Σύνδεση της σκοτεινής ενέργειας με τον μηχανισμό Higgs; Dark energy could be the offspring of the Higgs boson

Energy release: conceptual computer artwork of a reaction at the atomic level. Photo: SCIENCE PHOTO LIBRARY

Σε μια πρωτότυπη ιδέα κατέληξαν δύο φυσικοί από τις Ηνωμένες Πολιτείες, στην οποία συνδέουν το σωματίδιο Χιγκς με το φαινόμενο της σκοτεινής ενέργειας. Σύμφωνα με τους Lawrence Krauss του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, και James Dent του Πανεπιστημίου της Λουιζιάνα, το ίδιο το μποζόνιο Χιγκς μπορεί νασυμμετέχει στην επιταχυνόμενη διαστολή του Σύμπαντος.

Το Καθιερωμένο Πρότυπο περιλαμβάνει, πέρα από τα σωματίδια που αποτελούν την ύλη, τα σωματίδια-φορείς των δυνάμεων στη Φύση, πλην της βαρύτητας. Κάθε ένα από αυτά τα σωματίδια (μποζόνια), είναι αλληλένδετο με ένα αντίστοιχο πεδίο. Το μποζόνιο Χιγκς αν και δεν είναι φορέας κάποιας δύναμης είναι φορέας του πεδίου Χιγκς, που θεωρείται πως υπάρχει παντού στο Σύμπαν. Αντίθετα από τα υπόλοιπα πεδία της φύσης, δεν είναι διανυσματικό πεδίο, αλλά βαθμωτό, δεν έχει δηλαδή κατεύθυνση.

Spurred by the appearance of the long-anticipated Higgs boson, physicists Lawrence Krauss of Arizona State University in Tempe and James Dent of the University of Louisiana at Lafayette may be on the trail of why dark energy is so wimpy. "What we show is, if the Higgs exists – which it appears to – it can be a portal to new physics and in principle be associated with a new field, which could give an energy density in the universe that's of the right order of magnitude," says Krauss.

Όλα αυτά τα πεδία, δημιουργούν μια πυκνότητα ενέργειας που διαπερνά το Σύμπαν. Πριν την ανακάλυψη της σκοτεινής ενέργειας, οι φυσικοί ανησυχούσαν πως ακόμη και οι πιο απλές εκδοχές του Καθιερωμένου Προτύπου έδιναν τεράστιες ποσότητες ενέργειας, που θα οδηγούσαν το Σύμπαν σε μια αυξανόμενη διαστολή. Αυτό έδειχνε σχετικά απίθανο, μέχρις ότου παρατηρήσεις μακρινών σουπερνόβα έδειξαν πως το Σύμπαν όντως επιταχύνει τη διαστολή του. Όμως, το φαινόμενο που σήμερα αποκαλούμε σκοτεινή ύλη, δε συνάδει με τις προβλέψεις της πυκνότητας ενέργειας που δίνει το Καθιερωμένο Πρότυπο: η επιτάχυνση στη διαστολή είναι πολύ μικρότερη από την αναμενόμενη.

Αυτό που έδειξαν οι δύο φυσικοί, είναι πως το σωματίδιο Χιγκς μπορεί να συνδυαστεί με ένα νέο βαθμωτό πεδίο το οποίο θα έδινε τη σωστή πυκνότητα ενέργειας για το Σύμπαν. Σε περίπτωση που κάτι τέτοιο ισχύει, θα οδηγούσε στην ανακάλυψη νέων φυσικών φαινομένων. Πρόκειται για ένα πεδίο εκτός του Καθιερωμένου Προτύπου, που εν απουσία του πεδίουΧιγκς έχει μηδενική πυκνότητα ενέργειας.

Στο σημείο αυτό οι δύο φυσικοί κάνουν την πιο τολμηρή τους σκέψη, υιοθετώντας ένα ακόμη πεδίο, το πεδίο ενοποίησης, που υποτίθεται πως είναι το πεδίο που σχηματίζεται στις υψηλές ενέργειες από την ένωση όλων των υπόλοιπων πεδίων. Πρόκειται για μια ιδέα εμπνευσμένη από το όνειρο των φυσικών να ενοποιήσουν όλες τις θεμελιώδεις δυνάμεις σε μία ενοποιημένη θεωρία πεδίου. Το νέο βαθμωτό πεδίο, μέσω του πεδίου Χιγκς θα αλληλεπιδρά τότε με το ενοποιημένο πεδίο και θα αποκτά ενέργεια. Οι ενέργειες των δύο πεδίων είναι τότε αντίστροφες: όσο πιο ισχυρό είναι το ένα, τόσο πιο ασθενές είναι το άλλο. Σε αυτή την περίπτωση, το τελικό αποτέλεσμα είναι η σωστή πυκνότητα ενέργειας για το Σύμπαν, που θα εξηγούσε αυτή τη μικρή επιτάχυνση στη διαστολή του, και συνεπώς, το φαινόμενο της σκοτεινής ενέργειας.

Αν και πρόκειται για μια αξιόλογη εργασία, πέρα από το θεωρητικό κομμάτι θα πρέπει να δείξει την ισχύ της και πειραματικά, καθώς προβλέπει πεδία που δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ στη φύση. Αν μη τι άλλο, πρόκειται για την πρώτη φορά που ένας ακριβής υπολογισμός δίνει τόσο μικρές ποσότητες πυκνότητας ενέργειας για το Σύμπαν, που συμφωνούν με τις παρατηρήσεις για τη Σκοτεινή Ενέργεια.

Το τρένο της σοφίας. The train of wisdom

Paul Delvaux, Trains du Soir, 1957, Huile sur Bois, 110x170 cm, Bibliothèque municipalerdba.

Η σοφία δεν έχει καμία αντιστοιχία με τις γνώσεις ενός ανθρώπου. Στην πραγματικότητα, σοφία είναι όλα εκείνα που μένουν από τις γνώσεις κάποιου, όταν ο ίδιος αποποιείται όλα αυτά που έχει μάθει.

Paul Delvaux, La Gare Forestière, 1960, Huile sur Toile, 160x220 cm, Fondation Paul Delvaux, Saint-Idesbald.

Ξεκινάμε από ένα σταθμό που ονομάζεται άγνοια. Είναι ο σταθμός, στον οποίο μένουν όλοι εκείνοι που ούτε καν γνωρίζουν ότι δεν γνωρίζουν και, επομένως, δεν έχουν καμία ανάγκη να μάθουν. Αν κάποιος αποφασίσει ν’ ανέβει στο τρένο, είναι επειδή κάποιος του έχει απλώσει το χέρι. Αν ανέβει στο τρένο, και ακολουθήσει το σωστό δρόμο, θα φτάσει στον τόπο των ερευνητών.

Αν το κάνει καλά και δεν χάσει το δρόμο του θα φτάσει στον επόμενο σταθμό. Τον σταθμό των δασκάλων. Κάποιοι από τους δασκάλους αποφασίζουν να διδάξουν, ενώ ορισμένοι θέλουν να μείνουν μόνοι με τις γνώσεις τους. Αν ένας δάσκαλος ζήσει πολλά πράγματα για πολλά χρόνια, ίσως καταφέρει να ανέβει ξανά στο τρένο για να φτάσει στον σταθμό της σοφίας, που είναι ο τελευταίος. Είναι ο τόπος όπου ζούν όλοι αυτοί που ούτε καν γνωρίζουν ότι γνωρίζουν.

Είναι αστείο, αλλά αν ρωτήσεις έναν πραγματικά σοφό, θα σου απαντήσει “δεν γνωρίζω αν γνωρίζω”, όπως ακριβώς θα σου απαντούσε ένας αδαής. Ίσως γι’ αυτό σε αυτή την κοινωνία που ζούμε θεωρούμε αδαείς κάποιους σοφούς και κάποιους αδαείς τους θεωρούμε σοφούς.

Χόρχε Μπουκάι

Ακραία λατρευτικά δρώμενα στην αρχαία Μεσσηνία. The Sanctuary of Artemis Limnatis in ancient Messinia

Το ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος (στη μεγάλη φωτογραφία και αριστερά) μετά την ολοκλήρωση των εργασιών διαμόρφωσης και αποκατάστασης. Δεξιά, αναπαράσταση του ιωνικού ναΐσκου με το λατρευτικό άγαλμα της κυνηγέτιδος θεότητας.

Θυσίες στον βωμό των θεών, αιώνες πριν. Στη Μεσσήνη, η οποία άκμασε μεν κατά την ελληνιστική εποχή, τα ιερά της όμως ήταν πανάρχαια, οι θυσίες άγριων και μη θηλαστικών ζώων και πτηνών μαζί με την καύση καρπών αποτελούσαν κοινές τελετουργικές πράξεις. Η Άρτεμις Λιμνάτις, την οποία ο καθηγητής κ. Πέτρος Θέμελης , ανασκαφέας της Μεσσήνης, ταυτίζει με τη Λαφρία, την οποία παραδίδει και ο Παυσανίας, λατρευόταν με αυτόν τον τρόπο. Παρόμοιες τελετές γίνονταν και στο πλαίσιο της λατρείας της Ειλειθυίας και των Κουρήτων, τα ιερά των οποίων βρίσκονται επίσης στη Μεσσήνη, σε μια πλαγιά του βουνού της Ιθώμης.

Το Ιερό της Λιμνάτιδος. Στα σύνορα Λακωνίας Μεσσηνίας υπήρχε το Ιερό της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος, όπου φημολογείται πως βρήκε το θάνατο ο βασιλιάς της Σπάρτης Τήλεκλος. Η Άρτεμις Λιμνάτις λατρευόταν συνήθως σε υγρά και βαλτώδη μέρη ως Θεά της ευφορίας. Από τους προ των Μεσσηνιακών πολέμων χρόνους γινόταν ετήσια γιορτή και χορός παρθένων από τη Μεσσηνία και Λακωνία. Το ιερό βρισκόταν στη θέση Βόλυμος, ψηλά στον Ταΰγετο, έξη περίπου χιλιόμετρα από την Αρτεμίσιο στη σημερινή Αλαγονία, στη θέση της Παναγίας Βολυμνιώτισσας και από ευρεθείσες επιγραφές προκύπτει ότι γίνονταν και αγώνες τους ρωμαϊκούς χρόνους με αφετηρία τη νίκη του Ακτίου (31 π.Χ.).

Ο Παυσανίας λοιπόν αναφέρεται ιδιαιτέρως σε αυτά τα ακραία λατρευτικά δρώμενα, κατά τα οποία έριχναν στη φωτιά ζωντανά ζώα. Πρόκειται ωστόσο για ένα άγριο μεν, πλην πανάρχαιο έθιμο, όπως λέει ο κ. Θέμελης, που είχε σχέση με τη λατρεία των χθόνιων θεοτήτων. Οι Μεσσήνιοι γνώρισαν και υιοθέτησαν τη λατρεία της Λαφρίας από τους Καλυδωνίους, όταν ως φυγάδες είχαν παραμείνει για ένα διάστημα στη Ναύπακτο, όπως προσθέτει ο ίδιος. Και αυτό το ολοκαύτωμα μάλιστα ήταν ανάλογο με τα λατρευτικά δρώμενα που τελούνταν και στην περιοχή της Πάτρας.

Πόρπη με τη μορφή σειρήνας. Αρτεμισία (ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος). 6_0ς αι. π.Χ.

Μια περισσότερο ακραία παράδοση εξάλλου, η οποία αναφέρεται σε γραπτές πηγές, μιλάει για τον μεσσήνιο στρατηγό Αριστομένη, ο οποίος θυσίασε στον Ιθωμάτα Δία 300 αιχμαλώτους, όπως υπενθυμίζει ο κ. Θέμελης. Μεταξύ τους μάλιστα ήταν και ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων Θεόπομπος, ως «ιερείον ευγενές». Μια ανθρωποθυσία δηλαδή ανάλογη με εκείνες οι οποίες γίνονταν για τον Λύκαιο Δία σε μια εποχή απέλπιδων προσπαθειών εξευμένισης των θεών.

Μόλις πριν από λίγο καιρό ολοκληρώθηκαν οι εργασίες διαμόρφωσης και αποκατάστασης στο ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος, το οποίο βρίσκεται στη θέση Σπέλουζα, ΒΑ του χωριού Μαυρομμάτι, σε πλάτωμα περίπου στο μέσον της απόστασης προς την κορυφή της Ιθώμης. Το ιερό - για την ακρίβεια, τα θεμέλια ενός ιωνικού ναΐσκου με δύο κίονες εν παραστάσει, βωμό και περίβολο τεμένους- ήταν εγκαταλειμμένο στην τύχη του από την εποχή κατά την οποία το έφερε στο φως ο γάλλος αρχαιολόγος Φιλίπ Λεμπάς, το 1844. Μία επιγραφή με τα ονόματα των ιερέων της Λιμνάτιδος οδήγησε στην ταύτιση του ιερού, ενώ μία ακόμη, που αναφέρει «ιέρειαν Λιμν[άτιδος] Αρτέμιδος» βρέθηκε κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα.

Ο επιμελής καθαρισμός του χώρου έχει αναδείξει τα κατάλοιπα του ιερού, στο μέσον του οποίου υπάρχει ακόμη η βάση από το άγαλμα της θεάς, το οποίο, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, ήταν έργο του μεγάλου μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος. Επίσης αποκαλύφθηκε ο βωμός. Πανάρχαιη προελληνική θεότητα της φύσης, της ζωής και του θανάτου, Πότνια Θηρών ήταν η Άρτεμις Λαφρία, το λατρευτικό άγαλμα της οποίας στη Μεσσήνη την εικόνιζε ως κυνηγέτιδα (θηρεύουσαν κατά τον Παυσανία), όπως ακριβώς και τη Λαφρία της Καλυδώνος. Και πώς μπορεί να τη φανταστεί κανείς; Σε χάλκινα νομίσματα της Μεσσήνης η θεά Αρτεμις στέκεται όρθια με κοντό χιτώνα και δόρυ στο δεξί χέρι, ακουμπώντας αριστερά σε κιονίσκο και συνοδευόμενη από σκύλο. Πρόκειται για μια απεικόνιση του λατρευτικού αγάλματος της Λαφρίας, όπως επισημαίνει ο κ. Θέμελης.

Αναπαράσταση του Ναού της Ειλειθυίας στην Ιθώμη (σχ. Ι. Νάκα).

Όσο για τα μικρά ιερά της Ειλειθυίας και των Κουρήτων (ένας λατρευτικός θάλαμος για την ακρίβεια), το πρώτο ήταν αφιερωμένο στην πανάρχαια επίσης, χθόνια θεότητα της ζωής και της φύσης αλλά και της γέννας. Γι΄ αυτό προσέτρεχαν σε αυτήν οι επίτοκες και αρτίτοκες γυναίκες, όπως μαρτυρούν και τα ανθρωπόμορφα ειδώλια με φουσκωμένη κοιλιά που βρέθηκαν στο ιερό.

Αεροφωτογραφία και κάτοψη ναΐσκου στην Ιθώμη, που ήταν αφιερωμένος στην Ειλείθυια και στους Κουρήτες. Η θέση του ιερού στην πλαγιά του βουνού και άλλα στοιχεία στο εσωτερικό του αποτελούν ενδείξεις για την ενάσκηση λατρείας χθόνιου χαρακτήρα, που έχει σχέση με θεότητα της φύσης. Τέτοια θεότητα θα μπορούσε να είναι η Ειλείθυια ή Ελεύθεια. Το παρακείμενο κτίσμα σε σχήμα Γ μπορεί να αποδοθεί στον ιερό θάλαμο των Κουρητών, όπου προφανώς γίνονταν προσφορές παντός είδους ζώων και ολοκαυτώματα, ανάλογα με εκείνα προς τιμήν της Λαφρίας στην Πάτρα, που αναφέρει ο Παυσανίας. Η Ειλείθυια και οι Κουρήτες είχαν άμεση σχέση με τον τοκετό και την προστασία των μικρών παιδιών. Κατ΄ αυτήν την έννοια φαίνεται να συνδέεται άμεσα το ιερό της Ειλειθυίας και των Κουρήτων με το ιερό του Διός Ιθωμάτα και τον γνωστό μύθο της απαγωγής του Διός - παιδός από τους τελευταίους.

Ο θάλαμος των Κουρήτων, που αναφέρει ο Παυσανίας, είναι το άλλο μικρό ιερό, το οποίο σχετίζεται με τον γνωστό μύθο της προστασίας του νεογέννητου Δία από τους Κουρήτες. Το ζήτημα είναι, όπως λέει ο κ. Θέμελης, ότι όσο πηγαίνει κανείς πιο βαθιά στον χρόνο τόσο περισσότερο οι λατρείες απομακρύνονται από τα ευκόλως παραδεκτά για την εποχή μας.

 

Ιερό Αρτέμιδος Λαφρίας και του Απόλλωνα. Sanctuary of Artemis Laphria & Apollo Laphrios

Το Λάφριο ή Λαφριαίο. Άποψη των ναών της Αρτέμιδος Λαφρίας και του Απόλλωνα. The sanctuary known as Laphrion was one of the most important Aetolian sanctuaries, dedicated to the cult of Apollo and Artemis. It lay to the southwest of the acropolis of Calydon and its area was enclosed by a circuit wall. The earliest evidence for cult practice on the site is dated to the Geometric period and it seems that the sanctuary remained in use until the Roman period, but flourished in the 6th century B.C. The sanctuary was identified in 1908 by G. Soteriadis and excavated by a Greek-Danish expedition in 1925-1935.

 

Από την κύρια νοτιοδυτική πύλη της οχύρωσης της Καλυδώνας άρχιζε η ιερά οδός που οδηγούσε στο Ιερό της Αρτέμιδος Λαφρίας, το δεύτερο σε σπουδαιότητα ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Τα ιερό που βρίσκεται δυτικά της κύριας πύλης και έξω από τα τείχη της πόλης καταλαμβάνει έναν ξεχωριστό λόφο. Η κύρια λατρευόμενη θεά ήταν η Άρτεμις, ενώ παράλληλα λατρευόταν και ο θεός Απόλλων. Η Άρτεμις είχε την ονομασία Λαφρία και ο Απόλλων Λάφριος, γι' αυτό το ιερό ήταν γνωστό ως Λάφριον ή Λαφριαίον. Για το όνομα υπάρχουν δύο ερμηνείες, είτε ότι οφείλεται σε κάποιον Λάφριο από τη Φωκίδα, ο οποίος αφιέρωσε το άγαλμα της θεάς στο ιερό της Καλυδώνας, είτε ότι λαφρία σημαίνει ελαφριά και αναφέρεται στο ότι η οργή της θεάς προς το βασιλιά της πόλης Οινέα έγινε με τον καιρό ελαφρύτερη, γιατί σε μια γιορτή ο Οινέας έκανε θυσίες σε όλους τους θεούς εκτός από την Άρτεμη. Οι αρχαιότερες ενδείξεις λατρείας ανάγονται στα γεωμετρικά χρόνια, όπως μαρτυρείται από αψιδωτό οίκημα αυτής της εποχής, και η μεγαλύτερη ακμή του ιερού τοποθετείται στα αρχαϊκά χρόνια.

Σχεδιαγραμματική κάτοψη του περιβόλου των τειχών της των Αιτωλών πόλεως Καλυδώνος, μετά του Ιερού της Λαφρίας Αρτέμιδος εκτός του περιβόλου των τειχών (Σ. Μασουρίδη, «Αρχαιολογικές ανακαλύψεις του Ινστιτούτου της Δανίας: Καλυδών (Αιτωλία)»), CORPUS 74 (2005), σ. 6).

Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. κατασκευάζονται οι πρώτοι ναοί, οι οποίοι ήταν ξύλινοι. Τα πολύχρωμα κεραμοπλαστικά στοιχεία που τους κοσμούσαν, όπως σίμες, ακρωτήρια, ακροκέραμα, γείσα, μετόπες κ.α. προσέδιδαν μνημειακή όψη στα κτήρια αυτά. Τα χρώματα που διατηρήθηκαν είναι λευκό, μαύρο, κίτρινο και ερυθρό. Στις ανασκαφές βρέθηκαν πολλά κομμάτια από τις στέγες των ναών και των θησαυρών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ζωγραφιστά ακροκέραμα με διακόσμηση γυναικείων μορφών ή ανθέων, σφίγγες και γοργόνεια που ήταν ακρωτήρια και μετόπες διακοσμημένες με μυθολογικά θέματα. Τη διακόσμηση των στεγών συμπλήρωναν οι υδρορροές σε σχήμα κεφαλής λιονταριών ή σκυλιών, από τα στόματα των οποίων έρρεαν τα νερά των στεγών. Από τα ωραιότερα δείγματα είναι τμήμα σίμης με παράσταση Νικών σε άρματα. Τα πρώτα κτήρια επισκευάζονται και δέχονται συμπληρώσεις έως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., ενώ στο χώρο του ιερού προστίθενται νέα οικοδομήματα. Τη μεγαλύτερη ακμή γνωρίζει το ιερό από τα αρχαϊκά έως και τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια.

Ruins of the Temple of Artemis Laphria in Kalydon: The fourth century BCE Sanctuary of Artemis Laphria, excavated by Danish archaeologists under the leadership of Frederick Poulsen in 1925-32 stood on a platform erected on a terrace which is supported by sixth century retaining walls. From its privileged position above a natural spur of the hills it is possible to see the Gulf of Corinth and the city of Messolonghi below. 

Ο μεγάλος ναός της θεάς είχε δύο φάσεις κατασκευής. Κύρια ήταν η αρχαιότερη, σύγχρονη με το μεγάλο τρίπλευρο εντυπωσιακό ανάλημμα, με μήκος στη ΒΔ πλευρά του 28,5μ. και ύψος 8,80μ., επάνω στο οποίο εδράζονταν το οικοδόμημα. Το ανάλημμα ήταν από τα σπουδαιότερα έργα και σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα M. Clemensen θα στοίχισε περισσότερο από τον ίδιο το ναό. Ο πρώτος ναός της Αρτέμιδος, με πρόδομο, οπισθόδομο και πτερό είχε την ανωδομή από ξύλο. Οι κίονες και ο θριγκός ήταν ξύλινοι με γραπτές μετόπες και με την παρουσία Σφιγγών στα ακρωτήρια. Έως και τον 5ο αιώνα π.Χ. το πτερό του ναού παρέμενε ξύλινο. Ο μεγάλος ναός αντικαταστάθηκε πλήρως από ένα νέο διπλάσιου μήκους κτήριο, εν μέρει ξύλινο. Η τελική φάση των κτηρίων που διατηρείται σήμερα, χρονολογείται γύρω στο 400 π.Χ., όταν ο μεγάλος ναός, διαστάσεων 32,26μ. x 14,90μ., έγινε πώρινος με μαρμάρινα κεραμίδια. 

Αναπαράσταση των κτισμάτων του Λαφριαίου Ιερού Καλυδώνος (Ε. Dyggve, Das Laphrion…, πίν. xxxv).  The most important monuments of the area are: 

• Temple of Artemis Laphria: It is situated on the summit of the precinct of the sanctuary and only its foundations are preserved. Three main architectural phases have been distinguished on the basis of fragments of terracotta trimmings found during the excavations. The first temple was built at the end of the 7th century B.C. and the last in 360 B.C. A chryselephantine (gold and ivory) statue of the goddess stood inside the temple.
• Treasures on the southeast side of the "sacred way":They were decorated with painted terracotta ornaments and date from the first half of the 6th century B.C.
• Remains of a Stoa: It is located in the north part of the precinct and dates from the 3rd-2nd century B.C. It seems that the structure was two-storeyed with two semicircular niches at the ends. 

Πρόκειται για δωρικό, περίπτερο εξάστυλο ναό με δεκατρείς κίονες στις μακρές πλευρές, με πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Στο εσωτερικό του φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο των Ναυπάκτιων καλλιτεχνών Μέναιχμου και Σοίδα, χρονολογούμενο περί το 460 π.Χ. Ο Παυσανίας μας παρέχει πληροφορίες, τόσο για το άγαλμα, όσο και για τη λατρεία της θεάς που περιελάμβανε ολόκαυστες θυσίες. Το άγαλμα και η λατρεία μεταφέρθηκαν στην Πάτρα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.

Aerial view of Kalydon: In this photograph, taken from the North, the terrace constructed below the temple of Artemisa Laphria is clearly visible in the center of the picture.  

Δυτικά του ναού και σε χαμηλότερο επίπεδο σώζονται τα θεμέλια μικρότερου ναού, διαστάσεων 15,65μ. x 10,45μ. που αποτελούνταν από πρόδομο και σηκό και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Εντός του ιερού υπήρχε και η στοά, ένα επίμηκες οικοδόμημα, μήκους 64μ. και πλάτους 11,40μ., με εσωτερική κιονοστοιχία και δίρριχτη στέγη. Η στοά πιθανόν προορίζονταν για τη φιλοξενία προσκυνητών. Στη δυτική κλιτύ του ιερού ανευρέθησαν ποσότητες πήλινων ειδωλίων και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, τεμάχια πήλινων μετοπών, θραύσματα χάλκινων ενεπίγραφων πλακών, συντρίμματα μαρμάρινων αγαλμάτων κ.α. Ο περίβολος του ιερού δεν ήταν συνεχής, αλλά αποτελούνταν από τμηματικούς τοίχους στο φρύδι του μικρού λόφου. Τα αναλήμματα προσαρμόζονταν στο ανάγλυφο του εδάφους και στο φυσικό βράχο συγκρατώντας τα υπερκείμενα χώματα ή υποστηρίζοντας τα κτήρια. Τα κτίσματα συνδέονταν μεταξύ τους με κλίμακες. Τέλος, στην Καλυδώνα λατρευόταν και ο θεός Διόνυσος ο ναός του οποίου εντοπίζεται, χωρίς να έχει ανασκαφεί, κάτω από το ερημωμένο εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη.

View of the city of Messolonghi from the Temple of Artemis Laphria in Kalydon. In the Hellenistic period these temples were surrounded by a series of treasuries, stoas and other minor shrines. The size of some of the Hellenistic tombs indicates that at some time there was prosperity. Strabo mentions Calydon in his Geographia, on its former beauty, as by his time it lay desolate: “. . . Calydon and Pleuron, which are now indeed reduced, though in early times these settlements were an ornament to Greece.” 

Το ιερό των δύο θεών αποκαλύφθηκε με ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το α΄μισό του 20ου αιώνα. 

Οι έρευνες απέδωσαν ποικίλα και άφθονα ευρήματα, για τα οποία αντλούμε πληροφορίες από τον τόμο «Das Laphrion», ο οποίος εκδόθηκε το 1948 στην Κοπεγχάγη από τους Dyggve και Poulsen, οι οποίοι τον αφιέρωσαν στην «ηρωική πόλη του Μεσολογγίου». 

Ορεινή απόδραση στον Όλυμπο. Mountain escape at Olympus

Υπάρχει ένα χωριό στη σκιά της κορυφής του Ολύμπου, σε υψόμετρο 600 μέτρων, πνιγμένο στο πράσινο. Ο λόγος για τους Παλαιούς Πόρους Πιερίας, τον καλά κρυμμένο αυτόν τόπο της νοτιοανατολικής πλευράς του μυθικού βουνού των θεών.  

Αφήνοντας κανείς πίσω του την Εθνική οδό, με αντίθετη κατεύθυνση από τον Πλαταμώνα και τους Νέους Πόρους, ακολουθώντας μια ασυνήθιστα καταπράσινη διαδρομή, για τα υψώματα του Ολύμπου, ανταμώνει σε 6 χλμ. το χωριό των Παλαιών Πόρων (Πούρλια). Όνομα παρμένο κατά μία εκδοχή από κάποιον ημίθεο τον Πόρο, που ερωτεύτηκε τον τόπο και έζησε σ 'αυτόν. Leaving behind one of the highway in the opposite direction from Platamonas Nei Pori, following an unusually green route for the heights of Olympus meets 6 km to the village of Old Resources (Pourlia). Name reclaimed in one version of a demigod Poros, who fell in love with the place and lived in it. 

Πάνω από τον οικισμό υπάρχει ένα πανέμορφο δάσος, όπου ο επισκέπτης μπορεί να περιπλανηθεί, ανακαλύπτοντας την εξαίσια χλωρίδα και πανίδα του Κάτω Ολύμπου.

Άγρια ρίγανη, Origanum vulgare 

 Άγρια Μέντα, Mentha Arvensis

 

Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής, τις ακτίνες του ήλιου κρύβουν πυκνά πεύκα, πλατάνια κι έλατα, ενώ σε δύο μεγάλα ξέφωτα, υπάρχει πλήθος καστανόδεντρων.

 

Περπατώντας 2-3 χλμ μέσα στο δάσος, ο περιπατητής βρίσκεται μπροστά σε δύο εκπληκτικά εκκλησάκια: των Αγίων Αποστόλων και της Ζωοδόχου Πηγής.

 

Above the village there is a beautiful forest in which you can go for a walk and marvel at the wonderful flora and fauna of Olympus as well as the charming small chapels of Agion Apostolon and the Fountain of Life. 

Το δασικό μέρος ανήκει στα ανατολικά πρανή του Ολύμπου, με δασικούς δρόμους και ορειβατικά μονοπάτια, πανοραμική θέα προς τον Θερμαϊκό Κόλπο και τις ακτές της Χαλκιδικής.

 Κράνα, Cornus

Βατόμουρα, Blackberrys

Οι Νεάντερταλ είχαν τα… Hermès τους! Not so stupid after all: Neanderthals may have crafted bone tools and passed their knowledge on to modern humans

Στο σκίτσο παρουσιάζεται ένα από τα εργαλεία κατεργασίας δέρματος που εντόπισαν οι ερευνητές και περιγράφεται το πώς το χρησιμοποιούσαν οι Νεάντερταλ. Lissoirs, made of deer ribs, would have been used by Neanderthals to prepare hides. Eventually the tips would break off. Illustration: Abri Peyrony/Pech-de-l’Azé I Projects

Νέα ευρήματα στηρίζουν τη θεωρία ότι οι Νεάντερταλ ήταν πολύ πιο έξυπνοι και εφευρετικοί από όσο πιστεύαμε μέχρι πρόσφατα. Διεθνής ομάδα ερευνητών ανακάλυψε πανάρχαια εξειδικευμένα εργαλεία που, όπως όλα δείχνουν, είχαν αναπτύξει οι Νεάντερταλ. Κάποια από αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιούνταν στην κατεργασία δερμάτων. Σύμφωνα μάλιστα με τους ειδικούς είναι πολύ πιθανό οι Νεάντερταλ να δίδαξαν στον σύγχρονο άνθρωπο την τέχνη τους.

Τα εργαλεία

Ορισμένα από τα εργαλεία που ανακάλυψαν οι ερευνητές. Four views of the most complete lissoir found during excavations at the Neanderthal site of Abri Peyrony in France. Photograph: Abri Peyrony/Pech-de-l’Azé I Projects

Οι ερευνητές πραγματοποίησαν ανασκαφές σε δύο προϊστορικές τοποθεσίες στη νοτιοδυτική Γαλλία και ανακάλυψαν εργαλεία η ηλικία των οποίων κυμαίνεται ανάμεσα στα 40 και 50 χιλιάδες έτη. Με δεδομένο ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι εκτιμάται ότι έφτασαν στην Ευρώπη πριν από περίπου 45 χιλιάδες έτη κάποια από τα εργαλεία πιστώνονται στους Νεάντερταλ.

Made from deer ribs, the tools are similar to the bone smoothers, still used by leather workers. The excavated tools are also similar to others found at sites occupied by early modern humans (illustrated) at a later stage, who replaced Neanderthals in Europe around 40,000 years ago.

Πρόκειται για εργαλεία μακρόστενα και εύκαμπτα που κατασκευάζονταν από τα πλευρά ζώων όπως τα ελάφια και οι τάρανδοι. Σύμφωνα με τους ερευνητές, χρησιμοποιούνταν για το τρίψιμο και το γυάλισμα άλλων πιο μαλακών υλικών όπως τα δέρματα ζώων με στόχο να γίνουν πιο ανθεκτικά, αδιάβροχα και στιλπνά.

Ένα από τα σύγχρονα εργαλεία κατεργασίας δερμάτων που, όπως φαίνεται, μοιάζει πολύ με εκείνα των Νεάντερταλ.

Πρόκειται για εργαλεία που χρησιμοποιούνται και σήμερα για την κατεργασία των δερμάτων, ακόμα και από διάσημους οίκους για τσάντες και άλλα δερμάτινα είδη πολυτελείας. Την ερευνητική ομάδα αποτελούσαν επιστήμονες με επικεφαλής ειδικούς του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Max Planck στη Γερμανία και του ολλανδικού πανεπιστημίου του Λάϊντεν. Η σχετική δημοσίευση έγινε στην επιθεώρηση «PNAS».