Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2014

Το Αίνιγμα της Ομορφιάς. The Enigma of Beauty

Gustave Doré, Το Αίνιγμα, 1871. Λάδι σε μουσαμά. Παρίσι, Musée d'Orsay © RMN-Grand Palais (Musée d'Orsay) / Jean Schormans

Κλασσικοί πίνακες "ζωντανεύουν" μέσα από ένα θεαματικό 2,5 D animation! Έργα του Καραβάτζιο, του Ρούμπενς και δεκάδων ακόμη μεγάλων δημιουργών όπως δεν τα έχετε ξαναδεί!

BEAUTY, Κλασική Πίνακες κινουμένων σχεδίων στην ταινία μικρού μήκους από τον Rino Stefano Tagliafierro.

Ένα μονοπάτι των στεναγμών μέσα από τα συναισθήματα της ζωής.Ένα αφιέρωμα στην τέχνη και την αφοπλιστική ομορφιά της.

Πίνακες Τέχνης με σειρά εμφάνισης:

Asher Brown Durand - Η Catskill Valley
Thomas Χιλ - Emerald Bay, Lake Tahoe
Albert Bierstadt - Ανάμεσα στα όρη της Σιέρα Νεβάδα
Ivan Shishkin - άκρη Δάσος
Ivan Shishkin - Καλημέρα σε Πευκοδάσος
Thomas Cole - Η πορεία της αυτοκρατορίας: Ερήμωση
Martinus Rørbye - Η είσοδος στο ένα πανδοχείο στο Praestegarden στο Hillested
Claude Lorrain - Ποιμαντική Τοπίο
Jan van Huysum - Λουλούδια σε μια λάρνακα
Ivan Shishkin - Mast Tree Grove
Gabriel von Max - Η εκστατικός Virgin Anna Katharina Emmerich
Joseph Rebell - Burrasca al chiaro di luna nel golfo di Napoli
Τεοντόρ Ζερικώ - arabe Cheval gris-blanc
Peter Paul Rubens - Satiro
Felice Boselli - Skinned Επικεφαλής ενός νεαρού Bull
Gabriel Cornelius von Max - Monkeys δικαστές της Τέχνης
Michelangelo da Caravaggio Merisi - Μέδουσα
Franz von Stuck - Lucifero Moderno
Gustave Doré - Enigma
Martin Johnson Heade - Twilight για την Αγία Johns River



Μια προσωπική στάση απέναντι στην Αξιολόγηση

Guido Reni, David et Goliath, 1610, Huile sur Toile, 174x132 cm, Campione d'Italia, collection Lodi.

Έχοντας πια κάποια χρόνια στην εκπαίδευση, τόσα που μου επιτρέπουν να βγάλω μερικά ασφαλή συμπεράσματα, και έχοντας γυρίσει αρκετά σχολεία της επαρχίας και του κέντρου, πραγματικά δεν μπορώ να πω ποιο ήταν το καλύτερο σχολείο που έχω υπηρετήσει. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή ήταν όλα «πρότυπα» σχολεία, ούτε επειδή γενικά είμαι αναποφάσιστος (το αντίθετο), αλλά επειδή το ίδιο αυτό το ερώτημα «ποιο είναι το καλύτερο σχολείο?» είναι άτοπο.

Κάνω αυτήν την εισαγωγή, γιατί αυτό που πλασάρεται στην «κοινή» γνώμη είναι ότι η Αξιολόγηση έχει να κάνει με κάτι τέτοιο. Στο κάτω-κάτω, ποιος δεν θα ήθελε να ξέρει αν  το σχολείο της γειτονιάς του είναι «καλό» ή «κακό»? «Αν το σχολείο έχει κάποιο πρόβλημα, δεν είναι σωστό να το εντοπίσουμε και να το λύσουμε?» ρωτάει ο καλόπιστος συζητητής.

Δυστυχώς, η αλήθεια απέχει πολλά μίλια απ’ αυτή τη λογική. Στην πραγματικότητα, η Αξιολόγηση είναι μια διαδικασία που ΕΞΑΠΟΛΥΕΤΑΙ από την Εξουσία ενάντια στους εργαζόμενους στην εκπαίδευση και τη νεολαία, στα πλαίσια της νεοφιλελεύθερης επιθετικότητας, στα πλαίσια του επανακαθορισμού –προς το χειρότερο- των εργασιακών σχέσεων. Το «σχολείο-αγορά» που σχεδιάζουν δεν μπορεί να οικοδομηθεί εάν δεν εδραιωθεί η Αξιολόγηση. Αν αυτά που λέω σου φαίνονται «ξύλινα», δώσε μου μισό λεπτό να τα εξηγήσω με συντομία.

Η Αξιολόγηση αποσκοπεί στην κατηγοριοποίηση των σχολείων αρχικά και των εκπαιδευτικών αργότερα. Το κάθε σχολείο θα πάρει το καρτελάκι με την τιμή του, το εργαλείο δηλαδή με το οποίο θα βγει στη θάλασσα της αγοράς, των χορηγών για να αναζητήσει τη χρηματοδότηση. Επειδή οι ντόπιοι νεοφιλελεύθεροι φωστήρες ούτε να πρωτοτυπήσουν δεν μπορούν, έχουμε το καλό να μπορούμε να κρίνουμε από την μέχρι τα τώρα διεθνή εμπειρία. Όπου εφαρμόστηκε η λογική αυτή (και εφαρμόστηκε και στα μεγάλα καπιταλιστικά κέντρα, όπως στις ΗΠΑ) κατέληξε σε τραγωδία: υποχρηματοδότηση και κλεισίματα σχολείων, μετατροπή της σχολικής ζωής σε ατελείωτο σόου προς προσέλκυση γονέων-πελατών, ανήθικες μεταγραφές μαθητών (ακόμη και με χρηματικά ανταλλάγματα) προκειμένου να βελτιωθεί ο μέσος όρος βαθμολογίας του σχολείου, αποξήρανση της διδασκαλίας με την επιμονή στη «διδασκαλία» των θεμάτων που πιθανό να πέσουν στις εξετάσεις. Την ίδια στιγμή, είχαμε την εισβολή των χορηγών, που έφτασαν να έχουν λόγο ακόμη και στη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών του σχολείου.

Το ίδιο το πλαίσιο της Αξιολόγησης το θέτει η Εξουσία, και μάλιστα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Για κάθε παράμετρο της σχολικής ζωής που επιθυμεί να αξιολογηθεί, έχει ορίσει και τον αντίστοιχο συντελεστή. Δεν είναι αστείο, μιλάμε για τη μόρφωση των παιδιών κι εκείνοι σκέφτονται με συντελεστές! Πρόκειται για ένα κρεβάτι του Προκρούστη, στο οποίο θα χτιστούν με το ζόρι τα σχολεία του αύριο και οι αντίστοιχοι εκπαιδευτικοί: εταιρίες «παροχής υπηρεσιών» με άβουλους υπαλλήλους.

Η Αξιολόγηση είναι μια διαδικασία εξ ορισμού παράλογη. Κι αυτό γιατί αποσκοπεί στο να ποσοτικοποιήσει τα χαρακτηριστικά μιας κοινότητας. Παρενθετικά, θυμήσου ότι η εκπαίδευση αφορά κοινότητες και όχι άτομα. Αν έχεις στο μυαλό σου ότι η εκπαίδευση είναι εκείνος ο θεσμός με τον οποίο άτομα εφοδιάζονται στον αγώνα τους ενάντια σε άλλα άτομα, όπως θέλει ο νεοφιλελεύθερος εφιάλτης, απλά παράτα αυτό το κειμενάκι, δεν είναι για σένα. Η Αξιολόγηση θέτει αξία, αριθμοποιεί ιδιότητες που από τη φύση τους δεν ποσοτικοποιούνται. Δεν μπορώ να αναθέσω βαθμό στο πόσο αγαπώ τα παιδιά μου, στη συνεισφορά του Λαβουαζιέ στη σύγχρονη Χημεία, στον αντίκτυπο του πίνακα του Πικάσο για τη Γκουέρνικα, στη μαγική αναταραχή που μου προκαλεί το μπάσο του Steve Harris στην εισαγωγή του Wrathchild. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την εκπαίδευση. Δεν υπάρχει καμία πτυχή της σχολικής ζωής η οποία να μπορεί να δεχθεί έναν μονοσήμαντο βαθμό. Οποιαδήποτε τέτοια απόπειρα μπορεί μόνο να σταθεί είτε αν θεωρήσουμε την εκπαίδευση ως «παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών», είτε αν ξεπέσουμε στη μεταφυσική. Είναι ακριβώς αυτά τα δύο που αποτελούν τον ιδεολογικό πυρήνα της Αξιολόγησης, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω.

Η επιμονή της Εξουσίας να αξιολογήσει βασίζεται στη θεώρηση της εκπαίδευσης σαν «παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών», από ιδρύματα σχετιζόμενα με την αγορά. Η μετατροπή της εκπαιδευτικής πράξης σε υπηρεσία, σε προϊόν, έχει ανάγκη την ποσοτικοποίηση και την αξιολόγηση (πρέπει δηλαδή να έχει τη μονάδα του, και την τιμή αυτής της μονάδας). Τα κριτήρια δε αυτών των διαδικασιών φυσικά καθορίζονται από κείνους που θα εμπορευθούν το νέο αυτό κελεπούρι. Την ίδια στιγμή, για να θολώσει το τοπίο και να επιτευχθεί η απαραίτητη κοινωνική συναίνεση, η Αξιολόγηση ντύνεται με ένα σωρό μεταφυσικά και αστήρικτα ευχολόγια, αλλά κυρίως με μια ανήθικη επίθεση ενάντια στους εργαζόμενους στην εκπαίδευση, ποντάροντας στον –πάντα ευεργετικό για τους εξουσιαστές- «κοινωνικό αυτοματισμό».

Για πολλά χρόνια, με αφετηρία κάπου εκεί στην περίοδο της «Αλλαγής», υπήρχε στο Σχολείο μια διαρκής συζήτηση για την «ανάπτυξη κριτικού πνεύματος». Σήμερα η συζήτηση έχει μετατοπιστεί στην Αξιολόγηση. Μια ματιά και μόνο στους τίτλους των σεμιναρίων που διεξάγονται από τους εκπαιδευτικούς φορείς αρκεί για να σε πείσει για τη θλιβερή αυτή μετατόπιση. Η νέα αντίληψη λοιπόν είναι ότι ο μελλοντικός εργαζόμενος, και κατά συνέπεια κι εκείνος που του μαθαίνει γράμματα, πρέπει να μάθει να αξιολογεί και να αξιολογείται. Αυτό είναι κάτι ολότελα διαφορετικό από την Κριτική. Η Κριτική δεν έχει όρια, ο άνθρωπος που θα εκπαιδευτεί σ’ αυτή είναι ένας άνθρωπος ανήσυχος, δημιουργικός και ατιθάσευτος, ένας άνθρωπος που δεν γνωρίζει από υποταγή και παθητικότητα, αυτές τις δύο «αρετές» που το σύστημα απαιτεί από τους υποτελείς του. Η Εξουσία, με την αυτό-Αξιολόγηση που επιχειρεί να ξεκινήσει, δεν μας ζητά να ασκήσουμε κριτική. Μας ζητά απλά να της πούμε κατά πόσο ικανοποιούμε τις ανάγκες τις αγοράς, και τι θα κάνουμε ώστε να βελτιώσουμε το προϊόν μας.

Το σημερινό Σχολείο κάθε άλλο παρά τέλειο είναι. Αυτό δεν οφείλεται τόσο στη μια ή την άλλη αδυναμία της κάθε σχολικής μονάδας ξεχωριστά, αλλά στην κεντρική ανικανότητα του Καπιταλισμού να μορφώσει. Είναι αυτή η βασική αντίφαση του συστήματος (ότι θέλει μελλοντικούς εργάτες μορφωμένους ώστε να παρέχουν εργασία, αλλά όχι και τόσο μορφωμένους ώστε να αμφισβητήσουν τους όρους με τους οποίους την παρέχουν) που υπονομεύει την εκπαίδευση, και όχι τόσο τα επιμέρους προβλήματα. Όμως τα προβλήματα αυτά υπάρχουν και απαιτούν επισήμανση και λύση. Εκεί ποντάρουν όσοι επιχειρούν να δώσουν ένα άλλοθι στη διαδικασία της Αξιολόγησης, ότι δηλαδή –παρά τα αναγνωρισμένα κακά της- μπορεί να αναδείξει κάποια προβλήματα που στη συνέχεια θα λυθούν. Εδώ υπάρχει μια μεγάλη αντίφαση: το κίνημα του κόσμου της εργασίας τις προηγούμενες δεκαετίες είχε κατακτήσει την εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών μέσα στο σχολείο (συμβούλια μαθητών, σύλλογος διδασκόντων, σύλλογος γονέων και κηδεμόνων), που έχουν ακριβώς αυτό το ρόλο. Η συλλογική διαμόρφωση άποψης όμως είναι για την Εξουσία επικίνδυνη, γι’ αυτό η Αξιολόγηση απαξιώνει και παρακάμπτει τους δημοκρατικούς θεσμούς του Σχολείου, και στη θέση τους βάζει τις ομάδες αξιολόγησης. «Αρκετά με τη Δημοκρατία!», φωνάζει η Εξουσία, «σχολεία που επιμένουν να διοικούνται δημοκρατικά δεν μπορώ να τα πουλήσω στους ιδιώτες!». Φυσικά δέχομαι την ένσταση ότι οι θεσμοί αυτοί συχνά υπολειτουργούν ή έχουν χάσει τον αρχικό χαρακτήρα τους, όμως εδώ είμαστε να τους βελτιώσουμε και να τους εμβαθύνουμε! Δεν μπορώ φυσικά να μην αναφερθώ στο ότι, παρά το γεγονός ότι οι προτάσεις της ομοσπονδίας μας (αλλά και των ενώσεων γονέων και κηδεμόνων) γεμίζουν ολόκληρες αποθήκες και είναι απίστευτα εξειδικευμένες και δουλεμένες, δεν έχει βρεθεί τόσα χρόνια κανένας κυβερνητικός διαχειριστής που να δώσει την παραμικρή σημασία. Κανείς επίσης δεν έχει δώσει σημασία στις παρεμβάσεις των σχολικών κοινοτήτων για απλά καθημερινά θέματα όπως η θέρμανση, οι αίθουσες, οι διαβάσεις κλπ, όπως επίσης είναι χαρακτηριστικό το ότι υπάρχουν ακόμη λάθη στα σχολικά εγχειρίδια, παρά το ότι επισημαίνονται κάθε φορά από πολλούς συναδέλφους (τόσο μας ακούνε εκείνοι που σήμερα «θέλουν τη γνώμη μας»). Εάν οποιοσδήποτε υπουργός ήθελε πραγματικά να λύσει προβλήματα της εκπαίδευσης, πραγματικά θα μπορούσε να τα μάθει μέσα σε μια μέρα, αμφιβάλλεις?

Guido Reni, Martyre de sainte Catherine d'Alexandrie, Martyrdom of holy Catherine of Alexandria, Détail l'épée, 1607

Η Αξιολόγηση έρχεται να ρίξει πάνω μας το βάρος της ερήμωσης και της διάλυσης της Δημόσιας Εκπαίδευσης. Σχολεία θα κλείσουν, παιδιά θα αποκλειστούν, εκπαιδευτικοί θα απολυθούν, όχι επειδή έτσι επιβάλλει το νεοφιλελεύθερο blitzkrieg των μνημονιακών κυβερνήσεων, αλλά επειδή φταις εσύ κι εγώ: επειδή το σχολείο δεν ήταν καλό, επειδή οι μαθητές μας «δεν έπαιρναν τα γράμματα», επειδή οι εκπαιδευτικοί δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους. Όλο αυτό το ιδεολογικό παραμύθιασμα καλλιεργείται στους υποτελείς ώστε να δεχθούν αδιαμαρτύρητα το «νέο» σχολείο, το σχολείο που δεν τους χωρά, το σχολείο που στην πραγματικότητα είναι πολύ, μα πολύ παλιό.

Πρόκειται για μια διαδικασία καταστροφής του Δημόσιου σχολείου. Όποιος δεν το βλέπει αυτό, είναι απλά θύμα της νεοφιλελεύθερης προπαγάνδας ή νομίζει ότι έχει προσωπικό συμφέρον (μιλώ γι’ αυτό το κλείσιμο του ματιού που υπόσχεται ότι κάποιοι στο κάτω-κάτω μπορούν και να κερδίσουν απ’ αυτή τη διαδικασία). Όποιος το βλέπει, αλλά δίνει στον εαυτό του χίλια δυο άλλοθι για να μην αντιδράσει, απλά θα το βρει μπροστά του.

Αγαπώ τόσο τη δουλειά μου που δεν μου είναι δυνατό να κάνω το κορόιδο, να πω «έλα μωρέ, θα περάσει κι αυτό όπως τόσα άλλα». Θέλω ένα καλύτερο σχολείο, ένα σχολείο που θα εκπαιδεύει ελεύθερους ανθρώπους και ξέρω ότι αυτό δεν μπορούμε να το πετύχουμε ολοκληρωτικά, παρά μόνο στο βαθμό που θα αρχίσουμε να οικοδομούμε μια κοινωνία με τελείως διαφορετικές αξίες, αυτές της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας. Μέχρι τότε όμως, δεν θα σταματήσω να εξαντλώ κάθε δυνατότητα που μου δίνει τούτο το υπαρκτό σχολείο να συμβάλλω στην ουσιαστική μόρφωση όσο το δυνατόν περισσότερων παιδιών. Για το λόγο αυτό, δεν μου είναι δυνατό να συμπράξω σ’αυτή την ανήθικη εκστρατεία των δυνάμεων της Αγοράς ενάντια στο Δημόσιο Σχολείο. Δεν πρόκειται να αξιολογήσω, δεν θα συμμετάσχω σε καμία από τις ομάδες αξιολόγησης, δεν προτίθεμαι να αξιολογηθώ. Για όσο καιρό ακόμη μπορώ να λογίζομαι σαν ελεύθερος άνθρωπος, θα παλέψω για να μην περάσουν τα σχέδιά τους. Κακά τα ψέματα, οι εποχές που μπορούσαμε να συζητάμε ακαδημαϊκά για όλα αυτά έχουν περάσει. Τώρα είναι η ώρα των επιλογών, και οι επιλογές έχουν ευθύνη. Κανείς όμως δεν πρόκειται να κάνει τη δουλειά που είναι για μας. Αρνούμαι τη συμμετοχή μου στις διαδικασίες Αξιολόγησης και το ίδιο ζητάω από κάθε έναν συνάδελφο/συναδέλφισσα ξεχωριστά γνωρίζοντας τις ανησυχίες του και τους ενδεχόμενους φόβους του. Δεν θα γίνει διαφορετικά. Γιατί οι μέρες που ζούμε είναι οι μέρες που θα σταματήσουμε τη βαρβαρότητα. Είναι οι μέρες που θα αφηγούμαστε.

Του Λευτέρη Παπαθανάση

Η Αυτοαποκάλυψη της Αυτοαξιολόγησης

Jérôme Bosch, Le Jardin des Délices, l'Enfer, détail les oreilles

Για την εφαρμογή του θεσμού της Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού έργου σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων (αρ. πρωτ. 190089/Γ1/10-12-2013) και τις οδηγίες των Σχολ. Συμβούλων Παιδαγωγικής Ευθύνης (αρ. πρωτ. 896/16-12-2013) κοινοποιήθηκε στα σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης συνημμένο αρχείο με υλικό σχετικά με την εφαρμογή της ΑΕΕ.

Στην πρώτη σελίδα του αρχείου εμφανίζεται απεικόνιση η οποία αναπαριστά τη σχέση Πολιτείας και Εκπαιδευτικού με υπότιτλο «Η πολιτεία εμπιστεύεται τον εκπαιδευτικό» και την αναφορά στην πηγή χρηματοδότησης του έργου (ΕΣΠΑ, 2007-2013). Η παρούσα εικόνα που κοσμεί ως γράφημα τις επιμέρους θεματικές ενότητες συμπυκνώνει την φιλοσοφία της Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού έργου και ιδιαίτερα τον θεσμό της Αυτοαξιολόγησης. Σε ασπρόμαυρο φόντο, εικονίζεται ενδεχομένως η επιδιωκόμενη σχέση Πολιτείας και Εκπαιδευτικού. Δύο απρόσωπα ανθρωπάκια εμπλέκονται σε μια συμβολαιογραφική πράξη. Η στάση και η κίνηση του σώματος και των χεριών τους ομολογουμένως αποκαλυπτική. Δύο απρόσωπα πιόνια συνάπτουν ένα «Συμβόλαιο εμπιστοσύνης».

Jérôme Bosch, Le Jardin des Délices, le Paradis, detail, La Chouette au centre

Βέβαια, η αίσθηση της εμπιστοσύνης κερδίζεται μέσα από μια μακροχρόνια σχέση αμοιβαίας φιλίας. Θυμάμαι την εποχή που μάθαινα γράμματα: «Πιστεύω τω φίλω. Πιστόν φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκεις». Αλλά ο φίλος δεν είναι πια εδώ. Προσμένω.

Βλέπω από την μια, την Πολιτεία, όρθια εν κινήσει, ζωντανή και αγέρωχη να κρατά στα χέρια της την Σφραγίδα, σύμβολο του Νόμου και της Εξουσίας. Απ’ την άλλη, ο Εκπαιδευτικός γερμένος υποκλίνεται, με τα χέρια απλωμένα, ένας Ικέτης, που κρατά για σφράγισμα ένα «συμβόλαιο εμπιστοσύνης». Αμήχανος περιμένει ίσως το σφράγισμα της βεβαίωσης για τον φάκελο της αξιολόγησης ή το σφράγισμα (κλείσιμο) του σχολείου του, σε μια μαύρη κοινωνία (φόντο) που πεινά και υποφέρει.

Η Αυτοαξιολόγηση «αυτοπροσώπως». Όραμα ή Εφιάλτης; Δεν ξέρω. Ωστόσο, οι σχέσεις φιλίας δεν πιστοποιούνται με σφραγισμένα συμβόλαια. Αυτά ανήκουν στη φιλοσοφία της «ελεύθερης» αγοράς κι όχι στην Ελευθερία της Παιδείας.

Μετά από 25 σχεδόν χρόνια, στην υπηρεσία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης απευθύνομαι στον Υπουργό  μου, σεμνά και ταπεινά, ως δάσκαλος προς Δάσκαλο, ζητώντας να με κοιτάει ως πρόσωπο προς πρόσωπο.

Γιατί ο εκπαιδευτικός είναι πρόσωπο κι όχι ένα άμορφο ανθρωπάκι υποταγμένο και φοβισμένο στην δύναμη της Εξουσίας. Γιατί η διδασκαλία είναι μια διαδικασία πνευματική και απελευθερωτική, μια πράξη παιδαγωγική, μια σχέση μοναδική δασκάλου και μαθητή, που δεν μετριέται με καινοτομίες και «καλές πρακτικές» αλλά με το ανάστημα της ψυχής στα μαρμαρένια αλώνια της τάξης και της ζωής.

Γιάννης Σπυράλατος

1ο Γυμνάσιο Δραπετσώνας

Σάββατο 18 Ιανουαρίου 2014

25 καμπαναριά για τον Ελ Γκρέκο. El Greco returns to Toledo

El Greco, View of Toledo, 1596–1600. The link between El Greco (Candia, Crete, 1541-Toledo, 1614) and the City of Toledo is an historical fact and, yet, no exhibition devoted to this painter has ever taken place in Toledo. For this reason, in order to mark the 400th Anniversary of the artist's death on 7th April 1614, this exhibition will be held in the city that best reflects his career and influence.

Στις 18 Ιανουαρίου από τα 25 κωδωνοστάσια του Τολέδο θα ηχήσει ένα πολύ ιδιαίτερο κοντσέρτο για καμπάνες. Αυτή είναι η ημέρα που το Έτος Ελ Γκρέκο θα έχει ξεκινήσει και επίσημα στην Ισπανία με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου ζωγράφου. 

The exhibition will be staged at the Museum of Santa Cruz, extending to different spaces throughout Toledo known as El Greco Venues, thus providing an in-depth insight into the different places where El Greco carried out his work: the Vestry of Toledo Cathedral, The Chapel of San José, the Convent of Santo Domingo el Antiguo, the Church of Santo Tomé and the Tavera Hospital. The exhibition will contrast with others devoted to the artist to date, going beyond the habitual approaches. On this occasion we will come across a more complex character, one who is more closely embedded in the original artistic, work-related and intellectual context of the "Greek of Toledo", as he was known in his time.

«Ο προφήτης των μοντέρνων καιρών», ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες όλων των εποχών και μια εξαιρετικά πολυσύνθετη προσωπικότητα, θα έχει επί μία ολόκληρη χρονιά την τιμητική του τόσο στην πόλη και στη χώρα που τον υιοθέτησε όσο και στη χώρα και στην πόλη που τον γέννησε.

El Greco, St. Francis Receiving the Stigmata, 1595

Την επιμέλεια έχει αναλάβει ο Φερνάντο Μαρίας, ο σημαντικότερος μελετητής του Θεοτοκόπουλου στην Ισπανία σήμερα και επιστημονικός επιμελητής του Ιδρύματος «El Greco 2014» το οποίο έχει συσταθεί στην Ισπανία ειδικά για το Ετος Ελ Γκρέκο. Μέσα από την έκθεση, ακριβώς όπως έχει κάνει και μέσα από τις μελέτες του, ο Μαρίας θα προσπαθήσει να ανατρέψει τη στερεοτυπική εικόνα που έχουμε για τον Ελ Γκρέκο ως ενός βαθιά θρησκευόμενου ζωγράφου σε πλήρη σύμπνοια με την ισπανική κοινωνία που τον φιλοξένησε.

Ο Ελ Γκρέκο ήταν ένας διανοούμενος καλλιτέχνης, ανεξάρτητος και αδέσμευτος. Δεν δίστασε να έρθει σε ρήξη ακόμη και με τον Φίλιππο Β' της Ισπανίας αλλά και με σημαντικούς πάτρωνες της εποχής. Aυτός είναι στην ουσία ο λόγος που στράφηκε στα πορτρέτα, στους λατρευτικούς πίνακες και στα ρετάμπλ, στους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να διασφαλίσει το εισόδημά του ένας καλλιτέχνης στην Ισπανία της εποχής.

Η ματιά της έκθεσης είναι λοιπόν αναπόφευκτα περιφερειακή. Ιχνηλατεί την πορεία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου από τον Χάνδακα της βενετοκρατούμενης Κρήτης, με την κατάρτιση στη μεταβυζαντινή παράδοση της αγιογραφίας, στη Βενετία του 1567, όταν αποκτά το προσωνύμιο Ελ Γκρέκο και θητεύει κοντά στον Τισιανό, ενώ επηρεάζεται βαθύτατα από τον Τιντορέτο. Τον ακολουθεί στη Ρώμη του 1570, όπου εξοικειώνεται με τη δουλειά σπουδαίων καλλιτεχνών της εποχής όπως ο Τζιόρτζιο Κλόβιο και ο Μιχαήλ Άγγελος.

Για αυτόν τον τελευταίο είχε μάλιστα αποφανθεί ότι «δεν ξέρει να ζωγραφίζει», μια μικρή εκδήλωση ενός μεγάλου εγώ που νιώθει ανίκητο χάρη στις αδιαμφισβήτητες ικανότητές του. Αναπόφευκτα όμως η έμφαση στην έκθεση αυτή θα δοθεί στη δουλειά που έκανε ως πορτρετίστας όταν εγκαταστάθηκε στο Τολέδο. 

Είναι το μόνο είδος της ζωγραφικής του για το οποίο κατάφερε να κατακτήσει αναγνώριση και δόξα από τους συγχρόνους του, μολονότι οι παραμορφωμένες φιγούρες και η επιμήκυνση στα ανθρώπινα χαρακτηριστικά δεν είχαν καμία σχέση με την εικονογραφία των υπόλοιπων καλλιτεχνών στην Ισπανία του Φιλίππου Β'.

Ως προέκταση της έκθεσης οι επισκέπτες του Τολέδο θα μπορούν να επισκεφθούν και πέντε κομβικά σημεία της πόλης όπου βρίσκονται αυθεντικοί πίνακες του Ελ Γκρέκο στο περιβάλλον για το οποίο δημιουργήθηκαν. Ανάμεσά τους η εκκλησία της Μονής Σάντο Ντομίνγκο ελ Αντίγκουο, όπου φιλοτέχνησε τα πρώτα του ρετάμπλ όταν έφτασε στο Τολέδο από την Ιταλία το 1577 και όπου ενταφιάστηκε όταν πέθανε ώσπου ο γιος του να μεταφέρει το λείψανό του στην εκκλησία του Σαν Τορκουάτο. Ή ο καθεδρικός ναός του Τολέδο για τον οποίο ζωγράφισε το περίφημο «El espolio» («Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού»).

El Espolio, Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού, 1577-9, λάδι σε μουσαμά, 285 x 173 εκ., Τολέδο, Καθεδρικός Ναός.

Ο συγκεκριμένος πίνακας ήταν η αιτία για σοβαρή οικονομική διαφωνία ανάμεσα στους εκπροσώπους του καθεδρικού ναού και στον Ελ Γκρέκο. Εκείνοι το κοστολόγησαν στα 227 δουκάτα, ο Ελ Γκρέκο από την άλλη εκτιμούσε ότι άξιζε 900. Εις μάτην.

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ” Η κυρία με τη γούνα, 1580

Στο Πράδο της Μαδρίτης η έμφαση θα δοθεί στην έκθεση «Ο Ελ Γκρέκο και η μοντέρνα ζωγραφική» (24/6-5/10) προκειμένου να επισημανθεί η επιρροή που άσκησε ο αντισυμβατικός ζωγράφος στα καλλιτεχνικά ρεύματα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού. Όταν, δηλαδή, έπειτα από σχεδόν δύο αιώνες λήθης τον ανακάλυπταν ξανά οι γάλλοι ζωγράφοι και οι εκπρόσωποι του μοντερνισμού. Είκοσι πέντε έργα του θα αντιπαρατεθούν με περίπου 75 πίνακες και σχέδια μοντερνιστών για να αναδειχθούν οι εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ τους. Τα 18 από αυτά θα είναι του Πικάσο. 

Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως (1608-14, λάδι σε μουσαμά, 222,3 x 193 εκ., Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο. 

Είναι γνωστό ότι κατά την μπλε περίοδό του μελετούσε την ανατομία των ασκητικών μορφών του Ελ Γκρέκο, ενώ όταν δούλευε τις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» μελετούσε το έργο «Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως» το οποίο βρισκόταν στην κατοχή ενός φίλου του. Η εκφραστικότητα των μορφών, η εκκεντρική παλέτα και τα αδούλευτα φόντα είχαν επηρεάσει και τη ζωγραφική του Εντουάρ Μανέ, όπως φαίνεται στο έργο του «Η κυρία με τη γούνα», το οποίο επίσης περιλαμβάνεται στην έκθεση. Οι εξπρεσιονιστές, από την άλλη, τόσο σε Ευρώπη όσο και σε Αμερική, τον θεωρούσαν σχεδόν πρόδρομό τους, κυρίως όσον αφορά τις εκφραστικές παραμορφώσεις στις μορφές του Γκρέκο.

Έξι εκθέσεις στην Ελλάδα

El Greco, Christ Healing the Blind, 1578

Η Ελλάδα δεν υπολείπεται σε εκδηλώσεις για το Έτος Θεοτοκόπουλου, αν και οι πέντε από τις έξι εκθέσεις που θα διοργανωθούν θα πραγματοποιηθούν προς το τέλος του 2014, μέσα στον Νοέμβριο. Η χρηματοδότησή τους έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ από τη γενική γραμματέα του ΥΠΠΟ κυρία Λίνα Μενδώνη και πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής των εκδηλώσεων. Την επιστημονική επιμέλεια έχει αναλάβει ο κ. Νίκος Χατζηνικολάου, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η αρχή θα γίνει από το  Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο τον Ιούνιο (21/6-2/10) με την έκθεση «Ο Ελ Γκρέκο μεταξύ Βενετίας και Ρώμης», η οποία θα παρουσιαστεί εν συνεχεία στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς τον Νοέμβριο (20/11). Στο πλαίσιο του διεθνούς δανεισμού έργων τέχνης του Ελ Γκρέκο στην Ελλάδα θα έρθουν δύο πολύ σημαντικά πορτρέτα από το Μουσείο του Πράδο για την έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο», η οποία θα διοργανωθεί στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη (12/11). «Δεν έχει γίνει ποτέ στην Ισπανία μια έκθεση με αντίστοιχη θεματική» επισημαίνει ο κ. Χατζηνικολάου, ο οποίος είναι και καλλιτεχνικός επιμελητής της έκθεσης. «Σκοπός είναι να συλλάβουμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσε ο Θεοτοκόπουλος στο Τολέδο. Ένα περιβάλλον στο οποίο δεν μπορούσε να αφομοιωθεί καλλιτεχνικά εξαιτίας και της ιταλικής παιδείας του, η οποία ήταν υψηλότατου επιπέδου. Ο κύκλος με τον οποίο μπορούσε να κουβεντιάσει γι' αυτά που τον ενδιέφεραν ήταν πολύ περιορισμένος αλλά πολύ σημαντικός».

Στις εκθέσεις  «Τέχνη και κοινωνία στην Κρήτη στα χρόνια του Θεοτοκόπουλου» στο Βυζαντινό Μουσείο και «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και η Ναυμαχία της Ναυπάκτου» στο Κυκλαδικής Τέχνης θα διοχετευθούν τα υπόλοιπα έργα που πρόκειται να ταξιδέψουν στην Ελλάδα. 

Όπως ένα από τα σημαντικότερα νεανικά έργα του Θεοτοκόπουλου, ο πίνακας με το «Νέο αγόρι που φυσάει ένα δαυλί για να ανάψει με αυτό ένα κερί» από το Μουσείο Καποντιμόντε στη Νάπολι, μια άγνωστη μινιατούρα από αγγλική συλλογή και κατά πάσα πιθανότητα ο πίνακας «Η Προσκύνηση του Αγίου Ονόματος του Ιησού» από το Εσκοριάλ.

Το έργο «Στέψη της Θεοτόκου» (1570) από το Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».

Πλην των τριών έργων που θα σταλούν στο Τολέδο για την έκθεση «Ο Έλληνας του Τολέδο» στις εκθέσεις επί ελληνικού εδάφους αναμένεται να αξιοποιηθούν και τα έργα που βρίσκονται στα ελληνικά μουσεία και συλλογές: «Η ταφή του Χριστού» και «Ο Άγιος Πέτρος» της Εθνικής Πινακοθήκης, «Η βάπτιση του Χριστού» και η «Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά» του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, «Η κοίμηση της Θεοτόκου» από τον Ναό Κοιμήσεως στην Ερμούπολη Σύρου και βεβαίως η σχετικά πρόσφατα αποκτηθείσα «Στέψη της Θεοτόκου» του Ιδρύματος Ωνάση.

Στην Πινακοθήκη στου Γουδή θα φιλοξενηθούν ψηφιακές αναπαραστάσεις έργων του Ελ Γκρέκο. Στο Μουσείο Αλεξ Μυλωνά - Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, από την άλλη, θα διοργανωθεί η έκθεση «Γκρεκομάνια» (13/11) από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του μουσείου Ντένη Ζαχαρόπουλο. Σκοπός είναι  να αναδειχθεί η σχέση του Ελ Γκρέκο με την Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα ως και το 1950, όταν δηλαδή η χώρα τον ανακάλυπτε ξανά μαζί με όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Σε αυτήν θα παρουσιαστούν σχέδια του Κόντογλου ή του Γκίκα, χαρακτικά, γραμματόσημα, αντίγραφα ζωγράφων, μελέτες και γελοιογραφίες τα οποία έχουν σχέση με το πώς προσλάμβανε η ελληνική κοινωνία τον Γκρέκο.

«Η εισαγωγή του Γκρέκο στην ελληνική πραγματικότητα στις αρχές του 20ού αιώνα είναι μια τεράστια ανάσα. Επέτρεψε ένα άνοιγμα προς τη Δύση που δεν είχαμε φανταστεί» σχολιάζει ο κ. Ζαχαρόπουλος. «Η δυναμική της πρόσληψης του έργου του από την κοινωνία και τον καλλιτεχνικό και πνευματικό μας κόσμο είναι τεράστια. Από την άλλη, στόχος της έκθεσης είναι να αναδείξει πώς η ιδιαιτερότητα του Ελ Γκρέκο δεν προέκυψε επειδή αυτός ο άνθρωπος γεννήθηκε ιδιαίτερος, όπως ο Μακρυγιάννης και ο Θεόφιλος. Η ιδιαιτερότητα του Ελ Γκρέκο σμιλεύτηκε μέσα από τα βιώματά του, τα ταξίδια και τη θέλησή του να φτιάξει μια δική του γλώσσα, κάτι που τον κατέστησε τελικά έναν από τους πρώτους μοντέρνους ζωγράφους του κόσμου

Αυτοπροσωπογραφία(;) (π. 1590-1600), Λάδι σε μουσαμά, 52,7x46,7 εκ., Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο.

Ο Ελ Γκρέκο δεν είναι Ισπανός ούτε Έλληνας ούτε Βενετσιάνος αλλά έχει ένα δικό του, πολύ ιδιαίτερο ιδίωμα, είναι ένα ολοκληρωμένο "υποκείμενο". Όλος ο νεοελληνικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από ανάλογες ιδιαιτερότητες μοναδικών δημιουργών. Είναι ένας άνθρωπος που έχει τις αρετές του Μακρυγιάννη, την αφέλεια του Θεόφιλου, τη γνώση του Καζαντζάκη, το βάθος του Καβάφη, την τρέλα του Σολωμού και κατ' αυτόν τον τρόπο μας επιτρέπει να υπάρχουμε σε όλον τον κόσμο χωρίς το κόμπλεξ του ποιοι είμαστε».