Μαρσέλ Ντυσάν. Marcel Duchamp

Γυμνό που κατεβαίνει τη σκάλα, Nude Descending a Staircase (No.2)/Nu descendant un Escalier. No.2, 1912, Oil on canvas, 147.5 x 89 cm, The Philadelphia Museum of Art, Philadelphia, PA, USA.

Ο πίνακας προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, όταν εκτέθηκε στη Νέα Υόρκη το 1913. Απόπειρα αιχμαλωσίας της κίνησης και του χρόνου. Το σινεμά, ο φουτουρισμός, η φωτογραφία μίλησαν αρχέτυπα μέσα στον Duchamp. Πρωτοτυπεί δίνοντας επάλληλες εικόνες μιας γυμνής κοπέλας ως φιγούρα να κατεβαίνει σκάλα. Μοιάζει κυβισμός αλλά δεν είναι, έχει ρυθμό, θυμίζει χρονοφωτογραφίες εποχής, η διαγώνιος δίνει έντονο το αίσθημα της κίνησης. Όλα όμως εξαρτώνται από το θεατή: αν δεν μπει στη νοητική επεξεργασία, θα μείνει νηστικός στη μουντζούρα. Το έργο είναι, έτσι ή αλλιώς, ένας σταθμός της παγκόσμιας Τέχνης.

1916 par Man Ray

Για τους ειδήμονες, είναι θέσφατο: Όποιος δεν διάβασε τα κείμενα του Μαρσέλ Ντυσάν, δεν έχει καμία τύχη να καταλάβει το έργο του. Προφανώς θα έχουν δίκιο, διότι μιλάμε για έναν από του ευφυέστερους ανθρώπους του 20ου αιώνα  σύμφωνα με τον Αντρέ Μπρετόν. Πώς να αρκεστείς να τον κατατάξεις στους Ντανταϊστές, πως να αποτολμήσεις να περιγράψεις έναν διανοητή με τέτοια ακατανόητη συνέπεια, που για τον μέσο θεατή αγγίζει το όρια της πλάκας. Προφανώς θα υπάρξει κάποτε το ακαδημαϊκό αποδεικτικό του μέλλοντος, όλο και κάποιοι πανεπιστημιακοί ερευνητές θα καταλήξουν στις πολυάριθμες σπουδές που γίνονται σήμερα στα εργαστήρια όλου του κόσμου, για να προκύψει αν όντως μας ενέπαιζε διαστροφικά ή αν μπροστά του ήμασταν όλοι μικρά άγουρα παιδιά.

Autoportrait de profil, 1958

Ο Marcel Duchamp γεννιέται στις 28 Ιουλίου 1887 στη Blainville της Γαλλίας. Το 1912, επηρεασμένος από την τεχνική της χρονοφωτογραφίας, ζωγραφίζει τον πίνακα «Γυμνό που κατεβαίνει τις σκάλες», ο οποίος προκαλεί αντιδράσεις στην Γαλλία. Το 1913, ενώ δουλεύει σαν βιβλιοθηκάριος στο Παρίσι, αρχίζει τα σχέδια για την σύνθεση «Μεγάλο Γυαλί». 

Roue de Bicyclette, 1913 

Τοποθετεί ανάποδα έναν τροχό ποδηλάτου πάνω σε ένα σκαμπό της κουζίνας. Δημιουργεί το έργο «3 κανονικές παύσεις» που τον βοηθάει να ξεφύγει από τις τρέχουσες αντιλήψεις για την τέχνη. Στην Νέα Υόρκη, το «Γυμνό» προκαλεί σκάνδαλο και γίνεται διάσημος.

 Chess Game, 1910

Εγκαταλείπει τους καμβάδες οριστικά για να περιπλανηθεί στη σκακιέρα. Ο Μπρετόν οργίζεται, αλλά το τρομερό παιδί ανακηρύσσεται μέλος της Εθνικής Γαλλίας σκακιού, παίζει στους Ολυμπιακούς, εμπνέει τον παγκόσμιο πρωταθλητή Φίσερ. Θέτει σε προβληματισμό τη δική του ατομική φιλοσοφία περί ηθικής, συμπυκνώνει συνήθως τις φράσεις του σε ατάκες του τύπου «Δεν υπάρχουν λύσεις, γιατί δεν υπάρχουν προβλήματα».

 Fontaine, 1917

Το 1914 αγοράζει μια θήκη για μποτίλιες και την υπογράφει ως έργο του. Ήταν ο πρόδρομος των έργων που δυο χρόνια αργότερα θα ονομάσει readymade. Αυτά τα «έτοιμα» έργα έσπασαν τα όρια της μέχρι τότε τέχνης και έδωσαν άλλη κατεύθυνση στην τέχνη του εικοστού αιώνα. Το 1915 πηγαίνει στην Νέα Υόρκη, γίνεται ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών, αλλά το 1917 παραιτείται γιατί του απορρίπτουν το readymade «Κρήνη» που υποβάλλει με ψευδώνυμο. Ήταν ένας ουρητήρας γυρισμένος ανάποδα που είχε σκοπό να προκαλέσει την Ένωση Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών, η οποία δήλωνε πως θα δεχόταν στην Έκθεση που διοργάνωνε οποιοδήποτε έργο τέχνης συνοδευόταν από συμμετοχή 6 δολαρίων.

   L.H.O.O.Q, 1919

Το 1919 επιστρέφει στην Ευρώπη, έρχεται σε επαφή με το Ντανταϊστικό κίνημα και υπογράφει ένα άλλο readymade: την Μόνα Λίζα του Ντα Βίντσι με μουστάκι και υπογένειο!

 Air de Paris, 1920

Το 1920 βρίσκεται πάλι στην Νέα Υόρκη φέρνοντας μαζί του το νέο readymade «50cc Παρισινού Αέρα» (ένα γυάλινο μπουκάλι γεμάτο Παρισινό αέρα!), δημιουργεί την μηχανοκίνητη κατασκευή «Περιστροφικές Γυάλινες Πλάκες (Οπτικά ακριβείας)» και επινοεί ένα θηλυκό alter ego που ονομάζει Rrose Selavy. 

Duchamp en Rrose Selavy par Man Ray, 1920

Στη συνέχεια ταξιδεύει, εκδίδει λογοπαίγνια και σημειώσεις, παίζει μανιωδώς σκάκι, οργανώνει εκθέσεις, κάνει ταινίες, υπογράφει readymades, ασχολείται με τα οπτικά φαινόμενα. Το 1941 φτιάχνει το «Κουτί σε Βαλίτσα», ένα πτυσσόμενο κουτί που περιέχει μια συλλογή των έργων του σε αντίτυπα-μινιατούρες και το 1942 επιστρέφει στην Νέα Υόρκη όπου και θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του. 

Etant dionne 1°la chute d'eau, 2°le gaz d'eclairage (vue frontale de l'installation)

Etant dionne 1°la chute d'eau, 2°le gaz d'eclairage (vue a travers la porte de l'installation), 1946-1966

Το 1946 ξεκινάει με απόλυτη μυστικότητα το τελευταίο του μεγάλο έργο «Δεδομένο 1. Ο Καταρράκτης 2. Το Φωτιστικό Αέριο» το οποίο και ολοκληρώνει σε 20 χρόνια. Είναι μια ξύλινη πόρτα με δυο τρύπες στο ύψος των ματιών μέσα από τις οποίες μπορεί να δει κανείς ένα ξαπλωμένο, γυμνό κορίτσι που κρατάει ένα λαμπτήρα αερίου.

Επιμένει πως κάθε έργο πρέπει να απευθύνεται στοχευμένα όχι μόνο στην όραση αλλά και στη νόηση. Μπαίνει σε περιπέτειες ακόμη και με τον κόσμο της μουσικής (μαθηματικά γαρ κι εκεί): γράφει σε κλήρους τις είκοσι πέντε νότες που περιλαμβάνονται σε δύο οκτάβες, και τις ρίχνει σε ένα καπέλο. Η εκτέλεση μένει αίνιγμα, η σύμπτωση και το μουσικό τυχαίο γίνονται φράσεις.

1965

Με τέτοια δυσνόητα γριφόλεξα γίνεται ένα μηχανικός του χαμένου χρόνου, περιγράφει τον έρωτα ως απουσία, κάνει την απώλεια εύρημα, η έλλειψη του αγαπημένου προσώπου αποκτά θετικό πρόσημο. Στις 2 Οκτωβρίου 1968, εν μέσω μιας καθιερωμένης επισκέψεώς του στην Γαλλία, ο Marcel Duchamp πεθαίνει και θάβεται στην Rouen. Η διδασκαλία του θα φτάσει μέχρι το διάσημο πια επίγραμμα στον τάφο του το 1968: «Εξάλλου, εκείνοι που πεθαίνουν είναι πάντα οι άλλοι». 

Πηγή: https://xartografos.wordpress.com/2012/03/16/