Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Κυριακή 2 Απριλίου 2017

Ερνστ Αλεξάντερ Ράουτερ, Σχολεία: H Κατασκευή Υπηκόων. Ernst Alexander Rauter, Schools: Creating subject people

René Magritte, Golconde, 1953. Στο σχολείο κατασκευάζονται Υπήκοοι. Η διαδικασία της κατασκευής Υπηκόων λέγεται εκπαίδευση. Η οικογένεια, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το θέατρο, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες, τα βιβλία και τα πλακάτ, είναι σχολεία με την ευρύτερη έννοια. Όλα... Rauter in his essay describes very well how people are systematically converted to slaves becoming unable to understand that they are being deceived. Every person in the modern society plays a role that it has been given to him before its birth. Education forms the slaves that are needed each moment. People get exposed to a carefully selected piece of information which is the seed of their control. Schools are brainwashing factories that manufacture minions.

Όταν οι πρώτοι άνθρωποι πλούτισαν αρκετά, ώστε μια συμμορία για την καταπίεση και την εκμετάλλευση των άλλων, γεννήθηκε αυτό που ονομάζουμε σήμερα κράτος. Το κράτος είναι η μετεξέλιξη μιας συμμορίας από μπράβους. Οι νόμοι είναι η μετεξέλιξη ενός καταλόγου με τις επιθυμίες των πλούσιων δουλοκτητών. Το κράτος διευκολύνεται στη διακυβέρνηση αυτού του νέου είδους υπηκόων χάρη σε δύο εξελίξεις: η πρώτη είναι ότι ο μηχανισμός της ποδηγέτησης γίνεται όλο και πιο πολύπλοκος και αδιαφανής για τους ποδηγετούμενους· η δεύτερη είναι η εξέλιξη των δημόσιων πηγών πληροφοριών στις τελευταίες δεκαετίες. Μ’ αυτόν τον πανταχού παρόντα μηχανισμό [Πανοπτικόν] των πληροφοριών και την επιρροή των σχολείων στους απροστάτευτους εγκεφάλους των ανήλικων μελών του πληθυσμού, μπορεί κανείς να εξαπατήσει ακόμα και έξυπνους ανθρώπους, σε βαθμό που να πανηγυρίζουν για την ίδια τη θανατική καταδίκη τους.

Στο σχολείο κατασκευάζονται Υπήκοοι

René Magritte, La Reproduction interdite, 1937.

Η διαδικασία της κατασκευής Υπηκόων λέγεται εκπαίδευση. Η οικογένεια, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το θέατρο, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες, τα βιβλία και τα πλακάτ, είναι σχολεία με την ευρύτερη έννοια. Όλα τα κέντρα που μεταδίδουν πληροφορίες είναι σχολεία. Για την κατασκευή πραγμάτων χρησιμοποιούνται εργαλεία. Το εργαλείο με το οποίο κατασκευάζονται άνθρωποι είναι η πληροφορία. Όταν οι άνθρωποι [ζώα] δεν υπακούουν σε φυσικές ανάγκες, στη συνήθεια ή στη βία, οι πράξεις τους εξαρτώνται από τα όσα ξέρουν. Ακόμα και οι συνήθειες δημιουργούνται ως έναν βαθμό από πληροφορίες. Αφού οι πράξεις ενός ανθρώπου καθορίζουν την πορεία της ζωής του, οι πληροφορίες που παίρνει αυτός ο άνθρωπος καθορίζουν πώς θα ζήσει. Τα σχολεία δεν φτιάχνουν μόνον ανθρώπους, τα σχολεία φτιάχνουν και βιογραφίες.

Τη φύση της πληροφορίας μπορεί να την καταλάβει κανείς μόνον αν εξετάσει την επίδρασή της στη ζωή των ανθρώπων. Αν θέλει κανείς να καταλάβει καλύτερα τη φύση των εργαλείων, πρέπει να ξέρει για ποιον σκοπό προορίζονται. Ο σκοπός διαμορφώνει το εργαλείο. Δεν υπάρχει εργαλείο χωρίς σκοπό. Δεν υπάρχει πληροφορία χωρίς σκοπό. Οι πληροφορίες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ανθρώπων, είναι ανάλογες με το είδος ανθρώπου που θέλει να κατασκευάσει κανείς. Αν θέλει κανείς να φτιάξει έναν άνθρωπο κατάλληλο για να επισκευάζει χαλασμένα αυτοκίνητα, δεν θα το κατορθώσει αυτό χρησιμοποιώντας πληροφορίες με τις οποίες δημιουργείται ένας κτηνίατρος. [ή ένας κτηνάνθρωπος]

Αν θέλει κανείς να φτιάξει έναν άνθρωπο που να περνάει εθελοντικά όλη του τη ζωή στον στρατό, πρέπει να τον επεξεργασθεί με πληροφορίες διαφορετικές από εκείνες που κάνουν κάποιον να λατρεύει αγελάδες. Οι πληροφορίες που δεχόμαστε, συναρθρώνονται στο κεφάλι μας και σχηματίζουν κρίσεις και πεποιθήσεις. Οι κρίσεις και οι πεποιθήσεις είναι μέρη του μηχανισμού που κατευθύνει τις πράξεις μας.

René Magritte, Au seuil de la liberté, 1937.

Ένα από τα σημαντικότερα γρανάζια σ’ αυτόν τον μηχανισμό είναι η πεποίθηση ότι, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, είμαστε κύριοι των πράξεών μας. [Ελεύθερη Βούληση] Η συμφωνία μας με τις πράξεις μας και τα αποτελέσματά τους μπορεί να είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη. Όσο πιο πολύ πιστεύουμε ότι η θέλησή μας είναι το θεμέλιο των πράξεών μας, τόσο μεγαλύτερη είναι η συμφωνία μας. Όσο πιο πολύ πιστεύουμε ότι οι πράξεις μας υποκινούνται από μια ξένη θέληση, τόσο μικρότερη είναι η συμφωνία μας.

Η φράση ότι κάποιος «ξέρει τι κάνει», σημαίνει πως αυτός ο κάποιος καταλαβαίνει τους λόγους των πράξεών του και προβλέπει τα αποτελέσματά τους. Αν εξετάσουμε τις πράξεις μας από αυτή τι σκοπιά, θα διαπιστώσουμε ότι μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις ξέρουμε τι κάνουμε. Τις περισσότερες πράξεις μας τις εκτελούμε χωρίς να καταλαβαίνουμε τους λόγους ή τα αποτελέσματά τους, συχνά μάλιστα χωρίς να καταλαβαίνουμε ούτε το ένα ούτε το άλλο. Όσα παραδείγματα και αν επιστρατεύσουμε για ν’ αποδείξουμε το αντίθετο, θα διαπιστώσουμε ότι πολύ λίγα παραδείγματα ταιριάζουν για ν’ αποδείξουν ότι ξέρουμε τι κάνουμε. Δεν παίζει κανέναν ρόλο από ποιον τομέα της ζωής μας παίρνουμε τα παραδείγματα αυτά, ή αν κατέχουν σημαντική ή ασήμαντη θέση στη ζωή μας.

Αυτό θα το δούμε καθαρά, αν πάρουμε μια συχνή και καθημερινή αλληλουχία πράξεων, όπως η οδήγηση ενός αυτοκινήτου. Ελάχιστοι οδηγοί ξέρουν ποιες διεργασίες προκαλούν στον κινητήρα του αυτοκινήτου τους με τα χέρια και τα πόδια τους. Ελάχιστοι οδηγοί ξέρουν τι είναι ένας κινητήρας. Ξέρουν μόνο το τελικό αποτέλεσμα μιας μακριάς αλυσίδας από αποτελέσματα: Το αυτοκίνητο τρέχει πιο γρήγορα, ή πιο αργά, ή σταματάει. Ελάχιστοι ξέρουν τι γίνεται στο εσωτερικό της μηχανής, σε ποιες πιέσεις είναι εκτεθειμένα τα διάφορα ντεπόζιτα, τα έμβολα, οι κύλινδροι ή οι μπιέλες. Αυτό το παράδειγμα μας κάνει να εξετάσουμε το ζήτημα της μεγαλύτερης ή μικρότερης χρησιμότητας των πληροφοριών. Άραγε δεν είναι αρκετό να ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να σταματήσουμε ή να επιταχύνουμε το αυτοκίνητό μας; Άραγε δεν είναι περιττό να μάθουμε λεπτομέρειες για τη διαδικασία της καύσης που γίνεται στον κινητήρα;

Μπορεί να είναι σωστό ότι κάποιος που ξέρει ποιες ακριβώς μηχανικές και χημικές διεργασίες προκαλεί η πίεση του ποδιού στο πεντάλ, πλεονεκτεί κάπως απέναντι στους οδηγούς που δεν ξέρουν τίποτα για τις διαδικασίες που μεσολαβούν ανάμεσα στην κίνηση του ποδιού τους και την επιτάχυνση, αλλά είναι αμφίβολο αν θα ωφεληθεί ο συνολικός πληθυσμός όταν όλοι οι οδηγοί αυτοκινήτων αποκτήσουν τις θεωρητικές γνώσεις που έχουν οι μηχανικοί αυτοκινήτων.

Μπορούμε να φανταστούμε ένα αυτοκίνητο να «μένει» καταμεσής στη Σαχάρα και τους επιβάτες του να πεθαίνουν από τη δίψα, επειδή κανένας τους δεν ήξερε ότι ο ιμάντας του ανεμιστήρα μπορεί ν’ αντικατασταθεί με μια νάιλον κάλτσα. Ωστόσο, πολύ λίγοι θα βρεθούν να υποστηρίξουν την υποχρεωτική επέκταση του μαθήματος οδήγησης. Ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν στην έρημο κάθε δέκα χρόνια, επειδή τους λείπουν μερικές τεχνικές πληροφορίες, είναι ελάχιστος.

Το παράδειγμα με το αυτοκίνητο δείχνει ότι υπάρχουν καταστάσεις, στις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να παραιτηθεί από την κατανόηση των πράξεών του χωρίς να πάθει ζημιά. Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι το εξής: Οι φυσικοχημικές πληροφορίες που σχετίζονται με τη μηχανή εσωτερικής καύσης δεν θ’ άλλαζαν τη ζωή των αυτοκινητιστών, οι αυτοκινητιστές δεν θα έπαυαν να οδηγούν αυτοκίνητο, δεν θα οδηγούσαν ούτε πιο αργά ούτε πιο γρήγορα ούτε πιο σίγουρα.

Είπαμε ότι η συμφωνία μας με τις πράξεις μας μπορεί να είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη, ανάλογα με το αν πιστεύουμε ότι ενεργούμε αυτόβουλα ή αν πιστεύουμε ότι εξυπηρετούμε ξένες προθέσεις. Η ακριβέστερη γνώση των όρων υπό τους οποίους κινείται το αυτοκίνητό μας, δεν θ’ άλλαζε σε τίποτα τη συμφωνία μας με την πράξη μας να οδηγούμε αυτοκίνητο. Δεν είναι και τόσο σημαντικό το ότι δεν ξέρουμε τι κάνουμε την ώρα που οδηγούμε. Αρκεί να εκτελούμε τις σωστές κινήσεις. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν είμαστε εντελώς κύριοι των πράξεών μας, το να συμπιέζει ένα έμβολο μια ορισμένη ποσότητα μίγματος βενζίνης-αέρα στο ένα έκτο του όγκου της, δεν ήταν δική μας θέληση αλλά θέληση του κατασκευαστή. Ωστόσο είμαστε σύμφωνοι με τις πράξεις μας. Σ’ αυτή την περίπτωση εξακολουθούμε να συμφωνούμε, ακόμα και όταν ανακαλύπτουμε ότι κάποιος άλλος κατευθύνει τις πράξεις μας.

René Magritte, La Reconnaissance infinie, 1963.

Είπαμε ότι η συμφωνία μας με τις πράξεις μας μπορεί να είναι μικρότερη ή μεγαλύτερη, ανάλογα με το αν πιστεύουμε ότι ενεργούμε αυτόβουλα ή αν πιστεύουμε ότι εξυπηρετούμε ξένες προθέσεις. Η ακριβέστερη γνώση των όρων υπό τους οποίους κινείται το αυτοκίνητό μας, δεν θ’ άλλαζε σε τίποτα τη συμφωνία μας με την πράξη μας να οδηγούμε αυτοκίνητο. Δεν είναι και τόσο σημαντικό το ότι δεν ξέρουμε τι κάνουμε την ώρα που οδηγούμε. Αρκεί να εκτελούμε τις σωστές κινήσεις. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν είμαστε εντελώς κύριοι των πράξεών μας, το να συμπιέζει ένα έμβολο μια ορισμένη ποσότητα μίγματος βενζίνης-αέρα στο ένα έκτο του όγκου της, δεν ήταν δική μας θέληση αλλά θέληση του κατασκευαστή. Ωστόσο είμαστε σύμφωνοι με τις πράξεις μας. Σ’ αυτή την περίπτωση εξακολουθούμε να συμφωνούμε, ακόμα και όταν ανακαλύπτουμε ότι κάποιος άλλος κατευθύνει τις πράξεις μας.

Αυτό δεν οφείλεται στο γεγονός ότι οι παραπάνω πληροφορίες έχουν μικρότερη σημασία απ’ ότι άλλες πληροφορίες. Οφείλεται στο ότι ελέγχουμε άμεσα τους παραγωγούς, τουλάχιστον σ’ ό,τι αφορά την εξωτερική κίνηση του αυτοκινήτου μας. Οι παραγωγοί δεν έχουν καμιά πιθανότητα να πουλήσουν αυτοκίνητα που δεν κινούνται. Υπάρχουν διαδικασίες στις οποίες οι παραγωγοί αυτοκινήτων δεν υπόκεινται σ’ αυτόν τον άμεσο έλεγχο από εμάς, όπως, λόγου χάρη, στην περίπτωση της φθοράς του υλικού και των εξαρτημάτων της μηχανής. Εδώ διαπιστώνουμε ότι η συμφωνία μας με τις πράξεις μας (δηλαδή την αγορά του αυτοκινήτου και την οδήγηση) συρρικνώνεται από τη στιγμή που διαθέτουμε ακριβέστερες πληροφορίες.

Θα προτιμούσαμε να οδηγούμε ένα άλλο αυτοκίνητο, αλλά η αγανάκτησή μας εναντίον ενός ορισμένου συγκροτήματος αυτοκινήτων δεν έχει συνέπειες, γιατί δεν μπορούμε ν’ αποκτήσουμε τις απαραίτητες πληροφορίες για την παραγωγή των άλλων συγκροτημάτων. Ποιος, άραγε, θα συμφωνούσε να μικραίνουν συστηματικά οι εταιρείες τη διάρκεια ζωής του υλικού και των εξαρτημάτων, με τη βοήθεια εργαστηριακών πειραμάτων, όπως μαθεύτηκε ότι κάνουν ορισμένες αμερικανικές εταιρείες;

Όσο συχνότερα κάνουμε πράξεις χωρίς να ξέρουμε τους λόγους, τις προϋποθέσεις και τα αποτελέσματά τους, τόσο συχνότερα γινόμαστε οι ίδιοι λόγος, προϋπόθεση και αποτέλεσμα των πράξεων άλλων. Όσο περισσότερο πιστεύουμε ότι είμαστε κύριοι πράξεων, των οποίων οι πραγματικοί κύριοι είναι άλλοι, τόσο περισσότερο θα είναι άλλοι οι κύριοί μας.

Η εξυπνάδα δεν προστατεύει από τη βλακεία

René Magritte, L'Homme au chapeau melon, 1964.

Μερικοί θα πουν: Αν έχω τα μάτια μου δεκατέσσερα, δεν θα πραγματοποιήσω ποτέ τις προθέσεις άλλων. Μόνον οι βλάκες ζουν για τους άλλους. Το πόσα ξέρουμε για τις συνθήκες υπό τις οποίες ενεργούμε, δεν το αποφασίζουμε οι ίδιοι. Τα όσα ξέρουμε γι’ αυτές τις συνθήκες εξαρτώνται από τις πληροφορίες που δεχόμαστε. Η επιρροή μας στο ζήτημα «ποιες πληροφορίες δεχόμαστε» είναι περιορισμένη. Δεν μπορούμε να βρούμε πληροφορίες που δεν ξέρουμε ότι μας λείπουν. Ορισμένες πληροφορίες είναι ιδιοκτησία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν το γεγονός ότι ζουν ως το μεγαλύτερο αγαθό τους. Ωστόσο είναι πρόθυμοι να διακινδυνέψουν αυτό το αγαθό υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς γι” αυτές τις προϋποθέσεις είναι ότι πρέπει να είναι ελπίδες για την απόκτηση άλλων αγαθών. Είναι αρκετό να είναι ελπίδες, δεν χρειάζεται να είναι εγγυήσεις. Τα αγαθά προς τα οποία στρέφεται η ελπίδα, πρέπει να έχουν ένα ορισμένο μέγεθος. Ποια αγαθά είναι σε θέση να υπερνικήσουν την αγάπη του ανθρώπου για τη ζωή; Αν σκεφθούμε την ακατανίκητη δύναμη του φόβου μπροστά στον θάνατο, θα ήταν λογικό να υποθέσουμε ότι για τους περισσότερους ανθρώπους, κανένα αγαθό δεν είναι αρκετά μεγάλο ώστε να το ανταλλάξουν με τη ζωή. Είναι προτιμότερο να ζει κανείς άσχημα παρά να πεθαίνει.

Υπάρχει η ιστορία του ανθρώπου που είχε χάσει τη δουλειά του και δεν ήξερε πώς να ζήσει τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Πήγε, λοιπόν, σ’ ένα τσίρκο και πρότεινε στον διευθυντή να πηδήξει, αντί μιας ορισμένης αμοιβής, από το ψηλότερο σημείο της σκηνής στην πίστα, χωρίς δίχτυ. Ο διευθυντής δέχτηκε. Δεν φανταζόταν ότι ο άνθρωπος εκείνος θα σκοτωνόταν. Ο άνθρωπος πέθανε, και τα λεφτά που κέρδισε έτσι, έθρεψαν τη γυναίκα και τα παιδιά του.

Η αυτοθυσία αυτού του είδους είναι κάτι το σπάνιο. Αν έκανε κανείς μια σφυγμομέτρηση και πρότεινε σ’ όλους τους υγιείς άνδρες από είκοσι ως σαράντα χρόνων να εξαγοράσει τη ζωή τους με μισό εκατομμύριο μάρκα το κεφάλι, το πιθανότερο είναι ότι δε θα μαζεύονταν μ’ αυτό τον τρόπο ούτε όσοι άνδρες χρειάζονται για να συγκροτήσουν ένα λόχο της «Μπούντεσβερ». Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι: Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το ζήτημα του θανάτου τους με σύνεση και περίσκεψη. Είναι αλήθεια όμως ότι πολλοί άνθρωποι απαρνούνται τη ζωή τους χωρίς να έχουν κανένα αντάλλαγμα.

Ένας πονηρός τρόπος να κρύβει κανείς την αλήθεια είναι να μιλάει πολύ κι ακατανόητα

René Magritte, L'Art de la conversation, 1950.

Όποιος είναι πολύ δειλός ή πολύ αδέξιος για να πει ψέματα, εκφράζεται με ασάφεια. [την γνωστή Δημιουργική Ασάφεια] Συχνά καταφέρνει έτσι τον σκοπό του, γιατί πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι η υποβολή ερωτήσεων αποτελεί παραβίαση κάποιου κανόνα ευπρέπειας. Δεν υπάρχουν μόνον άτομα που εκφράζονται με ασάφεια για να μας αποκρύψουν την αλήθεια, ακόμα και οι θεσμοί εκφράζονται σ’ ορισμένες περιπτώσεις συγκεχυμένα, και μάλιστα επί ολόκληρες δεκαετίες. Αν κάτι το ασαφές επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά, οι περισσότεροι άνθρωποι το συνηθίζουν, σαν να ήταν κάτι το σαφές. Όσο ασαφέστερα γράφει ή μιλάει κανείς, τόσο περισσότερο καιρό μένει κρυμμένο το ψέμα που υπάρχει στα λόγια του.

Μια ενδιαφέρουσα ασάφεια είναι, λόγου χάρη, η εξής φράση από το πρώτο άρθρο του (πρώην) δυτικογερμανικού συντάγματος: «Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου είναι απαραβίαστη». Είναι αδύνατο να εξακριβώσουμε η ήθελαν να πουν οι εμπνευστές αυτής της φράσης, εκτός αν τους ρωτήσουμε προσωπικά. Είτε ξέρει κανείς είτε όχι τι είναι η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, η φράση σημαίνει: «Δεν μπορεί κανείς να παραβιάσει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, αυτό δεν γίνεται».

Και όμως γίνεται. Τίποτα δεν είναι πιο εύκολο απ’ το να παραβιάσει κανείς την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Οι εμπνευστές αυτού του ισχυρισμού εννοούσαν πιθανότατα: «Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου δεν επιτρέπεται να παραβιάζεται». Αν αυτό ήθελαν να το κάνουν νόμο, θα ήταν αναγκασμένοι να εξηγήσουν τι είναι η αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Θα έπρεπε ν’ αναφέρουν συγκεκριμένα με ποιες πράξεις θίγεται, θα έπρεπε να ορίσουν ποινές για την παραβίασή της.

René Magritte, L'Empire des lumières, 1961.

Τα θέματα που διδάσκονται στα σχολεία μας, γίνονται τόσο ακριβέστερα και σαφέστερα όσο περισσότερο απομακρύνονται από τον άνθρωπο. Όσο μεγαλύτερη ωφέλεια έχουν για μας ορισμένα θέματα, τόσο πιο συγκεχυμένα γίνονται. Οι παιδαγωγοί μας και τα επίσημα κέντρα μετάδοσης πληροφοριών εκφράζονται με ξεχωριστή ασάφεια όταν μιλάνε για τις έννοιες που αποκαλούν κοινωνική οργάνωση και κράτος, με δυο λόγια: Τις δυνάμεις που κυβερνούν ολόκληρη την εσωτερική και εξωτερική ζωή μας.

Αυτά που μας μαθαίνουν τα σχολεία για τη φύση του κράτους είναι για μας άχρηστα, πληκτικά (επειδή είναι άχρηστα) και βάρος για την εκδίπλωση της σκέψης μας -βάρος που δύσκολα το ξεφορτωνόμαστε. Η πλήξη προέρχεται από το γεγονός ότι καλούμαστε ν’ ασχοληθούμε με ξένα συμφέροντα, χωρίς ν’ αντιλαμβανόμαστε ότι είναι ξένα συμφέροντα.

Το μάθημα δεν μας οδηγεί στη βαθύτερη κατανόησή τους, γιατί είναι αδύνατο να το κάνει αυτό χωρίς να διαπιστώσουμε ότι είναι ξένα συμφέροντα -αν ο δάσκαλος μας μάθαινε τα δικά μας συμφέροντα, θα ερχόταν σε όλο και πιο έντονη αντίφαση με τα όσα είχε υποστηρίξει πιο πριν, που το μάθημα ήταν ανιαρό και συγκεχυμένο. Είναι ασήμαντο αν η Βουλή έχει πεντακόσιους είκοσι ή πεντακόσιους οκτώ βουλευτές και πόσες έδρες έχει το κάθε κόμμα.

Οι λεπτομέρειες αυτές δεν μας βοηθούν να εμβαθύνουμε στα πράγματα, αντίθετα, μάλλον μας εμποδίζουν να εμβαθύνουμε. Για μας θα ήταν πιο ενδιαφέρον να μάθουμε ποια κίνητρα επηρεάζουν τις αποφάσεις των βουλευτών και, πρώτα απ’ όλα, αν οι βουλευτές αποφασίζουν καθόλου. Διάφοροι βουλευτές έχουν ήδη παραπονεθεί ότι χρησιμοποιούνται απλώς για να σηκώνουν το χέρι τους σε ψηφοφορίες που το αποτέλεσμά τους το έχουν προκαθορίσει άλλοι.

Δεν φταίνε οι δάσκαλοι μας για την κατάσταση που επικρατεί στα σχολεία μας

René Magritte, Le Chef d'oeuvre ou les mystères de l'horizon, 1955.

Οι περισσότεροι από αυτούς ξέρουν κι οι ίδιοι ελάχιστα πράγματα για τη φύση του κράτους. Η ακατανοησία αναπαράγεται από όλους τους θεσμούς και μεταδίδεται από πάνω προς τα κάτω. Η ολοκληρωτική άγνοια που έχουν πολλοί παιδαγωγοί στον τομέα του κράτους και του δικαίου είναι μια ένδειξη ότι το όφελος που κρύβεται για μας σ’ αυτά τα θέματα πρέπει να είναι πολύ μεγάλο. Η θέση που ενδιαφέρει πιο πολύ από κάθε άλλη τους εμπνευστές του μαθήματός μας, είναι ότι το κράτος στέκει πάνω από τα κόμματα, πάνω από φτωχούς και πλούσιους. Η απόδειξη ότι θεωρούν πολύ σημαντική αυτή τη θέση, είναι το γεγονός ότι όλοι μας την έχουμε σφηνώσει για τα καλά στο μυαλό μας. Καθένας μας ξέρει την πρόταση: «Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι απέναντι στον Νόμο». Ένα από τα σημαντικότερα όργανα της κρατικής μηχανής είναι το αξίωμα του δικαστή.

Οι δάσκαλοί μας επιφορτίζονται να υποστηρίζουν ότι οι δικαστές είναι αδέκαστοι. Η κλασική περιγραφή της λειτουργίας του δικαστή κατά τη δικαστική διαδικασία είναι η εξής: Στη δεξιά (δηλαδή τη σωστή) πλευρά βρίσκεται ο εισαγγελέας, ο άνθρωπος που φροντίζει να υπολογίζονται το συμφέροντα του κράτους στην άλλη πλευρά ο κατηγορούμενος με τον συνήγορό του. Στη μέση κάθεται ο δικαστής, πάνω από τους διαδίκους. Δεν εξαρτάται από κανέναν, λένε οι δάσκαλοί μας και κρίνει σύμφωνα με τον Νόμο.

Το κακό είναι ότι πραγματικά κρίνει σύμφωνα με τον Νόμο. Οι νόμοι φτιάχνονται από ανθρώπους. Κανείς δεν φτιάχνει έναν νόμο που να στρέφεται εναντίον του. Αν κάποιος δεν είναι πλουσιότερος από τους άλλους, δεν του περνάει από το μυαλό η σκέψη να πει «Ου κλέψεις». Ο πλούσιος δημιουργεί πρώτα, με την ιδιοκτησία του, τον κλέφτη και μετά φτιάχνει έναν νόμο εναντίον των κλεφτών. Μόνον όποιος έχει κλέψει τους άλλους φοβάται την κλεψιά. Όποιος έχει την εξουσία να καθορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού, φτιάχνει κανόνες που να του επιτρέπουν να κερδίζει. Δεν πρέπει να περιμένουμε από αυτόν να φτιάξει κανόνες που να τον κάνουν να χάνει.

Για να έχουν οι νόμοι κάποιο νόημα, πρέπει να είναι εφαρμόσιμοι. Για να γίνουν οι επιθυμίες μιας μικρής ομάδας ανθρώπων νόμος, η ομάδα αυτή πρέπει να μπορεί ν’ αναγκάσει την πλειοψηφία να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες της. Ένας νόμος είναι νόμος μόνον όταν έχει για εγγύησή του τη βία. Η βία μιας μικρής ομάδας πάνω στην πλειοψηφία είναι εφικτή μόνο αν γίνουν μεγάλες υλικές δαπάνες.

Τα πλούτη είναι προϋπόθεση της καταπίεσης

René Magritte, La Fissure, 1949.

Χωρίς πλούτη δεν μπορεί κανείς ν’ αγοράσει ανθρώπους που να είναι πρόθυμοι ν’ ασκήσουν βία και να διακινδυνέψουν τη ζωή τους, χωρίς πλούτη δεν μπορεί κανείς να παράγει όπλα. Τα πλούτη μπορούν να προέλθουν από ληστεία, πόλεμο, εργασία δούλων [δουλειά] ή εργασία. Στην αρχαιότητα υπήρχαν εργοστάσια, στα οποία παρήγαν αποκλειστικά οι δούλοι. Για αιώνες η εργασία ήταν και είναι εξομοιωμένη με τη δουλεία.

Η εξουσία είναι το σύνολο των αποτελεσμάτων της εργασίας

René Magritte, Les Travaux d'Alexandre, 1958.

Όταν είναι εξασφαλισμένη, γίνεται η ίδια πηγή πλούτου. Η πολιτική γεννιέται εκεί που υπάρχουν πλούτη για να κατανεμηθούν. Όλη η πολιτική είναι κατανομή πραγμάτων. Οι πλούσιοι διατηρούν για λογαριασμό τους άτομα ειδικευμένα στην κατανομή και την προστασία. Το σύνολο αυτών των ειδημόνων λέγεται κυβέρνηση και δημόσια διοίκηση. Με την πάροδο του χρόνου, οι ειδήμονες αυτοί αποκτούν μεγαλύτερη αυτονομία. Η συνάφεια ανάμεσα στους πλούσιους και τους ειδήμονες της κατανομής αδυνατίζει.

Οι υποτακτικοί είναι κατάλληλοι για να καταπιέζουν

René Magritte, Le Bon Exemple, 1953.

Οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν ως αστυνομικούς μόνο δούλους. Όποιος ασκεί την καταπίεση ως επάγγελμα, δεν μπορεί παρά να είναι ο ίδιος ένας υποδειγματικός καταπιεσμένος. Αυτή είναι η βαθύτερη αιτία που στον στρατό και στην αστυνομία η τυφλή υπακοή και η παράλογη εκπαίδευση παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο. Όποιος έχει συνηθίσει να κάνει ερωτήσεις, είναι κακός, καταπιεσμένος και επομένως δεν κάνει για επιστάτης. Πώς μπορεί κάποιος που στοχάζεται γύρω από τη νομιμότητα των κατεστημένων κανόνων, να χτυπάει, να μαχαιρώνει ή να πυροβολεί εργάτες, όπως απαιτούν οι νόμοι έκτακτης ανάγκης σ’ ορισμένες περιπτώσεις; Η σημερινή εκπαίδευση που γίνεται στην αστυνομία και στον στρατό είναι μια επανάληψη της διαδικασίας μετατροπής των δούλων, σε φύλακες που προδίδουν τους συντρόφους τους.

Στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, μερικοί από τους πιο έμπιστους επόπτες ήταν κρατούμενοι. Ο εκδημοκρατισμός του στρατού δεν ελαττώνει τη δύναμη κρούσης του προς τα έξω σε περίπτωση αμυντικού πολέμου, αλλά την ελαττώνει σε περίπτωση επιθετικού πολέμου, ο εκδημοκρατισμός ελαττώνει, πάνω απ’ όλα, τη δύναμη κρούσης προς τα μέσα. Δεν υπάρχει ούτε μια γνωστή ανθρώπινη κοινωνία του παρελθόντος, στην οποία το κράτος να μην ήταν ένας μηχανισμός καταπίεσης της πλειοψηφίας από μια μειοψηφία. Έτσι ήταν στη δουλοκτητική κοινωνία της Αθήνας και της Ρώμης, έτσι ήταν σ’ όλες τις φεουδαλικές κοινωνίες.

René Magritte, La Colère des dieux, 1960.

Όταν οι δουλοπάροικοι χωρικοί επαναστάτησαν, ο ιδεολόγος των τότε αφεντάδων, Μαρτίνος Λούθηρος, έγραψε: «Όποιος μπορεί, πρέπει να τους συντρίψει, να τους στραγγαλίσει και να τους μαχαιρώσει, κρυφά και φανερά, όπως σκοτώνει κανείς ένα λυσσασμένο σκυλί!». Κι αυτό ακριβώς έκαναν οι ευσεβείς πρίγκιπες με τη βοήθεια του νόμου και της τάξης, των δικαστών, των δημίων, της αστυνομίας και των στρατιωτών. Ακόμα και σήμερα οι Εκκλησίες λένε ότι κάθε εξουσία πηγάζει από τον Θεό. Σωστότερο θα ήταν να πούμε ότι κάθε Θεός πηγάζει από την εξουσία.

Οι παιδαγωγοί μας δεν αμφισβητούν ότι στο παρελθόν το κράτος ήταν όργανο μιας μειοψηφίας για την καταπίεση της πλειοψηφίας. Αν τους στριμώξει κανείς, θ’ αναγκαστούν ν’ απορρίψουν και την αθηναϊκή δημοκρατία. Θα παραδεχτούν, μάλιστα, ότι οι κοινωνίες των ευρωπαϊκών εθνών πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν εκμεταλλευτικές κοινωνίες, ότι οι αγγλικοί νόμοι του περασμένου αιώνα επέτρεπαν τη δολοφονία παιδιών, αφήνοντάς τα να εργάζονται στα ορυχεία, το κράτος δεν άλλαξε αυτούς τους νόμους, παρά μόνον όταν μερικοί πιο διορατικοί επιχειρηματίες κατάλαβαν ότι η τόσο γρήγορη φθορά των εργατικών δυνάμεων είναι αντιοικονομική.

René Magritte, La Légende des siècles, 1952.

Σύμφωνα με τα όσα μας μαθαίνουν σήμερα το σχολείο, η τηλεόραση και οι εφημερίδες, ζούμε σ’ ένα δημοκρατικό κράτος. Σε ποια ακριβώς στιγμή της Ιστορίας η εξουσία πέρασε στα χέρια της πλειοψηφίας; Σ’ όλες τις εποχές οι πλούσιοι και ισχυροί έλεγαν στους άκληρους και εκμεταλλευόμενους ότι το κράτος τους ήταν δίκαιο κράτος. Σ’ ολόκληρη την ιστορία του κράτους, οι καταπιεσμένοι μπορούσαν να μιλάνε ελεύθερα για τους καταπιεστές της περασμέvης κοινωνίας, ενώ η κριτική κατά της σημερινής κοινωνίας τιμωρούνταν πάντα, συχνά μάλιστα με θάνατο. Η κριτική κατά της κοινωνίας είναι, αναγκαία, κριτική κατά των κυρίαρχων. Οι κυρίαρχοι δεν θα ήταν κυρίαρχοι αν δεν κυριαρχούσαν και στα μυαλά.

Την Πέμπτη, 3 Δεκεμβρίου 1970, στις 18.40 μ.μ., το Δεύτερο Πρόγραμμα της γερμανικής τηλεόρασης μετέδωσε μια εκπομπή με τίτλο «Εστεμμένες κεφαλές: Βασίλισσα Ελισάβετ Β’ της Μεγάλης Βρετανίας — Μια ζωή κοντά στην παράδοση». Ενώ η οθόνη έδειχνε τους στρατιώτες της ανακτορικής φρουράς να κάνουν τα δουλικά καραγκιοζιλίκια τους μπροστά στη βασίλισσα, ο εκφωνητής έλεγε: «Η βασίλισσα Ελισάβετ είναι μια από τις πλουσιότερες γυναίκες του κόσμου, αν όχι η πλουσιότερη … Έχει έναν στάβλο με πενήντα άλογα ιπποδρόμου. Όμορφα ζώα, όλα στο ίδιο μέγεθος και στο ίδιο χρώμα. Κάθε χρόνο ξοδεύει πενήντα πέντε εκατομμύρια μάρκα για την εκγύμναση των αλόγων». Αναφερόμενος στους ανθρώπους που δεν έχουν δικό τους στάβλο, ο εκφωνητής μίλησε χωρίς ειρωνεία για «κοινούς θνητούς».

Επακολούθησε μια σύντομη περιγραφή του Χάιντ Παρκ. Να τι ακούσαμε: «Στο Χάιντ Παρκ ο καθένας μπορεί να κάνει και να πει ό,τι θέλει, αρκεί να μη θίγει το βασιλικό οίκο». Και στο τέλος της παρέλασης: «Η βασίλισσα χαιρετά κάθε μονάδα χωριστά -επιβλητικό θέαμα. Δεν μπορεί να μη θαυμάσει κανείς τη σιδερένια πειθαρχία της». Ο συντάκτης αυτού του κειμένου θαυμάζει τη «σιδερένια πειθαρχία» της βασίλισσας, λες κι αυτή ήταν που έπρεπε να υποστεί τις άσκοπες και γελοίες κινήσεις των στρατιωτών της φρουράς. Ή λες και ήταν μια εργάτρια που έφευγε εκείνη τη στιγμή από τη θέση της πλάι στην κυλιόμενη κορδέλα του εργοστασίου της φίρμας Γκούντιχ. Είναι ο ίδιος θαυμασμός που θάμπωνε το βλέμμα μερικών γονιών μας, όταν διαπίστωναν ότι ο Χίτλερ δεν κάπνιζε, ούτε έπινε.

Δεν είναι τέχνη να παραιτείται κανείς από απολαύσεις, όταν ολόκληρη η ζωή του είναι μια απόλαυση

René Magritte, Le Principe du plaisir, 1937.

Ο συντάκτης του κειμένου της εκπομπής δεν ενοχλείται που η βασίλισσα είναι η πλουσιότερη γυναίκα του κόσμου. Δεν τον πειράζει που κάθε χρόνο ξοδεύει για μία και μοναδική από τις πολλές διασκεδάσεις της, όσα διαθέτουν στο ίδιο διάστημα 6.000 αυλικές οικογένειες για να ζήσουν. Δεν αναρωτήθηκε ποτέ γιατί η βασίλισσα δεν ξοδεύει πενήντα πέντε εκατομμύρια μάρκα το χρόνο για την εκπαίδευση ανθρώπων, αντί αλόγων. Γι’ αυτόν, το αυτονόητο είναι αδιανόητο. Είναι ευτυχισμένος για τα πλούτη της, κι ας μην έχει κανένα όφελος από αυτά. Ο εγκέφαλός του είναι ο εγκέφαλος ενός υποτακτικού.

Δεν ωφελεί να μαλώσει κανείς το συντάκτη ενός τέτοιου κειμένου. Περιγράφει παρανοϊκές καταστάσεις, αλλά αδυνατεί ν’ αντιληφθεί το παρανοϊκό. Του λείπει η βαθύτερη κατανόηση του κοινωνικού μηχανισμού. Ο ίδιος λέει ότι στο Χάιντ Παρκ, παρά τη διατυμπανιζόμενη ελευθερία έκφρασης, δεν επιτρέπεται να θίξει κανείς τον βασιλικό οίκο, αλλά δεν βλέπει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σ’ αυτή την απαγόρευση και τα βασιλικά πλούτη.

Δεν καταλαβαίνει ότι αυτός ο περιορισμός της ελευθερίας της γνώμης, έχει σκοπό ν’ αποτρέψει κάθε συζήτηση για τα πλούτη του βασιλικού οίκου. Η συζήτηση θα έκανε τους πολίτες να ψάξουν να βρουν μια δικαιολογία γι’ αυτά τα πλούτη. Επειδή όμως η βασίλισσα ξέρει πως δεν μπορεί να βρεθεί καμιά δικαιολογία για το πλούτη της, γιατί δεν υπάρχει καμιά, γι’ αυτό δεν επιτρέπεται να μιλάει κανείς για την προέλευση και το νόημα του βασιλικού πλούτου.

Με τις συζητήσεις οι άνθρωποι διαπιστώνουν ότι κι άλλοι σκέφτονται όπως οι ίδιοι

René Magritte, L'Art de la conversation, 1950.

Αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους. Η εμπειρία της αλληλεγγύης οδηγεί σε πράξεις. Οι πράξεις προκαλούν συζητήσεις. Επειδή ο καθένας πιστεύει ότι είναι εξοργιστικό να τρώνε οι σκύλοι της βασίλισσας σε ασημένια πιάτο, γι’ αυτό κανένας, αν είναι δυνατόν, δεν πρέπει να μάθει δημόσια ότι όλοι το πιστεύουν αυτό. Δεν έχει νόημα να το βάλει κανείς με τον δημοσιογράφο, γιατί δεν έφτιαξε ο ίδιος τον εγκέφαλό του. Δεν γνωρίζει τα συμφέροντά του, ίσως να πιστεύει ότι βρίσκεται πιο κοντά στη βασίλισσα παρά στους στρατιώτες. Αυτή η εκπομπή, καθώς και άλλες εκπομπές που μεταδίδονται κάθε μέρα, αποδείχνουν ότι στο μάθημα που γίνεται στα σχολεία μας διατηρήθηκαν αναλλοίωτα πολλά και βασικά στοιχεία από τον καιρό που πήγαινε σχολείο ο Άντολφ Άιχμαν.

Τέτοιες εκπομπές τις βλέπουν και τις ακούνε εκατομμύρια άνθρωποι, εκπομπές αυτού του είδους βγαίνουν στον αέρα τις ώρες της μεγαλύτερης ακροαματικότητας. Χάρη στο κύρος της τηλεόρασης, οι άνθρωποι αυτοί συνηθίζουν να βλέπουν τα εγκλήματα κατά της κοινωνίας σαν ζωγραφικούς πίνακες. Εκείνο που τους ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα είναι πώς κρατάει τους ώμους της η βασίλισσα, την ώρα που είναι καβάλα στο άλογο. Πόσα πληρώνει η βασίλισσα στους στρατιώτες της φρουράς της; Πόσες ώρες αναγκάζονται να κάνουν καραγκιοζιλίκια και να στέκονται προσοχή; Πώς ζουν; Τι φρουρούν και γιατί; Τι ποσό παίρνουν οι ιπποκόμοι από τα πενήντα πέντε εκατομμύρια; Σε ποια σχολεία πηγαίνουν τα παιδιά των ιπποκόμων; Γιατί δεν τα ρωτάει αυτά ο δημοσιογράφος;

Ένα σχολείο που μας μαθαίνει να ψάχνουμε να βρούμε το συμφέρον μας πρέπει να μας δείχνει πώς ν’ αντιμετωπίζουμε τις τηλεοπτικές εκπομπές. Αν οι δάσκαλοί μας δεν έχουν ακόμα την πείρα και τις γνώσεις που χρειάζονται για ένα τέτοιο μάθημα, τότε ας καλέσουν στο μάθημα πρόσωπα που έχουν αυτή την πείρα και τις γνώσεις. Πρέπει να ζητήσουμε από το σχολείο να εισαγάγει αυτό το μάθημα, όσο ακόμα πηγαίνουμε στο σχολείο.

Όταν βγούμε από το σχολείο, ένα μέρος από τον εγκέφαλό μας θα είναι ήδη χαλασμένο. Όσο αργότερα θα μάθουμε πώς γεννήθηκε μια γνώμη στο κεφάλι μας, τόσο αργότερα θα διώξουμε από το κεφάλι μας τις γνώμες που μας κάνουν να πραγματοποιούμε τις προθέσεις των επιχειρηματιών. Πρέπει ν’ αλλάξουμε το πρόγραμμα διδασκαλίας έτσι ώστε στα σχολεία να μην κατασκευάζονται πια υποτακτικοί. Όποιος γυρεύει απάντηση στο ερώτημα «Γιατί ένα αντικείμενο διδάσκεται κι ένα άλλο δεν διδάσκεται;», πρέπει να βρει απάντηση στο ερώτημα:

Ποιος ορίζει τι θα διδαχθεί;

René Magritte, La Sortie de l'école, 1927.

Η ύλη που διδασκόμαστε εξαρτάται από αυτόν που τη διάλεξε. Ο Αζτέκος που σφάχτηκε από Ισπανούς χριστιανούς, πολύ θα ήθελε να καθορίζει το πρόγραμμα διδασκαλίας των ισπανικών σχολείων. Την απάντηση στο ερώτημα «Ποιος καθορίζει τι μαθαίνουμε;» μπορούμε να τη βρούμε συμπερασματικά. Δεν είναι ανάγκη να ρωτήσουμε τους παιδαγωγούς. Οι παιδαγωγοί μας κατασκευάσθηκαν με τον ίδιο τρόπο και με τις ίδιες πληροφορίες με τις οποίες κατασκευαζόμαστε κι εμείς. Οι γνώσεις της ανθρωπότητας διπλασιάζονται στην εποχή μας κάθε δέκα χρόνια, έτσι τουλάχιστο λένε μερικοί επιστήμονες.

Όταν καταρτίζει κανείς ένα πρόγραμμα διδασκαλίας, οι δυνατότητες επιλογής είναι άπειρες. Όποιος διαμορφώνει ένα πρόγραμμα διδασκαλίας πρέπει να διαλέξει. Η επιλογή του περιορίζεται από τον αριθμό των ωρών που διατίθενται για το μάθημα και από τα συμφέροντά του ή από αυτό που νομίζει ότι είναι συμφέροντά του. Υπάρχει καμιά μορφή εκπαίδευσης που να μην καθορίζεται από συμφέροντα; Όταν κάποιος επιδιώκει ένα συμφέρον, θέλει κάτι συγκεκριμένο. Δεν υπάρχει εκπαίδευση που να μη θέλει κάτι συγκεκριμένο.

Εκπαιδευόμαστε να κάνουμε ορισμένα πράγματα και να μην κάνουμε ορισμένα άλλα. Για το σκοπό αυτόν μαθαίνουμε ορισμένες πληροφορίες και δεν μαθαίνουμε ορισμένες άλλες. Από τα πράγματα που καλούμαστε να κάνουμε ή ν’ αποφεύγουμε μπορούμε να διαπιστώσουμε ποιος προγραμμάτισε την εκπαίδευσή μας. Δεν χρειάζεται παρά να εξετάσουμε ποιον ωφελούν περισσότερο οι πράξεις και οι παραλείψεις μας.

Όταν ένας γάιδαρος γυρίζει ένα νερόμυλο και ποτίζει ένα κομμάτι γης, όταν με τη δουλειά του και τη δουλειά του γαϊδουριάρη παράγονται μεγαλύτερες αξίες, κανένας δεν θα κάνει τη σκέψη ότι ο γάιδαρος έχει δικαίωμα πάνω σ’ αυτές τις αξίες. Μόνον όσοι ζουν στα σύννεφα και οι θεότρελες Αμερικανίδες, που αγοράζουν γούνινα παλτά για τα σκυλιά τους, θα ήθελαν να στρώσουν πουπουλένια στρώματα, αντί για άχυρα, για να ξαπλώσει αυτός ο γάιδαρος.

Ακόμα και ο φανατικότερος ηθικολόγος, το θεωρεί σωστό να κρατάει ο γαϊδουριάρης για τον εαυτό του τις αξίες που παράγει ο γάιδαρος. Ακόμα και ο Ιησούς κάθησε πάνω στον γάιδαρο αντί να τον κουβαλήσει. Θα βρεθούν πολλοί άνθρωποι που θα πουν ότι ο γάιδαρος πρέπει να έχει ένα μεγαλύτερο παράθυρο στο στάβλο του, μια δυο λιχουδιές και καλύτερη μεταχείριση. Αλλά κανένας άνθρωπος δεν θα κάνει τη σκέψη ότι ο γάιδαρος πρέπει ν’ αποζημιωθεί για τις αξίες που παρήγαγε με τη δουλεία του.

Επί χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι δεν είχαν αντιληφθεί ότι η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο

René Magritte, L'Invention de la vie, 1928.

Την πραγματικότητα αυτή τους την έκρυβε η οφθαλμαπάτη, οι ευσεβείς τους πόθοι και οι πληροφορίες της Εκκλησίας. Σ’ ό,τι αφορά τους ευσεβείς πόθους, ακόμα και οι πόθοι μπορούν ν’ αλλάξουν χάρη στις πληροφορίες. Τα λουστραρισμένα σιδερικά, με τα οποία οι εργαζόμενοι μετακινούνται και πλένουν τα ρούχα τους, τους κρύβουν το γεγονός ότι η κοινωνία μας είναι κοινωνία των γαϊδουριάρηδων. Οι παραγωγοί δεν καθορίζουν τι παράγουν, πόσο παράγουν και τι θα συμβεί με τα προϊόντα τους. Από αυτή την άποψη βρίσκονται απέναντι στους επιχειρηματίες, στην ίδια θέση που βρίσκεται ο γάιδαρος απέναντι στο γαϊδουριάρη.

Όταν σβήνει το φως της σκέψης, γεννιέται μια συνήθεια. Αν ορίζουμε οι ίδιοι το πώς ζούμε, τότε γιατί άραγε να είμαστε ικανοποιημένοι με την παιδεία μας, που μας κάνει να υποφέρουμε από αίσθημα κατωτερότητας ακόμα και σε μια συζήτηση μ’ ένα μέτριο φοιτητή; Γιατί να υπάρχουν κατηγορίες ανθρώπων που έχουν χειρότερη μόρφωση από άλλες κατηγορίες; Γιατί να υπάρχει ένα είδος ανθρώπων που να αισθάνεται δέος μπροστά στο άλλο είδος, επειδή αυτό το τελευταίο ξέρει περισσότερα; Αν ορίζουμε οι ίδιοι το πώς ζούμε, θα πάρουμε τα λεφτά που ξοδεύει μέχρι τώρα το κράτος για την καταστροφή τροφίμων και για να κάνει φορολογικούς μπουναμάδες στους πλούσιους -τα λεφτά αυτά είναι αρκετά για να φτιάξουμε περισσότερα και καλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα για όλους μας.

Γιατί, τέλος, να δουλεύουμε οχτώ ώρες κάθε μέρα, μ’ ένα μικρό μεσημεριανό διάλειμμα, ώσπου η κούραση να μας αποχαυνώσει -όταν από αυτές τις οχτώ ώρες οι τέσσερις είναι περιττή εργασία; Και γιατί να κάνουν πάντα οι ίδιοι τις χαμαλοδουλειές, γιατί να μην αδειάζουν κι οι καθηγητές σκουπιδοντενεκέδες, αφού έτσι κι αλλιώς πεθαίνουν πρόωρα επειδή τους λείπει η κίνηση; Ένας επιχειρηματίας είπε σ’ έναν εργάτη: «Εγώ θέλω το καλό σου». Κι ο εργάτης απάντησε: «Αυτό ακριβώς δεν θέλω να σου δώσω».

René Magritte, Le Mois des vendanges, 1959.

Δύσκολα μπορούμε να πούμε σε ποιον βαθμό το μάθημα, ιδιαίτερα αυτό που γίνεται στο δημοτικό σχολείο, ισοδυναμεί με βιομηχανική παραγωγή παραφροσύνης. Οι γονείς μας, τρομοκρατημένοι από τα σχολεία των καταπιεστών τους, φέρονται σήμερα σαν τους δασκάλους που ανέχτηκαν όταν ήταν μαθητές. Αν θέλουμε να εμποδίσουμε -τουλάχιστον ν’ αρχίσουμε να εμποδίζουμε- την εξουσία να μας κάνει να ζήσουμε κι εμείς μ’ αυτό το μουχλιασμένο, διεστραμμένο και ηλίθιο τρόπο, πρέπει ν’ αρχίσουμε από εκεί όπου διαμορφώνεται η σκέψη μας, εκεί όπου οι πλούσιοι διοχετεύουν πληροφορίες: Από το σχολείο. Αν δεν αντισταθούμε στο πνεύμα των σχολείων, των εφημερίδων, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, τότε οι σκέψεις μας θα εξακολουθήσουν να είναι εχθροί μας.

Απόσπασμα από το πολύτιμο βιβλίο «Η κατασκευή υπηκόων – Πως κατασκευάζεται μια γνώμη σ’ ένα κεφάλι» («Uber das Herstellen von Untertanen. Wie eine Meinung in einem Kopf entstecht») του Αυστριακού συγγραφέα Ερνστ Αλεξάντερ Ράουτερ. Εκδόσεις «Αιγόκερως».





Σάββατο 1 Απριλίου 2017

Οι άθεοι και οι πιο πιστοί φοβούνται λιγότερο τον θάνατο. Atheists and Highly Religious People Are the Least Scared of Death

Pablo Picasso, The death of Casagemas, 1901. A new study has found that atheists and very religious people have something in common - they are among those least afraid of dying. Researchers have suggested that those who lack the belief in a higher power find comfort in death.

Ποιος φοβάται λιγότερο τον θάνατο; Συνήθως όσοι βρίσκονται στα δύο άκρα του θρησκευτικού φάσματος, δηλαδή οι άθεοι και οι πιο ένθερμοι πιστοί, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική μελέτη. Όσοι βρίσκονται κάπου στη μέση - και είναι μάλλον οι περισσότεροι- αυτοί τρέμουν τον θάνατο, είτε το παραδέχονται είτε όχι.

Οι ερευνητές βρετανικών και άλλων πανεπιστημίων (Οξφόρδης, Κόβεντρι, Royal Holloway Λονδίνου, Μελβούρνης Αυστραλίας, Οτάγκο Ν.Ζηλανδίας), με επικεφαλής τον δρα Τζόναθαν Τζονγκ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Religion, Brain and Behavior" (Θρησκεία, Εγκέφαλος και Συμπεριφορά), ανέλυσαν 100 μελέτες μεταξύ 1961-2015 πάνω στη σχέση άγχους θανάτου και θρησκευτικών πεποιθήσεων, οι οποίες αφορούσαν συνολικά περίπου 26.000 ανθρώπους από όλο τον κόσμο.

Angelo Morbelli, Lorsque j'étais une petite fille, entremets, 1903. The team also discovered that people who are religious for social or emotional benefits suffered the most from 'death anxiety' - the persistent fear of one’s own demise.

Η μετα-ανάλυση έδειξε ότι τα υψηλά επίπεδα θρησκευτικότητας (συμμετοχή στη ζωή της εκκλησίας, πίστη στο Θεό και στη μετά θάνατο ζωή κ.α.) συνδέονται -αν και όχι σε μεγάλο βαθμό- με μειωμένο άγχος για το θάνατο.

Η εικόνα είναι όμως μάλλον μπερδεμένη, καθώς αυτή τη σχέση μειωμένου άγχους θανάτου-θρησκευτικότητας την έχει διαπιστώσει με σαφήνεια μόνο το 30% των έως τώρα μελετών. Το 18% των μελετών δείχνουν το αντίθετο (ότι οι θρησκευόμενοι φοβούνται περισσότερο το θάνατο) και το 52% συμπέραναν ότι δεν υπάρχει ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι οι πολιτισμικές διαφορές από χώρα σε χώρα επηρεάζουν διαφορετικά τους ανθρώπους.

Από τις 100 μελέτες, οι δέκα έχουν καταλήξει σαφώς στο συμπέρασμα ότι οι άπιστοι και οι πολύ πιστοί φοβούνται λιγότερο το θάνατο, σε σχέση με τους ενδιάμεσους.

Παρασκευή 31 Μαρτίου 2017

Έλληνες ερευνητές θεράπευσαν το Πάρκινσον σε πειραματόζωα. Greek research team's findings spark new hope for Parkinson's cure

Η νέα ελληνική μελέτη ανοίγει νέους θεραπευτικούς δρόμους ενάντια στη νόσο του Πάρκινσον. Επιστήμονες διαφορετικών κέντρων ανέπτυξαν ουσία που αυξάνει την παραγόμενη ντοπαμίνη στον εγκέφαλο. A team of Greek researchers has discovered a substance that successfully treated laboratory mice suffering from the equivalent of human Parkinson’s Disease, creating new hope of an eventual cure for humans. Their findings were published in the Proceedings of the National Academy of Sciences (PNASreview in the United State. Getty SCIEPRO

Έλληνες επιστήμονες ανέπτυξαν μια ουσία με την οποία πέτυχαν να θεραπεύσουν πειραματόζωα  που έπασχαν από ζωική μορφή της νόσου Πάρκινσον, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσαν στο επιστημονικό έντυπο Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

Νέα θεραπευτική οδός για την ανίατη νευροεκφυλιστική νόσο

Demetrios Vassilatis. Investgator at Biomedical Research Foundation of the Academy of Athens.

Οι ερευνητές του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (Α. Σπαθής, Δ. Ζιάβρα, Θ. Καράμπελας, Ζ. Κούρνια, Π. Aλεξάκος, Κ. Ταμβακόπουλος), του Τμήματος Επιστήμης Υλικών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Δημοσθένης Φωκάς και Ξενοφών Ασβός), του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών (Σταύρος Τοπούζης) και του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Χριστίνα Δάλλα), με επικεφαλής τον ερευνητή Δημήτρη Βασιλάτη του ΙΙΒΕΑΑ, ευελπιστούν ότι αν και σε προκλινικό ακόμη στάδιο, η ανακάλυψη μπορεί μελλοντικά να αποτελέσει μια θεραπευτική οδό για τη νευροεκφυλιστική πάθηση, από την οποία πάσχουν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.

Ως γνωστόν στη νόσο Πάρκινσον σταδιακά εκφυλίζονται οι νευρώνες του εγκεφάλου που παράγουν ντοπαμίνη, με συνέπεια την εκδήλωση συμπτωμάτων, όπως τρόμος, αστάθεια, μυϊκή ακαμψία κ.ά. Τα υπάρχοντα φάρμακα δεν αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της νευροεκφύλισης, αλλά προσπαθούν να αυξήσουν την ποσότητα της ντοπαμίνης που λείπει από τον εγκέφαλο. Αυτό όμως με το πέρασμα του χρόνου είτε είναι αναποτελεσματικό, είτε προκαλεί σοβαρές κινητικές και άλλες παρενέργειες σχεδόν σε όλους τους ασθενείς. Θεραπείες που να προστατεύουν τους ίδιους τους νευρώνες που παράγουν ντοπαμίνη, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής, με συνέπεια η νόσος να παραμένει ανίατη, παρά τις μεγάλες προόδους στην κατανόηση της παθοφυσιολογίας της.

Αύξηση της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο με τη θεραπεία

Οι Έλληνες ερευνητές εστίασαν την προσοχή τους στην πρωτεΐνη Nurr1:RXRα που απαιτείται για την ανάπτυξη και τη λειτουργία των νευρώνων που παράγουν ντοπαμίνη. Σχεδίασαν ένα νέο χημικό μόριο με την ονομασία BRF110, το οποίο, ενεργοποιώντας την εν λόγω πρωτεΐνη, αυξάνει την παραγόμενη ντοπαμίνη στον εγκέφαλο.

Όπως έδειξαν τα πειράματα σε ποντίκια, η θεραπεία όχι μόνο βελτιώνει τα συμπτώματα της νόσου Πάρκινσον χωρίς τις παρενέργειες των υπαρχόντων φαρμάκων, αλλά ταυτόχρονα αποτρέπει την εκφύλιση των ίδιων των νευρώνων. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αυτό δημιουργεί ελπίδες για μια μελλοντική -τόσο νευροπροστατευτική όσο και συμπτωματική- θεραπεία, η οποία αφενός θα εμποδίζει την επιδείνωση της νόσου και αφετέρου θα απαλύνει τα συμπτώματα.


Μπορείτε να δείτε το πρόσωπο; Can you spot the hidden portrait in this amazing optical illusion?

«Ένα από τα πορτρέτα μου» είναι ο τίτλος της οφθαλμαπάτης που ανέβασε στο Twitter ο καθηγητής Ακιγιόσι Κιταόκα: πίσω από τις κουκκίδες κρύβεται το χαμογελαστό πρόσωπο του διακεκριμένου ειδικού στη μελέτη της οπτικής αντίληψης. Can you see a man’s smiling face in this black and white grid? This baffling puzzle is the latest from illusion expert Akiyoshi Kitaoka. Credit: Akiyoshi Kitaoka

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται σαν ένα ασπρόμαυρο «καρό» παραλληλόγραμμο, αν όμως κοιτάξετε την εικόνα πιο προσεκτικά θα δείτε πίσω από τις κουκκίδες να διαγράφεται το χαμογελαστό πρόσωπο ενός άνδρα: είναι ο καθηγητής Ακιγιόσι Κιταόκα, διακεκριμένος επιστήμονας και διάσημος σε όλον τον κόσμο για τις πρωτότυπες αλλά και άκρως καλλιτεχνικές οφθαλμαπάτες που δημιουργεί στο πλαίσιο των μελετών του σχετικά με το ανθρώπινο οπτικό σύστημα και την οπτική αντίληψη. Η τελευταία δημιουργία του «τρέλανε» το Διαδίκτυο την περασμένη εβδομάδα. Όχι μόνο επειδή είναι εντυπωσιακή αλλά και γιατί ανήκει στην κατηγορία των «δύσκολων»: όλοι προσπαθούσαν να διακρίνουν το πρόσωπο, ανταλλάσσοντας οδηγίες σχετικά με το πώς αυτό μπορεί να επιτευχθεί.

«Μασκάρισμα» αντιθέσεων

Το «Rotating Snakes» (περιστρεφόμενα φίδια) είναι μια από τις διασημότερες οφθαλμαπάτες του Ακιγιόσι Κιταόκα: αν και οι δίσκοι είναι ακίνητοι, φαίνονται σαν να περιστρέφονται. (Φωτογραφία Akiyoshi Kitaoka)

Ένα tweet ήταν η αρχή. Ο Ακιγιόσι Κιταόκα, καθηγητής Πειραματικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Ριτσουμεϊκάν στο Κιότο της Ιαπωνίας, ανέβασε την εικόνα αυτή στον προσωπικό του λογαριασμό με τον τίτλο «Ένα από τα πορτρέτα μου». Το Twitter αμέσως «πήρε φωτιά» και καθώς οι οφθαλμαπάτες είναι ιδιαίτερα αγαπητές στο ευρύ κοινό σύντομα οι «φλόγες» εξαπλώθηκαν σε όλο το Διαδίκτυο. Αν και αρκετοί χρήστες παραπονέθηκαν ότι «πονάνε τα μάτια τους» ή ότι «ζαλίζονται» κοιτάζοντάς το, όλοι είχαν κολλήσει με το οπτικό παζλ. Όπως εξήγησε ο καθηγητής - και πάλι με ένα tweet - ο λόγος που μας εμποδίζει να δούμε το πορτρέτο του πίσω από τις ασπρόμαυρες κουκκίδες είναι ένα «φαινόμενο μασκαρίσματος». «Τα στοιχεία υψηλής χωρικής συχνότητας εμποδίζουν την αντίληψη των αντικειμένων με χαμηλή αντίθεση» έγραψε.

Με ένα άλλο «tweet» ο Ακιγιόσι Κιταόκα δίνει με ένα σχήμα οδηγίες σχετικά με το πώς μπορεί κάποιος να δημιουργήσει τέτοιου είδους εικόνες. The psychologist reveals the formula for the dastardly trick. Credit: Akiyoshi Kitaoka

Στη συγκεκριμένη εικόνα τα στοιχεία υψηλής χωρικής συχνότητας είναι οι κουκκίδες και το αντικείμενο χαμηλής αντίθεσης είναι το ασπρόμαυρο πορτρέτο που κρύβεται πίσω τους. Σε ένα άλλο tweet, μετά τον θόρυβο που δημιουργήθηκε, ο καθηγητής εξήγησε σχηματικά πώς «λειτουργούν» οι εικόνες αυτού του είδους και πώς μπορεί κάποιος να τις δημιουργήσει, δίνοντας τις αναλογίες: στη σύνθετη εικόνα οι κουκκίδες «καταλαμβάνουν» το 90% της οπτικής αντίληψής μας «μασκάροντας» το πορτρέτο, το οποίο αντιστοιχεί μόλις στο 10%. Η όλη ουσία μιας οφθαλμαπάτης άλλωστε κρύβεται στον τρόπο με τον οποίο παίζοντας με το φως και τη διάταξή του στον χώρο ξεγελάει το οπτικό μας σύστημα, κάνοντάς το να μην αντιλαμβάνεται σωστά αυτό που έχουμε μπροστά στα μάτια μας.

Οδηγίες χρήσης

This is the face you should see in the picture.

Παρά τις εξηγήσεις, πολλοί ήταν οι χρήστες που δεν κατόρθωσαν να ξεπεράσουν τον σκόπελο των κουκκίδων και να ξεχωρίσουν το πρόσωπο κάτω από αυτές. Έτσι οι διαδικτυακές συζητήσεις και ανταλλαγές συμβουλών έδωσαν και πήραν. «Μπορώ να το δω αλλά μόνο όταν σύρω την εικόνα από εδώ και από εκεί, έτσι ώστε να γίνεται σχεδόν διάφανη» έγραψε κάποιος από αυτούς. «Το βλέπω! Μόλις έβγαλα τα γυαλιά μου (έχω μυωπία) είδα το πρόσωπο. Είναι υπέροχο!» σχολίασε θριαμβευτικά ένας άλλος ενώ αρκετοί ανέφεραν ότι η εικόνα είναι πιο ευδιάκριτη όταν κάποιος την κοιτάζει σε κινητό τηλέφωνο από ό,τι στον υπολογιστή.

Αν και εσείς δυσκολεύεστε να διακρίνετε το πρόσωπο του Ακιγιόσι Κιταόκα, οι πιο αποτελεσματικές συμβουλές κρίνονται εκείνες που προτείνουν να κοιτάξετε την εικόνα υπό λοξή γωνία, να γυρίσετε δεξιά-αριστερά το κινητό ή την ταμπλέτα σας ή να «σκρολάρετε» πάνω-κάτω στην οθόνη. Αν όλα τα παραπάνω δεν βοηθήσουν, ο ίδιος ο καθηγητής συμβουλεύει να δείτε τη δημιουργία του από κάποια απόσταση.



Πέμπτη 30 Μαρτίου 2017

Βρέθηκε το αρχαίο λιμάνι της Σαλαμίνας. Port of ancient sea battle of Salamis discovered

Μια σημαντική ανακάλυψη των αρχαιολόγων συμπληρώνει το παζλ ενός κοσμοϊστορικού γεγονότος. Στις ανατολικές ακτές της Σαλαμίνας, συγκεκριμένα στην περιοχή Αμπελακίου-Κυνόσουρας βρέθηκε το σημείο που συγκεντρώθηκε ο ελληνικός στόλος πριν από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Κυκλικός πύργος (διαμ. 7 μ.), από την οχύρωση του Κλασικού λιμένος, στον Όρμο του Αμπελακίου (Αεροφωτογραφία Β. Μεντόγιαννης) | Υπουργείο Πολιτισμού. The Greek Ministry of Culture announced that the location where the Greek naval forces had gathered before the historic sea battle of Salamis against Persians in 480 BC has been discovered. The battle of Salamis is one of the most important battles in the history of Ancient Greece. It was a naval battle fought between an alliance of Greek city-states under Themistocles and the Persian Empire under King Xerxes in 480 BC which resulted in a decisive victory for the outnumbered Greeks. The battle was fought in the straits between the Attica mainland and Salamis, an island in the Saronic Gulf near Athens, and is deemed as the climax of the second Persian invasion of Greece.

Το εμπορικό και ίσως πολεμικό λιμάνι του αρχαίου Δήμου της Σαλαμίνας κατόρθωσαν να χαρτογραφήσουν Έλληνες αρχαιολόγοι, σύμφωνα με τους οποίους είναι αυτό όπου συγκεντρώθηκαν τμήματα του ελληνικού στόλου πριν από την ιστορική ναυμαχία του 480 π.Χ. και τη νίκη επί των Περσών.

Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού η έρευνα πραγματοποιήθηκε στην περιοχή Αμπελακίου-Κυνόσουρας, από 20μελή επιστημονική ομάδα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, με τη συμμετοχή του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, με κύρια οικονομική υποστήριξη από το Βρετανικό Ίδρυμα Honor Frost.

Άποψη του Όρμου του Αμπελακίου, από τα νοτιοδυτικά (Φωτογρ. Χρ. Μαραμπέα) | Υπουργείο Πολιτισμού.

Κύριο πεδίο της έρευνας του 2016 αποτέλεσε το εσώτερο (δυτικό) τμήμα του Όρμου του Αμπελακίου, όπου πιθανότατα βρισκόταν ο εμπορικός και πολεμικός λιμένας της Κλασικής και Ελληνιστικής πόλης-δήμου της Σαλαμίνος, τον σημαντικότερο και πλησιέστερο του Αθηναϊκού κράτους, μετά από τους τρεις λιμένες του Πειραιώς (Κάνθαρο, Ζέα, Μουνιχία).

Εκτιμάται ότι εκεί συγκεντρώθηκε τμήμα του ενωμένου ελληνικού στόλου την παραμονή της μεγάλης ναυμαχίας και ο χώρος γειτνιάζει με τα σημαντικότερα μνημεία της Νίκης: το «πολυάνδρειον» (τύμβος) των Σαλαμινομάχων και το «Τρόπαιον», επί της Κυνόσουρας.

Από την έρευνα επιβεβαιώθηκε ότι και στις τρεις πλευρές του Όρμου του Αμπελακίου (βόρεια, δυτική και νότια) διατηρούνται καταβυθισμένες αρχαιότητες, οι οποίες σταδιακά βυθίζονται και αναδύονται, ανάλογα με τη μεταβολή της στάθμης της θάλασσας, η πτώση της οποίας, ιδιαίτερα τον μήνα Φεβρουάριο, φθάνει το μισό μέτρο.

Οι αρχαιολόγοι αναγνώρισαν τόσο στον αιγιαλό όσο και στα ρηχά νερά λιμενικές δομές, οχυρωματικές κατασκευές και διάφορες κτιριακές εγκαταστάσεις.

Μακρός τοίχος (βραχίονας), μήκους 160 μ. περίπου, στο βορειοδυτικό τμήμα του Όρμου του Αμπελακίου (Αεροφωτογραφία Β. Μεντόγιαννης) | Υπουργείο Πολιτισμού.

Χάρη στην αεροφωτογράφηση, τη φωτογραμμετρική επεξεργασία και την τοπογραφική και αρχιτεκτονική τεκμηρίωση όλων των ορατών στοιχείων, προέκυψε ο πρώτος ενάλιος αρχαιολογικός χάρτης της περιοχής, στον οποίο θα βασιστούν οι έρευνες που γίνουν τα επόμενα έτη.

Χάρη στη γεωφυσική και γεωαρχαιολογική έρευνα, από την ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών, εντοπίστηκαν δεδομένα που αναμένεται να συμβάλουν σημαντικά στην ανασύνθεση της παράκτιας παλαιογεωγραφίας της περιοχής.

Τμήμα θεμελίωσης στιβαρής κτηριακής ή άλλης κατασκευής της Κλασικής περιόδου, δίπλα σε νεώτερο μώλο από αρχαίο δομικό υλικό, στην βόρεια πλευρά του Όρμου του Αμπελακίου (Φωτογρ. Χρ. Μαραμπέα) | Υπουργείο Πολιτισμού. The findings include harbor structures, fortifications and various premises and are considered of major historical significance for archaeologists and fans of Ancient Greece. Ancient Greek historian Herodotus recorded that there were 378 triremes in the Allied fleet. The Persian fleet initially numbered 1,207 triremes. However, by his reckoning they lost approximately a third of these ships in a storm off the coast of Magnesia, 200 more in a storm off the coast of Euboea, and at least 50 ships to Allied action at the Battle of Artemisium.

Στη θαλάσσια και εν μέρει βαλτώδη έκταση στην βορειοδυτική πλευρά του Όρμου βρέθηκαν μακρύς τοίχος (βραχίονας) εντυπωσιακού μήκους (160 μ. περίπου), στο πέρας του οποίου υπάρχει κυκλικός αμυντικός πύργος διαμέτρου 7 μ. (τύπος γνωστός από άλλους οχυρωμένους λιμένες), και στα ανατολικά, νεώτερος μόλος (μήκους 48 μ.), κατασκευασμένος με αρχαίο οικοδομικό υλικό, ενδεχομένως επάνω σε αρχαίο υπόβαθρο.

Στα δυτικά του νεώτερου μώλου αποκαλύφθηκε, με επιφανειακό καθαρισμό, σειρά μεγάλων καλά λαξευμένων δόμων, στον άξονα Β.-Ν. και σε μήκος 12 μ. περίπου, που φαίνεται να ανήκει σε στιβαρή και επιμελημένη κτηριακή ή άλλη δομή, πιθανώς δημοσίου χαρακτήρα. Δυτικότερα τεκμηριώθηκε η ύπαρξη μεγάλης επιμήκους κατασκευής, διαστάσεων 21 x 9,20 μ. περίπου.

Στη νότια πλευρά του Όρμου εντοπίστηκαν, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, λιθορριπές (κυματοθραύστες), μόλος μήκους 40μ. και μακρός τοίχος (μήκους 30 μ. περίπου) παράλληλος προς την ακτή, με συναπτόμενη τετράγωνη, ίσως πυργοειδή κατασκευή, διαστάσεων 6 x 6 μ.

Επίσης, πραγματοποιήθηκε περισυλλογή επιφανειακών χαρακτηριστικών ευρημάτων στη βόρεια και στη δυτική πλευρά του Όρμου, που απέδωσε πλήθος θραυσμάτων εμπορικών (οξυπύθμενων) αμφορέων και άλλων αγγείων διαφόρων περιόδων, 1 χάλκινο νόμισμα Κορίνθου του 4ου αι. π.Χ. και μικροαντικείμενα.

Εξ αυτών, το μεγαλύτερο ποσοστό της επιφανειακής κεραμικής χρονολογείται στην Κλασική και στην Ελληνιστική Εποχή και οπωσδήποτε συνδέεται με τη λειτουργία των κύριων εγκαταστάσεων του λιμένος της Σαλαμίνος κατά τις ακμαιότερες φάσεις της ιστορίας της αρχαίας Αθήνας.




Τετάρτη 29 Μαρτίου 2017

Μια φορά κι έναν καιρό… το σύμπαν: Ιστορίες κοσμολογίας. Once Upon a Universe: Not-so-Grimm tales of cosmology

The sheer scale of the cosmos is hard to imagine, and even harder to put an accurate figure on. But thanks to some ingenious physics we now have a good idea of just how big it is. Credit: Denys Bilytskyi/Alamy

Η θέα του νυχτερινού ουρανού πάντα συνέπαιρνε τους ανθρώπους. Δίνει την εντύπωση του απόμακρου και της αιωνιότητας. Όταν τον κοιτάζουμε, ξέρουμε ότι κοιτάζουμε πέρα από τη Γη μας, αλλά η γνώση μας για το τι βλέπουμε, για το Σύμπαν που βρίσκεται εκεί έξω, έχει αλλάξει σημαντικά με το πέρασμα των αιώνων.

H Ξυλογραφία του Φλαμαριόν (1888), μια από τις πιο γνωστές καλλιτεχνικές απεικονίσεις του σύμπαντος (επιχρωματισμένη έκδοση του 1998).

Κάποτε το Σύμπαν θεωρούνταν πολύ μικρό. Ήταν, προφανώς, μεγαλύτερο από τη Γη, αλλά κανείς δεν αμφέβαλλε ότι η καλή και σταθερή Γη μας έπρεπε να βρίσκεται στο κέντρο του και ότι ο Ήλιος έπρεπε να κινείται γύρω μας, μαζί με διάφορους πλανήτες, στον ουρανό. Αυτή η ουράνια δραστηριότητα πλαισιωνόταν ολόγυρα από τη σφαίρα των απλανών αστέρων, σαν διακοσμητικό σκηνικό στο θέατρο της ζωής μας.

Η αντίληψη ότι η Γη βρισκόταν στο κέντρο του Σύμπαντος ήταν κοινή στις περισσότερες πρώιμες θρησκευτικές και φιλοσοφικές θεωρήσεις, προφανώς ως προαπαιτούμενο της δικής μας αυτοεκτίμησης. Μετά ήρθε η εποχή που ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος και άλλοι γκρέμισαν την πρωτοκαθεδρία μας και τοποθέτησαν τον Ήλιο και όχι τη Γη στο κέντρο των πραγμάτων. Ο Ισαάκ Νεύτων έθεσε την ηλιοκεντρική προοπτική σε στέρεη βάση με τη θεωρία του για την παγκόσμια βαρυτική έλξη, η οποία περιέγραφε πώς οι πλανήτες κινούνται στις τροχιές τους.

Μετρήσεις της απόστασης ακόμη και των πιο κοντινών αστεριών είχαν δείξει ότι το Σύμπαν είναι πράγματι πολύ μεγάλο μέρος. Ο Νεύτωνας επομένως υποστήριξε ότι το Σύμπαν δεν ήταν απλώς μεγάλο, ήταν άπειρο. Αποδέχθηκε την παλαιότερη πεποίθηση ότι η ουράνια σφαίρα ήταν αιώνια και αμετάβλητη, και την εφάρμοσε τώρα στον χώρο που γέμιζαν τα αστέρια. Κατέληξε λοιπόν ότι η έκταση των αστεριών πρέπει να είναι άπειρη, αλλιώς, σύμφωνα με τη θεωρία του, θα κατέρρεε προς το κέντρο εξαιτίας της ίδιας της βαρύτητας. Αν ο χώρος ήταν άπειρος και τα αστέρια ομοιόμορφα κατανεμημένα σε αυτόν, τότε οι βαρυτικές δυνάμεις θα εξισορροπούνταν και δεν θα υπήρχε κάποιο κέντρο προς το οποίο θα μπορούσε να καταρρεύσει η κατανομή τους. Με βάση τη σκέψη του Νεύτωνα, οι αστρονόμοι πίστευαν ότι το Σύμπαν θα έπρεπε να εκτείνεται επ’ άπειρον στο παρελθόν και στο μέλλον αλλά και στον χώρο προς κάθε κατεύθυνση. Ένα πρόβλημα με αυτή τη θεώρηση παρουσιάστηκε μέσω του γνωστού παραδόξου του Όλμπερς.

Το παράδοξο του Olbers περιγράφηκε από τον γερμανό αστρονόμο Heinrich Wilhelm Olbers το 1823, ενώ προηγουμένως είχε αναφερθεί από τον Johannes Kepler το 1610 και τους Halley και Cheseaux κατά τον 18ο αιώνα. Ο Olbers ισχυρίστηκε ότι ένα άπειρο σύμπαν θα έπρεπε να περιέχει άπειρο πλήθος αστέρων, και αν το σύμπαν είχε και άπειρη ηλικία τότε το γεγονός αυτό θα είχε δώσει στο αστρικό φως άπειρο χρόνο για να φτάσει σε μας. Συνεπώς, ο νυχτερινός ουρανός όφειλε να είναι πλημμυρισμένος από άπειρη ποσότητα φωτός από όλους αυτούς τους αστέρες. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να εξηγήσουμε γιατί ο νυχτερινός ουρανός δεν είναι πολύ λαμπρός, αλλά η εξήγηση στο σημερινό πλαίσιο του Big Bang είναι η πιο πειστική. As more distant stars are revealed in this animation depicting an infinite, homogeneous and static universe, they fill the gaps between closer stars. Olbers's paradox argues that as the night sky is dark, one of these three assumptions about the nature of the universe must be false.

Με απλά λόγια, το παράδοξο αυτό διατυπώνει το ερώτημα: Γιατί ο ουρανός είναι σκοτεινός τη νύχτα; Μπαίνουμε στον πειρασμό να απαντήσουμε «μα επειδή ο Ήλιος κρύβεται από τον όγκο της Γης». Όμως ο Ήλιος δεν βρίσκεται στον πυρήνα του ερωτήματος. Αν το Σύμπαν είναι άπειρο και κατοικείται περίπου ομοιόμορφα από αστέρια, τότε, χωρίς να έχει σημασία προς ποια κατεύθυνση κοιτάζουμε, το βλέμμα μας θα καταλήξει, αργά ή γρήγορα, σε ένα αστέρι. Ο νυχτερινός ουρανός ως σύνολο θα έπρεπε να φαίνεται τόσο λαμπρός όσο και η επιφάνεια του Ήλιου. Αν ίσχυε αυτό, τα πράγματα θα ήταν πολύ άσχημα για εμάς, αλλά προφανώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Η εικόνα του Σύμπαντος που οδήγησε αναπόφευκτα στο παράδοξο του Όλμπερς ήταν, βεβαίως, εσφαλμένη. Είχε υποτεθεί ότι το Σύμπαν είναι αιώνιο και αμετάβλητο, και ότι υπάρχει συνεπώς αρκετός χρόνος για να γεμίσει ο χώρος με αστρικό φως από απομακρυσμένα αστέρια. Στην πραγματικότητα, τα αστέρια έχουν πεπερασμένη ζωή και, το σημαντικότερο, το ίδιο το Σύμπαν δεν υπήρχε από πάντα. Με τα δικά μας μέτρα η ζωή του είναι μεγάλη, αλλά όχι άπειρη.

Το Σύμπαν που παρατηρούμε δεν είναι το Σύμπαν όπως είναι τώρα. Το τι εννοούμε με τη λέξη «τώρα» είναι λίγο δύσκολο να προσδιοριστεί εξαιτίας της επίδρασης της σχετικότητας στον χρόνο σε έναν κινούμενο και διαστελλόμενο χώρο, αλλά εκτός από τέτοιες επιπλοκές υπάρχει ένας απλός λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να δούμε το Σύμπαν όπως είναι «τώρα». Ο λόγος είναι η πεπερασμένη ταχύτητα του φωτός. Βλέπουμε πράγματα επειδή φως από αυτά φτάνει στα μάτια μας, αλλά το φως χρειάζεται χρόνο μέχρι να φτάσει σε εμάς. Πάντα κοιτάζουμε το παρελθόν. Όταν κοιτάζουμε πράγματα που βρίσκονται στο ίδιο δωμάτιο με εμάς, κοιτάζουμε πίσω στον χρόνο λίγα δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου. Όταν κοιτάζουμε τη Σελήνη, τη βλέπουμε όπως ήταν πριν από περίπου ένα δευτερόλεπτο. Όταν κοιτάζουμε τα αστέρια, η χρονική υστέρηση είναι πιο σημαντική. Η απόσταση μέχρι τα αστέρια μετριέται σε έτη φωτός, που είναι ο αριθμός των ετών που χρειάζεται το φως τους για να φτάσει ως εμάς.

We have found ways to measure how far away distant objects are. Credit: NASA/ESA/STScI/H. Yang/University of Illinois/Science Photo Library

Όσο για τους απομακρυσμένους γαλαξίες, το φως μπορεί να χρειαστεί εκατομμύρια ή ακόμη και δισεκατομμύρια χρόνια για να μας φέρει την εικόνα τους, με αποτέλεσμα να βλέπουμε τους πιο μακρινούς από αυτούς έτσι όπως ήταν στα πρώτα χρόνια του Σύμπαντος.

The Hubble Ultra-Deep Field image shows some of the most remote galaxies visible with present technology, each consisting of billions of stars. The image's area of sky is very small – equivalent in size to one tenth of a full moon. Credit: NASA, ESA, H. Teplitz and M. Rafelski (IPAC/Caltech), A. Koekemoer (STScI), R. Windhorst (Arizona State University), and Z. Levay (STScI)

Το Σύμπαν περιέχει πράγματα που είναι πολύ μικρά και πράγματα που είναι πολύ μεγάλα. Εμείς είμαστε κάπου στη μέση. Είμαστε αδιανόητα μεγαλύτεροι από τα άτομα και ακόμη πιο αδιανόητα μικρότεροι από τους γαλαξίες. Στην καθημερινή ζωή μας δεν αντιλαμβανόμαστε ιδιαίτερα τα δύο άκρα αυτής της κλίμακας, αν και τα άτομα, βέβαια, μας επηρεάζουν από τη στιγμή που αποτελούμαστε από αυτά. Αντιλαμβανόμαστε τον Ήλιο από τη στιγμή που βασιζόμαστε στο φως του και, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εξαρτιόμαστε από αυτόν ως πηγή ενέργειας. Μακροπρόθεσμα, είμαστε υπόχρεοι στα αστέρια ως πηγή εκείνων των ατόμων που αποτελούν εντέλει το σώμα μας. Στην πολύ μεγάλη κλίμακα βρίσκουμε την επίδραση της πολύ μικρής. Τα κβαντικά φαινόμενα και η φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων έχουν παίξει κεντρικό ρόλο στη Μεγάλη Έκρηξη με την οποία άρχισε το Σύμπαν μας, αλλά και στην επικείμενη ζωή και τον θάνατο των αστεριών.

Φαινόμενο του Ντόπλερ. Κίτρινη (μήκους κύματος ~575 nm) μπάλα πρασινίζει (κυανή μετατόπιση σε μήκος κύματος ~565 nm) όταν πλησιάζει τον παρατηρητή και γίνεται πορτοκαλί (ερυθρή μετατόπιση στα ~585 nm) καθώς απομακρύνεται (και ξαναγίνεται κίτρινη όταν σταματάει). Για να παρατηρήσουμε στην πραγματικότητα τέτοια αλλαγή στο χρώμα, η μπάλα θα πρέπει να κινείται με περίπου 5200 km/s, ή 75 φορές γρηγορότερα από τον ταχύτερο δορυφόρο που έχει κατασκευαστεί ποτέ (Helios II).

Αναμφισβήτητα, είναι πολλά αυτά που δεν ξέρουμε. Οι φιλόσοφοι ορισμένες φορές μας μιλάνε για πράγματα που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Κατά τον δέκατο ένατο αιώνα είχε διατυπωθεί η έγκυρη άποψη ότι δεν θα μπορούσαμε ποτέ να μάθουμε τη σύνθεση των αστεριών. Στην πραγματικότητα τώρα τη γνωρίζουμε. Το φως από τα αστέρια μας πληροφορεί για το τι άτομα ή ακόμα και τι μόρια υπάρχουν. Η κβαντική φυσική μας δείχνει ότι φως εκπέμπεται από ένα άτομο όταν ηλεκτρόνια μεταβαίνουν ανάμεσα σε στάθμες καθορισμένης ενέργειας και ότι αυτές οι στάθμες είναι συγκεκριμένες για κάθε άτομο. Το φως έρχεται ως ακολουθία συγκεκριμένων συχνοτήτων, μια φασματική γραμμή που αποτελεί το μοναδικό δακτυλικό αποτύπωμα για την αναγνώριση του ατόμου από το οποίο προήλθε το φως. Το αστρικό φως μας λέει ακόμη περισσότερα. Όταν το αστέρι απομακρύνεται με μεγάλη ταχύτητα από εμάς, οι φασματικές γραμμές μετατοπίζονται όλες τους προς χαμηλότερες συχνότητες. Αυτή η μετατόπιση Ντόπλερ προς το ερυθρό σημαίνει ότι μπορούμε να αποφανθούμε πόσο γρήγορα απομακρύνεται το αστέρι.

Διάκριση των περιοχών του σύμπαντος. Με κόκκινο σημειώνεται η τοποθεσία της Γης. A diagram of Earth’s location in the Universe in a series of eight maps that show from left to right, starting with the Earth, moving to the Solar System, onto the Solar Interstellar Neighborhood, onto the Milky Way, onto the Local Galactic Group, onto the Virgo Supercluster, onto our local superclusters, and finishing at the observable Universe. Credit: Andrew Z. Colvin

Η πρώτη παρατήρηση που μας δημιούργησε την υποψία ότι μπορεί να συνέβη η Μεγάλη Έκρηξη προέκυψε όταν εξετάστηκε φως από απομακρυσμένους γαλαξίες και διαπιστώθηκε ότι, κατά κανόνα, οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς και ότι όσο πιο μακριά βρίσκονται με τόσο μεγαλύτερη ταχύτητα υποχωρούν. Όλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο, και επειδή εκείνοι που βρίσκονται πιο μακριά κινούνται αναλογικά πιο γρήγορα, πρέπει όλοι να ξεκίνησαν από το ίδιο μέρος την ίδια χρονική στιγμή. Όλοι προήλθαν από τη Μεγάλη Έκρηξη. Στα πρώιμα στάδια, σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου τόσο ελάχιστο που μας είναι αδύνατο να το φανταστούμε, η ενέργεια και η πυκνότητα ήταν τεράστιες, εντελώς πέρα από την εμπειρία μας. Ωστόσο, λίγο αργότερα, πολύ λιγότερο από ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου, το Σύμπαν έφτασε σε μια κατάσταση όπου η ενέργεια της ύλης, αν και μακριά ακόμη από τις τιμές που έχουμε συνηθίσει στην καθημερινή μας ζωή, συμπεριφέρθηκε με τρόπους που μας είναι πλέον γνωστοί από τα πειράματα που διενεργούμε στους επιταχυντές σωματιδίων για να μελετήσουμε τη φύση της ύλης σε πολύ υψηλές ενέργειες. Οι φυσικοί έχουν υπολογίσει πώς θα ήταν αναμενόμενο να έχει εξελιχθεί το Σύμπαν από εκείνη την εποχή και μετά. Υπάρχει μια σταθερή εξέλιξη για όσο χρόνο τα σωματίδια είναι ελεύθερα, μετά ακολουθεί ο σχηματισμός πυρήνων και ατόμων και στη συνέχεια η ύλη συμπυκνώνεται σε αστέρια και γαλαξίες. Οι υπολογισμοί δίνουν αριθμούς που βρίσκονται σε εκπληκτική συμφωνία με τις ποσότητες που μπορούμε σήμερα να μετρήσουμε. Η κατανομή των ελαφρών στοιχείων συμφωνεί με τις προβλέψεις μας. Όταν σχηματίστηκαν άτομα στο πρώιμο Σύμπαν, υπήρξε μια τεράστια έκλυση φωτός το οποίο από τότε ψύχεται και απλώνεται σε μεγαλύτερα μήκη κύματος. Αυτό το φως θεωρείται σήμερα υπόβαθρο μικροκυματικής ακτινοβολίας που γεμίζει το χώρο, η οποία έρχεται ομοιόμορφα από όλες τις κατευθύνσεις, με φάσμα και ενέργεια που βρίσκονται σε εκπληκτική συμφωνία με τους υπολογισμούς. Το Σύμπαν είναι μεγάλο και έχει πολύ χώρο για άφθονες θαυμάσιες νέες ανακαλύψεις. Αλλά και όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα είναι ήδη ιδιαιτέρως εντυπωσιακά.

Ρόμπερτ Γκίλμορ, Αύγουστος 2003

Απόσπασμα από την Εισαγωγή στο βιβλίο του Ρόμπερτ Γκίλμορ «Μια φορά κι έναν καιρό… το σύμπαν, Ιστορίες Κοσμολογίας», Μετάφραση: Ανδρομάχη Σπανού, από τις εκδόσεις αλεξάνδρεια.