μόνος. Το κορίτσι, ας πούμε, το δικό μου δεν ήταν και τόσο ταχτικό· δεν το ομολογούσα όμως. Φρόντιζα μάλιστα να λερωθώ κάπως με χώματα σε καίρια σημεία για να ’χω να τινάζομαι κι εγώ μόλις βγαίναμε στα φώτα.

Στο γυρισμό ήμουν πάντα βουβός. Ο άλλος χασκογελούσε, έλεγε λεπτομέρειες. Τελείως ανύποπτος και τελείως δοσμένος στον προορισμό του, δεν καταλάβαινε διόλου τη σκηνοθεσία. Ένα βράδυ μίλησε για κάποιον ηδονοβλεψία. Κάποιος σα να τον παραμόνευε· δεν τον είχε δει βέβαια. Ξαφνικά έκοψε να ’ρχεται μαζί μου. Πήγαινε τις νύχτες στο λιμάνι κι έπεφτε γυμνός στη θάλασσα. Έβγαζε πυρομαχικά από βυθισμένες μαούνες. Πόρνες και τελώνες ήταν πια οι παρέες του. Τίποτε δε λογάριαζε, δεν μπορούσε να λογαριάσει.

Ο Γιώργος Ιωάννου (ψευδώνυμο του Γιώργου Σορολόπη) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, γιος του Ιωάννη Σορολόπη, υπαλλήλου των σιδηροδρόμων και της γυναίκας του Αθανασίας. Η οικογένειά του κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη από την Ανατολική Θράκη μετά από οικονομική καταστροφή της, και μετά από τον Γιώργο απέκτησε τρία ακόμη παιδιά. Ο Ιωάννου πέρασε τα μαθητικά του χρόνια στη Θεσσαλονίκη και κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου στη Χαλκιδική και την Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (1947-1950), όπου διετέλεσε και βοηθός καθηγητής στην έδρα Αρχαίας Ιστορίας (1954). Από το 1956 και ως το 1971 εργάστηκε ως φιλόλογος σε διάφορα -ιδιωτικά και δημόσια- σχολεία της Ελλάδας και στη Βεγγάζη της Λιβύης. Το 1971 μετατέθηκε σε αθηναϊκό γυμνάσιο και λίγο αργότερα στο Υπουργείο Παιδείας, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Από το 1978 ως το 1982 κυκλοφόρησε το περιοδικό Φυλλάδιο με δική του επιμέλεια και συγγραφή κειμένων. Η πρώτη του εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας σημειώθηκε το 1954 με την ποιητική συλλογή Ηλιοτρόπια. Ασχολήθηκε με την πεζογραφία, το θέατρο, το δοκίμιο, το χρονογράφημα, τις μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων και τη λαογραφία. Πήρε μέρος σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές και δημοσίευσε κείμενά του στον περιοδικό και ημερήσιο Τύπο. Τιμήθηκε με το Α’ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1979 για το έργο του Το δικό μας αίμα). Πέθανε από μετεγχειρητική επιπλοκή στην Αθήνα σε ηλικία πενηνταοχτώ χρόνων. Κηδεύτηκε στη Θεσσαλονίκη. Το έργο του Γιώργου Ιωάννου τοποθετείται στη μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία και πηγάζει από τις προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα από την εποχή της γερμανικής κατοχής, της εθνικής αντίστασης και του εμφυλίου στην Ελλάδα. Στην πεζογραφία του, από την οποία έγινε κυρίως γνωστός, απεικονίζεται μέσω της μονομερούς αφήγησης και του εσωτερικού υποβλητικού λόγου του μια ολόκληρη εποχή (από τη γερμανική κατοχή ως τη μεταπολίτευση και την μετέπειτα περίοδο) που σφράγισε τη νεοελληνική ιστορία. Το ποιητικό του έργο, έντονα ερωτικό, τοποθετείται στην ομάδα του Κύκλου της Διαγωνίου, ενός από τα σημαντικότερα μεταπολεμικά λογοτεχνικά περιοδικά της Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκε από τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και στο οποίο ο Ιωάννου υπήρξε βασικός συνεργάτης.