Ρώμη - «Αιώνια Πόλη». Rome - "Eternal City"

Ο Πικάσο τη χαρακτήρισε «μητρόπολη με τις τρεις αιωνιότητες – της ηλιοφάνειας, της ουράνιας αύρας και της μουσικής των αιθέρων». Ο μύθος και η ιστορία είναι αλληλένδετα στη Ρώμη, μια πρωτεύουσα διχασμένη ανάμεσα στο παρόν, το πρόσφατο παρελθόν και τα τρεις χιλιάδες χρόνια ιστορίας που είναι πανταχού παρόντα.

Όταν ιδρύθηκε η Ρώμη ήταν ένα χωριό με καλύβες. Έκτοτε παρέλασαν από εκεί ετρούσκοι βασιλείς, ρωμαίοι αυτοκράτορες και στρατηγοί, χριστιανοί μάρτυρες και μονομάχοι, καθολικοί πάπες και ιερείς, φασίστες δικτάτορες και μετρ της υψηλής ραπτικής, αφήνοντας ο καθένας το δικό του στίγμα στην αιωνιότητα.

Τον 1ο π.Χ. αιώνα εξελίχθηκε σε ηγετική δύναμη μιας απέραντης αυτοκρατορίας που κυβερνούσε την Ισπανία, τη Βόρεια Αφρική και την Ελλάδα μέχρι που ήρθε η κατάρρευση της δημοκρατίας. Για ένα διάστημα κυβέρνησε ο Ιούλιος Καίσαρας, ως δικτάτορας. Ο ανιψιός του Οκταβιανός έγινε ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης με τον τίτλο «Αύγουστος» και κυβέρνησε 27 χρόνια. Το Μεσαίωνα άρχισε η παρακμή και η πόλη ανέκαμψε στα μέσα του 15ου αιώνα, όταν για περισσότερα από 200 χρόνια εργάσθηκαν κοντά της οι σημαντικότεροι καλλιτέχνες της Αναγέννησης και του Μπαρόκ.

Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από την πλούσια ιστορία της. Το θρύλο της λύκαινας, τον Κικέρωνα, τον στρατηγό Σκιπίωνα, τον ποιητή Βιργίλιο, τους αγώνες στην αρένα, τα έκτροπα του Νέρωνα…

Οι τίτλοι που τη συνόδευαν στην πορεία της εξέφραζαν και το μεγαλειώδες ύφος της. Την είπαν Κεφαλή του Κόσμου (κάπουτ μούντι), Αιώνια Πόλη, πανάρχαια, επιβλητική, μουσειακή, Ρώμη των Αυτοκρατόρων και των Λεγεώνων, των Μονομάχων και των Θριάμβων, του Πάπα και του Βατικανού, της Πιέτα και της Καπέλα Σιξτίνα και Επτάλοφη (από τους 7 λόφους της: Παλατίνος, Καπιτωλίνος, Αβεντίνος, Καίλιος, Εσκυλίνος, Ουιμινάλιος, Κυρινάλιος).

Μαζί με την Αθήνα αποτελούν το τεράστιο πολιτιστικό δίδυμο του διαιώνιου ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, που σηματοδότησε την πορεία του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Στην ομορφιά της πόλης συμβάλλει ο ποταμός Τίβερης, που διασχίζει το ιστορικό κέντρο ενώ αψιδωτές γέφυρες ενώνουν τα δύο μέρη. Τα αμέτρητα μνημεία της πόλης, ο μεσαιωνικός χαρακτήρας της, το αναγεννησιακό μπαρόκ και η σύγχρονη αρχιτεκτονική συνθέτουν μια πόλη-κόσμημα, ελκυστική για τον οποιοδήποτε επισκέπτη. Αμέτρητες οι πλατείες με υδάτινους πίδακες, ενώ όπου κι αν γυρίσεις το βλέμμα υπάρχουν αρχαία αγάλματα.

Η Ρώμη, μεγαλύτερη πόλη της Ιταλίας, έχει πληθυσμό περίπου τρία εκατομμύρια κατοίκους και καλύπτει μια περιοχή 1.500 τετρ. χλμ. Είναι ταυτοχρόνως το πολιτικό, διοικητικό, ιστορικό και καλλιτεχνικό κέντρο της χώρας, έδρα του κράτους του Βατικανού και παγκόσμιο κέντρο του καθολικισμού. Πρωτεύουσα του σύγχρονου ιταλικού κράτους από το 1870, απέχει από τη θάλασσα 28 χιλιόμ. Διαθέτει άρτιο σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο. Βρίσκεται στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος με τη Ν. Υόρκη.

Η ιταλική πρωτεύουσα δεν είναι σαν κάποια άλλη, απλώς ωραία, άνετη η και εκκεντρική μεγαλούπολη. Είναι το «σταυροδρόμι των ηδονιστών» του Φλόμπερ, είναι η «μητρόπολη με τις τρεις αιωνιότητες – της ηλιοφάνειας, της ουράνιας αύρας και της μουσικής των αιθέρων», όπως τη χαρακτήρισε ο Πικάσο. 

Δέχεται κάθε χρόνο είκοσι εκατομμύρια επισκέπτες από κάθε γωνιά της γης για να τους βάζει σε διλήμματα του τύπου: Βόλτα στα αξιοθέατα η ακατάπαυστο σόπιγκ; Βαλεντίνο η Αρμάνι; Πιάτσα ντι Σπάνια η Φοντάντα ντι Τρέβι;, Καπουτσίνο η εσπρέσσο;

Ρώτησαν τον Κάρι Γκράντ, τον μεγάλο αστέρα του Χόλιγουντ, γιατί κάποτε ζήτησε να μείνει στη Ρώμη και απάντησε πως είναι η μοναδική πόλη που «έχει όμορφες γυναίκες και τη νύχτα και την ημέρα».

Η πόλη βήμα προς βήμα

Ξεκινήστε από το λόφο του Καπιτώλιου (καμπιντόλιο στα ιταλικά) και τα ομώνυμα μουσεία με τις περίφημες συλλογές.

Ευθεία μπροστά σας, σε μήκος ενός χιλιομέτρου, η Ρωμαϊκή Αγορά, εμπορικό, θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της αρχαίας Ρώμης. Από το ναό του Κρόνου σώζονται ιωνικά κιονόκρανα και από το ναό του Κάστορα και του Πολυδεύκη απέμειναν τρεις λεπτοί κορινθιακοί κίονες.

Αμέσως μετά θα δείτε το μεγαλύτερο σωζόμενο αρχαίο ρωμαϊκό κτίσμα του κόσμου, το Κολοσσαίο. Η ονομασία του (από τον 8ο αιώνα) προέρχεται από τον επιχρυσωμένο Κολοσσό του Νέρωνα, γιγαντιαίο άγαλμα του αυτοκράτορα που παριστάνονταν σαν θεός ήλιος και ορθωνόταν δίπλα στο αμφιθέατρο. Οι διαστάσεις του σε εκμηδενίζουν. Έχει 57μ. ύψος και 527μ. περίμετρο, με 80 αψιδωτές εισόδους και 55.000 χωρητικότητα. Το ίδρυσε ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός και το ολοκλήρωσε ο γιος του Τίτος . Χτίστηκε σε οκτώ χρόνια (72-80 μ.Χ.) και έγινε σύμβολο δύναμης και αγριότητας. Εκεί οι μονομάχοι έλεγαν το περίφημο αντίο: «Χαίρε αυτοκράτορα, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν».

Γνωστό στους Ρωμαίους και ως Αμφιθέατρο του Φλάβιο είναι σήμα κατατεθέν της πόλης. Το διασημότερο σύμβολο υπήρξε στην αρχαιότητα δεξαμενή ναυτικών μονομαχιών, αλλά και χώρος όπου μαρτύρησαν χιλιάδες οπαδοί μιας νέας, τότε, θρησκείας, της χριστιανικής. Για την τύχη των μονομάχων που τραυματίζονταν σοβαρά αποφάσιζε το πλήθος. Αν ο αυτοκράτορας σήκωνε τον αντίχειρα σήμαινε πως ο τραυματισμένος μπορούσε να ζήσει, διαφορετικά έπρεπε να παλέψει με τα άγρια ζώα μέχρι θανάτου. Εκτός από τους ανθρώπους σκοτώνονταν και ζώα. Τα πιο πολλά σκοτώθηκαν στους αγώνες που έγιναν το 248 για τα 1.000 χρόνια από την ίδρυση της Ρώμης. Εκεί ο ρωμαϊκός όχλος απέσπασε το χλευαστικό σχόλιο «Δεν χρειάζονται παρά άρτο και θεάματα».

Απέναντι από το Κολοσσαίο, στη βόρεια πλευρά, θα δείτε την Αψίδα του Κωνσταντίνου, αφιέρωμα στη νίκη που πέτυχε ο Κωνσταντίνος επί του Τραϊανού. 

Ακριβώς δίπλα, βρίσκεται ο Παλατινός Λόφος. Ήταν ο τόπος ίδρυσης της πόλης και το μέρος όπου ανατράφηκαν ο Ρωμύλος και ο Ρώμος. 

Λίγο μακρύτερα ο πιο παράξενος τρούλος της πόλης, το Πάνθεον. Είναι αρχαίος ρωμαϊκός ναός πού στέκει μεγαλόπρεπος στην καρδιά της Ρώμης εδώ και 2.000 περίπου χρόνια. Όλοι συμφωνούν πως είναι μαζί με το Κολοσσαίο το πιο εντυπωσιακό της πόλης. 

Ήταν αφιερωμένο σε όλους τους Θεούς. Ωστόσο μερικοί το θεωρούν σαν το ναό των Αγρίππα (27 π.Χ.). Στο Πάνθεον είναι θαμμένοι Ιταλοί βασιλείς και ο καλλιτέχνης Ραφαήλ. Πλάϊ στις Θέρμες του ήταν ορθογώνιος ναός αφιερωμένος στη θεότητα του ιουλιανού γένους. 

Το Φόρουμ του Τραϊανού, χτισμένο το 111-114 από τον αυτοκρατορικό αρχιτέκτονα Απολλόδωρο της Δαμασκού, είναι το μεγαλύτερο και πολυτελέστερο αυτοκρατορικό φόρουμ. Αν και ακρωτηριασμένο, δείχνει ακόμη, μαζί με τη γειτονική αγορά τη ρωμαϊκή τεχνική και δύναμη που έφτασαν εκείνη την εποχή στο απόγειό τους. 

Η Πιάτσα Ναβόνα είναι τοπίο από τα χαρακτηριστικότερα της Ρώμης των παπών. Πάντοτε προσήλκυε τα πλήθη αυτή η μπαρόκ οβάλ πλατεία. Τεχνητή δεξαμενή μέχρι το 500, ήταν το μέρος όπου γινόντουσαν λαμπρές εκδηλώσεις, από υπαίθριους αγώνες μέχρι ναυτικές εορτές (άγκονες). 

Στο κέντρο της πλατείας, από τα τρία σιντριβάνια, ξεχωρίζει η Κρήνη των τεσσάρων Ποταμών (Φοντάνα ντέι Κουάτρο Φιούμι), ένα τολμηρό έργο του Μπερνίνι (1651) που έγινε με έσοδα από σκληρούς φόρους που μπήκαν στο ψωμί και άλλα είδη πρώτης ανάγκης. Πάνω σ ένα σπήλαιο σε βράχο όπου προβάλλουν ένας λέοντας κι ένας θαλάσσιος ίππος, ο καλλιτέχνης τοποθέτησε έναν οβελίσκο, ρωμαϊκό έργο της εποχής του Δομιτιανού, εμπνευσμένο από την αιγυπτιακή τέχνη. Τα μεγάλα αλληγορικά αγάλματα Δούναβις, Γάγγης, Νείλος και Ρίο ντε λα Πλάτα, συμβολίζουν αντίστοιχα την Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική και την Αμερική. Η μορφή που συμβολίζει τον Νείλο είναι καλυμμένη και σύμφωνα με την παράδοση παραπέμπει στην αποδοκιμασία και αηδία του Μπερίνι για τη γειτονική Αγία Αγνή που έχει σχεδιάσει ο ανταγωνιστής του Μπορομίνι. Για την αποκατάσταση της αλήθειας να πούμε ότι πρόκειται περί φήμης κακής, αφού ο Μπερνίνι αποπεράτωσε το σιντριβάνι δύο χρόνια προτού ο άσπονδος φίλος του αρχίσει να δουλεύει την πρόσοψη.

Τα βράδια στην πλατεία γίνεται ένα μικρό πανηγύρι από τους πλανόδιους ζογκλέρ και μουσικούς. Αν σας έμειναν αντοχές χαθείτε στα δρομάκια με τα καλοδιατηρημένα κτίρια, διαφορετικά χαλαρώστε δοκιμάζοντας ένα παγωτό η μια πίτσα σ ένα από τα πολλά στέκια της περιοχής. 

Πολλές οι εκκλησίες και σ αυτή την περιοχή, όμως πρέπει να επισκεφθείτε τη Σαν Λοίτζι ντε Φραντέζι, γιατί διάσημοι Γάλλοι αναπαύονται εδώ και για τα τρία έργα του Καραβάτζιο, που κοσμούν το παρεκκλήσιο του Αγίου Ματθαίου.

Γνωστότερη απ όλες τις κρήνες της πόλης είναι η Φοντάνα ντι Τρέβι με το πιο εντυπωσιακό μαρμάρινο σύμπλεγμα. Στηριγμένη στον τοίχο του ανακτόρου Πόλι, τροφοδοτείται (όπως οι κρήνες των πλατειών ντι Σπάνια, Ναβόνα και Φαρνέζε) από το «Άκουα Βέρτζινε», το παρθένο νερό που δέσμευσε ο Αγρίππας για τις Θέρμες του (19 π.Χ.). Η κατασκευή της ανατέθηκε το 1732 στον Νίκολας Σάλβι από τον πάπα Κλήμεντα Β’ σε αντικατάσταση μιας μικρής δεξαμενής της εποχής του Νικολάου Ε΄ και αποπερατώθηκε το 1926. Στο κέντρο δύο τρίτωνες σύρουν το φτερωτό άρμα του θριαμβευτή Ποσειδώνα. Θαλάσσια άλογα στηρίζουν το κοχύλι, πάνω στο οποίο στέκεται περήφανο το άγαλμα του Ωκεανού. 

Εύκολα θα ξεφορτωθείτε τα ψιλά σας στον πυθμένα της κάνοντας την καλύτερη ευχή και έτσι θα εξασφαλίσετε την επιστροφή σας στη Ρώμη. Κάθε εβδομάδα υπάλληλοι του Δήμου καθαρίζουν το συντριβάνι, αλλά ο κόπος τους δεν πάει χαμένος γιατί …ψαρεύουν πάνω από 100.000 ευρώ ετησίως.

Κυκλοφοριακό ως δια μαγείας δεν υπάρχει στη Ρώμη. Ίσως είναι η μόνη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που προσφέρεται σε οδηγούς και πεζούς. Τα κατάφερε με την απόφαση που πήρε το 2000 η τοπική αυτοδιοίκηση: Απαγορεύτηκε η στάθμευση των τουριστικών λεωφορείων στο ιστορικό κέντρο. Επιπλέον εισπράττεται τέλος εισόδου από όλα τα λεωφορεία που εισέρχονται στην πόλη και οι τουρίστες αναγκάζονται να περπατήσουν περισσότερο. 

Χαλάλι όμως διότι η οπτική απόλαυση των μνημείων και η ομορφιά της πόλης σε κάνει να ξεχάσεις τον ποδαρόδρομο. Είναι ν' απορείς πόσο καλοδιατηρημένα είναι όλα τα μνημεία κι ας πέρασε αυτή η πόλη από χίλια κατακτητικά κύματα, από τον Κάρολο τον Ε΄ μέχρι τον Ναπολέοντα και τους Γερμανούς.

Αν σας έμειναν κουράγια ανηφορίστε προς τα σκαλιά της Πιάτσας ντι Σπάνια. Είναι από τις πιο κομψές πλατείες του πλανήτη. Πήρε το όνομά της από το Παλάτσιο Σπάνια, που χτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, για να κατοικήσει ο Ισπανός πρεσβευτής. Σύμβολο της πλατείας είναι η μεγάλη σκάλα (Σκαλινάτα) που τα πολλά σκαλοπάτια της δίνουν ένα αξιοθαύμαστο σκηνογραφικό αποτέλεσμα.

Στο ψηλότερο σημείο της δεσπόζει ο ναός της Τρινιτά ντει Μόντι, στην πρόσοψη του οποίου είναι τοποθετημένος ο Σαλουστιανός οβελίσκος, με τον χριστιανικό σταυρό στην κορυφή του. 

Από την Πιάτσα ντι Σπάνια αρχίζει ο πιο ακριβός δρόμος της Ρώμης . Μιλάμε για τη Βία ντι Κοντότι. Στενός, αλλά διάσημος δρόμος, παγκοσμίως, για τις κομψές μπουτίκ όλων των μεγάλων, Ιταλών και μη, μόδιστρων.

Στεκόμαστε στη βιτρίνα του Cartier. Οι πωλητές εφοδιασμένοι με συστήματα ενδοεπικοινωνίας στέκονται μπροστά στην είσοδο ακίνητοι και ανέκφραστοι σαν τσολιάδες στον Άγνωστο Στρατιώτη. 

Αλλά το πραγματικό αξιοθέατο είναι οι ουρές των Γιαπωνέζων, που στέκονται με τη χαρακτηριστική υπομονή της φυλής τους, έξω από το κατάστημα του Louis Vuitton και άλλες βιτρίνες ασύλληπτης καλαισθησίας.

« Η Ρώμη μου θυμίζει έναν άνθρωπο που εξασφαλίζει τα προς το ζην εκθέτοντας στους επισκέπτες τα λείψανα της γιαγιάς του», είπε με δηκτικό χιούμορ ο Ιρλανδός συγγραφέας Τζέϊμς Τζόϊς για την ιταλική πρωτεύουσα. Σήμερα η «γιαγιά» έγινε ηλικίας 2.757 ετών. Σύμφωνα με το μύθο, την ίδρυσε πάνω σε επτά λόφους, την 21η Απριλίου 753 π.Χ. ο Ρωμύλος, αφού πρώτα ξέκανε τον δίδυμο αδελφό του Ρώμο.

Τεράστιο το βάρος της κληρονομιάς για την αιώνια κυρία. Η παρακμή τον τελευταίο αιώνα είναι εμφανής. Η πόλη πλέον δεν παράγει. Μόνο συντηρεί -γιατί σέβεται το παρελθόν της. Ο Μικελάντζελο δεν σμιλεύει πια. Οι αυτοκράτορες κοιμούνται τον αιώνιο ύπνο στα μαυσωλεία τους. Το αλάθητο του Πάπα δεν υπάρχει- απόδειξη οι πρόσφατες συγνώμες του. Αν όμως θέλετε να νιώσετε την ακατανίκητη έλξη που ασκεί το αρχαίο και αλλοτινό, ταξιδέψτε στην «Αιώνια πόλη». Οι ντόπιοι που αναπνέουν και κινούνται καθημερινά στο κλίμα συντριπτικών προγονικών επιτευγμάτων κάτι ξέρουν. Γι αυτό συνηθίζουν να λένε πως «για να νιώσετε τη Ρώμη δε φτάνει ούτε μια ζωή».

Κείμενο: Χρήστος Μυστιλιάδης

Φωτογραφίες: © Κωνσταντίνος Βακουφτσής

Η αρχή του Μπρους Λη. The Bruce Lee Principle

Since Naturalness seems violated, why expect something at LHC-14? Why is tuning of 1 per 1000 acceptable but 1 per 10000 unacceptable?

Όταν οι ελεύθερες παράμετροι ή οι φυσικές σταθερές που εμφανίζονται σε μια θεωρία λαμβάνουν σχετικές τιμές της «τάξης του 1», τότε λέμε ότι η θεωρία έχει «φυσικότητα (naturalness)». Δηλαδή, μια «φυσική» θεωρία θα πρέπει να έχει παραμέτρους με τιμές π.χ. 2,31 και όχι 231000 ή 0,00000231.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το Kαθιερωμένο Πρότυπο των στοιχειωδών σωματιδίων το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά από παραμέτρους που διαφέρουν κατά πολλές τάξεις μεγέθους και απαιτούν «λεπτή ρύθμιση (fine tuning)».

Μια θεωρία αντιμετωπίζεται ως ύποπτη (ή αφύσικη) αν, προκειμένου να εξηγήσει παρατηρήσιμα φαινόμενα, απαιτεί τη χρήση εξαιρετικά μεγάλων ή μικρών αδιάστατων αριθμών. Ένας αδιάστατος αριθμός είναι μια αριθμητική τιμή χωρίς μονάδες μέτρησης. Το μέγεθος ενός ατόμου, για παράδειγμα, έχει διαστάσεις μήκους, μπορεί να είναι πολύ μικρό όταν μετρηθεί σε εκατοστά, αλλά είναι πάντα δυνατόν να βρούμε μια άλλη μονάδα μέτρησης, στην οποία το άτομο να μην είναι πολύ μικρό.

Όμως, ένας αδιάστατος αριθμός, όπως ο λόγος μεταξύ ενεργειακών σταθμών σε ένα άτομο, ή ο λόγος μαζών που προκύπτουν σε μια δεδομένη οικογένεια στοιχειωδών σωματιδίων, δεν εξαρτάται από τις μονάδες μέτρησης. Η εμφάνιση ενός μεγάλου ή μικρού αριθμού σε έναν τέτοιο λόγο δεν οφείλεται σε μοιραίο γεγονός για τους θεωρητικούς φυσικούς.

Ίσως να οφείλεται σε κάποιο φυσικό αίτιο το ότι μια διεργασία πραγματοποιείται πολύ σπάνια σε σύγκριση με άλλες παρόμοιες διεργασίες, ή για το ότι η μάζα κάποιου σωματιδίου είναι πολύ μικρή. Ωστόσο, δεν είναι αποδεκτό να απαιτείται μια, εν γένει αδικαιολόγητη, «λεπτή ρύθμιση» προκειμένου να συμφωνήσει με τις παρατηρήσεις κάποιος αδιάστατος αριθμός.

Για παράδειγμα, έστω ότι προκειμένου να συμφωνήσουν κάποιες παρατηρήσεις, οι ρυθμοί για δυο ανεξάρτητα υπολογισμένες φυσικές διεργασίες πρέπει να διαφέρουν μεταξύ τους στο 21ο δεκαδικό ψηφίο, δηλαδή, η διαφορά τους να είναι 20 τάξεις μεγέθους μικρότερη από καθέναν από αυτούς. Στην περίπτωση αυτή, μπαίνουμε στον πειρασμό να πούμε ότι μια θεωρία, στην οποία, χωρίς κάποιον αποχρώντα φυσικό λόγο απαιτείται μια τέτοια διαφορά, έχει τόσες πιθανότητες να είναι σωστή, όσες και δυο τυχαία επιλεγμένοι αριθμοί να ταυτίζονται μέχρι το 20ο δεκαδικό ψηφίο.

The cosmological constant was originally introduced by Einstein in 1917 as a repulsive force required to keep the Universe in static equilibrium. In modern cosmology it is the leading candidate for dark energy, the cause of the acceleration of the expansion of the universe.

Ένα από τα χειρότερα προβλήματα λεπτής ρύθμισης στη φυσική σχετίζεται με την κοσμολογική σταθερά Λ. Αν η ποσότητα αυτή είναι μη μηδενική, αλλά μικρή, τότε φαίνεται να απαιτεί μια λεπτή ρύθμιση περίπου 120 δεκαδικά ψηφία!

Savas Dimopoulos is a particle physicist at Stanford University.

Στο βίντεο που ακολουθεί ο Σάββας Δημόπουλος, με μεγάλη δόση χιούμορ, συνδέει την «αρχή του σύγχρονου φιλοσόφου» Μπους Λη με το πρόβλημα της «Φυσικότητας (Naturalness)» και τις προσδοκίες μας από τα πειράματα του LHC.

Πρόκειται για τον επίλογο της ομιλίας που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του Αυγούστου στην Τεργέστη, στα πλαίσια του συνεδρίου SUSY 2013:

Η ομιλία του Σάββα Δημόπουλου είχε τίτλο «The Abundance of Nothing» και μπορείτε να την παρακολουθήσετε ολόκληρη ΕΔΩ.

Τα επιστημονικά επιτεύγματα του 2013. Science's Top 10 Breakthroughs of 2013

V. Altounian/Science

Η ανοσοθεραπεία κατά του καρκίνου, δηλαδή η στρατολόγηση του ανοσοποιητικού συστήματος για την εξουδετέρωση των όγκων, ανακηρύχθηκε από την επιθεώρηση «Science» τo σημαντικότερο επίτευγμα του 2013, «έτος καμπής» στον πόλεμο κατά του καρκίνου.

Το κορυφαίο περιοδικό εξηγεί το σκεπτικό του και παρουσιάζει μια λίστα εννέα ακόμα σημαντικών εξελίξεων, από την κατανόηση της χρησιμότητας του ύπνου μέχρι τον διάφανο εγκέφαλο.

Νέα στρατηγική, Cancer Immunotherapy

Domino effect. One such treatment, with the antibody in pink at the top, works by blocking a protein receptor, in purple, on a T cell. That sets off a chain reaction that allows T cells to target a tumor cell (bottom left).

«Η ανοσοθεραπεία κατά του καρκίνου κέρδισε την πρώτη θέση επειδή αλλάζει τον τρόπο σκέψης των ερευνητών για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ο καρκίνος» αναφέρει η επιθεώρηση στο αφιέρωμα Breakthrough of the Year.

Εφέτος, τρεις προσεγγίσεις κατά του καρκίνου, οι οποίες βασίστηκαν σε ανακαλύψεις τη δεκαετία του 1980 και 1990, απέδειξαν την αποτελεσματικότητά τους σε ένα σημαντικό ποσοστό των ασθενών στους οποίους δοκιμάστηκαν.

Η πρώτη αφορά την CTLA-4, μια πρωτεΐνη που υπάρχει στην επιφάνεια των T-κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος και ουσιαστικά φρενάρει τη δράση τους. Το 1996, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ένα αντίσωμα που μπλοκάρει τη CTLA-4 επιτρέπει στα Τ-κύτταρα να επιτίθενται σε όγκους.  Το 2012, η εταιρεία Bristol-Myers Squibb, στην οποία πέρασαν τα δικαιώματα του αντισώματος, ανέφερε ότι η θεραπεία είναι η πρώτη που προσφέρει μια έστω και μικρή παράταση ζωής σε ασθενείς με μεταστατικό μελάνωμα.

New antibody therapies, depicted here, are stimulating the immune system to destroy cancer cells. CREDIT: V. ALTOUNIAN/SCIENCE

Η δεύτερη ανοσοθεραπεία στην οποία αναφέρεται η επιθεώρηση αφορά το PD-1, ένα ακόμα μόριο που πιστεύεται ότι φρενάρει τη δράση των Τ-κυττάρων. Κλινική μελέτη που ξεκίνησε το 2006 έχει ήδη δείξει ότι ένα αντίσωμα του PD-1 συρρικνώνει τους όγκους σε διάφορες μορφές καρκίνου.

Μια τρίτη τακτική ανοσοθεραπείας, ελαφρώς διαφορετική από τις δύο προηγούμενες, αφορά την απομόνωση Τ-κυττάρων από τον οργανισμό του ασθενούς, την προσθήκη στα κύτταρα αυτά επιπλέον γονιδίων, και την μεταφορά τους πίσω στον ασθενή. Προκαταρκτικά αποτελέσματα κλινικών δοκιμών δείχνουν ότι προσέγγιση εξαφανίζει τη λευχαιμία σε σημαντικό ποσοστό των ασθενών.

Οι δοκιμές τώρα συνεχίζονται, και οι επιστήμονες θα προσπαθήσουν τα επόμενα χρόνια να κατανοήσουν γιατί οι ανοσοθεραπείες δείχνουν να είναι αποτελεσματικές σε ένα μέρος μόνο των ασθενών. Αυτό θα μπορούσε τελικά να βοηθήσει και τους υπόλοιπους.

Καθαρτήριος ύπνος, To Sleep, Perchance to Clean

Scientists watched dye flow through the brain of a sleeping mouse. Credit: Courtesy of Nedergaard Lab, University of Rochester Medical Center.

Εφέτος είχαμε τις πρώτες ενδείξεις για το πώς ο ύπνος βοηθά στον καθαρισμό του εγκεφάλου. Όταν ο εγκέφαλος πέφτει σε ύπνο, μικρά κανάλια που υπάρχουν ανάμεσα στα κύτταρα αρχίζουν να διευρύνονται. Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό μπορεί έτσι να εισχωρήσει βαθιά μέσα στον ιστό και να απομακρύνει τοξίνες που συσσωρεύονται στη διάρκεια της ημέρας -ίσως και τις τοξίνες που συνδέονται με τη νόσο του Αλτσχάιμερ.

Νυστέρι για DNA, Genetic Microsurgery for the Masses

A gene-editing technique called CRISPR touched off an explosion of research in 2013, leading Science's editors to name it a runner-up for the 2013 Breakthrough of the Year. The technique is based on a protein called Cas9, which bacteria wield as a weapon to slice up the DNA of predatory viruses. In 2012, researchers showed they could turn Cas9 into a scalpel to perform microsurgery on genes. This year, more than a dozen teams wielded it to manipulate specific genes in mice, rats, bacteria, yeast, zebrafish, nematodes, fruit flies, plants, and human cells, paving the way for understanding how these genes function and possibly harnessing them to improve health.

Οι γενετιστές που χειρουργούν το DNA έχουν στη διάθεσή τους ένα νέο νυστέρι ακριβείας. Είναι το CRISP, ένα σύμπλοκο πρωτεϊνών που κανονικά βοηθά κάποια βακτήρια να κόβουν κομματάκια το DNA των ιών που τους επιτίθενται. Δεκάδες ερευνητικές ομάδες χρησιμοποίησαν εφέτος το CRISP για να πραγματοποιήσουν μικροχειρουργικές επεμβάσεις σε γονίδια και να κατανοήσουν τη λειτουργία τους.

Θεραπευτική κλωνοποίηση, Human Cloning at Last

Researchers announced they had derived stem cells from cloned human embryos, a long-awaited research coup that Science's editors chose as a runner-up for Breakthrough of the Year. Stem cells can develop into any of the body's cell types, an ability that makes them potentially useful for studying and treating diseases. Several types of animals have been cloned, but human cells have proved much trickier to work with. This year, a new recipe—including a dash of caffeine—solved the problem.

Το 2013 οι επιστήμονες κατάφεραν για πρώτη φορά να απομονώσουν πολύτιμα βλαστικά κύτταρα δημιουργώντας ανθρώπινα έμβρυα μέσω κλωνοποίησης. Αυτό είχε ήδη γίνει σε πολλά είδη πειραματόζωων, οι άνθρωποι όμως είναι λίγο πιο ιδιότροποι. Για την κλωνοποίησή τους, όπως φαίνεται, απαιτείται μια δόση καφεΐνης.

Περισσότερο ρεύμα από τη λιακάδα, Newcomer Juices Up the Race to Harness Sunlight

Up-and-coming solar cell materials called perovskites made such rapid progress this year that the editors of Science picked them as a runner-up for Breakthrough of the Year. Perovskites are cheap and easy to make. In the lab, they can convert 15% of the energy in sunlight into electricity—still behind commercial silicon solar cells, but gaining fast.

Μια νέα κλάση υλικών, οι «περοβσκίτες»,  υπόσχονται αποδοτικότερα, φθηνότερα φωτοβολταϊκά. Μέσα σε μόλις τέσσερα χρόνια, η αποδοτικότητά τους έφτασε το 15%, ποσοστό μικρότερο από ότι στις σημερινές τεχνολογίες, το οποίο όμως μπορεί να αυξηθεί. Οι ημέρες των πάνελ πυριτίου ίσως είναι μετρημένες.

Εμβόλια στα μέτρα μας, In Vaccine Design, Looks Do Matter

In work that Science ranked as a runner-up for Breakthrough of the Year, researchers used structural biology—the study of the molecules of life—to design the key ingredient of a vaccine against a dangerous childhood disease. Respiratory syncytial virus (RSV) infections hospitalize millions of infants every year. This year, scientists crystallized an antibody the body uses to combat RSV; then they analyzed its structure and used the information to design an immunogen that may lead to a vaccine. Other researchers hope a similar approach will yield new HIV drugs.

Ερευνητές ανέπτυξαν εφέτος ένα εμβόλιο για τον συγκυτιακό αναπνευστικό ιό (RSV), ο οποίος προσβάλλει συχνά τα παιδιά, χρησιμοποιώντας τεχνικές δομικής βιολογίας. Το εμβόλιο περιέχει μεταλλαγμένες μορφές μιας πρωτεΐνης του ιού, σχεδιασμένες έτσι ώστε να αυξάνουν την πιθανότητα παραγωγής αντισωμάτων από το ανοσοποιητικό σύστημα. Τέτοιου είδους σχεδιασμένα αντιγόνα θα μπορούσαν στο μέλλον να χρησιμοποιηθούν και κατά του HIV.

Διάφανος εγκέφαλος, CLARITY Makes It Perfectly Clear

A new brain-imaging technique that turns brain tissue transparent made the short list of runners-up for Science's Breakthrough of the Year. Called CLARITY, it removes the biggest obstacle to traditional brain imaging: The fatty lipid molecules that make up cellular membranes scatter light, making brain tissue opaque. By replacing lipids with molecules of a clear gel, the technique makes brain tissue see-through but leaves nerve cells and other structures visible so that researchers can stain, label, and study them. Scientists say CLARITY could make tasks such as counting neurons much faster and more efficient.

Μια νέα τεχνική χημικής κατεργασίας ιστών, με την ταιριαστή ονομασία Clarity («Καθαρότητα») αντικαθιστά τα αδιαφανή λιπίδια του εγκεφάλου με μόρια διαφανούς τζελ. Η νέα μέθοδος για διαυγείς εγκεφάλους αφήνει ανέπαφη τόσο τη μικροσκοπική όσο και τη μακροσκοπική δομή, επιτρέποντας έτσι στους ερευνητές να βλέπουν ταυτόχρονα και το δέντρο και το δάσος.

Καλλιεργημένα όργανα, Dishing Up Mini-Organs

In research that Science's editors chose as a runner-up for Breakthrough of the Year, scientists coaxed cells called pluripotent stem cells to grow into tiny "organoids"—liver buds, mini-kidneys, and even rudimentary human brains—in the lab. Although the brains have no blood supply and grow no bigger than an apple seed, their tissue and structure are surprisingly similar to those of developing human brains. Researchers have already used them to gain new insights into microcephaly, a condition in which the brain doesn't grow to its full size.

Οι τεχνολογίες καλλιέργειας ιστών είναι τα τελευταία χρόνια ένα από τα πιο καυτά ερευνητικά πεδία. Βλαστικά κύτταρα που αφέθηκαν να αναπτυχθούν πάνω σε τρισδιάστατες σκαλωσιές χρησιμοποιήθηκαν εφέτος για την καλλιέργεια μίνι νεφρών ή ακόμα και μίνι ανθρώπινων εγκεφάλων. Προς το παρόν, αυτά τα «οργανοειδή» δεν διαθέτουν νεύρα και αιμοφόρα αγγεία, είναι όμως χρήσιμα στην κατανόηση της ανάπτυξης και της φυσιολογίας του ανθρώπου.

Η προέλευση των κοσμικών ακτίνων, Cosmic Particle Accelerators Identified

This year, astronomers traced high-energy particles called cosmic rays back to their birthplaces in the debris clouds of supernovae—a feat that Science's editors chose as a runner-up for Breakthrough of the Year. Theorists had long suspected that most cosmic rays are accelerated in the shock waves from massive exploding stars called supernovae. But magnetic fields in space scramble the particles' trajectories, making it impossible to trace them back to their sources. Instead, astronomers looked for the radiation signatures of reactions that cosmic rays trigger when they crash into thinly scattered atoms in interstellar space. This year, the Fermi Gamma-ray Space Telescope found them—right where they were supposed to be.

Η Γη βομβαρδίζεται συνεχώς από σωματίδια υψηλής ενέργειας που διαπερνούν το Ηλιακό Σύστημα. Οι πορείες τους όμως επηρεάζονται από τυχόν μαγνητικά πεδία που συναντούν στον δρόμο τους, οπότε είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς την προέλευσή τους. Φέτος, οι αστρονόμοι έδωσαν απάντηση σε ένα ερώτημα 100 ετών: οι κοσμικές ακτίνες προέρχονται από γηρασμένα άστρα που εκρήγνυνται σε σουπερνόβα.

Τα μικρόβια μέσα μας, Your Microbes, Your Health

Researchers have found that the trillions of bacteria living inside the human body play vital roles in determining how the body responds to challenges as different as malnutrition and cancer—a realization that Science's editors named a runner-up for Breakthrough of the Year. To be effective, future personalized medicine treatments will need to take these microbial guests into account.

Μια νέα μελέτη για τα τρισεκατομμύρια μικρόβια που φιλοξενεί το ανθρώπινο έντερο εμφανιζόταν σχεδόν κάθε εβδομάδα σε όλη τη διάρκεια του 2013. Οι φιλοξενούμενοι μέσα μας διαπιστώνεται ότι συνδέονται με την παχυσαρκία, με τον καρκίνο, ακόμα και με την ανθρώπινη συμπεριφορά. Για την καταπολέμηση μιας ποικιλίας ασθενειών, θα πρέπει τώρα να μάθουμε πώς να χειραγωγούμε την πολύτιμα μικροχλωρίδα.