«Μεγαστρόβιλοι» στην Αφροδίτη. Understanding the atmosphere of Venus

Οι εντυπωσιακοί ανεμοστρόβιλοι της Αφροδίτης. Έχουν διάμετρο χιλιάδων χλμ και ταχύτητες 400 χλμ/ώρα. On 9 November 2005, 10 years ago today, ESA’s Venus Express spacecraft left Earth and began its 153-day journey to Venus. The craft then spent eight years studying the planet in detail before the mission came to an end in December 2014. One of the mission aims was to observe the planet’s atmosphere continuously over long periods in a bid to understand its dynamic behaviour. The atmosphere is the densest of all the terrestrial planets, and is composed almost entirely of carbon dioxide. The planet is also wrapped in a thick layer of cloud made mostly of sulphuric acid. This combination of greenhouse gas and perennial cloud layer led to an enormous greenhouse warming, leaving Venus’ surface extremely hot – just over 450ºC – and hidden from our eyes. Although winds on the planet’s surface move very slowly, at a few kilometres per hour, the atmospheric density at this altitude is so great that they exert greater force than much faster winds would on Earth. Winds at the 65 km-high cloud-tops, however, are a different story altogether. The higher-altitude winds whizz around at up to 400 km/h, some 60 times faster than the rotation of the planet itself. This causes some especially dynamic and fast-moving effects in the planet’s upper atmosphere, one of the most prominent being its ‘polar vortices’. The polar vortices arise because there is more sunlight at lower latitudes. As gas at low latitudes heats it rises, and moves towards the poles, where cooler air sinks. The air converging on the pole accelerates sideways and spirals downwards, like water swirling around a plug hole. In the centre of the polar vortex, sinking air pushes the clouds lower down by several kilometres, to altitudes where the atmospheric temperature is higher. The central ‘eye of the vortex’ can therefore be clearly seen by mapping thermal-infrared light, which shows the cloud-top temperature: the clouds at the core of the vortex are at a higher temperature, indicated by yellow tones, than the surrounding region, and therefore stand out clearly in these images. Venus Express has shown that the polar vortices of Venus are among the most variable in the Solar System. This series of images of Venus’ south pole was taken with the VIRTIS instrument from February 2007 (top left) to April 2008 (bottom right). The shape of this vortex core, which typically measures 2000–3000 km across, changes dramatically as it is buffeted by turbulent winds. It can resemble an ‘S’, a figure-of-eight, a spiral, an eye, and more, quickly morphing from one day to the next. Each of the images in this frame is roughly 4000 km across. Credit: ESA/VIRTIS-Venus Express/INAF-IAPS/LESIA-Obs. Paris/G. Piccioni

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) έδωσε στη δημοσιότητα εντυπωσιακές εικόνες που έστειλε από την Αφροδίτη το σκάφος Venus Express που έφτασε στον πλανήτη το 2006 και τον εξερεύνησε για οκτώ έτη. Οι εικόνες απεικονίζουν ανεμοστρόβιλους με διάμετρο τεσσάρων χιλιάδων χλμ και ταχύτητα 400 χλμ/ώρα!

This movie, built with infrared images taken by the Ultraviolet/Visible/Near-Infrared spectrometer (VIRTIS) on board ESA’s Venus Express, provides a close-up view of the double-eyed vortex at Venus south pole. The images (ranging from 4.5 to 5.1 microns) were taken on 29 May 2006, from a distance of about 64 000 kilometres from the planet. Thanks to the use of different wavelengths, VIRTIS probed the atmosphere at different depths, ranging from 70 kilometres to about 60 kilometres altitude. It is interesting to see how the images contrast and the details increase while approaching the 60 kilometres altitude. Credit: ESA/VIRTIS/INAF-IASF/Obs. de Paris-LESIA

H Αφροδίτη θεωρείται ξαδέρφη της Γης, αφού διαθέτει ανάλογο μέγεθος και μάζα με τον πλανήτη μας και επιπλέον οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πριν από δισεκατομμύρια χρόνια είχε περιβάλλον ανάλογο με αυτό της Γης. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι υπήρχαν ωκεανοί και άρα συνθήκες ικανές για την ανάπτυξη ζωής. Στη συνέχεια όμως η Αφροδίτη για κάποιον λόγο πλησίασε περισσότερο προς τον Ήλιο και η ραγδαία αύξηση της θερμοκρασίας αποξήρανε τον πλανήτη.

Πηγή: http://www.esa.int/spaceinimages/Images/2015/11/Destination_Venus/

Καμία ένδειξη εξωγήινων στο μυστηριώδες άστρο KIC 8462852. SETI: No Signal Detected from KIC 8462852

Οι ερευνητές του SETI έστρεψαν προς το παράξενο άστρο τη Συστοιχία Τηλεσκοπίων Allen βόρεια του Σαν Φρανσίσκο. Allen Telescope Array credit: Seth Shostak, SETI Institute

Αν όντως υπάρχουν ένας προηγμένος εξωγήινος πολιτισμός στο παράξενο άστρο KIC 8462852, οι μεταδόσεις του μάλλον δεν είναι αρκετά ισχυρές για να γίνουν αντιληπτές από τη Γη -το Ινστιτούτο SETI ανακοίνωσε πως απέτυχε να ανιχνεύσει κάποιο ενδιαφέρον σήμα.

Τι συνέβη; 

A megastructure – or Dyson sphere – would consist of space-based solar panels for large-scale energy collection. Artist’s concept of a Dyson sphere via SentientDevelopments.com.

Το Ινστιτούτο SETI ανακοίνωσε πως απέτυχε να ανιχνεύσει κάποιο ενδιαφέρον σήμα.

Το KIC 8462852 κέντρισε το ενδιαφέρον του SETI τον Οκτώβριο, όταν ανακοινώθηκε ότι η φωτεινότητα του άστρου παρουσιάζει μεγάλες, μη περιοδικές διακυμάνσεις που φτάνουν μέχρι το 20%. Η συμπεριφορά αυτή είναι σίγουρα ασυνήθιστη, δεδομένου ότι ακόμα και ένας πλανήτης στο μέγεθος του Δία δεν θα μπορούσε να μειώσει το φως του άστρου πάνω από 1%.

Η ανάλυση των δεδομένων υποδεικνύει ότι κάτι περνά μπροστά από το άστρο και το κρύβει. Πιθανότατα δεν είναι ένα μεγάλο σώμα, αλλά πολλά μικρότερα που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από το KIC 8462852.

Μία από τις θεωρίες που προτάθηκαν είναι ότι το άστρο, το οποίο βρίσκεται στην κατεύθυνση του αστερισμό του Κύκνου και απέχει 1.480 έτη φωτός από τη Γη, περιβάλλεται από ένα μεγάλο σμήνος κομητών.

Ένα άλλο πιθανό ενδεχόμενο είναι ότι τα αντικείμενα που κρύβουν το άστρο είναι γιγάντιες κατασκευές ενός προηγμένου εξωγήινου πολιτισμού. Θα μπορούσε για παράδειγμα να είναι ένα «σμήνος Ντάισον», πολυάριθμοι ηλιακοί συλλέκτες που κινούνται σε τροχιά γύρω από το KIC 8462852 και παράγουν ενέργεια.

Η διερεύνηση

Star KIC 8462852 in infrared (2MASS survey) and ultraviolet (GALEX). Image via Wikipedia.

Θέλοντας να διερευνήσουν το ενδεχόμενο, οι ερευνητές του SETI έστρεψαν προς το παράξενο άστρο τη Συστοιχία Τηλεσκοπίων Allen, ένα σύστημα από 42 ραδιοτηλεσκόπια που λειτουργεί βόρεια του Σαν Φρανσίσκο. Επί δύο εβδομάδες η συστοιχία αναζητούσε δύο είδη σημάτων. Το πρώτο είναι «σήματα στενής ζώνης» με τα οποία ένας εξωγήινος πολιτισμός θα μπορούσε να γνωστοποιεί εσκεμμένα την ύπαρξή του -αυτά είναι τα σήματα στα οποία εστιάζονται συνήθως οι αναζητήσεις του SETI.

To δεύτερο είναι σήματα ευρείας ζώνης, τα οποία θα εκπέμπονταν από διαστημικά σκάφη που προωθούνται με ισχυρές δέσμες μικροκυμάτων, λέει το Ινστιτούτο. «Είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιήσαμε τη Συστοιχία Τηλεσκοπίων Allen για να αναζητήσουμε σήματα ευρείας ζώνης» επισήμανε ο Τζέρι Χαρπ, ερευνητής του SETI.

Και στις δύο περιπτώσεις η αναζήτηση ήταν μάταιη, καταλήγει το SETI σε μελέτη που έχει αναρτηθεί στην υπηρεσία προδημοσίευσης arXiv.

Τα σήματα

A Dyson Sphere is a megastructure that could be built around a star to harness all the solar energy it gives off. In this video we talk about the different kinds of Dyson Spheres, Dyson Clouds and other megastructures that could be built - and how we might even detect them from Earth.

Αυτό, βέβαια, δεν αποκλείει την ύπαρξη εξωγήινων στο παράξενο άστρο. Το SETI θα μπορούσε να ανιχνεύσει μόνο σήματα εξαιρετικά μεγάλης ισχύος -στην περίπτωση των σημάτων στενής ζώνης, η απαιτούμενη ισχύς θα ξεπερνούσε κατά 100 φορές την συνολική παγκόσμια κατανάλωσης ενέργειας στη Γη. Και στην περίπτωση των σημάτων ευρείας ζώνης, η απαιτούμενη ισχύς θα ήταν δέκα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από την παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας.

Στην περίπτωση βέβαια που αυτά τα σήματα μεταδίδονταν απευθείας προς τη Γη και όχι σφαιρικά προς όλες τις κατευθύνσεις, η απαιτούμενη ισχύς θα ήταν πολύ μικρότερη, επισημαίνει το SETI. Εκτιμά ακόμα ότι ένας πολιτισμός ικανός να κατασκευάσει σμήνος Dyson θα έπρεπε να έχει πρόσβαση σε ασύλληπτα ποσά ισχύος, της τάξης των 1027 watt. Αυτό υπερβαίνει ακόμα και την συνολική ισχύ του Ήλιου, περίπου 3,846?1026 W.

«Η ιστορία της αστρονομίας μας διδάσκει πως, κάθε φορά που νομίζαμε ότι βρήκαμε ένα φαινόμενο που οφείλεται στις δραστηριότητες εξωγήινων, τελικά αποδείχθηκε ότι κάναμε λάθος» σχολιάζει ο αστρονόμος του SETI Σεθ Σόστακ.

«Παρόλο όμως που είναι αρκετά απίθανο να οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες, και όχι σε εξωγήινους, η παράξενη συμπεριφορά του άστρου, είναι σώφρον να ελέγχουμε κάποια πράγματα» προσθέτει.

Για κάθε ενδεχόμενο, οι παρατηρήσεις του SETI θα συνεχιστούν.

Πηγή: http://arxiv.org/abs/1511.01606

Μαζική εξαφάνιση πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα! Earth, neighbors weren’t the first rocky planets in the solar system

Νέα θεωρία αναφέρει ότι κάποτε υπήρχαν δεκάδες βραχώδεις πλανήτες που... εκδιώχθηκαν από τους μεγαλύτερους. The solar system may have once hosted several large rocky planets close to the sun, like Kepler 11 (illustrated) does, before Jupiter swept them away.

Μια νέα θεωρία αναφέρει ότι κάποτε στο ηλιακό μας σύστημα υπήρχαν δεκάδες βραχώδεις πλανήτες οι οποίοι εξοστρακίστηκαν από τους γίγαντες αερίου έξω από αυτό.

Τα σενάρια

This diagram shows the orbital distribution of extrasolar planets smaller than Jupiter that have been detected by the Kepler mission, in comparison to the orbits of Mercury, Venus, Earth, and Mars. Most of these extrasolar planets are much closer to their host stars than the innermost planets of our solar system are to the sun. (Credit: Batygin and Laughlin, PNAS)

Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες για την εξέλιξη του ηλιακού μας συστήματος. Οι περισσότερες από αυτές συγκλίνουν στο ότι στην αρχική του μορφή το ηλιακό μας σύστημα ήταν εντελώς διαφορετικό από ότι σήμερα. Οι γίγαντες αερίου (Δίας, Κρόνος, Ουρανός, Ποσειδώνας) ήταν πολύ πιο κοντά στο Ήλιο και υπήρχαν και υπήρχαν και κάποιοι ακόμη μικρότεροι πλανήτες. Η κάθε θεωρία προβάλει και διαφορετικό αριθμό πλανητών πέραν των τεσσάρων αέριων γιγάντων.

‘Ομως όλες αυτές οι θεωρίες συμφωνούν πως η κίνηση των τεσσάρων γιγάντων αερίου και οι βαρυτικές τους έλξεις και αλληλεπιδράσεις είτε εξοστράκισαν κάποιους από τους άλλους πλανήτες είτε τους υποχρέωσαν να συγκρουστούν μεταξύ τους και να καταστραφούν. ‘Ολες οι θεωρίες επίσης συμφωνούν ότι αυτή η χαοτική κατάσταση που επικράτησε στην πρώτη περίοδο ύπαρξης του ηλιακού μας συστήματος ισορρόπησε με την μετακίνηση των τεσσάρων γιγάντων αερίου στις θέσεις που βρίσκονται σήμερα.

Όταν οι τέσσερις γίγαντες αερίου εγκαταστάθηκαν στα σημεία που βρίσκονται σήμερα σύμφωνα με κάποιες θεωρίες έγινε εφικτός ο σχηματισμός των εσωτερικών βραχωδών πλανητών από τα εναπομείναντα υλικά του δίσκου κοσμικής ύλης γύρω από τον νεαρό Ήλιο. Μια πρόσφατη θεωρία διαφοροποιείται αναφέροντας ότι Άρης, Αφροδίτη, Ερμής και η Γη δημιουργήθηκαν από τα υλικά που προέκυψαν από τις συγκρούσεις της πρώτης γενιάς πλανητών που προαναφέραμε.

Η νέα θεωρία

Νέα θεωρία αναφέρει ότι κάποτε υπήρχαν δεκάδες βραχώδεις πλανήτες που... εκδιώχθηκαν από τους μεγαλύτερους. This snapshot from a new simulation depicts a time early in the solar system's history when Jupiter likely made a grand inward migration (here, Jupiter's orbit is the thick white circle). As it moved inward, Jupiter picked up primitive planetary building blocks, or planetesimals, and drove them into eccentric orbits (turquoise) that overlapped the unperturbed part of the planetary disk (yellow), setting off a cascade of collisions that would have ushered any interior planets into the sun. Credit: K.Batygin/Caltech

Την εξέλιξη του ηλιακού μας συστήματος αποφάσισαν να μελετήσουν άλλοι δύο επιστήμονες. Ο Νέιθαν Κέιμπ, του Κέντρου Αστροφυσικών Ερευνών CIERA του αμερικανικού Πανεπιστημίου Northwestern University και ο Τζον Τσέιμπερς του Τμήματος Επίγειου Μαγνητισμού του Ινστιτούτου Carnegie στην Ουάσιγκτον σχεδίασαν και «έτρεξαν» χιλιάδες προσομοιώσεις. Τα αποτελέσματα αυτών των προσομοιώσεων ανέδειξαν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Ένα πολύ ενδιαφέρον δεδομένο που προέκυψε είναι ότι οι τέσσερις γίγαντες αερίου εγκαταστάθηκαν στα σημεία που βρίσκονται σήμερα πριν σχηματιστεί η Γη.

Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι εκτός από τους τέσσερις γίγαντες αερίου στο πρώιμο ηλιακό σύστημα είχαν δημιουργηθεί όχι ένας όχι δύο όχι πέντε αλλά δεκάδες βραχώδεις πλανήτες μικρού μεγέθους παρόμοιου με αυτό του Άρη ή της Γης! Σύμφωνα με τους ερευνητές οι βαρυτικές δυνάμεις των τεσσάρων γιγάντων αερίου οδήγησαν το σύνολο αυτών των πλανητών έξω από το ηλιακό μας σύστημα.

Οι ερευνητές στο άρθρο τους στην υπηρεσία διαδικτυακών προδημοσιεύσεων Arxiv πάντως δεν δίνουν μια εξήγηση για την ύπαρξη της Γης και των άλλων βραχωδών πλανητών του ηλιακού μας συστήματος από την στιγμή που αποκλείουν την πιθανότητα συγκρούσεων κάποιων εκ των βραχωδών πλανητών που σύμφωνα με τις προσομοιώσεις τους προϋπήρξαν.

Προϊόν συγκρούσεων και ο Καυτός Δίας;

It's like something out of an interplanetary chess game. Astrophysicists have found that a close encounter with Jupiter about four billion years ago may have resulted in another planet's ejection from the Solar System altogether. Don't be fooled by Jupiter's romantic exterior, warn researchers. Credit: Image courtesy NASA/JPL/Space Science Institute

Στην υπηρεσία διαδικτυακών προδημοσιεύσεων Arxiv ταυτόχρονα με τη νέα θεωρία για τον σχηματισμό του ηλιακού μας συστήματος δημοσιεύεται και μια ενδιαφέρουσα θεωρία για τον σχηματισμό των πλανητών που έχουν γίνει ευρύτερα γνωστοί με τον όρο «Καυτός Δίας». Καυτός Δίας ή αλλιώς Θερμός Δίας είναι ονομασία εξωηλιακής κατηγορίας μεγάλων πλανητών αερίου με μάζα περίπου παρόμοια η μεγαλύτερη του Δία. Οι πλανήτες αυτοί έχουν πολύ υψηλή θερμοκρασία επειδή κινούνται σε πολύ κοντινή απόσταση από το μητρικό του άστρο. Μάλιστα αυτοί ήταν οι πρώτοι πλανήτες που εντοπίστηκαν μακριά από το ηλιακό μας σύστημα.

Jupiter is thought to have migrated inward toward the sun before retreating to its current position in the solar system. (Photo credit: NASA/Cassini)

Οι πρώτοι εξωηλιακοί πλανήτες που ανακαλύφτηκαν ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία πλανητών. Ο Αάρον Μπόλει, του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ του Καναδά υποστηρίζει ότι μπορεί οι γίγαντες αερίου να υποχρεώνουν μικρότερους πλανήτες να συγκρούονται μεταξύ τους όμως και εκείνοι είναι προϊόντα τέτοιων συγκρούσεων. Σύμφωνα με τον ερευνητή νεαροί σε ηλικία πλανήτες συγκρούονται και από αυτές τις συγκρούσεις σχηματίζεται ο πυρήνας ενός Καυτού Δία.

Πηγές: U-C Santa Cruz: Wandering Jupiter accounts for our unusual solar system.
Caltech: New Research Suggests Solar System May Have Once Harbored Super-Earths.
ScienceNews: Earth, neighbors weren’t the first rocky planets in the solar system.

Πολεμιστής ή ιερέας; Warrior or priest?

Λεπτομέρεια της χρυσής αλυσίδας που βρέθηκε στον τάφο της Πύλου (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Detail of the golden chain found in the tomb of Pylos. Credit: Ministry of Culture and Sports

Μια χρυσή αλυσίδα με ασύμμετρες αποστάσεις μεταξύ των τριών χαντρών της, που έγιναν επίτηδες για άγνωστο λόγο, η απουσία άλλων ταφών στη γύρω περιοχή και η ύπαρξη οστράκων κάτω από τον σκελετό που θα βοηθήσουν στην ακρίβεια της χρονολόγησής του, ήταν μερικές από τις πληροφορίες που έδωσε το ζεύγος των Αμερικανών αρχαιολόγων, Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ, ως προς τα πρόσφατα ευρήματα της Πύλου.

 Η αρχαιολόγος Σάρον Στόκερ κρατά τη χρυσή αλυσίδα (φωτ. ΥΠΠΟΑ).

Στην ενημέρωση του υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Αριστείδη Μπαλτά, που έγινε την περασμένη Τετάρτη παρουσία δημοσιογράφων, παρευρέθηκαν επίσης η γ.γ. του ΥΠΠΟ Μαρία Ανδρεδάκη-Βλαζάκη, και η Έφορος Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, Ευαγγελία Μηλίτση.

Σχεδιαστική αναπαράσταση της ταφής της Πύλου (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Digital depiction of the tomb. Credit: Ministry of Culture and Sports

Ο υπουργός χαρακτήρισε τη συνάντηση «μια νέα μορφή επικοινωνίας» που μπορεί ενδεχομένως κάποτε να γίνεται πιο συστηματικά στην τηλεόραση, «με χαμηλούς τόνους, παιδαγωγικά για το ευρύ κοινό και επιστημονικά στο μέτρο του δυνατού που μπορεί να αντέξει μια δημόσια συζήτηση σαν αυτή». Σημείωσε ότι η αρχαιολογία είναι μια δύσκολη και πολύ γοητευτική επιστήμη, με τη δική της πειθαρχία και σύνθετη μεθοδολογία, η οποία πρέπει να αφήνεται να γίνεται όσο καλύτερα μπορεί χωρίς παρεμβάσεις, ενώ χαριτολογώντας είπε ότι ο τάφος «χρονολογείται 1.300 χρόνια πριν από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου».

Σφραγίδες, δακτυλίδια και λαβή χρυσού κύπελλου στον τάφο της Πύλου (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Seals, rings and the handle of a golden cup in the tomb of Pylos. Credit: Ministry of Culture and Sports

Ως προς τα ευρήματα, ο κ. Ντέιβις ανέφερε ότι πρόκειται για τάφο άνδρα πολεμιστή, μεταξύ 30 με 35 ετών, για τον οποίο δεν έχουμε άλλες πληροφορίες, π.χ. τα αίτια θανάτου του, καθώς χρειάζεται να μελετηθεί πρώτα το σκελετικό υλικό. «Πρέπει να ήταν πολεμιστής, μπορεί να ήταν ιερέας. Στην αρχαιότητα, ο ίδιος άνθρωπος μπορούσε να γίνει πολεμιστής, να είναι βασιλέας ή ιερέας, εξαρτάται από την εποχή και από τον ρόλο που είχε, μήνα με μήνα. Δεν μπορούμε να δώσουμε ένα μοναδικό ρόλο στον άνδρα του τάφου», επισήμανε. «Γίνεται σύγκριση με παλαιότερα ευρήματα που θα βοηθήσουν στην αποσαφήνιση αποριών του παρελθόντος. Είναι ένας πολύ πλούσιος αδιατάρακτος τάφος κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί συνήθως οι τάφοι που βρίσκονται είναι συλημένοι. Δεν υπάρχει ανακομιδή και αυτό είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να ερευνηθούν τα ευρήματα επί τόπου», τόνισαν οι ανασκαφείς, καθώς και η γ.γ. του ΥΠΠΟ.

Πύλος 2015: Άποψη της ανασκαφής (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Pylos 2015: View of the excavation. Credit: Ministry of Culture and Sports

Τα ευρήματα προορίζεται να εκτεθούν σε ειδικές προθήκες στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας του Δήμου Πύλου-Νέστορος, αφού πρώτα αναβαθμιστεί κτιριολογικά, οι δε σχετικές μελέτες, όπως ενημέρωσε η κα Μηλίτση, θα έχουν ολοκληρωθεί ως το τέλος Δεκεμβρίου. Την ίδια περίοδο θα παραδοθεί και το νέο σύγχρονο στέγαστρο του Ανακτόρου του Νέστορος, που αυτή τη στιγμή είναι κλειστό και το οποίο αναμένεται να ανοίξει αρχές Μαρτίου.

Πύλος 2015: Άποψη της ανασκαφής (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Pylos 2015: View of the excavation. Credit: Ministry of Culture and Sports

Ο τάφος της Πύλου, που βρέθηκε κοντά στον Ανάκτορο και χρονολογείται περίπου το 1500 π.Χ., αποτελεί την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας που έχει έρθει στο φως τα τελευταία εξήντα πέντε χρόνια, όπως ενημέρωσε εξαρχής το υπουργείο. Τα ευρήματά του είναι εντυπωσιακά (κάποια αντίστοιχα με εκείνα που βρέθηκαν στο Βαφειό Λακωνίας και στις Μυκήνες και κάποια μοναδικά) είτε πρόκειται για χρυσά αντικείμενα, όπως τα τέσσερα σφραγιστικά δαχτυλίδια και η αλυσίδα μήκους 0,76 μ., τα άκρα της οποίας καταλήγουν σε φύλλα κισσού, είτε για χάλκινα, όπως το επίμηκες ξίφος με την ελεφαντοστέινη λαβή, που είναι επικαλυμμένη με χρυσό –σπάνια τεχνική που μιμείται την κεντητική–, για σφραγιδόλιθους, όπως οι 50 με τα περίτεχνα εγχάρακτα σχέδια μινωικής τεχνοτροπίας, είτε για πολύτιμους λίθους, όπως οι 1.000 ψήφοι.

Λεπτομέρεια της χρυσής αλυσίδας που βρέθηκε στον τάφο της Πύλου (φωτ. ΥΠΠΟΑ). Detail of the golden chain found in the tomb of Pylos. Credit: Ministry of Culture and Sports.

Οι ανασκαφείς είναι από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι (Οχάιο, ΗΠΑ), το ανασκαφικό πρόγραμμα του οποίου διεξήχθη από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών κατόπιν άδειας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Όλες οι εργασίες διενεργήθηκαν υπό την άμεση εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45 αρχαιολόγοι, εξειδικευμένοι επιστήμονες και φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων από πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελένη Μάρκου).

Faces. Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή φωτογραφία μετά το 1990. FACES. European Portrait Photography since 1990

Η έκθεση διερευνά τις σημαντικές εξελίξεις που σημειώθηκαν στην ευρωπαϊκή φωτογραφία πορτρέτου από το 1990 έως σήμερα. Παρουσιάζει ένα ρεύμα που τείνει να εστιάσει στο άτομο σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον. Η ιστορία, η μνήμη, η πολιτική, ακόμη και το πού ζει το φωτογραφιζόμενο υποκείμενο (η πόλη ή η χώρα του), όλα παίζουν έναν ρόλο. Αυτές οι εξελίξεις που παρατηρούνται στη συγκεκριμένη τεχνοτροπία, έχουν συντελεστεί με φόντο τη ραγδαία μεταμόρφωση της ευρωπαϊκής ζωής, την οποία έχει προκαλέσει η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση, η έλευση του διαδικτύου και η οικονομική ενοποίηση – αλλαγές που έχουν στρέψει την προσοχή στην έννοια της «ταυτότητας».

Οι φωτογράφοι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες που επελέγησαν γι’ αυτήν την έκθεση έχουν εν γένει βαθύτατη επίγνωση της πλούσιας παράδοσης η οποία αναπτύχθηκε εδώ και αιώνες στην προσωπογραφία. Στο έργο τους, άλλοτε αναφέρονται σκόπιμα σε αυτήν και άλλοτε παίζουν με τις ιστορικές συμβάσεις. Ενώ τα ζωγραφικά πορτρέτα παραδοσιακά απεικονίζουν ανθρώπους από ανώτερη κοινωνική τάξη ή κατέχοντες σημαντικές θέσεις στην κοινωνία, οι σύγχρονοι πορτρετίστες συχνά επιλέγουν να αποτυπώσουν συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες σε στιγμές της καθημερινής ζωής τους. Παρά τις διαφορές στη δουλειά αυτών των καλλιτεχνών, κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η συμπονετική, ανθρωπιστική αντιμετώπιση των θεμάτων τους.

Μια σημαντική σύμπραξη τριών ευρωπαϊκών φορέων, η έκθεση «FACES. Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή φωτογραφία μετά το 1990», έρχεται στην Ελλάδα! Το BOZAR Centre for Fine Arts (Bρυξέλλες, Bέλγιο), το Nederlands Fotomuseum (Ρότερνταμ, Ολλανδία) και το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, έχοντας συνεργαστεί τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζουν αυτήν τη μεγάλη, διεθνών προδιαγραφών, έκθεση, καθώς και τον κατάλογο που τη συνοδεύει.

This is an important collaboration of three European institutions; the BOZAR Centre for Fine Arts (Brussels, Belgium), the Nederlands Fotomuseum (Rotterdam, the Netherlands) and the Museum of Photography in Thessaloniki, who after a fruitful collaboration, present an exhibition of international stature along with its catalogue.

Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας σημαντικής συνέργειας, που ενισχύει το διεθνές προφίλ του Μουσείου Φωτογραφίας και το εντάσσει στο ευρωπαϊκό δίκτυο πολιτιστικών φορέων, ενώ ταυτόχρονα προβάλει τη χώρα μας στο εξωτερικό.

It is a synergy which reinforces each institution’s international profile, and promotes European photography as well as each country’s national artists.

Η έκθεση, πριν φτάσει στη Θεσσαλονίκη, παρουσιάστηκε με εξαιρετική επιτυχία στις Βρυξέλλες και έπειτα στο Ρότερνταμ, στους χώρους των δύο συνδιοργανωτών, συγκεντρώνοντας χιλιάδες επισκέπτες και αποσπώντας τα θερμά σχόλια του διεθνή Τύπου. Παράλληλα, είναι υποψήφια στα Global Fine Art Awards 2015 στο Miami!

The exhibition has already been shown with great success first in Brussels and then in Rotterdam in both institutions; it was embraced by the public and by the international press. This is underlined by its nomination in the Global Fine Art Awards 2015 which will take place in Miami!

Αυτή η έκθεση συγκεντρώνει περίπου 200 έργα 32 φωτογράφων και εικαστικών από 20 χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ιρλανδία, Ισπανία, Ισραήλ, Ιταλία, Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Ουκρανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σουηδία, Τσεχία, Φιλανδία), οι οποίοι τα τελευταία 25 χρόνια συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού φωτογραφικού πορτρέτου. Μεταξύ αυτών και τρεις Έλληνες, ο Στράτος Καλαφάτης, ο Νίκος Μάρκου και ο Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, που δίνουν ο καθένας με το δικό του τρόπο και ύφος, μια άλλη ματιά επάνω στη θεματική του πορτρέτου.

It showcases around 200 works by 32 photographers and artists from 20 countries (Austria, Belgium, France, Germany, Switzerland, Greece, USA, Ireland, Spain, Israel, Italy, Great Britain, The Netherlands, Ukraine, Poland, Portugal, Slovakia, Sweden, Czech Republic, Finland), who have left their mark in the course of these 25 years in the genre of portrait photography.

Πρόκειται για την πρώτη έκθεση φωτογραφίας που αναζητά με το βλέμμα προς το παρελθόν τις ενδιαφέρουσες εξελίξεις που έχουν συμβεί στο ευρωπαϊκό φωτογραφικό πορτρέτο από το 1989, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Σηματοδοτεί μία τάση στο εν λόγω είδος, φέρνοντας στο προσκήνιο το άτομο – επώνυμο ή ανώνυμο – και την κοινωνική ή πολιτιστική του ταυτότητα. Αυτή η καλλιτεχνική εξέλιξη διαδραματίζεται έχοντας ως φόντο τις εξαιρετικά ταχείες αλλαγές που έγιναν στην Ευρώπη, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης, της επικράτησης του ίντερνετ και της ευρωπαϊκής ενοποίησης: αλλαγές που έχουν επηρεάσει την έννοια της «ταυτότητας» από το 1990. Στόχος της έκθεσης είναι να εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις παραπάνω θεματικές, καθώς και τη σχέση μεταξύ υποκειμένου, παρατηρητή και φωτογράφου.

This is the first exhibition which looks back on the interesting developments which European portrait photography has experienced since 1989, after the Fall of the Berlin Wall. It signals a trend in the genre whereby the individual – famous or anonymous – and his or her social and cultural identity occupy centre stage. This artistic development takes place against the background of extremely rapid changes within Europe due to globalisation, migration, the advent of the internet and economic unification: changes which have focused on the notion of ‘identity’ since 1990. The exhibition raises questions about identity, culture and history and the relationship between the subject, the observer and the photographer.

Όπως λέει ο επικεφαλής επιμελητής της έκθεσης Frits Gierstberg, «Με τη φωτογραφία είμαστε εντελώς βέβαιοι πως αυτό που κοιτάμε είναι μια απεικόνιση, ένα επινόημα, μια κατασκευή και όχι ένα άτομο καθαυτό. Ωστόσο, το πορτρέτο μας επιτρέπει να βιώσουμε και μια σύγκρουση με το “άλλο άτομο”. Καθώς κοιτάμε ένα πορτρέτο, βλέπουμε πρώτα απ’ όλα το βλέμμα. Ερευνάμε αρχικά τα μάτια, σχεδόν ενστικτωδώς. Μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου έχουμε εκτιμήσει το βλέμμα, την έκφραση του προσώπου και τη στάση. Η εικόνα τότε γίνεται το φευγαλέο αφηρημένο υποκατάστατο μιας πραγματικής συνάντησης. Αυτό δίνει στο πορτρέτο μια ιδιαίτερη αύρα, που δεν απαντά στα φωτογραφικά τοπία, στις νεκρές φύσεις και στις σκηνές δρόμου. Καθιστά το φωτογραφικό πορτρέτο ξεχωριστό είδος, ακόμα και εντός της ίδιας της φωτογραφικής τέχνης. Το πορτρέτο επιδρά στην ανθρώπινη εμπειρία μας. Κάνει έκκληση στο αίσθημα ανθρωπιάς μας. Διατυπώνει μια ταυτότητα για το άλλο άτομο ή εγείρει ερωτήματα, πράγμα που οδηγεί σε ένα βαθμό ενσυναίσθησης καθώς βάζουμε τον εαυτό μας, ορθολογικά ή συναισθηματικά, στη θέση του απεικονιζόμενου. Κατά δεύτερο λόγο, κάνοντάς μας να διερωτηθούμε για την ταυτότητά μας ως θεατών, το πορτρέτο λειτουργεί σαν καθρέφτης. Πρέπει να σχετιστούμε με το άλλο άτομο, και κάνοντας το, βλέπουμε τον εαυτό μας. Αυτό συμβαίνει μόνο αν η εικόνα του άλλου ατόμου είναι αξιόπιστη».

As Frits Gierstberg, the head curator of the exhibition mentions: “With photographs, we are perfectly aware that what we are looking at is an image, a fabrication, a construction, and not a person as such. Yet a portrait does allow us to experience a confrontation with ‘the other person’. As we look at a portrait, we see the look first of all. We search out the eyes first, almost instinctively. Within a fraction of a second, we have assessed that look, his or her facial expression and the posture. The image then becomes the fleeting abstract substitute for a meeting in the flesh. This gives a portrait a special aura, which is foreign to photographic landscapes, still lifes and street scenes. This makes a photo portrait an exceptional genre, even within photography itself. The portrait has an effect on our experience of being human. It appeals to our sense of humanity. It postulates an identity for the other person or it raises questions, which leads to a degree of empathy as we put ourselves, rationally or emotionally, in the depicted person’s place. Secondly, in questioning our identity as a beholder, the portrait acts as a mirror. We have to relate to the other person, and by doing so, we see ourselves. This happens only if the image of that other person is a credible one”.

Οι φωτογράφοι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες που επελέγησαν γι’ αυτήν την έκθεση έχουν εν γένει βαθύτατη επίγνωση της πλούσιας παράδοσης η οποία αναπτύχθηκε εδώ και αιώνες στην προσωπογραφία. Στο έργο τους, άλλοτε αναφέρονται σκόπιμα σε αυτήν και άλλοτε παίζουν με τις ιστορικές συμβάσεις. Ενώ τα ζωγραφικά πορτρέτα παραδοσιακά απεικονίζουν ανθρώπους από ανώτερη κοινωνική τάξη ή κατέχοντες σημαντικές θέσεις στην κοινωνία, οι σύγχρονοι πορτρετίστες συχνά επιλέγουν να αποτυπώσουν συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες σε στιγμές της καθημερινής ζωής τους. Παρά τις διαφορές στη δουλειά αυτών των καλλιτεχνών, κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η συμπονετική, ανθρωπιστική αντιμετώπιση των θεμάτων τους. Οι τυπολογικές σειρές πορτρέτων που δημιούργησε ο εικαστικός καλλιτέχνης Thomas Ruff στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 (μέρος των οποίων εκτίθεται εδώ), έπαιξαν καίριο ρόλο στην εξέλιξη της φωτογραφίας πορτρέτου. Ο Ruff απάλλαξε το πορτρέτο από κάθε εξωτερικότητα, μετατρέποντάς το σε καθαρή εικαστική εικόνα. Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, αρχίζοντας από αυτήν την tabula rasa, πολλοί ακόμη φωτογράφοι αναζήτησαν νέες μορφές και νέες προσεγγίσεις στο είδος.

The photographers and visual artists selected for this exhibition are generally keenly aware of the continent’s rich, centuries-old tradition of portrait painting. They sometimes make deliberate reference to it or play around with historical conventions in their work. Whereas portraits have traditionally featured people of high social class or occupying important positions within society, these modern portraitists often choose to depict ordinary men and women involved in their everyday lives. However varied their work may be, its common feature is their compassionate, humanistic view of their subjects.

Τα επιλεγμένα έργα ακολουθούν μια μακρά Ευρωπαϊκή παράδοση αποτύπωσης ή απεικόνισης, ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων, θέτοντας ανοιχτά ερωτήματα για τον τρόπο συγκρότησης της ταυτότητας και των δημιουργικών πρακτικών μέσα από τις παρακάτω ενότητες: To πρόσωπο ως μάσκα, Tabula Rasa, Παράδοση και Καινοτομία, Η πόζα και η ανθρώπινη προοπτική, Κουλτούρα και Τόπος, Ταυτότητα εντός της ομάδας, Δημόσιο και Ιδιωτικό, Επίσημο και Ανεπίσημο.

The selected works, by combining artistic with social development, stand in a long European tradition of the portrayal or imagination of an individual person or a group of individuals, while also posing open questions regarding identity and artistic practices. The exhibition presents the works in the following sections: The Face as a mask, Tabula Rasa, Tradition and Innovation, The pose and the human perspective, Culture and Location, Identity within the group, Private and Public, Formal and Informal.

Συμμετέχοντες δημιουργοί: Tina Barney, Sergey Bratkov, Koos Breukel, Clegg & Guttmann, Anton Corbijn, Christian Courrèges, Denis Darzacq, Luc Delahaye, Rineke Dijkstra, Jitka Hanzlová, Alberto García-Alix, Boris Mikhailov, Hellen van Meene, Jorge Molder, Lucia Nimcova, Adam Pańczuk, Dita Pepe, Anders Petersen, Paola De Pietri, Jorma Puranen, Thomas Ruff, Clare Strand, Beat Streuli, Thomas Struth, Juergen Teller, Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek, Stephan Vanfleteren, Manfred Willmann, Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, Στράτος Καλαφάτης, Νίκος Μάρκου.

Participating photographers: Tina Barney, Sergey Bratkov, Koos Breukel, Clegg & Guttmann, Anton Corbijn, Christian Courrèges, Denis Darzacq, Luc Delahaye, Rineke Dijkstra, Jitka Hanzlová, Konstantinos Ignatiadis, Alberto García-Alix, Stratos Kalafatis, Boris Mikhailov, Nikos Markou, Hellen van Meene, Jorge Molder, Lucia Nimcova, Adam Pańczuk, Dita Pepe, Anders Petersen, Paola De Pietri, Jorma Puranen, Thomas Ruff, Clare Strand, Beat Streuli, Thomas Struth, Juergen Teller, Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek, Stephan Vanfleteren, Manfred Willmann.

Χώροι: 1. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α’, 1ος όροφος, Λιμάνι) & – ανοιχτά από 11/09/15 2. παράρτημα ΜΦΘ-κτίριο πρώην Αποθηκών Στρατού (Α’ Προβλήτα, Λιμάνι) – ανοιχτά από 26/09/15.

Locations: 1. Museum of Photography Thessaloniki (Warehouse Α’, 1st floor, Port) – open from 11/09/15, 2. TMP annex-Army Warehouses (Dock A’, Port) – open from 26/09/15.