Εξερευνώντας το Βατικανό. Exploring the Vatican

Το Βατικανό είναι ανεξάρτητο κράτος, στη δυτική πλευρά της πόλης της Ρώμης στην Ιταλία και αποτελεί συνέχεια του εκκλησιαστικού (ή και παπικού) κράτους του Μεσαίωνα. Ιδρύθηκε στις 11 Φεβρουαρίου του 1929 με τη Συνθήκη του Λατερανού. Χαρακτηρίζεται ως το μικρότερο ανεξάρτητο κράτος, ως προς την έκταση του (0,44 τετρ. χλμ.) και τον πληθυσμό του (σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009) αριθμεί 826 ανθρώπους. 

Στο Βατικανό εδρεύει η Αγία Έδρα, που αποτελεί το πνευματικό και διοικητικό κέντρο της Καθολικής Εκκλησίας. Η εκλογή του Πάπα γίνεται από κονκλάβιο καρδιναλίων, οι οποίοι είναι ηλικίας κάτω των 80 ετών.

Διαθέτει δικό του ταχυδρομείο, τράπεζα, νόμισμα, ραδιοφωνικό και τηλεοπτικό σταθμό, σιδηρόδρομο, μία εφημερίδα, εκδοτικό οίκο και στρατό Ελβετών φρουρών που είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια του πάπα. Φορούν παραδοσιακή φανταχτερή κόκκινη, κίτρινη και μπλε στολή και κρατούν βαριά δόρατα του 15ου αι. Το μικρότερο ανεξάρτητο κρατίδιο έχει περίπου 1.000 κατοίκους που εργάζονται σε καταστήματα και διάφορες υπηρεσίες. Η εγκαθίδρυση της παπικής εκκλησίας έγινε τον 7ο αιώνα από τον πάπα Γρηγόριο τον Α. Μέσα από την παπική εξουσία πρόβαλε σταδιακά το νέο ύφος της πόλης, έντονα αναγεννησιακό και με στοιχεία του ρυθμού μπαρόκ.

Τα Μουσεία Βατικανού (ιταλ. Musei Vaticani) που στεγάζονται εντός του Βατικανού (Città del Vaticano) στη Ρώμη, είναι συγκρότημα μερικών εκ των κορυφαίων μουσείων του κόσμου με ετήσια επισκεψιμότητα άνω των 4,3 εκατ. τουριστών (2008). 

Διαθέτουν εκθέματα της μακραίωνης και τεράστιας συλλογής της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, περιλαμβανομένων διάσημων αγαλμάτων του αρχαίου κόσμου και αριστουργημάτων της Αναγέννησης και του σήμερα. Για να τα θαυμάσει, ο επισκέπτης περνά από την Καπέλα Σιστίνα και τα «Δωμάτια του Ραφαήλ», που είναι πασίγνωστα για τη διακόσμησή τους με νωπογραφίες (frescoes). Τα μουσεία ιδρύθηκαν από τον Πάπα Ιούλιο Β’ στις αρχές του 16ου αιώνα.

Ο Απόλλων του Μπελβεντέρε είναι αρχαίο Ρωμαϊκό αντίγραφο της εποχής του Αδριανού ενός χάλκινου πρωτοτύπου του 4ου αιώνα π.Χ., πιθανώς του γλύπτη Λεωχάρη, ο οποίος είναι γνωστός για την εργασία του στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Θεωρείται από τα τελειότερα έργα τέχνης της αρχαιότητας και έχει επηρεάσει βαθύτατα την ευρωπαϊκή τέχνη. Το άγαλμα βρίσκεται σήμερα στα Μουσεία Βατικανού.

Το άγαλμα έχει ύψος 2,24 μ και είναι φτιαγμένο από μάρμαρο Καράρας. Απεικονίζει τον Απόλλωνα να σκοτώνει τον Πύθωνα. Κρατάει το τόξο με το αριστερό του χέρι, ενώ έχει μόλις αφήσει το βέλος να φύγει και το δεξί χέρι αρχίζει να χαλαρώνει. Ο Απόλλωνας φοράει μόνο μια χλαμύδα, η οποία συγκρατιέται στο δεξί ώμο, καλύπτει τμήμα της πλάτης του και πέφτει πάνω στο αριστερό του χέρι.

Ο Απόλλων του Μπελβεντέρε βρέθηκε το 1489 κοντά στη Ρώμη σε ιδιοκτησία του καρδινάλιου Τζουλάνο ντέλα Ροβέρε, του μετέπειτα Πάπα Ιούλιου Β΄. Μεταφέρθηκε στο Κορτίλε ντελ Μπελβεντέρε από όπου πήρε και το όνομά του. Μετά την τοποθέτησή του εκεί το άγαλμα έγινε ευρέως γνωστό επειδή θεωρήθηκε ότι αντιπροσωπεύει το ιδανικό της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Κατέχει σημαντική θέση στην ευρωπαϊκή τέχνη καθώς πάρα πολλά έργα επηρεάστηκαν από αυτόν. Χαρακτηριστικά είναι ο πίνακας Αδάμ και Εύα του Άλμπρεχτ Ντύρερ και το άγαλμα του Αντόνιο Κανόβα, Περσέας θριαμβευτής, που βρίσκεται επίσης στο Βατικανό.

Τα Μουσεία ξεκίνησαν με την αγορά μιας μαρμάρινης γλυπτικής σύνθεσης πριν από 500 χρόνια. Το άγαλμα αυτό ήταν του ιερέα Λαοκόοντα, που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, προσπάθησε να πείσει τους αρχαίους Τρώες να μην δεχθούν σαν «δώρο» των Ελλήνων, τον Δούρειο Ίππο. Ανακαλύφθηκε σε αμπελώνα δίπλα στην βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζιόρε της Ρώμης στις 14 Ιανουαρίου του 1506 και με εντολή του Πάπα Ιουλίου Β’ εξετάστηκε από τους αρχιτέκτονες του Βατικανού Μιχαήλ Άγγελο και Τζουλιάνο ντα Σανγκάλλο. Οι δυο τους πρότειναν την άμεση αγορά του αγάλματος, όπως και έγινε. Ο αρχαίος Ρωμαίος συγγραφέας Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αποδίδει τη δημιουργία του αγάλματος σε τρεις Ρόδιους καλλιτέχνες, τους Αγήσανδρο, Αθηνόδωρο και Πολύδωρο. Το γλυπτό παριστάνει τον Τρώα ιερέα Λαοκόοντα και τους γιούς του Αντιφάντη και Θυμβραίο να στραγγαλίζονται από φίδια.

Η ανακάλυψη του Λαοκόοντα δημιούργησε μεγάλη εντύπωση στους Ιταλούς γλύπτες και επηρέασε σημαντικά την πορεία της τέχνης της ιταλικής Αναγέννησης. Είναι γνωστό ότι ο Μιχαήλ Άγγελος εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από τη μεγάλη κλίμακα του έργου και τον αισθησιασμό της ελληνιστικής αισθητικής του, ειδικά από την αναπαράσταση των ανδρικών μορφών. Η επίδραση του Λαοκόοντα είναι εμφανής σε πολλά από τα κατοπινά έργα του Μιχαήλ Άγγελου, όπως τα Επαναστάτης σκλάβος και Θνήσκων σκλάβος, που δημιουργήθηκαν για τον τάφο του Πάπα Ιουλίου Β'. Η τραγική ευγένεια αυτού του αγάλματος είναι ένα από τα θέματα της πραγματείας Λαοκόων του Gotthold Lessing, ενός από τα πρώιμα κλασσικά έργα τεχνοκριτικής.

Ο Διάδρομος των Γεωγραφικών Χαρτών (Galleria delle carte geografiche).

H βασιλική του Αγίου Πέτρου είναι η δεύτερη μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία στον κόσμο. Είναι κτισμένη στην αρένα του Καίου Καλιγούλα (παλάτιουμ Νέρονις), γιού της Αγριππίνας (σε εκείνο το σημείο βρίσκονταν οι περίφημοι κήποι της), όπου κατά τον Τάκιτο, επί βασιλείας του Νέρωνα πραγματοποιούνταν μαρτύρια χριστιανών. Εκεί λοίπον μαρτύρισε, σταυρώθηκε και θάφτηκε ο Απόστολος Πέτρος, (εξ’ου και το όνομα της βασιλικής) το 67 μ.χ. ο οποίος είχε διατελέσει πρώτος επίσκοπος στην Αντιόχεια και στη Ρώμη.

Στα ανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Πέτρου βρίσκεται η ομώνυμη πλατεία (piazza di san Pietro), που κτίστηκε μεταξύ 1656 και 1667 στην οποία υπάρχει ένα παράξενο κτίσμα που περικλύεται απο δύο ζεύγη κολόνων δωρικού τύπου (ιδανικό παράδειγμα αρχιτεκτονικής Μπαρόκ). Το κτίσμα αυτό σχεδιάστηκε από τον Μπερνίνι, και στο κέντρο του υπάρχει ένας οβελίσκος ο οποίος χρονολογείται από τον 13ο αιώνα. Ο οβελίσκος αυτός προερχόταν από την Αίγυπτο από όπου μεταφέρθηκε για να διακοσμήσει την αρένα του Νέρωνα. Συμπεριλαμβάνοντας τον σταυρό στην κορυφή ο Οβελίσκος φτάνει περίπου τα 40 μέτρα! Στην κορυφή του βρισκόταν ένα χάλκινο δοχείο με τις στάχτες του Ιουλίου Καίσαρα, το οποίο όμως αφαιρέθηκε όταν μετακινήθηκε ο Οβελίσκος στην πλατεία.

Η κατασκευή ξεκίνησε από τον Πάπα Ιούλιο τον 2ο το 1505 και ολοκληρώθηκε το 1615 κατά τη θητεία του Πάπα Παύλου του 5ου. Πρώτος αρχιτέκτονας κλήθηκε να είναι ο Ντονάτο Μπραμάντε. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες εργάστηκαν στη «Φάμπρικα του Σαν Πιέτρο» όπως αποκαλούσαν το εργοτάξιο. Ο Μιχαήλ  Άγγελος που διετέλεσε κύριος αρχιτέκτονας για κάποιο διάστημα σχεδίασε τον κυρίως ναό. Όταν ο Ιούλιος ο 2ος απεβίωσε, αναστάλθηκαν οι διαδικασίες για κάποιο διάστημα έως ότου ο Πάπας Παύλος ο 3ος ζήτησε από τον Μιχαήλ Άγγελο να σχεδιάσει το υπόλοιπο της εκκλησίας. Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ Άγγελου, ήλθε ο μαθητής του Τζιακόμο ντε λα Πόρτα ο οποίος με τη βοήθεια του Ντομένικο Φοντάνα συνέχισε με τα ατελή σημεία του κτίσματος. Ο Κάρλο Μαντέρνο τελικά έγινε αργότερα ο κύριος αρχιτέκτονας και σχεδίασε την επιβλητική είσοδο.

Πάνω από την κύρια είσοδο συναντάται η επιγραφή: «IN HONOREM PRINCIPIS APOST PAYLYS BYRGHESIVS ROMANVS PONT MAX AN MDCXII PONT VII» (Σε δόξα του πρίγκιπα των αποστόλων-ο Παύλος ο 5ος, κάτοικος Ρώμης και πρώτος ποντίφικας κατά τον 7ο χρόνο της θητείας του).

Το αποτέλεσμα δικαιολογεί τον ένα αιώνα που χρειάσθηκε μέχρι να τελειώσουν οι εργασίες κατασκευής. Ο θόλος σχεδιάστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο. Οι δύο μικρότεροι τρούλοι είναι του Βινιόλα. Ο ουρανός που σκεπάζει τον παπικό βωμό σχεδιάστηκε από το Μπερνίνι.

Όμως τα βλέμματα όλων αποσπά η διάσημη Πιετά, μαρμάρινο γλυπτό του Μιχαήλ Άγγελου όταν ήταν 25 ετών.

Εντύπωση προκαλεί το νεανικό πρόσωπο της Παρθένου. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης είχε πει ότι επίτηδες είχε σχηματίσει τη Παρθένο νέα έτσι ώστε να δημιουργεί την παραίσθηση στον θεατή ότι κρατάει το βρέφος της στη θέση του νεκρού Ιησού. Γιατί έτσι και αλλιώς για μια μάνα πάντα το παιδί της, όσο χρονών και να είναι, θα είναι για πάντα το βρέφος της.

Ο Μιχαήλ Άγγελος δυσκολεύτηκε να απεικονίσει τη Παναγία που κρατά τον νεκρό Ιησού καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδόσεις μια γυναικεία φιγούρα να κρατά μια αντρική με συμμετρία. Για να δώσει τη συμμετρία που επιθυμούσε δημιούργησε πολλές πτυχώσεις στο φόρεμα της Παρθένου και το άγαλμα πήρε το επιθυμητό σχήμα πυραμίδας.

Το δάπεδο της βασιλικής είχε πλούσιο μωσαϊκό με συμβολισμούς από τη ζωή του Χριστού και των Αποστόλων. Στο τέλος του ναού βρισκόταν μια καμάρα και ένα μωσαϊκό που παρίστανε τον Κωνσταντίνο να δωρίζει τη βασιλική. Πέρα από αυτό, η αψίδα είχε μια ψηφιδωτή απεικόνιση του Χριστού με τον Πέτρο και τον Παύλο. Στους τοίχους του ναού υπήρχαν ταπετσαρίες που απεικόνιζαν σκηνές από τη Βίβλο καθώς και τα πορτραίτα των ποντίφικων.

Πάνω σε μία βάση στο εσωτερικό του ναού αναγράφεται η περιβόητη φράση του Χριστού «εσύ είσαι ο Πέτρος και επάνω σε αυτή την πέτρα θα χτίσω την εκκλησία μου...θα σου δώσω τα κλειδιά του βασιλείου των ουρανών».

Κοντά στην οροφή του ναού βρίσκεται μια ακόμη επιγραφή «στην δόξα του αγίου Πέτρου», Πάπας Σέξτος ο 5ος το έτος 1590 κατά την 5η χρονιά της θητείας του. Στην αψίδα της εκκλησίας βρίσκεται ο θρίαμβος του θρόνου του Aγίου Πέτρου (1666) σχεδιασμένος από τον Μπερνίνι που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Φεβρουαρίου, σύμφωνα με το ημερολόγιο των αγίων. Πάνω από το θρίαμβο βρίσκεται μια απεικόνιση του αγίου πνεύματος το οποίο περιτριγυρίζεται από δώδεκα ακτίνες οι οποίες συμβολίζουν τους αποστόλους. Στα δεξιά του θρόνου βρίσκονται οι πατέρες της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας Αμβρόσιος και Αυγουστίνος.

Την 22 Ιανουαρίου του 1506 οι πρώτοι 150 Ελβετοί στρατιώτες φτάνουν στο Βατικανό για να αποτελέσουν τη φρουρά του Πάπα (ελβετική φρουρά).

 Η υπηρεσία στην Παπική Ελβετική Φρουρά διαρκεί από 2 έως 25 έτη. Για την ένταξη στις τάξεις της πρέπει ο υποψήφιος να είναι Καθολικός στο θρήσκευμα, να έχει Ελβετική υπηκοότητα, να έχει λάβει βασική εκπαίδευση στον Ελβετικό στρατό και συστάσεις καλής διαγωγής, καθώς και ηλικία από 19 έως 30 έτη. Φημίζονται ιδιαίτερα για την πειθαρχεία και την αφοσίωση στους εργοδότες τους.

Σήμερα η ελβετική φρουρά δεν θεωρείται ότι ανήκει σε οποιαδήποτε μεγαλύτερη δύναμη, αλλά είναι αυτόνομος στρατός στο Βατικανό, που είναι ανεξάρτητο κράτος. Η δύναμη περιορίζεται συγκεκριμένα σε εκατό στρατιώτες και αποτελείται αυτήν την περίοδο από 4 ανώτερους υπαλλήλους, 23 NCOs, 70 λογχοφόρους στρατιώτες, 2 τυμπανιστές, και ο εφημέριος. Οι φρουρές εκπαιδεύονται πλήρως και εξοπλίζονται στο σύγχρονο εξοπλισμό και την στρατιωτική τακτική, λαμβάνουν επίσης οδηγίες για τη χρησιμοποίηση ξίφους και αλαβάρδας (είδος λόγχης).

Πάντως η γοητεία της πόλης ξεκινάει από αυτή την πλατεία , που έχει μήκος 340μ., πλάτος 240μ. και 284 κίονες. Τα κυκλικά της τείχη συμβολίζουν την αγκαλιά του Θεού που χωράει τους πιστούς. Στη μέση υψώνεται ένας οβελίσκος, αιγυπτιακό γρανιτένιο μνημείο, που ήρθε από την Ηλιούπολη το 37 μ.Χ. Τοποθετήθηκε στη θέση αυτή το 1585 και χρησιμοποιήθηκαν γι αυτό 800 εργάτες και 75 άλογα. Στην κορυφή του υπάρχει ένας Σταυρός. Όσο κι αν τέτοιες λεπτομέρειες φαίνονται ασήμαντες μπροστά στη θέα του Άγ. Πέτρου, ο συμβολισμός είναι σημαντικός.

Πάνω στη πλατεία του Αγίου Πέτρου υπάρχουν δύο μπρούτζινοι κύκλοι. "Τα κέντρα της κιονοστοιχείας" όπως ονομάζονται. Εάν λοιπόν πατήσεις πάνω σε αυτά τότε βλέπεις το θαύμα της συμμετρίας και προσκυνάς τον Μπερνίνι. Οι τρεις σειρές από κίονες φαίνονται ως μία.

Φωτογραφίες:  © Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Πηγή: Βικιπαίδεια