Η ελληνική τέχνη ενέπνευσε τον Στρατό από Τερακότα της Κίνας. Terracotta Warriors Inspired by Ancient Greek Art

Περίπου 8.000 στρατιώτες σε φυσικός μέγεθος απαρτίζουν τον περίφημο πήλινο στρατό της Κίνας. About 8,000 Terracotta Warriors were buried in three pits less than a mile to the northeast of the mausoleum of the First Emperor of China, Qin Shi Huangdi. They include infantryman, archers, cavalry, charioteers and generals. Now new research, including newly translated ancient records, indicates that the construction of these warriors was inspired by Greek art. Credit: Lukas Hlavac | Shutterstock

Είναι ένα από τα θαυμαστά έργα τέχνης που μας έχει κληροδοτήσει ο αρχαίος κόσμος και αν και γεννήθηκαν στην Κίνα σε μια εποχή που θεωρείται ότι η Άπω Ανατολή δεν είχε επαφή με τη Δύση, οι ρίζες τους ίσως είναι τελικά... ελληνικές. Βρετανός ιστορικός υποστηρίζει ότι τα πήλινα, σε φυσικό μέγεθος αγάλματα του κινεζικού Στρατού από Τερακότα αποτελούν προϊόν μίμησης της ελληνικής τέχνης η οποία εντυπωσίασε τους λαούς της Ασίας φθάνοντας σε αυτούς με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Θαμμένοι πολεμιστές

Lukas Nickel believes it is 'likely' the 8,000 giant sculptures of Terracotta Warriors (pictured), which were buried in pits close to the mausoleum of Qin Shi Huangdi, were the result of contact between Greece and China.

Ο Στρατός από Τερακότα ή πήλινος στρατός βρέθηκε θαμμένος στο μαυσωλείο του Τσιν Σι Χουάνγκ, του πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας που βασίλεψε από το 221 ως το 210 ή το 207 π.Χ., στην πόλη Σιάν. Αποτελείται από περίπου 8.000 στρατιώτες - του πεζικού, ιππείς, σε άρματα, τοξότες κ.λπ. - οι οποίοι είναι φτιαγμένοι από τερακότα, σε φυσικό μέγεθος.

Σε παρακείμενη θέση έχουν βρεθεί επίσης ανάλογα πήλινα αγάλματα σε φυσικό μέγεθος που αναπαριστούν ακροβάτες, χορεύτριες, αξιωματούχους και δημοσίους υπαλλήλους. Το παράδοξο είναι ότι, πέραν αυτών των μοναδικών και εντυπωσιακών εξαιρέσεων, δείγματα αγαλμάτων σε φυσικό μέγεθος που να προέρχονται από προγενέστερη ή μεταγενέστερη εποχή δεν έχουν βρεθεί στην Κίνα: σε όλη την υπόλοιπη ιστορία του ο κινεζικός πολιτισμός φαίνεται να προτιμούσε τα... μικρά μεγέθη αναπαριστώντας ανθρώπους και ζώα μόνο σε γλυπτά-μινιατούρες.

Ο Λούκας Νίκελ, καθηγητής της Σχολής Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, υποστηρίζει ότι η εξαίρεση αυτή οφείλεται σε ελληνικές επιρροές οι οποίες γοήτευσαν σε τέτοιον βαθμό τον αυτοκράτορα ώστε τον έκαναν να πάει κόντρα στα ήθη και έθιμα της πατρίδας του υιοθετώντας ξενικά πρότυπα.

«Είναι απολύτως δυνατόν και μάλιστα πολύ πιθανό  τα αγάλματα του πρώτου αυτοκράτορα να είναι αποτέλεσμα μιας πρώιμης επαφής ανάμεσα στην Ελλάδα και την Κίνα» γράφει σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Bulletin of the School of Oriental and African Studies».

Οι δώδεκα γίγαντες

Shown here, one of nine Terracotta Warriors that was on display at the Terracotta Warrior exhibition at New York City's Discovery Times Square in 2012. China lets only 10 of the warriors leave the country at any given time. Credit: Clara Moskowitz/LiveScience

Τα στοιχεία στα οποία βασίζεται ο ιστορικός περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων κάποια αρχαία κείμενα που μεταφράστηκαν πρόσφατα για πρώτη φορά από τον ίδιο. Σε ένα από αυτά περιγράφεται πώς ο αυτοκράτορας εντυπωσιάστηκε από τις αφηγήσεις για «12 γιγάντια αγάλματα που εμφανίστηκαν στο Λιντάο» (ως Λιντάο, όπως σημειώνει ο καθηγητής, αναφέρεται το δυτικότερο σημείο της Κινεζικής Αυτοκρατορίας αλλά η λέξη μπορεί να σημαίνει και οποιοδήποτε μέρος της Δύσης).

Το κείμενο δεν αναφέρει πώς «εμφανίστηκαν» τα αγάλματα ούτε ποιους αναπαριστούσαν, λέει όμως ότι ήταν τεραστίων διαστάσεων (ύψους περίπου 11,5 μ., με πόδια που είχαν μήκος 1,40 μ.). Σύμφωνα με τον συγγραφέα του ο αυτοκράτορας, ακούγοντας τις σχετικές περιγραφές απεσταλμένων του, διέταξε να γίνουν αντίγραφά τους (έλιωσε μάλιστα για τον σκοπό αυτό χάλκινα όπλα από τους πολέμους που έκανε για να ενώσει την αυτοκρατορία) και να τοποθετηθούν μπροστά από το παλάτι του.

Αναφορές για τους «δώδεκα γίγαντες με τα ξενικά ρούχα» που κοσμούσαν τα αυτοκρατορικά ανάκτορα υπάρχουν και σε άλλα κείμενα. Σε ένα από αυτά μάλιστα ο Μπαν Γκου, ένας ιστορικός που έζησε πριν από 2.000 χρόνια, γράφει ότι ο Τσιν Σι Χουάνγκ αποφάσισε να αναπαραγάγει αυτά τα αγάλματα παρά το «ουράνιο ταμπού» που υπαγορεύει ότι «όποιος ακολουθεί απερίσκεπτα ξένα πρότυπα θα βρει καταστροφή».

Τα εντυπωσιακά χάλκινα δημιουργήματα δεν έχουν σωθεί ως τις μέρες μας όμως, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Νίκελ, επειδή βρίσκονταν σε περίοπτη θέση, έχουμε περιγραφές τους - κάτι το οποίο δεν ισχύει για τον θαμμένο Στρατό από Τερακότα, για τον οποίο δεν έχει βρεθεί καμία γραπτή αναφορά.

Ελληνικές επιρροές

'It is perfectly possible and actually likely that the sculptures of the First Emperor are the result of early contact between Greece and China,' Dr Nickel said. A carved marble relief of wrestlers is pictured.

Πριν από την εποχή του Πρώτου Αυτοκράτορα, υπογραμμίζει ο ιστορικός, στην Κίνα δεν υπήρχαν αγάλματα σε φυσικό μέγεθος. Γι' αυτό και θεωρεί ότι η ξαφνική κατασκευή τους, και σε τόσο μεγάλες ποσότητες, είναι αποτέλεσμα της γοητείας που άσκησαν στον ηγέτη της Κίνας επιρροές που έφθαναν ως αυτόν από βασίλεια της Κεντρικής Ασίας που είχε κατακτήσει ή ιδρύσει ο Μέγας Αλέξανδρος κατά τις εκστρατείες του και τα οποία είχαν υιοθετήσει πολλές πλευρές του ελληνικού πολιτισμού - μεταξύ αυτών και τη γλυπτική του.

Before the time of the First Emperor, there were no life sized figurines created in China.

Το περίεργο είναι ότι μετά τον θάνατο του Τσιν Σι Χουάνγκ κανένας κινέζος αυτοκράτορας δεν έφτιαξε ξανά μεγάλα, ούτε και σε φυσικό μέγεθος αγάλματα - η γλυπτική παράδοση επέστρεψε στα μικρού μεγέθους γλυπτά.

An example of the miniature figures of people, animals and objects created by the Han Dynasty. Credit: Photo by Owen Jarus

Ο καθηγητής Νίκελ λέει ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η Δυναστεία Χαν που ακολούθησε είχε άλλες παραδόσεις ή και απλώς θέλησε να εξαλείψει τις επιρροές και τα επιτεύγματα του προκατόχου της. «Όταν, έπειτα από αυτήν, υιοθετήθηκε ξανά η παράδοση των μεγάλων τάφων οι γνώσεις της τέχνης των μεγάλων αγαλμάτων, η οποία είναι πιο πολύπλοκη, μπορεί να είχαν χαθεί» εξήγησε σε συνέντευξη στον δικτυακό τόπο επιστημονικών ειδήσεων «LiveScience».

Μια άλλη πιθανή εξήγηση, όπως προσθέτει, μπορεί να είναι αυτή του «ουράνιου ταμπού»: τα μεγάλου ή φυσικού μεγέθους αγάλματα ήταν τόσο ξένα για τους Κινέζους της εποχής ώστε, όπως δήλωσε χαρακτηριστικά, «θα πρέπει να τους φαίνονταν σαν εξωγήινα».

Ειρεσιώνη: Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο της Αρχαίας Ελλάδας. Eiresione: The Christmas tree of Ancient Greece

Παιδί που κρατά ειρεσιώνη. In Greek mythology, Eiresione (Greek: Εἰρεσιώνη, from εἶρος - eiros, "wool" was the personification of an object very important in many Greek rituals and ceremonies: a branch of olive or laurel, covered with wool, fruits, cakes and olive flasks, dedicated to Apollo and carried about by singing boys during the festivals of Pyanopsia and Thargelia, and afterwards hung up at the house door. It could only be carried by children who had two living parents.

Ειρεσιώνη καλείται το κλαδί ελιάς ή δάφνης, πάνω στο οποίο έχουν πλέξει λευκές ή πορφυρές κορδέλες από μαλλί και έχει κρεμασμένους όλων των ειδών τους καρπούς (εκτός του μήλου και του αχλαδιού) της πρώτης φθινοπωρινής σοδειάς. Επίσης κατά την περιφορά τοποθετούσαν επάνω του άρτους, οινοχόες γεμάτες με κρασί, ορμαθούς από βελανίδια, λάδι, μέλι. Η ειρεσιώνη είναι πιθανόν να πήρε το όνομά της από το μαλλί “είρος”, που έπαιρναν από το ιερό ζώο. Για τους αρχαίους Έλληνες αποτελούσε σύμβολο ευφορίας.

Τις ειρεσιώνες αφιέρωναν στη θεότητα, τη χορηγό των αγαθών της Γης και άλλοτε τις έβαζαν έξω από την πόρτα του ναού της για να επικαλεστούν τη συνδρομή της κατά του λιμού (της σιτοδείας), των επιδημιών ή άλλων θεομηνιών. Άλλοτε τις αναρτούσαν πάνω στις πόρτες των οικιών τους για να αποδώσουν ευχαριστίες στη θεότητα. Ειδικά στην Αθήνα, ορισμένες ειρεσιώνες αφιερώνονταν κατά τα Θαργήλια και Πυανέψια στον Απόλλωνα και τις Ώρες, σε έκφραση ευχαριστίας για τη γονιμότητα του έτους που λήγει και παράκληση της συνέχισής της και κατά το επόμενο. Άλλοι αναφέρουν ότι τις περιέφεραν και τις κρεμούσαν προς τιμήν του “Ηλίου και των Ωρών”.   

Ο Πορφύριος δεν κατονομάζει ρητώς την ειρεσιώνη, αλλά σαφώς την υπαινίσσεται, όταν αναφέρεται για την πομπή που γίνονταν στην Αθήνα των ημερών του για τον Ήλιο και τις Ώρες. Άλλες ειρεσιώνες αναρτούνταν πάνω στις πόρτες των οικιών και παρέμεναν εκεί μέχρι το επόμενο έτος, όπου καίγονταν και αντικαθιστούνταν με νέες.

Unknown woman as Ceres. Marble, Roman artwork, ca. 235 - 250 CE. A talk-page comment on the en-wikipedia Ceres article states this as the portrait-statue of an unknown woman, not an image of the Goddess Ceres. The Louvre website describes it as an an unknown woman as (thus, with the attributes of) Ceres. Femme inconnue en Cérès. Marbre, œuvre romaine, vers 235 - 250 après J.-C.

Γενικά οι καρποί της ειρεσιώνης συμβολίζουν το γεωργικό χαρακτήρα των γιορτών κατά τη διάρκεια της περιφοράς της. Η ειρεσιώνη είναι προσφορά ανάλογη με τη δέσμη από στάχυα, την οποία οι Ρωμαίοι αναρτούσαν στις πόρτες του ναού της Ceres, (η οποία ταυτίζεται με τη Θεά Δήμητρα) και των οικιών τους.

Το μαραμένο κλαδί ήταν συνηθισμένο θέαμα. Ο Αριστοφάνης στον Πλούτο περιγράφει κάποιο περιστατικό με έναν νέο που προσβάλλει μία γριά γυναίκα και φέρνει το δαυλό του στο ταλαιπωρημένο της πρόσωπο, εκείνη φωνάζει: “Λυπήσου με, μη φέρνεις το δαυλό σου τόσο κοντά μου” και ο Χρέμυλος λέει: “Ναι, δίκιο έχει γιατί αν αρπάξει μια σπίθα θα καεί σαν παλιά ειρεσιώνη”.

Δρομείς των Παναθηναίων, περ. 530 π.Χ. Greek vase with runners at the panathenaic games, ca. 530 BC.

Κατά τα Παναθήναια, το κλαδί κόβονταν από ιερή ελιά που βρισκόταν στην Ακαδημία. Τα ελαιόδενδρα καλούνταν “μόριαι ελαίαι”, διότι θεωρούνταν πως πολλαπλασιάστηκαν από καταβολάδες που αποσπάστηκαν από την πρωταρχική ελιά της Ακρόπολης. Από αυτά τα ελαιόδενδρα λαμβάνει ο Ζεύς το προσωνύμιο Μόριος, ως προστάτης και φύλακας των ιερών αυτών ελαιοδένδρων. Μετά την κατασκευή της ειρεσιώνης γίνονταν περιφορά με πομπή και άσματα στην Ακρόπολη, προς τιμήν της Πολιάδας Αθηνάς.

Από τον Παυσανία διασώζεται η ακόλουθη περιγραφή της τελετής κατά την έβδομη μέρα της γιορτή των Πυανεψίων : “Η ειρεσιώνη είναι ένα κλαδί ελιάς περιτυλιγμένο με μαλλί και από αυτό κρέμονται διάφοροι καρποί της Γης. Ένα αγόρι, του οποίου ζουν και οι δύο γονείς, το μεταφέρει και το τοποθετεί μπροστά από τις πόρτες του Ιερού του Απόλλωνα, κατά τη γιορτή των Πυανεψίων”.

Οι “αμφιθαλείς παίδες”, δηλαδή αυτοί που έχουν και τους δύο γονείς στη ζωή, περιέφεραν την ειρεσιώνη από οικία σε οικία και έψελναν ειδικό άσμα, το οποίο είχε το ίδιο όνομα και είναι ως εξής:

“Ειρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους και μέλι εν κοτύλη και έλαιον αποψήσασθαι και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσα καθεύδη”. «Η Ειρεσιώνη φέρνει κάθε τι καλό, σύκα και αφράτα ψωμάκια που μας τρέφουν και μέλι γλυκό και λάδι απαλό και ξέχειλους κύλικες με καλό κρασί για να μεθύσει και να κοιμηθεί.»

Τα παιδιά έπαιρναν από τους οικοδεσπότες φιλοδώρημα. Αυτό υπενθυμίζει το αρχαίο χελιδόνισμα της Ρόδου, όπως και το σύγχρονο έθιμο του τραγουδίσματος των καλάνδων από παιδιά σε κάθε οικία κατά την παραμονή των χριστουγέννων.

...leftover perhaps from the Pyanopsia or perhaps the Lupercalia...both festivals, Greek and Roman, include the Eiresione, a branch decorated with fillets of wool and other goodies, an Apulian red vase shows Dionysus holding one decorated with coloured balls and bells as well as strands of wool...during the Pyanopsia (the festival of boiled beans, otherwise known now as "Fasolada") children would carry them around and sing:

'Eiresione brings

All good things,

Figs and fat cakes to eat,

Soft oil and honey sweet,

And brimming wine-cup deep

That she may drink and sleep.'

...before putting the Eiresione in front of the door where it would remain until the next year protecting and bringing good things...the children would go from door to door singing this song and be rewarded with gifts...now in Greece they do the same, singing the Calenda after Christmas while playing a triangle...and they are rewarded with money...perhaps the Eiresione is in their house...in the form of a tree!

Τη δεύτερη μέρα της γιορτής των Θαργηλίων, η οποία θεωρούνταν από τους Δήλιους πως ήταν η μέρα γέννησης του Απόλλωνα, τα παιδιά κρεμούσαν τις ειρεσιώνες έξω από τις πόρτες των οικιών, ψάλλοντας το ομώνυμο άσμα. Το μνημονευόμενο άσμα υποδηλώνει αποτροπή αφορίας.

Πολλοί έριζαν περί της αρχής της ειρεσιώνης. Σύμφωνα με κάποιους, πρώτα κατασκευάστηκε από τον Θησέα, ο οποίος παίρνοντας κλαδί από την ιερή ελιά και αφού το έφτιαξε κατάλληλα, το ανέθεσε στον Απόλλωνα ως ικετήριο και έπειτα απέπλευσε για την Κρήτη. Από τότε και έπειτα επικράτησε η εν λόγω συνήθεια. Ο Πλούταρχος γράφει σχετικά: “Γενομένου του κλήρου παραλαβών τούς λαχόντας ο Θησεύς εκ του πρυτανείου και παρελθών εις Δελφίνιον, έθηκεν υπέρ αυτών τωι Απόλλωνι την ικετηρίαν. Ην δε κλάδος από της ιεράς ελαίας ερίωι λευκώι κατεστεμμένος”.

Σφραγιστικό δακτυλίδι με σκηνή δενδρολατρείας. Ύστερη Εποχή του Χαλκού, 1600 - 1500 π.Χ. Εξαίρετο δείγμα μικροτεχνίας αποτελεί το χυτό, συμπαγές σφραγιστικό δακτυλίδι, που βρέθηκε ακουμπισμένο στο στήθος μιας νεκρής γυναίκας. Η μικροσκοπική του σφενδόνη διακοσμείται με την πιο σπουδαία και εκφραστική σκηνή της μινωικής θρησκείας. Στο κέντρο εικονίζεται ρωμαλέα γυναικεία μορφή, ίσως θεά ή ιέρεια, που φορεί πλούσιο ένδυμα και έχει ανασηκωμένο το δεξί χέρι σε στάση ευλογίας. Πιθανότατα πρόκειται για την επιφάνεια της μινωικής θεάς, γνωστή και από άλλες παρόμοιες απεικονίσεις. Αριστερά της, ένας νεαρός άνδρας, γεμάτος δύναμη και πάθος, αγγίζει ή ξεριζώνει ένα δένδρο, που βρίσκεται μέσα σε τριμερές ιερό με περίβολο. Στην άλλη άκρη της σύνθεσης ένας δεύτερος άνδρας, γονατισμένος, αγκαλιάζει θρηνώντας ένα αντικείμενο, μάλλον ταφικό πίθο. Η δραματική αυτή σκηνή ερμηνεύεται από τους μελετητές ως αναπαράσταση του κύκλου της ζωής, βασικό στοιχείο της μινωικής λατρείας. Την παράσταση συμπληρώνουν διάφορα σύμβολα, όπως η χρυσαλλίδα, δύο πεταλούδες, το ιερό μάτι και ένας κιονίσκος του αιγυπτιακού θεού Όσιρι. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού © Εκδοτική Αθηνών

Σύμφωνα με άλλους, πλέοντας ο Θησέας προς την Κρήτη, παρασύρθηκε από τον αέρα στη Δήλο, εκεί, ορκίστηκε στον Απόλλωνα να τον στέψει με κλαδί ελιάς, εάν επέστρεφε από την Κρήτη, αφού προηγουμένως θα είχε φονεύσει τον Μινώταυρο. Άλλη εκδοχή είναι ότι το έθιμο γίνονταν σε ανάμνηση των Ηρακλειδών, τους οποίους έτρεφαν οι Αθηναίοι, με τον τρόπο που αναφέρει το άσμα ειρεσιώνη. Υπάρχει όμως και τέταρτη εκδοχή, κατά την οποία συνέβη κάποτε παγκόσμιος λιμός και έσπευσαν απ’ όλα τα μέρη της Γης προς τα μαντεία για να ρωτήσουν περί της απαλλαγής από το λιμό. Τότε ο Απόλλων είπε προς όλους ομόφωνα, ότι, αν οι Αθηναίοι δεν προσεύχονταν και δεν πρόσφεραν θυσία στη Δήμητρα, την ημέρα των Προηροσίων (προ της αρόσεως), στο όνομα όλων των λαών, δεν θα έπαυε ο λιμός. Αμέσως, όλοι οι λαοί της Γης, έστειλαν πρέσβεις στους Αθηναίους, οι δε Σκύθες απέστειλαν τον ιερέα του Απόλλωνα, Άβαρι. Τότε πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα αυτή η ικετηρία και από τότε όλα τα έθνη έστελναν απαρχές των καρπών προς τους Αθηναίους.

Ο συγγραφέας του Βίου του Ομήρου, που εσφαλμένα αποδίδουν στον Ηρόδοτο, διηγείται ότι ο ποιητής, περνώντας τον χειμώνα στη Σάμο, εμφανίζονταν κατά την πρώτη μέρα κάθε μήνα μπροστά στις οικίες των πλουσίων και πετύχαινε φιλοδωρήματα απαγγέλοντας μικρό ποίημα που ονομάζονταν ειρεσιώνη. Αυτό το “επαιτικόν άσμα” διασώθηκε και φέρει τον αριθμό 15 στη συλλογή των ομηρικών επιγραμμάτων. Ο βιογράφος προσθέτει ότι τα παιδιά της Σάμου εξακολουθούσαν για μακρύ χρονικό διάστημα να το τραγουδούν κατά τις γιορτές του Απόλλωνα. Είναι πιθανόν ότι το όνομα ειρεσιώνη, δόθηκε αρχικά σε θρησκευτικό άσμα, το οποίο επικαλείται την θεία εύνοια και στη συνέχεια εφαρμόστηκε σε όλα τα είδη των ασμάτων, τα οποία απέβλεπαν να πετύχουν χάρισμα ή εύνοια. ίσως το ρήμα είρω (ζητώ) δεν είναι χωρίς επίδραση για την αλλαγή της σημασίας. Από αυτό προέκυψε ότι το ποίημα ειρεσιώνη ποίησε ο Όμηρος και ότι αργότερα η ειρεσιώνη κατάντησε το γενικό άσμα των ασμάτων που τραγουδιόταν από τους επαίτες.

Οι ειρεσιώνες αναρτούνταν πάνω από τις θύρες των οικιών, όπου παρέμεναν όλη τη διάρκεια του έτους, μετά τη λήξη του οποίου καίγονταν και αντικαθιστούνταν από νέα κλαδιά, έχει το σύγχρονο αντίστοιχο της ανάρτησης κλαδιών και στεφάνων από άνθη πάνω από τις πόρτες, τα παράθυρα ή τους εξώστες των οικιών κατά την πρώτη κάθε Μαΐου.

Η μετάβαση στο έλατο

Σπ. Βικάτος, Χριστουγεννιάτικο Δέντρο. Αχρονολόγητο. Εθνική Πινακοθήκη.

Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου καταδίκασε το έθιμο ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο, οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετέδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα.

Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Κάπως έτσι, πραγματοποιήθηκε η μετάβαση από την αρχαία Ελληνική "Ειρεσιώνη της Ελιάς" στο Έλατο της σύγχρονης εποχής, που πρωτοστολίστηκε το 1833 από τον Βασιλιά Όθωνα ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου και νίκησε κατά κράτος το... καραβάκι που είχε στο μεταξύ επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στην ναυτική Ελλάδα.

Οι Έλληνες, που στην ιστορική μνήμη τους είχαν την "Ειρεσιώνη", υιοθέτησαν πολύ γρήγορα το Χριστουγεννιάτικο δένδρο με το έλατο (κατά τόπους και κυπαρίσσι).

Βιβλιογραφία: Αλέξανδρος Λέτσας, «Η μυθολογία της Γεωργίας» (3 τόμοι)

Jane Ellen Harrison, «Αρχαίες ελληνικές γιορτές»

H.W. Parke, «Οι εορτές στην αρχαία Αθήνα»

Εξερευνώντας το Βατικανό. Exploring the Vatican

Το Βατικανό είναι ανεξάρτητο κράτος, στη δυτική πλευρά της πόλης της Ρώμης στην Ιταλία και αποτελεί συνέχεια του εκκλησιαστικού (ή και παπικού) κράτους του Μεσαίωνα. Ιδρύθηκε στις 11 Φεβρουαρίου του 1929 με τη Συνθήκη του Λατερανού. Χαρακτηρίζεται ως το μικρότερο ανεξάρτητο κράτος, ως προς την έκταση του (0,44 τετρ. χλμ.) και τον πληθυσμό του (σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009) αριθμεί 826 ανθρώπους. 

Στο Βατικανό εδρεύει η Αγία Έδρα, που αποτελεί το πνευματικό και διοικητικό κέντρο της Καθολικής Εκκλησίας. Η εκλογή του Πάπα γίνεται από κονκλάβιο καρδιναλίων, οι οποίοι είναι ηλικίας κάτω των 80 ετών.

Διαθέτει δικό του ταχυδρομείο, τράπεζα, νόμισμα, ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σταθμό, σιδηρόδρομο, μία εφημερίδα, εκδοτικό οίκο και στρατό Ελβετών φρουρών που είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια του πάπα. Φορούν παραδοσιακή φανταχτερή κόκκινη, κίτρινη και μπλε στολή και κρατούν βαριά δόρατα του 15ου αι. Το μικρότερο ανεξάρτητο κρατίδιο έχει περίπου 1.000 κατοίκους που εργάζονται σε καταστήματα και διάφορες υπηρεσίες. Η εγκαθίδρυση της παπικής εκκλησίας έγινε τον 7ο αιώνα από τον πάπα Γρηγόριο τον Α. Μέσα από την παπική εξουσία πρόβαλε σταδιακά το νέο ύφος της πόλης, έντονα αναγεννησιακό και με στοιχεία του ρυθμού μπαρόκ.

Τα Μουσεία Βατικανού (ιταλ. Musei Vaticani) που στεγάζονται εντός του Βατικανού (Città del Vaticano) στη Ρώμη, είναι συγκρότημα μερικών εκ των κορυφαίων μουσείων του κόσμου με ετήσια επισκεψιμότητα άνω των 4,3 εκατ. τουριστών (2008). 

Διαθέτουν εκθέματα της μακραίωνης και τεράστιας συλλογής της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, περιλαμβανομένων διάσημων αγαλμάτων του αρχαίου κόσμου και αριστουργημάτων της Αναγέννησης και του σήμερα. Για να τα θαυμάσει, ο επισκέπτης περνά από την Καπέλα Σιστίνα και τα «Δωμάτια του Ραφαήλ», που είναι πασίγνωστα για τη διακόσμησή τους με νωπογραφίες (frescoes). Τα μουσεία ιδρύθηκαν από τον Πάπα Ιούλιο Β’ στις αρχές του 16ου αιώνα.

Ο Απόλλων του Μπελβεντέρε είναι αρχαίο Ρωμαϊκό αντίγραφο της εποχής του Αδριανού ενός χάλκινου πρωτοτύπου του 4ου αιώνα π.Χ., πιθανώς του γλύπτη Λεωχάρη, ο οποίος είναι γνωστός για την εργασία του στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Θεωρείται από τα τελειότερα έργα τέχνης της αρχαιότητας και έχει επηρεάσει βαθύτατα την ευρωπαϊκή τέχνη. Το άγαλμα βρίσκεται σήμερα στα Μουσεία Βατικανού.

Το άγαλμα έχει ύψος 2,24 μ και είναι φτιαγμένο από μάρμαρο Καράρας. Απεικονίζει τον Απόλλωνα να σκοτώνει τον Πύθωνα. Κρατάει το τόξο με το αριστερό του χέρι, ενώ έχει μόλις αφήσει το βέλος να φύγει και το δεξί χέρι αρχίζει να χαλαρώνει. Ο Απόλλωνας φοράει μόνο μια χλαμύδα, η οποία συγκρατιέται στο δεξί ώμο, καλύπτει τμήμα της πλάτης του και πέφτει πάνω στο αριστερό του χέρι.

Ο Απόλλων του Μπελβεντέρε βρέθηκε το 1489 κοντά στη Ρώμη σε ιδιοκτησία του καρδινάλιου Τζουλάνο ντέλα Ροβέρε, του μετέπειτα Πάπα Ιούλιου Β΄. Μεταφέρθηκε στο Κορτίλε ντελ Μπελβεντέρε από όπου πήρε και το όνομά του. Μετά την τοποθέτησή του εκεί το άγαλμα έγινε ευρέως γνωστό επειδή θεωρήθηκε ότι αντιπροσωπεύει το ιδανικό της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Κατέχει σημαντική θέση στην ευρωπαϊκή τέχνη καθώς πάρα πολλά έργα επηρεάστηκαν από αυτόν. Χαρακτηριστικά είναι ο πίνακας Αδάμ και Εύα του Άλμπρεχτ Ντύρερ και το άγαλμα του Αντόνιο Κανόβα, Περσέας θριαμβευτής, που βρίσκεται επίσης στο Βατικανό.

Τα Μουσεία ξεκίνησαν με την αγορά μιας μαρμάρινης γλυπτικής σύνθεσης πριν από 500 χρόνια. Το άγαλμα αυτό ήταν του ιερέα Λαοκόοντα, που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, προσπάθησε να πείσει τους αρχαίους Τρώες να μην δεχθούν σαν «δώρο» των Ελλήνων, τον Δούρειο Ίππο. Ανακαλύφθηκε σε αμπελώνα δίπλα στην βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζιόρε της Ρώμης στις 14 Ιανουαρίου του 1506 και με εντολή του Πάπα Ιουλίου Β’ εξετάστηκε από τους αρχιτέκτονες του Βατικανού Μιχαήλ Άγγελο και Τζουλιάνο ντα Σανγκάλλο. Οι δυο τους πρότειναν την άμεση αγορά του αγάλματος, όπως και έγινε. Ο αρχαίος Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αποδίδει τη δημιουργία του αγάλματος σε τρεις Ρόδιους καλλιτέχνες, τους Αγήσανδρο, Αθηνόδωρο και Πολύδωρο. Το γλυπτό παριστάνει τον Τρώα ιερέα Λαοκόοντα και τους γιούς του Αντιφάντη και Θυμβραίο να στραγγαλίζονται από φίδια.

Η ανακάλυψη του Λαοκόοντα δημιούργησε μεγάλη εντύπωση στους Ιταλούς γλύπτες και επηρέασε σημαντικά την πορεία της τέχνης της ιταλικής Αναγέννησης. Είναι γνωστό ότι ο Μιχαήλ Άγγελος εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από τη μεγάλη κλίμακα του έργου και τον αισθησιασμό της ελληνιστικής αισθητικής του, ειδικά από την αναπαράσταση των ανδρικών μορφών. Η επίδραση του Λαοκόοντα είναι εμφανής σε πολλά από τα κατοπινά έργα του Μιχαήλ Άγγελου, όπως τα Επαναστάτης σκλάβος και Θνήσκων σκλάβος, που δημιουργήθηκαν για τον τάφο του Πάπα Ιουλίου Β'. Η τραγική ευγένεια αυτού του αγάλματος είναι ένα από τα θέματα της πραγματείας Λαοκόων του Gotthold Lessing, ενός από τα πρώιμα κλασσικά έργα τεχνοκριτικής.

Ο Διάδρομος των Γεωγραφικών Χαρτών (Galleria delle carte geografiche).

H βασιλική του Αγίου Πέτρου είναι η δεύτερη μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία στον κόσμο. Είναι κτισμένη στην αρένα του Καίου Καλιγούλα (παλάτιουμ Νέρονις), γιού της Αγριππίνας (σε εκείνο το σημείο βρίσκονταν οι περίφημοι κήποι της), όπου κατά τον Τάκιτο, επί βασιλείας του Νέρωνα πραγματοποιούνταν μαρτύρια χριστιανών. Εκεί λοίπον μαρτύρισε, σταυρώθηκε και θάφτηκε ο Απόστολος Πέτρος, (εξ’ου και το όνομα της βασιλικής) το 67 μ.χ. ο οποίος είχε διατελέσει πρώτος επίσκοπος στην Αντιόχεια και στη Ρώμη.

Στα ανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Πέτρου βρίσκεται η ομώνυμη πλατεία (piazza di san Pietro), που κτίστηκε μεταξύ 1656 και 1667 στην οποία υπάρχει ένα παράξενο κτίσμα που περικλύεται απο δύο ζεύγη κολόνων δωρικού τύπου (ιδανικό παράδειγμα αρχιτεκτονικής Μπαρόκ). Το κτίσμα αυτό σχεδιάστηκε από τον Μπερνίνι, και στο κέντρο του υπάρχει ένας οβελίσκος ο οποίος χρονολογείται από τον 13ο αιώνα. Ο οβελίσκος αυτός προερχόταν από την Αίγυπτο από όπου μεταφέρθηκε για να διακοσμήσει την αρένα του Νέρωνα. Συμπεριλαμβάνοντας τον σταυρό στην κορυφή ο Οβελίσκος φτάνει περίπου τα 40 μέτρα! Στην κορυφή του βρισκόταν ένα χάλκινο δοχείο με τις στάχτες του Ιουλίου Καίσαρα, το οποίο όμως αφαιρέθηκε όταν μετακινήθηκε ο Οβελίσκος στην πλατεία.

Η κατασκευή ξεκίνησε από τον Πάπα Ιούλιο τον 2ο το 1505 και ολοκληρώθηκε το 1615 κατά τη θητεία του Πάπα Παύλου του 5ου. Πρώτος αρχιτέκτονας κλήθηκε να είναι ο Ντονάτο Μπραμάντε. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες εργάστηκαν στη «Φάμπρικα του Σαν Πιέτρο» όπως αποκαλούσαν το εργοτάξιο. Ο Μιχαήλ  Άγγελος που διετέλεσε κύριος αρχιτέκτονας για κάποιο διάστημα σχεδίασε τον κυρίως ναό. Όταν ο Ιούλιος ο 2ος απεβίωσε, αναστάλθηκαν οι διαδικασίες για κάποιο διάστημα έως ότου ο Πάπας Παύλος ο 3ος ζήτησε από τον Μιχαήλ Άγγελο να σχεδιάσει το υπόλοιπο της εκκλησίας. Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ Άγγελου, ήλθε ο μαθητής του Τζιακόμο ντε λα Πόρτα ο οποίος με τη βοήθεια του Ντομένικο Φοντάνα συνέχισε με τα ατελή σημεία του κτίσματος. Ο Κάρλο Μαντέρνο τελικά έγινε αργότερα ο κύριος αρχιτέκτονας και σχεδίασε την επιβλητική είσοδο.

Πάνω από την κύρια είσοδο συναντάται η επιγραφή: «IN HONOREM PRINCIPIS APOST PAYLYS BYRGHESIVS ROMANVS PONT MAX AN MDCXII PONT VII» (Σε δόξα του πρίγκιπα των αποστόλων-ο Παύλος ο 5ος, κάτοικος Ρώμης και πρώτος ποντίφικας κατά τον 7ο χρόνο της θητείας του).

Το αποτέλεσμα δικαιολογεί τον ένα αιώνα που χρειάσθηκε μέχρι να τελειώσουν οι εργασίες κατασκευής. Ο θόλος σχεδιάστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο. Οι δύο μικρότεροι τρούλοι είναι του Βινιόλα. Ο ουρανός που σκεπάζει τον παπικό βωμό σχεδιάστηκε από το Μπερνίνι.

Όμως τα βλέμματα όλων αποσπά η διάσημη Πιετά, μαρμάρινο γλυπτό του Μιχαήλ Άγγελου όταν ήταν 25 ετών.

Εντύπωση προκαλεί το νεανικό πρόσωπο της Παρθένου. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης είχε πει ότι επίτηδες είχε σχηματίσει τη Παρθένο νέα έτσι ώστε να δημιουργεί την παραίσθηση στον θεατή ότι κρατάει το βρέφος της στη θέση του νεκρού Ιησού. Γιατί έτσι και αλλιώς για μια μάνα πάντα το παιδί της, όσο χρονών και να είναι, θα είναι για πάντα το βρέφος της.

Ο Μιχαήλ Άγγελος δυσκολεύτηκε να απεικονίσει τη Παναγία που κρατά τον νεκρό Ιησού καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδόσεις μια γυναικεία φιγούρα να κρατά μια αντρική με συμμετρία. Για να δώσει τη συμμετρία που επιθυμούσε δημιούργησε πολλές πτυχώσεις στο φόρεμα της Παρθένου και το άγαλμα πήρε το επιθυμητό σχήμα πυραμίδας.

Το δάπεδο της βασιλικής είχε πλούσιο μωσαϊκό με συμβολισμούς από τη ζωή του Χριστού και των Αποστόλων. Στο τέλος του ναού βρισκόταν μια καμάρα και ένα μωσαϊκό που παρίστανε τον Κωνσταντίνο να δωρίζει τη βασιλική. Πέρα από αυτό, η αψίδα είχε μια ψηφιδωτή απεικόνιση του Χριστού με τον Πέτρο και τον Παύλο. Στους τοίχους του ναού υπήρχαν ταπετσαρίες που απεικόνιζαν σκηνές από τη Βίβλο καθώς και τα πορτραίτα των ποντίφικων.

Πάνω σε μία βάση στο εσωτερικό του ναού αναγράφεται η περιβόητη φράση του Χριστού «εσύ είσαι ο Πέτρος και επάνω σε αυτή την πέτρα θα χτίσω την εκκλησία μου...θα σου δώσω τα κλειδιά του βασιλείου των ουρανών».

Κοντά στην οροφή του ναού βρίσκεται μια ακόμη επιγραφή «στην δόξα του αγίου Πέτρου», Πάπας Σέξτος ο 5ος το έτος 1590 κατά την 5η χρονιά της θητείας του. Στην αψίδα της εκκλησίας βρίσκεται ο θρίαμβος του θρόνου του Aγίου Πέτρου (1666) σχεδιασμένος από τον Μπερνίνι που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Φεβρουαρίου, σύμφωνα με το ημερολόγιο των αγίων. Πάνω από το θρίαμβο βρίσκεται μια απεικόνιση του αγίου πνεύματος το οποίο περιτριγυρίζεται από δώδεκα ακτίνες οι οποίες συμβολίζουν τους αποστόλους. Στα δεξιά του θρόνου βρίσκονται οι πατέρες της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας Αμβρόσιος και Αυγουστίνος.

Την 22 Ιανουαρίου του 1506 οι πρώτοι 150 Ελβετοί στρατιώτες φτάνουν στο Βατικανό για να αποτελέσουν τη φρουρά του Πάπα (ελβετική φρουρά).

 Η υπηρεσία στην Παπική Ελβετική Φρουρά διαρκεί από 2 έως 25 έτη. Για την ένταξη στις τάξεις της πρέπει ο υποψήφιος να είναι Καθολικός στο θρήσκευμα, να έχει Ελβετική υπηκοότητα, να έχει λάβει βασική εκπαίδευση στον Ελβετικό στρατό και συστάσεις καλής διαγωγής, καθώς και ηλικία από 19 έως 30 έτη. Φημίζονται ιδιαίτερα για την πειθαρχεία και την αφοσίωση στους εργοδότες τους.

Σήμερα η ελβετική φρουρά δεν θεωρείται ότι ανήκει σε οποιαδήποτε μεγαλύτερη δύναμη, αλλά είναι αυτόνομος στρατός στο Βατικανό, που είναι ανεξάρτητο κράτος. Η δύναμη περιορίζεται συγκεκριμένα σε εκατό στρατιώτες και αποτελείται αυτήν την περίοδο από 4 ανώτερους υπαλλήλους, 23 NCOs, 70 λογχοφόρους στρατιώτες, 2 τυμπανιστές, και ο εφημέριος. Οι φρουρές εκπαιδεύονται πλήρως και εξοπλίζονται στο σύγχρονο εξοπλισμό και την στρατιωτική τακτική, λαμβάνουν επίσης οδηγίες για τη χρησιμοποίηση ξίφους και αλαβάρδας (είδος λόγχης).

Πάντως η γοητεία της πόλης ξεκινάει από αυτή την πλατεία , που έχει μήκος 340μ., πλάτος 240μ. και 284 κίονες. Τα κυκλικά της τείχη συμβολίζουν την αγκαλιά του Θεού που χωράει τους πιστούς. Στη μέση υψώνεται ένας οβελίσκος, αιγυπτιακό γρανιτένιο μνημείο, που ήρθε από την Ηλιούπολη το 37 μ.Χ. Τοποθετήθηκε στη θέση αυτή το 1585 και χρησιμοποιήθηκαν γι αυτό 800 εργάτες και 75 άλογα. Στην κορυφή του υπάρχει ένας Σταυρός. Όσο κι αν τέτοιες λεπτομέρειες φαίνονται ασήμαντες μπροστά στη θέα του Άγ. Πέτρου, ο συμβολισμός είναι σημαντικός.

Πάνω στη πλατεία του Αγίου Πέτρου υπάρχουν δύο μπρούτζινοι κύκλοι. "Τα κέντρα της κιονοστοιχείας" όπως ονομάζονται. Εάν λοιπόν πατήσεις πάνω σε αυτά τότε βλέπεις το θαύμα της συμμετρίας και προσκυνάς τον Μπερνίνι. Οι τρεις σειρές από κίονες φαίνονται ως μία.

Φωτογραφίες:  © Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Πηγή: Βικιπαίδεια