Ζωρζ Μπατάιγ - Αποσπάσματα. Georges Bataille - Extraits

Illustration d’Hans Bellmer, pour histoire de l'oeil.

-Η αναζήτηση του Δισκοπότηρου, που είναι η Τύχη.

-Η ζωή παραμένει ολοκληρωμένη με το να μην είναι υποταγμένη σε κάποιον ορισμένο σκοπό που την ξεπερνά.

-Καθένας από εμάς μαθαίνει πικρά πως το να παλεύει για την ελευθερία του σημαίνει καταρχήν να την αλλοτριώνει.

-Η ολότητα είναι μέσα μου αυτή η πληθωρικότητα: δεν είναι παρά μια κενή προσδοκία, μια δυστυχής επιθυμία να κατασωτεύεσαι χωρίς άλλο λόγο από την ίδια την επιθυμία να φλέγεσαι (..) Αυτή η πληθωρικότητα είναι η όρεξη για γέλιο, αυτό το άχτι για ηδονή, για αγιοσύνη, για θάνατο...

-Κατά βάθος, ο ολοκληρωμένος άνθρωπος δεν είναι παρά ένα ον όπου καταλύεται η υπερβατικότητα, το οποίο δεν απέχει από τίποτε πια: λιγάκι καραγκιόζης, λιγάκι Θεός, λιγάκι τρελός... είναι η διαφάνεια.

-Μια πρώτη κίνηση προς τον ολοκληρωμένο άνθρωπο είναι το ισοδύναμο της τρέλας.

-Αν εγκαταλείψω τις προοπτικές της δράσης, μου φανερώνεται η τέλεια γύμνια. Βρίσκομαι μες στον κόσμο χωρίς καταφύγιο, χωρίς έρεισμα, κατακρημνίζομαι.

-Ορισμός του ολοκληρωμένου ανθρώπου: ο άνθρωπος που η ζωή του είναι μια γιορτή "δίχως κίνητρο" και γιορτή με όλες τις έννοιες της λέξης - γέλιο, χορός, όργιο που δεν υποτάσσονται ποτέ, μια θυσία που χλευάζει σκοπούς και υλικούς και ηθικούς.

-Όμως η απουσία σκοπού ρίχνει στη μοναξιά: πρόκειται για την αρρώστια της ερήμου, για μια κραυγή που χάνεται σε μια μεγάλη σιωπή...

-(περί της αιώνιας επιστροφής:) δεν πρόκειται για τη σπαρακτική υπόσχεση άπειρων επαναλήψεων μα για τούτο: ότι οι στιγμές που συλλαμβάνονται μες στην εμμένεια της επιστροφής εμφανίζονται ξαφνικά ως σκοποί.

-Η κορυφή αντιστοιχεί στην υπερβολή, την πληθωρικότητα των δυνάμεων. Φέρει στο μέγιστο την τραγική ένταση. Συνδέεται με τις άμετρες δαπάνες ενέργειας, με την παραβίαση της ακεραιότητας των όντων. Γειτνιάζει λοιπόν περισσότερο με το κακό παρά με το καλό. Ο ξεπεσμός - αντιστοιχώντας στις στιγμές εξάντλησης, κόπωσης - προσδίδει όλη την αξία στη μέριμνα για τη συντήρηση και τον εμπλουτισμό του όντος. Απ' αυτήν πηγάζουν οι ηθικοί κανόνες.

-Η "επικοινωνία" δεν μπορεί να λάβει χώρα από ένα πλήρες και άθικτο ον στο άλλο: θέλει όντα που διακυβεύουν μέσα τους το είναι, το θέτουν στο όριο του θανάτου, του μηδενός. Η ηθική κορυφή είναι μια στιγμή διακύβευσης, αιώρησης του όντος πέρα από τον εαυτό του, στο όριο του μηδενός.

-Η "επικοινωνία" δεν λαμβάνει χώρα παρά ανάμεσα σε δύο διακυβευόμενα όντα- σπαραγμένα, μετέωρα, που κρέμονται το ένα και τ' άλλο πάνω απ' το μηδέν τους.

Cover for 10/18 edition of Georges Bataille’s Story of the Eye (Histoire de l’oeil) illustrated by Hans Bellmer.

-Ο άνθρωπος, κατά τη σαρκική πράξη, διαβαίνει μιαίνοντας - και μιαινόμενος - το όριο των όντων.

-Δεν επικοινωνώ παρά έξω από μένα, παρά αφήνοντας ή πετώντας τον εαυτό μου έξω. Όμως, έξω από μένα, εγώ δεν είμαι πια.

-Το ον σε πειρασμό βρίσκεται, τολμώ να πω, συντετριμμένο από τη διχαλωτή τανάλια του μηδενός. Αν δεν επικοινωνήσει, εκμηδενίζεται μέσα σ' αυτό το κενό που είναι η ζωή απομονωμένη. Αν θελήσει να επικοινωνήσει, κινδυνεύει εξίσου να χάσει τον εαυτό του.

-Όλοι οι άνθρωποι, πάνω κάτω, καυλώνουν για τους ίδιους λόγους.

-Κάθε "επικοινωνία" μετέχει της αυτοκτονίας και του εγκλήματος.

-Οι πνευματικές κορυφές είναι η άρνηση αυτού που θα μπορούσε να παραδοθεί ως ηθική της κορυφής. Έχουν να κάνουν με μια ηθικού του ξεπεσμού.

-Ο ακόλαστος δεν έχει καμιά τύχη να αποκτήσει πρόσβαση στην κορυφή, παρά μόνο αν δεν έχει τέτοια πρόθεση.

-Η κορυφή δεν είναι "αυτό που πρέπει να κατακτήσουμε". Ο ξεπεσμός "αυτό που πρέπει να εξαλείψουμε". Όπως και η κορυφή δεν είναι εντέλει παρά το απρόσιτο, ο ξεπεσμός είναι εξαρχής το αναπόφευκτο.

-Η κορυφή, κατ' ουσίαν, είναι ο τόπος όπου η ζωή είναι οριακά αδύνατη.

-Δεν ονειρεύομαι να καταργήσω τους ηθικούς κανόνες. Απορρέουν από τον αναπόφευκτο ξεπεσμό.

-Όμως το δυσκολότερο είναι να φτάσει στην κορυφή χωρίς λόγο, χωρίς πρόσχημα. Το είπα: αερολογούμε περί αναζήτησης της κορυφής. Δεν μπορούμε παρά να τη βρούμε μιλώντας για άλλο πράγμα.

-Μπροστά σε αυτούς που διαθέτουν ένα κίνητρο, ένα λόγο, δεν μετανιώνω για τίποτε, δεν ζηλεύω κανέναν. Τους πιέζω, αντίθετα, να μοιραστούν την τύχη μου. Νιώθω ευτυχισμένο το μίσος μου για τα κίνητρα και ευτυχισμένη την εύθραυστη φύση μου. Η ακραία δυσκολία της κατάστασής μου είναι η τύχη μου. Μεθώ μ' αυτήν.

Bicyclette: Illustration by Hans Bellmer for Georges Bataille’s Histoire de l’oeil (Story of the Eye), 1940s.

-Ζω στο έλεος γέλιων που με τέρπουν, σεξουαλικών διεγέρσεων που με κάνουν να αγωνιώ.

-Η ύπαρξη δεν μπορεί να είναι συγχρόνως αυτόνομη και βιώσιμη.

-Είναι αλήθεια πως κατά μία έννοια οι λυγμοί του ανθρώπου αφήνουν μια γεύση αιωνιότητας.

-Πρέπει να συντρίψουμε την υπερβατικότητα γελώντας.

-Το σκοτάδι έγινε μια άπειρη και μαύρη γενειάδα, βγαλμένη απ' τα βάθη της γης και τη βδελυρότητα του αίματος.

-Είναι δυνατόν να αντιδιαστέλλουμε παράλληλα τον Θεό και μια Ερωμένη. Απ' την άλλη, το Μηδέν και τη Γυναικεία Γύμνια (ανεξάρτητη από ένα συγκεκριμένο ον).

-Το γέλιο που αναμφίβολα ως αντικείμενό του την κορυφή, γεννιέται από την ασυνειδησία που έχουμε γι' αυτήν.

-Στο διάβολο ο Θεός, οι βλασφημίες ή οι υπερβατικότητες! Το σύμπαν είναι ταπεινό: το γέλιο μου είναι η αθωότητά μου.

-Το γέλιο ευλογεί κι ο Θεός καταριέται. Ο άνθρωπος δεν είναι, όπως ο Θεός, καταδικασμένος να καταδικάζει. Το γέλιο είναι, αν το θέλει, θαύμα, μπορεί να είναι ελαφρύ, μπορεί να του είναι ευλογία. Αν γελώ με τον εαυτό μου..

-Μεθάω με το να μην επιθυμώ τίποτε και να μην είμαι εξασφαλισμένος. Δοκιμάζω μια αίσθηση ελευθερίας.

-Μεθάω με ένα τίποτε - ή δεν μεθάω με τίποτε. Αυτή η μέθη έχει ως όριο το να γελάω, καταρχήν με τον εαυτό μου.

Illustration by Hans Bellmer for Georges Bataille’s Histoire de l’oeil (Story of the Eye), 1940s.

-Η ερωτική μου μανία έχει μια τέτοια θέα προς το θάνατο, όπως ένα παράθυρο προς την αυλή.

-Αυτό που αγαπούσα παράφορα είναι η ανοιχτωσιά, η ανοιχτή πόρτα.

-Διττός χαρακτήρας της κορυφής (φρίκη και τέρψη, αγωνία και έκσταση)

-Κοινώς, ξεσπάω σε γέλια και καυλώνω.

-Και γελούσα που μάντευα πόσο, σ' αυτή την ηλιόλουστη χώρα, η ζωή έπαιζε με το χριστιανισμό, μεταβάλλοντας τον αναιμικό μοναχό σε πριγκίπισσα από τις Χίλιες και μια νύχτες.

-Το σύμπαν, συγκρινόμενο με το ερωμένο ον, μοιάζει φτωχό και κενό: δεν είναι στο "παιχνίδι", καθώς δεν είναι "φθαρτό".

-Δεν είναι πια ο άνθρωπος αυτός που εκπίπτει και χωρίζεται απ' τον Θεό, είναι ο ίδιος ο Θεός (αν το θέλετε, η ολότητα).

-Ο έρωτας είναι απλός και απερίφραστος.

-Ο ρομαντισμός αντιπαραβάλλει στην αγιοσύνη του ασκητή μιαν αγιοσύνη του παιχνιδιού, που κάνει τους μοναχούς και τους εγκρατείς άνοστους.

-Όποιος κι αν είσαι εσύ που με διαβάζεις: παίξε με την τύχη σου.

-Όπως το κάνω εγώ, αβίαστα, όπως και την ίδια τη στιγμή που σου γράφω, παίζω μαζί σου.

-Η σεξουαλική ηδονή έχει να κάνει με την ίδια την ουσία του μεγαλείου. Το ίδιο και η απελπισία.

-Το υποκείμενο άπειρων βασάνων, κενών από νόημα.

Hans Bellmer, From a series of illustrations for Georges Bataille’s Histoire de l’oeil (Story of the Eye), 1940s.

Για πολλούς το όνομα του Ζωρζ Μπατάιγ (1897-1962) εξακολουθεί να παραπέμπει στον σκοτεινό και καταραμένο κόσμο της πορνογραφίας. Ωστόσο τα φωτεινότερα πνεύματα της γαλλικής αλλά και της παγκόσμιας διανόησης, με προεξάρχοντες τον Μισέλ Φουκό, τον Ρολάν Μπαρτ και τον Ζακ Ντεριντά, δεν διστάζουν να τον τοποθετήσουν δίπλα στον Σαρτρ, στον Λακάν και στον Μπλανσό, στο πάνθεον των μεγάλων στοχαστών του 20ού αιώνα που κατόρθωσαν να συνδυάσουν τη φιλοσοφική ή ψυχαναλυτική παράδοση με τη λογοτεχνική κληρονομιά.

Georges Bataille

Το εύρος των ενδιαφερόντων αυτού του βιβλιοφάγου, επί μακρόν υπαλλήλου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, υπήρξε τεράστιο και εκτείνεται από την ιστορία και τη φιλοσοφία ως την κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία και τον φροϋδισμό (είναι ίσως από τους πρώτους γάλλους συγγραφείς που αρχίζει ψυχανάλυση στα 1927) ή την πρωτοποριακή αισθητική. Τη δεκαετία του 1920 έρχεται σε επαφή με τη δραστική σκέψη του Νίτσε που θα τον σφραγίσει ανεξίτηλα και την επομένη εντρυφεί συστηματικά στο έργο του Εγέλου παρακολουθώντας τα σεμινάρια του Kojève για τη «Φαινομενολογία του πνεύματος», ενώ σταθερά τον έλκουν η περιοχή της θρησκειολογίας και η αιρετική γραφή του Σαντ. Πιστεύοντας στη δυναμική των συλλογικών χειρονομιών πρωτοστατεί συχνά στη δημιουργία περιοδικών, μυστικών ή δημοσίων εταιρειών, όπως τα «Documents» (πολεμική μηχανή κατά των υπερρεαλιστών, με τους οποίους αργότερα θα συμφιλιωθεί), ο «Ακέφαλος» ή το βραχύβιο «Κολέγιο κοινωνιολογίας» (Collège de sociologie) που, με συνιδρυτές τον Leiris, τον Caillois και τον Klossowski, συσπειρώνει για μια διετία (1937-1939) γύρω από ενδιαφέροντες κύκλους διαλέξεων την αφρόκρεμα της γαλλικής σκέψης. Το διαρκέστερο δημιούργημά του είναι το περιοδικό «Critique», που ίδρυσε στα 1946 και παραμένει ως σήμερα ένα από τα εγκυρότερα βήματα της γαλλικής κριτικής στην περιοχή των επιστημών του ανθρώπου.

L’œuvre graphique d’Hans Bellmer à travers les illustrations de l’Histoire de l’œil de Georges Bataille.

Θα πρέπει λοιπόν να αποσυνδέσει κανείς την Ιστορία του ματιού ή τη Μαντάμ Εντουαρντά και τα λοιπά ερωτογραφήματα του Μπατάιγ από το πλαίσιο της σκανδαλοθηρίας που τα έκανε προσιτά στο μεγάλο κοινό και να τα εντάξει στον θεωρητικό λόγο του συγγραφέα τους για να γίνει κατανοητή η πρωτότυπη ανατρεπτικότητά τους. Τουλάχιστον Η εσωτερική εμπειρία (L' experience intérieure, 1943) και Το καταραμένο μερίδιο (La part maudite, 1949) είναι δύο από τα προαπαιτούμενα δοκιμιακά έργα για κάθε περαιτέρω ανάγνωση συγκεκριμένων κειμένων του Μπατάιγ. Συνέχεια και συμπλήρωση του δευτέρου επρόκειτο να αποτελέσει η Ιστορία του ερωτισμού, που τελικά αναχωνεύθηκε στην εκδοχή του Ερωτισμού λίγα χρόνια αργότερα, το 1957, όταν οι τρεις βασικοί εκδότες του Μπατάιγ (Gallimard, Minuit, Pauvert) αποφάσισαν να γιορτάσουν τα εξηντάχρονα του συγγραφέα με την εμφάνιση τριών βιβλίων του: Η λογοτεχνία και το κακό, Ο ερωτισμός και Το γαλάζιο του ουρανού (όλα μεταφρασμένα στα ελληνικά).

Illustration d’Hans Bellmer, pour Madame Edwarda

Πολλαπλασιάζοντας τις παρεκβάσεις, τα αποσπασματικά σχεδιάσματα και τις παραλλαγές το έργο του Μπατάιγ έρχεται σε ρήξη με τις παραδοσιακές μορφές της γραμμικής, γενεαλογικής ή διαλεκτικής έκθεσης, με τη συνεκτική οργάνωση ενός τετελεσμένου συνόλου. Τα δύο μείζονα θέματα που απασχολούν αδιαλείπτως τη σκέψη του, ο ερωτισμός και ο θάνατος, μοιράζονται από κοινού την υπέρμετρη θυμική φόρτιση (αγωνία ή έκσταση) με μια βία που τείνει να καταργήσει τον (ορθό) λόγο. Η αμφιλεγόμενη ζώνη της υπερβολής, της έντασης, της ακρότητας που δοκιμάζει την αντοχή των ορίων ανάμεσα στον πόνο και στην ηδονή ερεθίζει την περιέργεια του Μπατάιγ και αποτελεί τον τόπο όπου ακροβατεί επικίνδυνα μέσω της γραφής του. Ο ερωτισμός του δεν είναι ροζ αλλά μαύρος και έλκεται από τη γοητεία του τρόμου και της φρικίασης. Η στιγμή του «μικρού θανάτου» της συνουσίας είναι προάγγελος του μεγάλου, αναπόδραστου θανάτου, ενέχει το «ένστικτο του θανάτου», κάτι που ο ιδεαλισμός μας τείνει να απωθεί αρνούμενος να αντιμετωπίσει κατάματα την τραγικότητα και συνάμα την ιερότητα της οριακής αυτής κατάστασης. Ο ερωτισμός δεν έχει εν προκειμένω την περιορισμένη σημασία της αναψυχής ή της ανώδυνης τέρψης· συγκροτεί μια ανθρώπινη ιδιότητα στον ίδιο βαθμό με την ομιλία ή τον νου και μάλιστα χαρακτηρίζει την εμπειρία που μπορεί ο άνθρωπος να βιώσει για το ιερό, ανεξαρτήτως θρησκείας, την εμπειρία της υπερβολής, της ανάλωσης. Η περιοχή του είναι η περιοχή της βίας, της βιαιοπραγίας, του βιασμού, δηλαδή η περιοχή του κακού, της διονυσιακής γιορτής, της κατάλυσης των κατεστημένων μορφών, σε αντίθεση με την περιοχή της εργασίας, της παραγωγής των υλικών και πνευματικών αγαθών. Το γνώρισμά του είναι η παράβαση των απαγορεύσεων που επιτρέπει την πρόσβαση στη διακεκριμένη σφαίρα του ιερού.

Πηγή: Το Βήμα Online