Κatie Mack, «Το τέλος των πάντων». Κatie Mack, ‘The End of Everything’

Γνωρίζουμε πως το σύμπαν από κάπου άρχισε. Με τη Μεγάλη Έκρηξη πέρασε από μια κατάσταση αδιανόητης πυκνότητας στη μορφή της κοσμικής πύρινης σφαίρας, σκορπώντας τους πρώτους σπόρους για τα πάντα, από τις μαύρες τρύπες μέχρι έναν βραχώδη πλανήτη, όπου έτυχε να αναπτυχθεί η ζωή όπως τη γνωρίζουμε. Τι θα συμβεί όμως στο τέλος αυτής της ιστορίας; Και τι σημαίνει αυτό για μας τώρα; If the universe culminates in a Big Rip, galaxies, stars, planets and spacetime itself would be torn apart, as illustrated here. That’s just one of several possible end times discussed in The End of Everything. NICOLLE R. FULLER/SCIENCE SOURCE

Στη λαμπρή αυτή περιγραφή της εσχατολογικής κοσμολογίας, η Katie Mack, με αστείρευτο χιούμορ, μας ταξιδεύει στις πέντε πιθανές εκδοχές του τέλους του σύμπαντος: στη Μεγάλη Σύνθλιψη, τον Θερμικό Θάνατο, τη Μεγάλη Θραύση, την Αποσύνθεση Κενού (αυτή που μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή!) και την Αναπήδηση. Αξιοποιώντας το χάρισμά της να κάνει τις πιο δύσκολες έννοιες εύκολα κατανοητές, το ανερχόμενο αστέρι της αστροφυσικής μας βοηθάει να αντιληφθούμε το σύμπαν στο σύνολό του, να γνωρίσουμε τα συστατικά του στοιχεία, την εξέλιξή του, τους θεμελιώδεις νόμους που το διέπουν.

Μπορεί ακόμη να μη γνωρίζουμε αν το τέλος του σύμπαντος θα περιλαμβάνει πάγο, φωτιά ή κάτι άλλο πιο εξώκοσμο. Αυτό όμως που γνωρίζουμε είναι πως αποτελεί ένα τεράστιο, όμορφο και πραγματικά εκπληκτικό μέρος, το οποίο αξίζει να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια να εξερευνήσουμε – όσο ακόμη μπορούμε.

«(…) Όταν μιλάμε για πράγματα που θα έπρεπε πραγματικά να μας ανησυχούν, δεν είναι δυνατόν στην κορυφή της λίστας να βρίσκονται ο Θερμικός Θάνατος, η αποσύνθεση του κενού, η Μεγάλη Θραύση, ή οτιδήποτε τέτοιο, τέλος πάντων (ακόμα κι αν αφήσουμε κατά μέρος το γεγονός ότι είμαστε τελείως ανίσχυροι να κάνουμε το οτιδήποτε για αυτά). Ως ζωντανά όντα, το φυσικό είναι να νοιαζόμαστε περισσότερο για τις δικές μας ζωές και τις ζωές όσων βρίσκονται κοντά μας στον χώρο και τον χρόνο, οπότε, ως επί το πλείστον, αφήνουμε το αδιανόητα μακρινό κοσμικό μέλλον στην ησυχία του. Προσωπικά, πάντως, εξακολουθώ να νιώθω ότι συναισθηματικά υπάρχει μια μεγάλη διαφορά μεταξύ του ‘η ύπαρξή μας συνεχίζεται για πάντα’ και του ‘όχι, δεν συνεχίζεται’. Το ίδιο νιώθει και ο Nima Arkani-Hamed: ‘Στο απολύτως βαθύτερο επίπεδο … είτε ο κόσμος παραδέχεται ρητώς ότι το σκέφτεται είτε όχι (και αν δεν το σκέφτονται η ύπαρξή τους είναι φτωχότερη)… αν δεχτούμε πως η ζωή έχει κάποιο απώτερο σκοπό, τουλάχιστον εγώ δεν μπορώ βρω κάποιον που να μην υπερβαίνει την ασήμαντη θνητότητά μας. Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι, σε κάποιο επίπεδο – πάλι, είτε ρητώς είτε ενδόμυχα -, ασχολούνται με την επιστήμη, με την τέχνη ή με κάτι άλλο λόγω της αίσθησης που δίνεται στον άνθρωπο ότι υπερβαίνει κάτι. Αγγίζει κάτι αέναο. Αυτή η λέξη, το αέναο: πολύ σημαντική. Είναι πολύ, πάρα πολύ σημαντική (…)»

Απόσπασμα από το βιβλίο της Katie Mack, «Το Τέλος των Πάντων (… σύμφωνα με την Αστροφυσική)», μετάφραση: Ανδρέας Μιχαηλίδης, πρόλογος: Διονύσης Π. Σιμόπουλος, εκδόσεις Μεταίχμιο.

Πηγές: https://www.sciencenews.org/article/book-end-everything-explores-ways-universe-could-perish - https://physicsgg.me/2021/10/31/

 

 

Ατομικό ρολόι επιβεβαιώνει την γενική θεωρία της σχετικότητας σε αποστάσεις χιλιοστού. An atomic clock measured how general relativity warps time across a millimeter

Ένα ατομικό ρολόι εξαιρετικής ακρίβειας συνέδεσε τον κβαντικό κόσμο με την βαρύτητα. Μέτρησε την γήινη βαρυτική παραμόρφωση του χωροχρόνου σε αποστάσεις χιλιοστού. Time was found to flow differently between the top and bottom of a single cloud of atoms. Physicists hope that such a system will one day help them combine quantum mechanics and Einstein’s theory of gravity. Credit: Ana Kova/Quanta Magazine

Η θεωρία της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν μας λέει ότι ο ρυθμός των ρολογιών εξαρτάται από την βαρύτητα (ένα φαινόμενο που είναι γνωστό ως βαρυτική ερυθρή μετατόπιση). Ένα ρολόι τοποθετημένο σε κάποιο υψόμετρο χτυπά γρηγορότερα σε σχέση με ένα ρολόι στην επιφάνεια της Γης, όπου η ένταση του πεδίου βαρύτητας είναι λίγο μεγαλύτερη. Μπορεί αυτές οι χρονικές διαφορές να είναι ελάχιστες αλλά οι φυσικοί κατάφεραν να τις μετρήσουν χρησιμοποιώντας ατομικά ρολόγια.

Atomic clocks (one shown in a composite image) keep time by measuring the frequency of light that initiates a jump between energy levels in atoms. This atomic clock, located at JILA, is similar to the one used in the new research by Jun Ye and colleagues, and uses laser light to hold strontium atoms in a lattice. YE GROUP AND BAXLEY/JILA

Μια εγγενής ιδιότητα των ατόμων επιτρέπει τους επιστήμονες να τα χρησιμοποιούν ως ρολόγια. Mετρούν τον χρόνο παρακολουθώντας τις ταλαντώσεις ατόμων καθώς μεταπηδούν ανάμεσα σε δύο ενεργειακές στάθμες εξαιτίας της διέργερσης από μια συγκεκριμένη συχνότητα φωτός και της επακόλουθης αποδιέγερσης. Η συχνότητα της ταλάντωσης είναι εξαιρετικά σταθερή και τα άτομα λειτουργούν έτσι ως μετρονόμοι. Για άτομα που βρίσκονται σε μεγαλύτερο ύψος από το έδαφος, ο χρόνος τρέχει πιο γρήγορα, επομένως θα χρειαστεί μεγαλύτερη συχνότητα φωτός για να γίνει το ενεργειακό άλμα. Παλαιότερα, οι επιστήμονες είχαν μετρήσει με το τρόπο αυτό χρονικές διαφορές, μεταξύ δύο σημείων με υψομετρική διαφορά 33 εκατοστών.

Clocks at different heights tick at different rates. An atomic clock has now revealed this key feature of the general theory of relativity on a scale of a millimeter. HIROSHI WATANABE/GETTY IMAGES PLUS

Τώρα σύμφωνα με την πρόσφατη δημοσίευση των ερευνητών Jun Ye et al [Resolving the gravitational redshift within a millimeter atomic sample], μετρήθηκε η χρονική διαφορά μεταξύ δυο σημείων με υψομετρική διαφορά ενός χιλιοστού!

Η διαφορά της έντασης του γήινου βαρυτικού πεδίου μεταξύ δυο σημείων των οποίων η υψομετρική διαφορά είναι 1 χιλιοστό μπορεί να φαίνεται μηδαμινή, όμως είναι σίγουρα διάφορη του μηδενός. Επομένως σύμφωνα με την γενική σχετικότητα η ροή του χρόνου στο πάνω σημείο θα είναι ελάχιστα διαφορετική σε σχέση με το χαμηλότερο. Το πειραματικό επίτευγμα των ερευνητών της προαναφερθείσας εργασίας ήταν ότι κατάφεραν να μετρήσουν μια τέτοια τερατωδώς ελάχιστη διαφορά.

Το ατομικό ρολόι στο εργαστήριο του Jun Ye. Η γαλάζια δέσμη λέιζερ διεγείρει το νέφος ατόμων στροντίου. The atomic clock in Jun Ye’s laboratory features a blue laser beam that excites a cloud of strontium atoms inside the round window. Credit: G.E. Marti/JILA

Χρησιμοποίησαν ένα ατομικό ρολόι από περίπου 100.000 άτομα στροντίου σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες (100 nK). Αυτά τα άτομα ήταν διατεταγμένα σε ένα πλέγμα, που σημαίνει ότι τα άτομα βρίσκονταν σε μια σειρά διαφορετικών υψών – σαν να στέκονταν στα σκαλοπάτια μιας μικροσκοπικής σκάλας. Η καταγραφή του τρόπου με τον οποίο άλλαζε η συχνότητα σε διαφορετικά ύψη αποκάλυψε μια μετατόπιση. Μετά την διόρθωση για τα μη βαρυτικά φαινόμενα που θα μπορούσαν να μετατοπίσουν τη συχνότητα, διαπίστωσαν ότι ο χρόνος που βιώνουν τα πάνω άτομα είναι κατά 0,000000000000000001% μικρότερος από τον χρόνο που βιώνουν τα άτομα που βρίσκονται ένα χιλιοστό χαμηλότερα, όπως ακριβώς προβλέπει η γενική θεωρία της σχετικότητας.

Έτσι, η κβαντική φυσική στην οποία βασίζεται η λειτουργία του ατομικού ρολογιού, επιβεβαιώνει με εκπληκτική ακρίβεια μια πρόβλεψη της γενικής σχετικότητας. Εν τω μεταξύ η γενική σχετικότητα και η κβαντομηχανική είναι δυο θεωρίες που εξακολουθούν να είναι προκλητικά ασύμβατες μεταξύ τους!

Πηγές:  An atomic clock measured how general relativity warps time across a millimeter - An Ultra-Precise Clock Shows How to Link the Quantum World With Gravity - https://physicsgg.me/2021/10/27/

 

 

Ανακαλύφθηκε εξωπλανήτης σε άλλον γαλαξία. First Evidence for a Possible Planet Outside of the Milky Way Galaxy

Οι αστρονόμοι βρήκαν ενδείξεις για έναν πιθανό υποψήφιο εξωπλανήτη στον γαλαξία M51 (ο γαλαξίας της δίνης) που βρίσκεται σε απόσταση 31 εκατομμύρια έτη φωτός από την Γη. Astronomers have found evidence for a possible planet candidate in the M51 (“Whirlpool”) galaxy, representing what could be the first planet detected outside of the Milky Way. Chandra detected the temporary dimming of X-rays from a system where a massive star is in orbit around a neutron star or black hole (shown in the artist’s illustration). This dimming is interpreted as being a planet that passed in front of an X-ray source around the neutron star or black hole. Credit: NASA/CXC/M. Weiss

Όλοι οι μέχρι τώρα ανακαλυφθέντες εξωπλανήτες βρίσκονταν στον γαλαξία μας, οπότε η εν λόγω παρατήρηση θα μπορούσε να μείνει στην ιστορία ως ο πρώτος εντοπισμός εξωπλανήτη σε άλλον γαλαξία. Η ανακάλυψη έγινε από το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων Χ Chandra. Υπενθυμίζεται ότι και παλαιότερα η ανάλυση δεδομένων του Chandra έδειξε υποψίες για εξωπλανήτες σε άλλους γαλαξίες.

Το αριστερό τμήμα στην παραπάνω εικόνα δείχνει τον γαλαξία M51 όπως φαίνεται στο διαστημικό τηλεσκόπιο Chandra που ανιχνεύει ακτίνες Χ (μωβ και μπλε) και στο ορατό φως που βλέπει το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble της NASA (κόκκινο, πράσινο και μπλε).

A composite image of M51 with X-rays from Chandra and optical light from NASA’s Hubble Space Telescope contains a box that marks the location of the possible planet candidate. Credit: X-ray: NASA/CXC/SAO/R. DiStefano, et al.; Optical: NASA/ESA/STScI/Grendler

Το πλαίσιο επισημαίνει την θέση του πιθανού υποψήφιου πλανήτη, σε ένα δυαδικό σύστημα άστρων που εκπέμπει ακτίνες Χ, γνωστό ως M51-ULS-1. Το δεξιό τμήμα της εικόνας είναι μια καλλιτεχνική απεικόνιση του δυαδικού συστήματος και του πιθανού πλανήτη. Το υλικό από το άστρο συνοδό (λευκό και μπλε στην απεικόνιση) έλκεται προς το άστρο νετρονίων ή μαύρη τρύπα, σχηματίζοντας έναν δίσκο γύρω από το πυκνό αντικείμενο (που απεικονίζεται ως κόκκινο και πορτοκαλί). Το υλικό κοντά στο πυκνό αντικείμενο υπερθερμαίνεται, με αποτέλεσμα να εκπέμπει ακτίνες Χ (λευκό). Ο πλανήτης που ονομάστηκε M51-ULS-1b, κάνει πέρασμα περνά μπροστά από την πηγή των ακτίνων Χ. Όλα τα παραπάνω αναδεικνύονται καλύτερα στο βίντεο που ακολουθεί:

Astronomers have announced that they have found evidence for the first possible planet discovered outside of our Milky Way galaxy. To do this, they used a technique looking for the temporary dimming of X-rays from an object with NASA's Chandra X-ray Observatory. This intriguing result could open up a new window for exploring exoplanets — that is, planets outside our Solar System — at greater distances than ever before.

Το να ψάχνεις για την μείωση του φωτός ενός άστρου όταν περνάει από μπροστά του ένα αντικείμενο ονομάζεται τεχνική διέλευσης. Εδώ και αρκετά χρόνια οι αστρονόμοι ανακαλύπτουν εξωπλανήτες παρατηρώντας τέτοιου είδους διελεύσεις με τηλεσκόπια ορατού φωτός – είτε επίγεια όσο και διαστημικά τηλεσκόπια όπως η αποστολή Kepler της NASA.

 

H τροχιά του εξωπλανήτη M51-ULS-1b. Possible orbits. Credit: NASA/CXC/M. Weiss

Σε δημοσίευση που έγινε στο περιοδικό Nature Astronomy με τίτλο ‘A possible planet candidate in an external galaxy detected through X-ray transit‘ οι αστροφυσικοί Rosanne Di Stefano et al παρουσιάζουν τον πρώτο εξωπλανήτη που ανιχνεύεται με την τεχνική διέλευσης σε φως των ακτίνων Χ. O εξωπλανήτης M51-ULS-1b που κρύβει την ακτινοβολία των ακτίνων Χ κατά την διέλευσή του εκτιμάται πως έχει το μέγεθος του πλανήτη Κρόνου.

Πηγές: https://chandra.cfa.harvard.edu/photo/2021/m51/ - https://scitechdaily.com/first-evidence-for-a-possible-planet-outside-of-the-milky-way-galaxy/ - https://physicsgg.me/2021/10/26/

 

 

 

Ένας περίεργος Διαγαλαξιακός Χορός. Hubble Watches an Intergalactic Dance

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble της NASA/ESA φωτογράφισε το σύστημα Arp 86, ένα περίεργο ζευγάρι αλληλεπιδρώντων γαλαξιών που απέχει περίπου 220 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη και βρίσκεται στον αστερισμό του Πήγασου. This observation from the NASA/ESA Hubble Space Telescope showcases Arp 86, a peculiar pair of interacting galaxies which lies roughly 220 million light-years from Earth in the constellation Pegasus. Arp 86 is composed of the two galaxies NGC 7752 and NGC 7753 – NGC 7753 is the large spiral galaxy dominating this image, and NGC 7752 is its smaller companion. The diminutive companion galaxy almost appears attached to NGC 7753, and it is this peculiarity that has earned the designation “Arp 86” – signifying that the galaxy pair appears in the Atlas of Peculiar Galaxies compiled by the astronomer Halton Arp in 1966. The gravitational dance between the two galaxies will eventually result in NGC 7752 being tossed out into intergalactic space or entirely engulfed by its much larger neighbor. Image credit: ESA/Hubble & NASA, Dark Energy Survey, J. Dalcanton

Το Arp 86 αποτελείται από τους γαλαξίες NGC 7752 και NGC 7753. Ο NGC 7753 είναι ο μεγάλος σπειροειδής γαλαξίας που κυριαρχεί στην φωτογραφία και ο NGC 7752 ο μικρότερος σύντροφος του.

Ο μικροκαμωμένος συνοδός γαλαξίας φαίνεται σχεδόν συνδεδεμένος με τον NGC 7753, και αυτή η ιδιαιτερότητα είναι που έχει κερδίσει τον χαρακτηρισμό «Arp 86» – που σημαίνει ότι το ζεύγος γαλαξιών εμφανίζεται στον άτλαντα των ιδιόρρυθμων γαλαξιών που συντάχθηκε από τον αιρετικό αστρονόμο Halton Arp το 1966. Η βαρυτική πάλη μεταξύ των δύο γαλαξιών είναι καταδικασμένη να τελειώσει καταστροφικά για τον NGC 7752. Είτε θα εκτοξευθεί στο διάστημα είτε θα απορροφηθεί από τον πολύ μεγαλύτερο γείτονά του.

Πηγές: https://www.nasa.gov/image-feature/goddard/2021/hubble-watches-an-intergalactic-dance - https://physicsgg.me/2021/10/24/

 

Άγνωστο αρχαιοελληνικό έπος ήρθε στο φως. Two pages of lost ancient text the “Orphic Rhapsodies” found in Sinai palimpsest

Στίχοι ενός χαμένου έπους (ίσως του 7ου αι. π.Χ.) ήρθαν πρόσφατα στο φως, στο πλαίσιο ενός διεθνούς ερευνητικού προγράμματος που ασχολείται με τα Παλίμψηστα της Μονής Σινά. To παλίμψηστο με το αρχαιοελληνικό έπος να ξεπροβάλλει κάτω από το αραβικό κείμενο. Finds of this kind are extremely rare: in St. Catherine's Monastery in Sinai, a researcher from the Austrian Academy of Sciences has discovered a previously unknown text from Homer's time. Only fragments on two sheets have survived, but a poetic text can be reconstructed from them, telling of the childhood of the god Dionysus. Modern image processing methods make it possible to decipher the original Greek text (red) on the fragments. © St. Catherine's Monastery, Sinai, Egypt

Στίχοι ενός χαμένου έπους (ίσως του 7ου αι. π.Χ.) ήρθαν πρόσφατα στο φως, στο πλαίσιο ενός διεθνούς ερευνητικού προγράμματος που ασχολείται με τα Παλίμψηστα της Μονής Σινά. Το πρόγραμμα διεξάγεται υπό την αιγίδα της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και υποστηρίζεται οικονομικά από τη φιλανθρωπική οργάνωση Arcadia Fund.

Ως παλίμψηστο (< πάλιν + ψάω [ξύνω, αποξέω]) χαρακτηρίζεται το χειρόγραφο του οποίου το αρχικό κείμενο έχει αποξεσθεί με οξύ εργαλείο ή ελαφρόπετρα για να γραφεί πάνω του ένα καινούργιο κείμενο· πρόκειται δηλ. για μια εργασία ανακύκλωσης ώστε να επαναχρησιμοποιηθεί το ακριβό υλικό του παπύρου ή της περγαμηνής πάνω στο οποίο έγραφαν οι Αρχαίοι και οι Βυζαντινοί. Με τη χρήση πολυφασματικής φωτογράφισης ανασύρεται στο φως το σβησμένο κείμενο και με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή καθίσταται ευανάγνωστο.

Από το παλίμψηστο χειρόγραφο Sin. ar. NF 66, φύλλα 2v + 7v + 8r, αναδύθηκαν στο φως περ. 89 εξάμετροι στίχοι με θέμα την παιδική ηλικία του θεού Διόνυσου. Ο ποιητής περιγράφει πώς οι Γίγαντες προσπαθούν να πείσουν τον μικρό γιο του Δία να σηκωθεί από τον θρόνο του πατέρα του, άλλοτε προσφέροντας δώρα, άλλοτε επιστρατεύοντας δόλο ή ασκώντας πίεση.

Οι Γίγαντες στολίζουν το κεφάλι του μικρού θεού με στεφάνια από διαλεχτά άνθη· κινούνται γύρω του κυκλικά και προσπαθούν να τον πείσουν να εγκαταλείψει τον θρόνο πότε με προειδοποιήσεις, πότε με σαγηνευτικά λόγια, πότε δελεάζοντάς τον με παιδικά παιχνίδια ή άλλα ωραία δώρα.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για τον Ζαγρέα, τον πρώτο-πρώτο Διόνυσο ή έναν προελληνικό θεό που συγχωνεύτηκε με τον Διόνυσο. Ο Διόνυσος-Ζαγρεύς κατέχει κεντρική θέση στην ορφική μυθολογία και θεολογία. Προέκυψε από την ένωση του Δία, μεταμορφωμένου σε φίδι, με την Περσεφόνη. Ο μεγάλος θεός προόριζε τον Ζαγρέα για διάδοχό του· γι’ αυτό τον ανέβασε στον θρόνο και του επέτρεψε να κρατεί τον κεραυνό και την αστραπή. Από ζήλια η Ήρα έστειλε τους Τιτάνες για να βλάψουν το νεογέννητο.

Με διάφορα παιδικά δώρα (π.χ. ταμπούρλο, σβούρα, μπάλα, κούκλες/νευρόσπαστα) προσπάθησαν να το ξεγελάσουν. Τελικά, το κατάφεραν προσφέροντάς του έναν καθρέφτη. Ο Ζαγρεύς απορροφήθηκε περιεργαζόμενος το είδωλό του· έτσι, οι Τιτάνες βρήκαν την ευκαιρία να τον πιάσουν, να τον σφάξουν και να τον διαμελίσουν. Λέγεται ότι πρόλαβε η Αθηνά να περισώσει ζωντανή την καρδιά του Ζαγρέα, από την οποία ο Ζευς δημιούργησε τον Διόνυσο.

Ο διαμελισμός και η αναγέννηση του θεού ερμηνεύτηκε από τους Ορφικούς ως σύμβολο της ζωής που φθείρεται και αναγεννιέται. Άλλοι εκλαμβάνουν τους Τιτάνες ως ηλιακούς θεούς και δίνουν την ερμηνεία ότι ο ήλιος του καλοκαιριού θέτει σε κίνδυνο τη βλάστηση και την εξαφανίζει.

Για να επιστρέψω στο συγκεκριμένο παλίμψηστο, η περγαμηνή του χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον 5ο ή 6ο αι. μ.Χ. από κάποιον γραφέα στην Αλεξάνδρεια, ο οποίος αντέγραψε το αρχαίο έπος από ένα παλαιότερο χειρόγραφο. Το γεγονός είναι σημαντικό, καθώς δείχνει ότι υπήρχε ακόμη ενδιαφέρον για εθνικά κείμενα και ότι οι αρχαίοι θεοί συνυπήρχαν με τον Χριστιανισμό.

Η Αγία Αικατερίνη του Σινά. © Katharinenkloster, Sinai, Ägypten

Αργότερα η περγαμηνή υπέστη απόξεση και πάνω στο σβησμένο αρχαιοελληνικό κείμενο, τον 10ο αι. μ.Χ. κάποιος μοναχός στη Λαύρα του Οσίου Σάββα του ηγιασμένου έγραψε Βίους Αγίων στ’ αραβικά. Η Μονή του Οσίου Σάββα βρίσκεται κοντά στα Ιεροσόλυμα κι έτσι μπορούμε να παρακολουθήσουμε την πορεία της περγαμηνής στον χώρο και τον χρόνο, από την Αλεξάνδρεια του 5ου/6ου αι. στην Παλαιστίνη του 10ου αι. για να καταλήξει στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.

Giullia Rossetto

Το αρχαίο κείμενο έχει διαβαστεί από την ερευνήτρια Giullia Rossetto και θα κυκλοφορήσει σε προσεχές τεύχος διεθνούς επιστημονικού περιοδικού σχετικού με την Παπυρολογία και την Επιγραφική (Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 219, 2021). Η δημοσίευση αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον.

Πηγές: https://www.oeaw.ac.at/en/detail/news/previously-unknown-mythological-text-of-the-ancient-world-discovered - https://www.efsyn.gr/nisides/313912_agnosto-arhaioelliniko-epos-irthe-sto-fos

 

 

Άλογα – Πότε και πού εξημερώθηκαν – Νέα αποκαλυπτική έρευνα. Domestic horses' mysterious origins may finally be revealed

 

Τα άλογα είναι από τα πιο όμορφα είδη ζώων που υπάρχουν, ενώ νέα έρευνα αποκαλύπτει ότι εξημερώθηκαν πριν 4.200 χρόνια στις στέπες Πόντου και Κασπίας του Βόρειου Καύκασου. About 4,200 years ago, horseback riding allowed people to travel farther and faster than ever before, spurring migration throughout Europe and Asia. Horses gallop during a cultural demonstration at a breeding center in West Ujimqin Banner in Inner Mongolia. PHOTOGRAPH BY PENG YUAN/XINHUA VIA GETTY

Ένα από τα πιο επίμονα μυστικά της προϊστορίας φαίνεται ότι αποκαλύφθηκε επιτέλους και αφορά τα άλογα. Μια διεθνής επιστημονική ομάδα, με επικεφαλής Γάλλους επιστήμονες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα σύγχρονα άλογα εξημερώθηκαν περίπου το 2200 π.Χ. στις στέπες της Δυτικής Ευρασίας, γνωστές και ως στέπες Πόντου – Κασπίας, κοντά στους ποταμούς Βόλγα και Ντον της σημερινής Ρωσίας, από όπου μετά εξαπλώθηκαν στον υπόλοιπο κόσμο.

Horse mandible excavated from the Ginnerup archaeological site, Denmark, June 2021. (This site was included in the study "The origins and spread of domestic horses from the Western Eurasian steppes" led by Ludovic Orlando, CNRS). Credit: © Lutz Klassen, East Jutland Museum.

Οι 162 ερευνητές από πολλές χώρες και με πολλές ειδικότητες (γενετιστές, αρχαιολόγοι, γλωσσολόγοι κ.α.), με επικεφαλής τον παλαιογενετιστή καθηγητή Λουντοβίκ Ορλάντο του Πανεπιστημίου της Τουλούζης ΙΙΙ-Πολ Σαμπατιέ και του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», ανέλυσαν DNA από τα απομεινάρια 273 αρχαίων αλόγων από διάφορες περιοχές (Ιβηρική, Ανατολία, Δυτική Ευρασία, Κεντρική Ασία), τα οποία είχαν ζήσει πριν από 50.000 έως 2.200 χρόνια.

Όπως ανέφερε ο Ορλάντο, «τελικά βρήκαμε πού και πότε τα άλογα εξημερώθηκαν». Η εξημέρωση των αλόγων υπήρξε ένα καθοριστικό γεγονός, καθώς έφερε επανάσταση στα ταξίδια, στις μεταφορές, στους πολέμους και σε άλλες δραστηριότητες.

Έως τώρα, υπήρχαν αρχαιολογικές ενδείξεις για μια αρχαιότερη εξημέρωση των αλόγων, στην περιοχή Μποτάι της Κεντρικής Ασίας περί το 3500 π.Χ., όμως εκείνα τα αρχαία άλογα δεν σχετίζονται με τα σύγχρονα εξημερωμένα άλογα. Η νέα έρευνα τοποθετεί την «πατρίδα» του συγχρόνου αλόγου στην Ποντική στέπα, η οποία αποτελεί το δυτικό τμήμα της ευρύτερης Ευρασιατικής στέπας και πιο συγκεκριμένα στις λεκάνες των ποταμών Βόλγα και Ντον, ανατολικά του ποταμού Δνείπερου.

Η ίππευση των αλόγων και η πρόσδεση σε αυτά πολεμικών αρμάτων με τροχούς διευκόλυνε την εξάπλωση των πρόσφατα εξημερωμένων αλόγων, με αποτέλεσμα μέσα σε περίπου 500 χρόνια από την εξημέρωση τους, οι νέες εξημερωμένες ράτσες αλόγων να αντικαταστήσουν όλους τους πληθυσμούς αλόγων στην Ευρασία.

Η δραματική αλλαγή

The modern horse was domesticated around 2200 years BCE in the northern Caucasus. In the centuries that followed it spread throughout Asia and Europe. An international team of 162 scientists collected, sequenced and compared 273 genomes from ancient horses scattered across Eurasia to come up with this finding. Rosa Bonheur, The Horse Fair, 1852–55. Courtesy The Metropolitan Museum New York.

Οι ερευνητές βρήκαν ότι μολονότι η Ευρασία κάποτε διέθετε γενετικά διαφοροποιημένους πληθυσμούς αλόγων, μια δραματική αλλαγή συνέβη μεταξύ του 2000 και του 2200 π.Χ. Σταδιακά επικράτησε από την Ανατολία έως τη Σιβηρία ένα μοναδικό γενετικό «προφίλ» στα άλογα, το οποίο προηγουμένως εντοπιζόταν μόνο στις στέπες του Πόντου στον βόρειο Καύκασο. Μέσα σε λίγους αιώνες όλοι οι πληθυσμοί άγριων αλόγων από τον Ατλαντικό μέχρι τη Μογγολία είχαν αντικατασταθεί από αυτά τα εξημερωμένα άλογα.

Παράλληλα, σύμφωνα με τον Ορλάντο, «όπως δείχνουν τα γενετικά δεδομένα, υπήρξε μια δημογραφική έκρηξη στα άλογα, που όμοια της δεν είχε υπάρξει τα τελευταία 100.000 χρόνια. Αυτή συνέβη όταν οι άνθρωποι αναλάβαμε τον έλεγχο της αναπαραγωγής του αλόγου και τα παρήγαμε σε αστρονομικούς αριθμούς».

Αυτή η ταχεία αύξηση των αλόγων οφείλεται και στο ότι, χάρη στις μεταλλάξεις που υπέστη το DNA τους, έγιναν από τη μια πιο υπάκουα στους ανθρώπους και από την άλλη πιο ανθεκτικά από άποψη σκελετού. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, δύο γονίδια (GSDMC και ZFPM1) που κάποια στιγμή επικράτησαν στα άλογα των στεπών της δυτικής Ευρασίας, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να υπάρξουν σημαντικές εξελικτικές προσαρμογές και αλλαγές συμπεριφοράς στα ζώα, από άποψη αντοχής τους, ικανότητας μεταφοράς μεγαλύτερου βάρους, υπακοής στους ανθρώπους κ.α.

Πάντως, σύμφωνα με τους ερευνητές, οι διαδοχικές μεταναστεύσεις Ινδο-Ευρωπαϊκών πληθυσμών και Ινδο-Ιρανικών γλωσσών από τις στέπες προς την Ευρώπη στη διάρκεια της τρίτης χιλιετίας π.Χ. δεν μπορεί να βασίστηκαν στα άλογα, καθώς η εξημέρωση και η εξάπλωση τους συνέβη αργότερα.

Πηγές: Librado, P., Khan, N., Fages, A. et al. The origins and spread of domestic horses from the Western Eurasian steppes. Nature, 2021 DOI: 10.1038/s41586-021-04018-9 - https://www.nationalgeographic.com/animals/article/do-we-finally-know-where-horses-evolved - https://www.tovima.gr/2021/10/21/science/aloga-pote-kai-pou-eksimerothikan-nea-apokalyptiki-ereyna/

 

Έξι εκατομμυρίων ετών τα «ανθρώπινα» ίχνη στην Κρήτη. New Research Suggests Human-Like Footprints in Crete Date to 6.05 Million Years Ago

Οι αρχαιότερες γνωστές πατημασιές προγόνων του ανθρώπου, οι οποίες είχαν αρχικά ανακαλυφθεί στην Κρήτη το 2002, έχουν ηλικία 6,05 εκατομμυρίων ετών, είναι δηλαδή περίπου 0,35 εκατομμύρια χρόνια παλαιότερες από ό,τι είχε εκτιμηθεί αρχικά, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα με ελληνική συμμετοχή. Αν επαληθευτεί, η έρευνα αναμένεται να ανατρέψει την κυρίαρχη πεποίθηση για την εξέλιξη του ανθρώπου. Tracks in the sand: One of over 50 footprints of predecessors of early humans identified in 2017 near Trachilos, Crete. Dating techniques have now shown them to be more than six million years old. The findings could upend scientists’ understanding of human evolution—but the paper has proven controversial. Credit: University of Tübingen

Aρχαιότερο κατά εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια απ'ό,τι πιστευόταν μέχρι πρότινος φαίνεται να είναι το πιο παλιό, καταγεγραμμένο ανθρωπόμορφο αποτύπωμα.

Σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Scientific Reports, τα 50 απολιθωμένα ίχνη που βρέθηκαν στην Κρήτη το 2002 και οι ακαδημαϊκοί εκτιμούσαν πως ήταν ηλικίας 5,7 εκατομμυρίων χρόνων, φαίνεται πως είναι 6,05 ετών, δηλαδή κατά 300.000 χρόνια αρχαιότερα.

Οι πατημασιές αυτές, που θεωρείται πως είναι ανθρωπογενείς, ίσως θέσουν εν αμφιβόλω την επικρατούσα άποψη για την ανθρώπινη εξέλιξη και ανατρέψουν την πεποίθηση των επιστημόνων πως ο σύγχρονος άνθρωπος κατάγεται από την Αφρική.

Όπως λένε οι ερευνητές, είναι πιθανό το δίποδο πλάσμα που άφησε πίσω του αυτά τα ίχνη να ήταν μέλος του Graecopithecus freybergi (γραικοπίθηκος του Φράιμπεργκ), πρόγονος του πρώιμου ανθρώπου που είχε ανακαλυφθεί το 1944 και του δόθηκε το παρωνύμιο «Ελ Γκρέκο».

Laser scan of one of the best preserved footprints (left) and transverse sections showing concave and convex structures in the impression (right). Credit: Gierliński et al. / Proceedings of the Geologists' Association, 2017

«Τα ίχνη είναι σχεδόν 2,5 εκατομμύρια χρόνια αρχαιότερα από εκείνα που αποδίδονται στον Αυστραλοπίθηκο του Αφάρ (Lucy) στην Τανζανία» σημειώνει ο Ούβε Κίρσερ, εις εκ των συγγραφέων της έρευνας και ειδικός παλαιογεωγραφίας στο πανεπιστήμιο του Τίμπινγκεν σε ανακοίνωσή του.

Photos and digital scans of three of the 'well-preserved footprints'. Each is shown as a photo (left), laser surface scan (middle) and scan with interpretation (right). a) was made by a left foot, b) and c) by right feet. Scale bars, 1.9 inch (5cm).

Οι ερευνητές, με τη χρήση εξελιγμένων τεχνικών χρονολόγησης, κατέληξαν πως τα ίχνη ήταν ηλικίας 6,05 εκατομμυρίων χρόνων, ελέγχοντας τα τρηματοφόρα -θαλάσσια μικροαπολιθωμάτα- που εντοπίστηκαν στα ιζηματογενή πετρώματα.

Αν τα συμπεράσματά τους αποδειχτούν έγκυρα, η ανακάλυψη θα περιπλέξει την κυρίαρχη αντίληψη πως οι άνθρωποι προέρχονται από την Αφρική. 

Το χωριό Τράχηλος, στα βορειοδυτικά της Κρήτης, όπου είχε βρει τα ίχνη κατά τη διάρκεια των διακοπών του Πολωνός παλαιοντολόγος. Πηγή φωτογραφίας: Scientific Reports

Πριν έξι εκατομμύρια χρόνια η Κρήτη συνδεόταν με την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω της Πελοποννήσου. Όπως ανέφερε η δρ Μπέμε, “δεν μπορούμε να αποκλείσουμε μια σύνδεση ανάμεσα στον δημιουργό των ιχνών βάδισης και στον πιθανώς προ-άνθρωπο Γκρεκοπίθηκο”. Πριν μερικά χρόνια είχαν βρεθεί στην Αττική τα απολιθώματα ενός άγνωστου προ-ανθρώπινου είδους (Graecopithecus freybergi), τα οποία χρονολογούνται πριν από περίπου 7,2 εκατομμύρια χρόνια.

Η νέα μελέτη επιβεβαιώνει επίσης πρόσφατη έρευνα των ίδιων Γερμανών επιστημόνων του Τίμπινγκεν, σύμφωνα με την οποία πριν έξι εκατομμύρια χρόνια η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή χωρίζονταν από την υγρή Ανατολική Αφρική από μια σχετικά στενή έκταση της Σαχάρας. Η γεωχημική ανάλυση του εδάφους της ακτής της Κρήτης, ηλικίας έξι εκατ. ετών, δείχνει ότι σκόνη της ερήμου από τη Βόρεια Αφρική είχε μεταφερθεί εκεί από τους ανέμους.

View of footprints discovered on Crete in 2002. Credit: Andrzej Boczarowski

Σημειώνεται πως τα ίχνη αυτά ανακάλυψε το 2002 στο χωριό Τράχηλος, κατά τη διάρκεια διακοπών του στην Κρήτη, ο παλαιοντολόγος Gerard Gierliński. 

Κάποιοι επιστήμονες εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους για τα ίχνη αυτά, ισχυριζόμενοι πως το είδος του Γραικοπίθηκου Φράιμπεργκ δεν υπήρξε καν.

Όπως εικάζει ο Ίσραελ Χέρσκοβιτς, βιολογικός ανθρωπολόγος στο πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ που δεν συμμετείχε στην έρευνα, οι πατημασιές δημιουργήθηκαν από ένα όψιμο Ευρωπαϊκό πίθηκο.

«Ό,τι έχουμε από την Ευρώπη είναι μια ομάδα προανθρώπινων πιθήκων. Είναι ενδιαφέροντες και μαρτυρούν πολύ ευνοϊκότερες κλιματολογικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της όψιμης Μειόκαινου Περιόδου, αλλά δεν νομίζω πως συνδέονταν άμεσα ή έμμεσα με την ανθρώπινη εξέλιξη» αναφέρει ο ίδιος.

«Κάποια από τα αποτυπώματα μοιάζουν σαν από δίποδο ζώο, αλλά πολλά άλλα είναι πολύ αμφίσημα και ποικίλλουν σε μέγεθος. Ορισμένα δε, δεν μοιάζουν καν με πατημασιές. Οπότε, το ζήτημα εδώ είναι να εκφράσεις ένα βασικό ισχυρισμό στη βάση πληροφοριών που είναι σχετικά ανοιχτός σε ερμηνείες» λέει από την πλευρά του ο Ζουλιέν Λουίς, παλαιοντολόγος στο πανεπιστήμιο του Γκρίφιθ.

Ωστόσο, η νέα αυτή μελέτη αναγνωρίζει τις αποκλίσεις απόψεων. Όπως γράφουν οι ερευνητές στην ανακοίνωσή τους «Η ερμηνεία μας υπήρξε αμφιλεγόμενη και παράλληλα έχουν γίνει αρκετές αντι-ερμηνείες».

Στη μελέτη συμμετείχαν από ελληνικής πλευράς o Αθανάσιος Αθανάσιου της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας στην Αθήνα και ο γεωλόγος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης δρ Χαράλαμπος Φασουλάς.

Πηγές: “Age constraints for the Trachilos footprints from Crete” by Uwe Kirscher, Haytham El Atfy, Andreas Gärtner, Edoardo Dallanave, Philipp Munz, Grzegorz Niedźwiedzki, Athanassios Athanassiou, Charalampos Fassoulas, Ulf Linnemann, Mandy Hofmann, Matthew Bennett, Per Erik Ahlberg and Madelaine Böhme, 11 October 2021, Scientific Reports. DOI: 10.1038/s41598-021-98618-0 - https://scitechdaily.com/oldest-footprints-of-pre-humans-identified-in-crete-six-million-years-old/ - https://www.smithsonianmag.com/smart-news/oldest-human-like-footprints-dated-to-605-million-years-ago 180978889/?utm_source=facebook.com&utm_medium=socialmedia&fbclid=IwAR2dYckrHFPCCdP4mI09XLvbJ4oaj_4RGIA0hPDTqHueNWWv6BbhkscSlV8 - https://www.lifo.gr/now/world/ilikias-6-ekat-eton-ta-anthropogeni-ihni-poy-brethikan-stin-kriti-nea-ereyna-mperdeyei