Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Τετάρτη 19 Νοεμβρίου 2014

"Σχεδόν ολόκληρη η ελληνική μυθολογία βρίσκεται αποτυπωμένη στον ουρανό". "Almost the entire Greek mythology is imprinted in the sky"

Ο αστερισμός του Κύκνου. (Λατινικά: Cygnus, συντομογραφία: Cyg). Jamieson, Alexander, 1822. United States Naval Observatory Library. Σύμφωνα με μια παράδοση μητέρα των Τυνδαρίδων (Ελένη, Κλυταιμνήστρα, Κάστορας, Πολυδεύκης) δεν ήταν η Λήδα αλλά η Νέμεση, κόρη της νύχτας. Την αγάπησε ο Δίας, κι εκείνη, θέλοντας να αποφύγει τις περιπτύξεις του θεού και να διατηρήσει την παρθενιά της, πήρε διάφορες μορφές και στο τέλος μεταμορφώθηκε σε χήνα. Όμως ο Δίας, παίρνοντας μορφή κύκνου, ενώθηκε μαζί της. Η Νέμεση γέννησε ένα αυγό που το μάζεψαν βοσκοί και το παρέδωσαν στη Λήδα. Ο Ερατοσθένης λέει ότι ο Δίας τοποθέτησε στον ουρανό τον κύκνο, στη μορφή του οποίου είχε πάρει για να ενωθεί με τη Νέμεση (1.25). Το γρήγορο πουλί (αόλος) φαίνεται στον ουρανό, όταν η νύχτα είναι καθαρή -η αόλα νξ είναι η αστραφερή, η γυαλιστερή, η γεμάτη αστέρια νύχτα. Πηγή: ΚΥΚΝΟΣ ή ΟΡΝΙΣ

"Χωρίς υπερβολή σχεδόν ολόκληρη η θαυμάσια ελληνική μυθολογία βρίσκεται αποτυπωμένη στον ουρανό, ένα δώρο των προγόνων μας στην ανθρωπότητα", αναφέρει μεταξύ άλλων ο καθηγητής κ. Στράτος Θεοδοσίου.

Mε αφορμή την εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα Φιλοσοφίας, με θέμα «Η Φιλοσοφία στη ζωή», που πραγματοποιείται σήμερα, 19 Νοεμβρίου στον Ιανό, ο κ. Θεοδοσίου μίλησε στο metrogreece.gr για την -άγνωστη στους περισσότερους από εμάς- ελληνική αστρονομική μυθολογία και την σχέση της με την φιλοσοφία...

Tί είναι η ελληνική αστρονομική μυθολογία;

Ο Ίππαρχος ο Ρόδιος ή Ίππαρχος ο Νικαεύς (περ.190 π.Χ. - 120 π.Χ.) ήταν Έλληνας αστρονόμος, γεωγράφος, χαρτογράφος και μαθηματικός, θεωρούμενος από αρκετούς και ακριβέστερα ως ο «πατέρας της Αστρονομίας». Άλλοι τίτλοι που του έχουν αποδοθεί είναι του μεγαλύτερου αστρονομικού παρατηρητή «πρίγκιπα της παρατήρησης», «θεμελιωτή της τριγωνομετρίας» ως και του «μεγαλύτερου αστρονόμου της αρχαιότητας», αλλά και «όλων των εποχών». Η υπομονή του, η οξυδέρκειά του αλλά και το βεβαιούμενο ιστορικά πάθος του με ότι καταπιανόταν τον οδήγησαν σε δρόμους που σήμερα, αναλογικά με τα δεδομένα της εποχής του, σίγουρα εντυπωσιάζουν. A portrait of Hipparchus of Nicaea from "The School of Athens" by Raphael.

«Αστρονομία, από τις ελληνικές λέξεις: άστρο + νόμος, είναι η επιστήμη, που ως κύριο αντικείμενό της έχει τον προσδιορισμό των θέσεων, των διαστάσεων και των κινήσεων των ουρανίων σωμάτων. Δηλαδή τους νόμους που διέπουν την κίνηση των άστρων. Σκοπός της είναι επίσης και η συλλογή πληροφοριών για πρακτικούς σκοπούς της ζωής μας, όπως για τον προσανατολισμό μας τη μέρα και τη νύχτα, για τη ναυσιπλοΐα, για τη γεωργία και για τον υπολογισμό του χρόνου και των εποχών. Αυτό επιτεύχθηκε από τον Ίππαρχο, τον 2ο π.Χ. αιώνα, ο οποίος, με αφορμή την ανάλαμψη ενός υπερκαινοφανούς, το 134 π.Χ., μας έδωσε τον πρώτο κατάλογο των άστρων και των αστερισμών αποτυπώνοντας την αθάνατη ελληνική μυθολογία στον ουρανό. Έκτοτε ήταν ένα απλό παιχνίδισμα μνήμης ο προσανατολισμός στην ξηρά για τους οδοιπόρους και τους πολεμιστές και ιδιαίτερα στη θάλασσα για τους αρχαίους θαλασσοπόρους

Πώς συνδέεται με τη φιλοσοφία;

Ο αστερισμός του Ωρίωνα. (Λατινικά: Orion, συντομογραφία: Ori). Jamieson, Alexander, 1822 United States Naval Observatory Library. The constellation takes its name from the Greek stories about Orion, a legendary hunter. The stories about Orion are only loosely connected and exist in several variants. Some are thought to be derived from earlier stories from more ancient cultures. One myth says that Orion was banished to the sky for boasting about how many animals he would kill (to impress Eos). He and his hunting dogs, Canis Major and Minor, chase the constellations representing animals, but can never catch them. There are two legends about Orion's birth, both relating him to water. In one, he is the son of Poseidon and Eurayle, one of the three daughters of Ceto and Phorcys. In the other, he is the son of the widowed bee-keeper Hyrieus, conceived from a sacrifice to the gods that may be related to an ancient African rain-making charm. In this story he was named Urion, "maker of water". His birth legends may be connected to the seasonal rains that come near the rising and setting of the constellation. Δείτε περισσότερα: ΩΡΙΩΝ ή ΟΡΙΩΝ ή ΟΑΡΙΩΝ ή ΟΥΡΙΩΝ ή ΩΑΡΙΩΝ 

«Μη μπορώντας η ανθρώπινη νόηση να δώσει λογικά ικανοποιητικές εξηγήσεις, όσον αφορά την ύπαρξη και τα φαινόμενα του μαγικού κόσμου των άστρων, τα συνέδεσε, μέσα από πολύπλοκους και θαυμαστούς μύθους, με φιλικά και αγαπημένα πρόσωπα ή ισχυρούς θεούς και ήρωες, που η παράδοση τους ήθελε αθάνατους και κραταιούς να ελέγχουν και να κατευθύνουν τις τύχες των ανθρώπων από ψηλά. Έτσι, γεννήθηκε η υπέροχη ελληνική αστρονομική μυθολογία, αυτό το θαυμαστό παραμύθι των άστρων, Πράγματι, αυτά τα ευδιάκριτα συμπλέγματα των άστρων ονομάστηκαν αστερισμοί και η πλούσια φαντασία των αρχαίων Ελλήνων τα συνέδεσε με την ύπαρξη θεών και ηρώων. Στον Τίμαιο του Πλάτωνος, ένα έργο που θεωρείται η καταστατική πρόταση της επιστήμης, η διερεύνηση της φύσης του Σύμπαντος χαρακτηρίζεται πηγή προέλευσης της Φιλοσοφίας

Πέρα από την αστρονομική τους ερμηνεία, τι σημαίνουν οι μύθοι και τα σύμβολα που «χαράζονται» στον ουρανό;

«Πτολεμαϊκός χάρτης». Johannes Schnitzer, 1482. A printed map from the 15th century depicting Ptolemy's description of the Ecumene, (1482, Johannes Schnitzer, engraver).

«Στην Αίγυπτο των Πτολεμαίων έχουμε μια συστηματική προσπάθεια να βρεθεί η μαθηματική αντιστοιχία ανάμεσα στον μακρόκοσμο (Σύμπαν) και τον μικρόκοσμο (άνθρωπος). Εκεί ο άνθρωπος προσπαθούσε να δαμάσει τον θάνατο μέσω του ελέγχου της ροής του χρόνου, που προσδιορίζει τις λειτουργίες της βιολογικής φθοράς όλων των ζωντανών οργανισμών πάνω στη Γη. Τα άστρα, οι αστερισμοί, οι αστρικές εποχές και οι εφαρμογές της Αστρονομίας αποτυπώθηκαν σε ναούς, σε ανάκτορα, στη ζωγραφική, στη γλυπτική και εν γένει στην τέχνη. Οι πυραμίδες ήταν τεράστια μεσημβρινά αστρονομικά όργανα και οι οβελίσκοι τεράστιοι γνώμονες.» 

Πώς επηρεάζουν την πορεία της χώρας μας στη φιλοσοφία της Ευρώπης;

Ο σεληνιακός κρατήρας «Ίππαρχος» με διάμετρο 150 χλμ. και βάθος 3,3 χλμ. The lunar crater Hipparchus lies in the middle of this image. NASA photo.

«Χωρίς υπερβολή σχεδόν ολόκληρη η θαυμάσια ελληνική μυθολογία βρίσκεται αποτυπωμένη στον ουρανό, ένα δώρο των προγόνων μας στην ανθρωπότητα. Μια μυθολογία ριζωμένη στη συνείδηση τουλάχιστον των Ευρωπαίων, αφού διάφορες προσπάθειες αντικατάστασής της δεν ευδοκίμησαν. Εξάλλου, οι μύθοι και οι θρύλοι του κόσμου των άστρων θα μένουν για πάντα οι πιο τρυφεροί μάρτυρες της ελληνικής ρίζας του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Σε εμάς λοιπόν έγκειται να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια και να αναδείξουμε στην Ευρώπη και διεθνώς το μεγαλείο του έναστρου ουρανού και τη φιλοσοφία που ευδοκιμεί από τα πανάρχαια χρόνια στη χώρα μας. Τίποτα δεν έρχεται από μόνο του και τίποτα πλέον δεν χαρίζεται, εάν δεν το διεκδικήσεις και εάν δεν δείξεις ότι είσαι ικανός να το προαγάγεις

«Μια μυθολογία ριζωμένη στη συνείδηση τουλάχιστον των Ευρωπαίων, αφού διάφορες προσπάθειες αντικατάστασής της δεν ευδοκίμησαν». Ποιες ήταν οι προσπάθειες αντικατάστασης και γιατί δεν ευδοκίμησαν;

Ο αστερισμός του Δελφίνα. (Λατινικά: Delphinus, συντομογραφία: Del). Illustrations de Prodomus astronomiae, Heweliusz, Jan., 1690 Bibliothèque nationale de France. Η Νηρηίδα Αμφιτρίτη, κόρη του Νηρέα και της Δωρίδας, ηγείται του χορού των αδελφών της. Μια μέρα που χόρευε στη Νάξο την είδε ο Ποσειδώνας και την άρπαξε. Έτσι, η Αμφιτρίτη έγινε βασίλισσα του Ωκεανού, της θάλασσας που περιβάλλει τον κόσμο. Ο Ερατοσθένης δίνει μια άλλη εκδοχή της ερωτικής αρπαγής. Ο Ποσειδώνας αγαπούσε την Αμφιτρίτη αλλά η κόρη από αιδώ θέλησε να κρατήσει την παρθενία της και κρύφτηκε στον Ωκεανό πέρα από τις Ηράκλειες στήλες, εκεί που ζούσε ο Άτλαντας. Ο Ποσειδώνας έστειλε πολλούς να την αναζητήσουν, μεταξύ των οποίων και ένα συγκεκριμένο δελφίνι· άλλοι μιλούν για πολλά δελφίνια και ότι σε πομπή οδήγησαν την Αμφιτρίτη στον Ποσειδώνα. Η Αμφιτρίτη και ο Ποσειδώνας αποτελούν το ένα από τα τρία βασικά θεϊκά ζευγάρια, δίπλα στον Δία και την Ήρα, τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη. Όσο για το ένα δελφίνι που βρήκε την Αμφιτρίτη, αυτό το τίμησε ο Ποσειδώνας τοποθετώντας το στον ουρανό μεταξύ των αστερισμών. Και όσοι κάνουν αγάλματα για τον Ποσειδώνα συνηθίζουν να τοποθετούν κάτω από το πόδι του ή στο χέρι του ένα δελφίνι -ν τ χειρ ποιοσιν χοντα τν δελφνα τς εεργεσας μεγστην δξαν ατ πονμοντες (Ερατ., Κατ. 1.31). Αντίστοιχα, η Αμφιτρίτη παριστάνεται με συνοδεία δελφινιών. Ο αστερισμός του Δελφίνος θεωρείται από άλλους ότι είναι το δελφίνι που έσωσε τον Αρίονα και το οποίο τιμήθηκε με καταστερισμό ή οι πειρατές που θέλησαν να αιχμαλωτίσουν τον Διόνυσο και μεταμορφώθηκαν σε δελφίνια. Πηγή: ΔΕΛΦΙΝΙ, Ποσειδώνα και Αμφιτρίτης

«Ευρωπαίοι χριστιανοί συγγραφείς του 16ου αιώνα θεώρησαν ότι οι δώδεκα ζωδιακοί αστερισμοί σχετίζονται με τις 12 φυλές του Ισραήλ. Στην Αγγλία, ήδη από τον 8ο αιώνα, ο Βέδας ο Αιδέσιμος (Venerable Bede, 673-735 μ.Χ.) είχε τοποθετήσει στον ζωδιακό κύκλο τους δώδεκα Αποστόλους, ενώ στη θέση του Ιούδα του Ισκαριώτη έβαλε τον Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή. Αργότερα τον 17ο αιώνα ο Sir William Drummond αντιστοίχισε τους δώδεκα ζωδιακούς αστερισμούς σε ισάριθμους Πατριάρχες από την Παλαιά Διαθήκη. Ο Γερμανός Ιούλιος Σίλλερ (Julius Schillerius, 1627) δημιούργησε έναν αστρικό κατάλογο με τίτλο «Χριστιανικός αστερόεις ουρανός», όπου εισήγαγε την καινοτομία όλοι οι αστερισμοί να ονομάζονται με χριστιανικά ονόματα από την Αγία Γραφή. Όλα αυτά βέβαια ήταν αστεία πράγματα, αφού τα άστρα και οι μύθοι των αστερισμών απευθύνονται σε όλη την υφήλιο και όχι μόνο στους χριστιανούς. Για τον λόγο αυτό, τούτες οι ονομασίες δεν έγιναν ποτέ γενικά αποδεκτές και σήμερα εκλείπουν εντελώς

Dr. Stratos Theodosiou. Associate Professor History and Philosophy of Astronomy and Physical Sciences. School of Physics-University of Athens.

O αστροφυσικός Στράτος Θεοδοσίου είναι αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, ενώ είναι και προσκεκλημένος ομιλητής στην εκδήλωση στο βιβλιοπωλείο Ιανός (Σταδίου 24, Αθήνα), σήμερα, Τετάρτη 19 Νοεμβρίου, στις 9 μ.μ., η οποία τελεί υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής UNESCO.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου