Κατερίνα Γώγου, «25 Μαΐου»

Eldzier Cortor, The Room No. VI, 1948. Oil and gesso on Masonite, 107.3 × 80 cm. © Eldzier Cortor.

Ένα πρωί θ’ ανοίξω την πόρτα

και θα βγω στους δρόμους

όπως και χτες.

Και δεν θα συλλογιέμαι παρά

ένα κομμάτι από τον πατέρα

κι ένα κομμάτι από τη θάλασσα

–αυτά που μ’ άφησαν–

και την πόλη. Την πόλη που τη σάπισαν.

Και τους φίλους μας που χάθηκαν.

Ένα πρωί θα ανοίξω την πόρτα

ίσα ολόισα στη φωτιά

και θα μπω όπως και χτες

φωνάζοντας «φασίστες!»

στήνοντας οδοφράγματα και πετώντας πέτρες

μ’ ένα κόκκινο λάβαρο

ψηλά να γυαλίζει στον ήλιο.

Θ’ ανοίξω την πόρτα

και είναι –όχι πως φοβάμαι–

μα να, θέλω να σου πω, πως δεν πρόλαβα

και πως εσύ πρέπει να μάθεις

να μην κατεβαίνεις στο δρόμο

χωρίς όπλα όπως εγώ

– γιατί εγώ δεν πρόλαβα–

γιατί τότε θα χαθείς όπως και εγώ

«έτσι» «αόριστα»

σπασμένη σε κομματάκια

από θάλασσα, χρόνια παιδικά

και κόκκινα λάβαρα.

Ένα πρωί θ’ ανοίξω την πόρτα

και θα χαθώ

με τ’ όνειρο της επανάστασης

μες την απέραντη μοναξιά

των δρόμων που θα καίγονται,

μες την απέραντη μοναξιά

των χάρτινων οδοφραγμάτων

με το χαρακτηρισμό –μην τους πιστέψεις!–

Προβοκάτορας.

Leon Golub, This Could Be You!, 2002. Courtesy of Ronald Feldman Fine Arts, New York.

Ανακάλυψη «αινιγματικού» γαλαξία που αμφισβητεί συμβατικά μοντέλα σχηματισμού γαλαξιών. Astronomers discover a massive rotating disk galaxy in the early universe

Στο σύμπαν μας, ηλικίας 13,8 δισ. ετών, οι περισσότεροι γαλαξίες σαν τον δικό μας σχηματίζονται σταδιακά, φτάνοντας αργά στα τεράστια επίπεδα μάζας τους. Ωστόσο, η νέα ανακάλυψη μέσω του ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) ενός τεράστιου περιστρεφόμενου δισκοειδούς γαλαξία, που εθεάθη όταν το σύμπαν είχε μόνο το 10% της παρούσας ηλικίας του, αμφισβητεί τα παραδοσιακά μοντέλα σχηματισμού γαλαξιών. In our 13.8 billion-year-old universe, most galaxies like our Milky Way form gradually, reaching their large mass relatively late. But a new discovery made with the Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) of a massive rotating disk galaxy, seen when the universe was only ten percent of its current age, challenges the traditional models of galaxy formation. An artist’s impression of DLA0817g (Wolfe Disk), a massive, rotating disk galaxy in the early, dusty Universe. The galaxy was initially discovered when ALMA examined the light from a more distant quasar (top left). Image credit: NRAO / AUI / NSF / S. Dagnello.

Η σχετική έρευνα δημοσιεύτηκε στο Nature. Ο γαλαξίας DLA0817g, γνωστός και ως Wolfe Disk από το όνομα του αστρονόμου Άρθουρ Μ. Γουλφ, είναι ο πιο μακρινός δισκοειδής γαλαξίας που έχει παρατηρηθεί ποτέ. Χάρη στην ισχύ του ALMA, ο γαλαξίας εθεάθη να περιστρέφεται σε ταχύτητα 272 χλμ ανά δευτερόλεπτο, σαν τον δικό μας γαλαξία.

«Αν και προηγούμενες μελέτες υποδείκνυαν την ύπαρξη αυτών των πρώιμων, περιστρεφόμενων, πλουσίων σε αέρια δισκοειδών γαλαξιών, χάρη στο ALMA έχουμε τώρα ατράνταχτα στοιχεία πως εμφανίζονταν από 1,5 δισ. χρόνια μετά το Big Bang» είπε ο Μαρσέλ Νίλεμαν του Ινστιτούτου Αστρονομίας Max Planck και lead author της έρευνας.

H ανακάλυψη του Wolfe Disk αποτελεί πρόκληση για πολλές προσομοιώσεις σχηματισμού γαλαξιών, οι οποίες προβλέπουν πως τεράστιοι γαλαξίες σε εκείνη τη φάση της εξέλιξης του σύμπαντος αναπτύσσονταν μέσω συγχωνεύσεων μικρότερων γαλαξιών και θερμών συγκεντρώσεων αερίων.

«Οι περισσότεροι γαλαξίες που βρίσκουμε νωρίς στο σύμπαν μοιάζουν με σιδηροδρομικά ατυχήματα, επειδή πέρασαν σταθερές και συχνά “βίαιες” συγχωνεύσεις» είπε ο Νίλεμαν. «Αυτές οι θερμές συγχωνεύσεις κάνουν δύσκολο τον σχηματισμό καλά διαμορφωμένων, ψυχρών περιστρεφόμενων δίσκων όπως αυτοί που παρατηρούμε στο παρόν σύμπαν».

Στα περισσότερα σενάρια σχηματισμού γαλαξιών, οι γαλαξίες αρχίζουν να παρουσιάζουν καλά σχηματισμένους δίσκους περίπου 6 δισ. χρόνια μετά το big Bang. To γεγονός πως βρέθηκε ένας τέτοιος δισκοειδής γαλαξίας όταν το σύμπαν είχε μόλις το 10% της τωρινής του ηλικίας υποδεικνύει πως πρέπει να κυριάρχησαν άλλες διαδικασίες ανάπτυξης.

ALMA radio image DLA0817g (Wolfe Disk), seen when the Universe was only 10% of its current age. Image credit: ALMA / ESO / NAOJ / NRAO / M. Neeleman / AUI / NSF / S. Dagnello.

«Πιστεύουμε πως ο Wolfe Disk αναπτύχθηκε κυρίως μέσω της σταθερής συσσώρευσης ψυχρού αερίου» είπε ο Ξαβιέ Προτσάσκα, του University of California, Santa Cruz και άλλος ένας εκ των ερευνητών. «Ωστόσο ένα ερώτημα που παραμένει είναι πώς συγκεντρώθηκε μια τόσο μεγάλη μάζα αερίου διατηρώντας παράλληλα έναν σχετικά σταθερό, περιστρεφόμενο δίσκο».

Πηγές: Marcel Neeleman & J. Xavier Prochaska, et al. A Cold, Massive, Rotating Disk 1.5 Billion Years after the Big Bang. Nature, 2020 DOI: 10.1038/s41586-020-2276-y - https://news.ucsc.edu/2020/05/wolfe-disk.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1602486/anakalupsi-ainigmatikou-galaksia-pou-amfisbitei-sumbatika-montela-sximatismou-galaksion

Οι πρώτες εικόνες από τη δημιουργία ενός εξωπλανήτη. Astronomers spot potential first evidence of new planet being born

Έναν μακρινό εξωπλανήτη που «γεννιέται» σε απόσταση 520 ετών φωτός, κοντά σε ένα άστρο στον Αστερισμό του Ηνιόχου, κατέγραψαν για πρώτη φορά αστρονόμοι, χάρη στο VLT (Very Large Telescope) του ESO (European Southern Observatory). Astronomers using the SPHERE (Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet Research) instrument on ESO’s Very Large Telescope (VLT) have observed a protoplanetary disk around AB Aurigae, a very young star 531 light-years away in the constellation of Auriga, and spotted a prominent spiral structure with a ‘twist’ that marks the site where a planet may be forming. This image from VLT’s SPHERE instrument shows the protoplanetary disk around AB Aurigae. Image credit: ESO / Boccaletti et al.

Το «φυτώριο» όπου φαίνεται να δημιουργείται ο πλανήτης βρίσκεται γύρω από το άστρο ΑΒ Aurigae, σε έναν πυκνό δίσκο σκόνης και αερίων, όπου παρατηρήθηκε μια δομή σε σχήμα σπείρας με μια συστροφή (twist) που φαίνεται να σηματοδοτεί το μέρος όπου εκτιμάται πως σχηματίζεται ο νέος πλανήτης. Εάν ισχύουν όντως αυτά, τότε θα πρόκειται για την πρώτη φορά που εντοπίζονται απευθείας στοιχεία και ίχνη του σχηματισμού ενός «νεογέννητου» πλανήτη.

The protoplanetary disk around AB Aurigae: the image on the right is a zoomed-in version of the area indicated by a red square on the image on the left; it shows the inner region of the disk, including the very-bright-yellow ‘twist’ (circled in white) that scientists believe marks the spot where a planet is forming; this twist lies at about the same distance from AB Aurigae Neptune from the Sun; the blue circle represents the size of the orbit of Neptune. Image credit: ESO / Boccaletti et al.

«Πρέπει να παρατηρούμε πολύ νεαρά συστήματα για να πιάσουμε στα αλήθεια τη στιγμή που σχηματίζονται πλανήτες» τονίζει ο Άντονι Μποτσαλέτι, του Observatoire de Paris (PSL University, Γαλλία). Αν και οι αστρονόμοι έχουν ανακαλύψει χιλιάδες εξωπλανήτες και γνωρίζουν πως οι πλανήτες δημιουργούνται σε δίσκους σκόνης γύρω από νεαρά άστρα, λίγα είναι γνωστά ως τώρα για το πώς ακριβώς σχηματίζονται. Το ΑΒ Aurigae είναι ένα νεαρό άστρο, το οποίο παρέχει μια πολύτιμη ευκαιρία πάνω σε αυτό- και οι νέες παρατηρήσεις του VLT, που δημοσιεύτηκαν στο Astronomy & Astrophysics, παρέχουν πολύ σημαντικά στοιχεία.

Μέχρι τώρα οι αστρονόμοι δεν είχαν επαρκώς ευκρινείς και βαθιές εικόνες τέτοιων νεαρών δίσκων για να βρουν τη «συστροφή» που υποδεικνύει το σημείο όπου σχηματίζεται ένας πλανήτης. Επί της προκειμένης, οι νέες εικόνες δείχνουν το σπιράλ σκόνης και αερίου γύρω από το άστρο- το σπιράλ που σηματοδοτεί την ύπαρξη «νεογέννητων» πλανητών.

Παρατηρήσεις είχαν γίνει στο σύστημα του AB Aurigae πριν μερικά χρόνια, με το ΑLMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array, παρέχοντας τα πρώτα ίχνη ενός εν εξελίξει σχηματισμού πλανήτη γύρω από το άστρο. Στις εικόνες του ALMA οι επιστήμονες είχαν εντοπίσει δύο σπειροειδείς βραχίονες αερίων κοντά στο άστρο, εντός του εσώτερου τμήματος του δίσκου. Μετά, το 2019 και το 2020, ο Μποτσαλέτι και μια ομάδα αστρονόμων από τη Γαλλία, την Ταϊβάν, τις ΗΠΑ και το Βέλγιο επιχείρησαν να πιάσουν καλύτερη εικόνα μέσω του οργάνου SPHERE στο VLT στη Χιλή. Οι εικόνες αυτές ήταν οι πιο λεπτομερείς του συστήματος που έχουν τραβηχτεί ως τώρα.

This video starts by showing a wide-field view of a region of the sky in the constellation of Auriga. It then zooms in to show AB Auriga, a young star system where ESO’s Very Large Telescope has spotted signs of planet birth. Credit: ESO/Boccaletti et al./L. Calçada, Digitized Sky Survey 2, N. Risinger (skysurvey.org). Music: Konstantino Polizois

Με το ισχυρό σύστημα του SPHERE οι αστρονόμοι ήταν σε θέση να δουν το αχνό φως από μικρούς κόκκους σκόνης και εκπομπές από τον εσώτερο δίσκο- και να επιβεβαιώσουν την παρουσία δύο σπειροειδών βραχιόνων που είχαν εντοπιστεί πρώτα από το ALMA. Ακόμη, εντόπισαν την αξιοσημείωτη συστροφή, που δείχνει την ύπαρξη μιας διαδικασίας σχηματισμού πλανήτη στον δίσκο.

Πηγές: A. Boccaletti, E. Di Folco, E. Pantin, A. Dutrey, S. Guilloteau, Y. W. Tang, V. Piétu, E. Habart, J. Milli, T. L. Beck, A.-L. Maire. Possible evidence of ongoing planet formation in AB Aurigae. Astronomy & Astrophysics, 2020; 637: L5 DOI: 10.1051/0004-6361/202038008  - http://www.sci-news.com/astronomy/ongoing-planet-formation-ab-aurigae-system-08452.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1601214/oi-protes-eikones-apo-ti-dimiourgia-enos-eksoplaniti

Οι πιθανότητες ύπαρξης νοήμονος ζωής σε άλλους πλανήτες. New study estimates the odds of life and intelligence emerging beyond our planet

Σύμφωνα με νέα έρευνα. In a new study published this week in the Proceeding of the National Academy of Sciences, Dr. David Kipping of Columbia University and Flatiron Institute used a statistical technique called Bayesian inference to estimate the odds of complex life and intelligence emerging beyond Earth. Credit: Amanda Carden

Από το γεωλογικό ιστορικό της Γης γνωρίζουμε πως η ζωή εμφανίστηκε σχετικά γρήγορα, μόλις το περιβάλλον του πλανήτη μας ήταν αρκετά σταθερό για να την υποστηρίξει. Επίσης, είναι γνωστό πως ο πρώτος πολυκύτταρος οργανισμός, που εξελίχθηκε οδηγώντας στον σημερινό πολιτισμό, χρειάστηκε πολύ περισσότερο για να εμφανιστεί- περίπου 4 δισ. χρόνια. Ωστόσο, είναι άγνωστο ακόμα το πώς εμφανίστηκε η ζωή και το τι μπορεί αυτό να συμβαίνει για τη ζωή αλλού στο σύμπαν.

Σε νέο επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Proceeding of the National Academy of Sciences ο Ντέιβιντ Κίπινγκ, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αστρονομίας του Columbia University in the City of New York, επιδεικνύει πώς μια ανάλυση με μια στατιστική τεχνική (Bayesian inference- Μπαγεσιανή ερμηνεία) θα μπορούσε να ρίξει φως στο πώς πολύπλοκη εξωγήινη ζωή μπορεί να έχει εξελιχθεί σε άλλους πλανήτες.

«Η ταχεία εμφάνιση ζωής και η βραδεία εξέλιξη της ανθρωπότητας, στο πλαίσιο του χρονοδιαγράμματος της εξέλιξης, σίγουρα δείχνουν πράγματα» είπε ο Κίπινγκ. «Αλλά σε αυτή τη μελέτη είναι δυνατόν να ποσοτικοποιήσουμε τι μας λένε τα γεγονότα».

Για την ανάλυσή του ο Κίπινγκ χρησιμοποίησε τη χρονολόγηση των παλαιότερων ιχνών ζωής και της εξέλιξης της ανθρωπότητας. Το ερώτημα ήταν πόσο συχνά θα μπορούσαμε να αναμένουμε την επανεμφάνιση της ζωής και της νοημοσύνης εάν η ιστορία της Γης επαναλαμβανόταν.

Ο Κίπινγκ πλαισίωσε το πρόβλημα από πλευράς τεσσάρων πιθανών απαντήσεων: Η ζωή είναι κοινή και συχνά αναπτύσσει νοημοσύνη, η ζωή είναι σπάνια μα συχνά αναπτύσσει νοημοσύνη, η ζωή είναι κοινή και σπάνια αναπτύσσει νοημοσύνη και η ζωή είναι σπάνια και σπάνια αναπτύσσει νοημοσύνη.

Η εν λόγω μέθοδος Μπαγεσιανής ερμηνείας – η οποία χρησιμοποιείται για την ενημέρωση/ ανανέωση της πιθανότητας μιας υπόθεσης καθώς καθίστανται διαθέσιμα στοιχεία ή νέες πληροφορίες- υποδηλώνει προηγούμενες πεποιθήσεις για το σύστημα το μοντέλο του οποίου έχουμε, και οι οποίες στη συνέχεια συνδυάζονται με δεδομένα για να παρουσιαστούν πιθανότητες αποτελεσμάτων.

«Η τεχνική είναι σαν να στοιχηματίζεις» είπε ο Κίπινγκ. «Ενθαρρύνει τις επανειλημμένες δοκιμές νέων στοιχείων έναντι της θέση σου, στην ουσία ένας θετικός κύκλος feedback για να εξελίσσεις τις εκτιμήσεις σου ως προς το ενδεχόμενο ενός γεγονότος».

Για αυτές τις τέσσερις υποθέσεις, ο Κίπινγκ χρησιμοποίησε Μπαγεσιανές μαθηματικές φόρμουλες για τις συγκρίνει μεταξύ τους. Όπως σημείωσε τα σενάρια όπου η ζωή είναι κοινό φαινόμενο είναι τουλάχιστον εννιά φορές πιθανότερα από αυτά όπου είναι σπάνιο.

Η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία πως η ζωή εμφανίστηκε μέσα σε 300 εκατομμύρια χρόνια από τον σχηματισμό των ωκεανών της Γης. Ο Κίπινγκ τονίζει πως η αναλογία είναι τουλάχιστον 9:1 ή υψηλότερη, ανάλογα με την πραγματική τιμή του πόσο συχνά αναπτύσσεται νοημοσύνη.

Το συμπέρασμά του είναι πως αν οι πλανήτες με συνθήκες και εξελικτικά χρονοδιαγράμματα παρόμοια με αυτά της Γης είναι κοινοί, τότε δεν θα ήταν καθόλου δύσκολο να εμφανιστεί ζωή και εκεί. Και ποιες θα ήταν οι πιθανότητες αυτά τα είδη να είναι πολύπλοκα, διαφοροποιημένα και νοήμονα; Εδώ η εκτίμηση είναι διαφορετική, με 3:2 πιθανότητες η νοημοσύνη να είναι σπάνια. Αυτό προκύπτει από τη σχετικά αργή εμφάνιση της ανθρωπότητας στο χρονικό διάστημα που η Γη ήταν/ είναι κατοικήσιμη, υποδεικνύοντας πως η ανάπτυξή της δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε εξασφαλισμένη διαδικασία. «Αν ξαναπαίζαμε την ιστορία της Γης, η εμφάνιση της νοημοσύνης στην πραγματικότητα είναι κάπως μη πιθανή» όπως είπε σχετικά.

Ο ίδιος υποδεικνύει πως οι πιθανότητες στη μελέτη δεν είναι συντριπτικές- αρκετά κοντά στο 50:50- και τα ευρήματα αυτά θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται απλά ως ένα ελαφρύ κίνητρο προς την κατεύθυνση μιας υπόθεσης.

Kipping uses Bayesian statistics to shed light on how extraterrestrial life might evolve in the Universe. Image credit: Dina Dee.

«Η ανάλυση δεν μπορεί να παρέχει βεβαιότητες ή εγγυήσεις, μόνο στατιστικές πιθανότητες με βάση αυτό που συνέβη εδώ στη Γη» είπε ο Κίπινγκ. «Ωστόσο είναι ενθαρρυντικό το ότι η πιθανότητα ενός σύμπαντος γεμάτου ζωή φαίνεται το καλύτερο στοίχημα. Η αναζήτηση νοήμονος ζωής σε κόσμους πέρα από τη Γη σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να αποθαρρύνεται».

Πηγές: David Kipping, An objective Bayesian analysis of life's early start and our late arrival, Proceedings of the National Academy of Sciences (2020). DOI: 10.1073/pnas.1921655117 - http://www.sci-news.com/astronomy/bayesian-statistics-likelihood-extraterrestrial-life-intelligence-08443.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1600934/tis-pithanotites-uparksis-noimonos-zois-se-allous-planites-upologizei-nea-ereuna

Κική Δημουλά, «Κωνσταντίνου και Ελένης»

Paolo Veronese, The Dream of Saint Helena, c. 1570, oil on canvas, 197.5 x 115.6 cm. The National Gallery, London. Wikimedia Commons.

Κύριε

σού έφερα το πρόσφορο

ζεστή ακόμα η σάρξ με σφραγίδα

εδώ το χαρτονόμισμα να δώσεις κάτι στο κερί

που σου διαβάζει οδυρμούς εν περιλήψει

κι εδώ είναι το χαρτί με των ψυχών τα ονόματα.

Όσα μπορείς αγίασον.

Για την Ελένη κυρίως ενδιαφέρομαι

ήτανε κάποτε η μάνα μου. Τώρα δεν ξέρω

τι συγχωνεύσεις έκανες

αν σε κοινό αυλάκι ρέει

το ίδιο αίμα με το ξένο

αν το αδειάζεις ως απόβλητο

εκεί που υδρεύονται οι πίστεις

αν το επεξεργάζεσαι βαφή για τα τριαντάφυλλα

βαφή για τον θυμό των άυλων πραγμάτων

- να ρίχνεις καμιά στάλα από δαύτο

στο μαύρο που ’ναι οι πληγές - αίμα δικό τους είναι.

Ελένη. Να σ’ την δείξω μην την μπερδέψεις

με άλλες έτσι που κατάργησες τα επίθετα

κατάργησες τις ανομοιότητες.

Μόνο διακριτικό που τους απέμεινε

είναι πόσο τους ξέχασαν

και πόσο ακόμα τους θυμούνται.

Αλλά αυτό εσένα μάλλον σε μπερδεύει.

Το έργο σου εσύ το αναγνωρίζεις

απ’ το ευδιάκριτο εκείνο αδιακρίτως.

Ελένη Ελένη - άσε τον Αθανάσιον

τον έχω αναλάβει εγώ αυτόν

τον αναπαύω εγώ αυτόν σε πουπουλένια κλάματα.

Τη μάνα μου αγίασον.

Έλα πιο κάτω να σ’ την δείξω.

Είναι εκείνη η συρμάτινη φουρκέτα.

Διχαλωτή αιωρείται σαν κεραίες

σβησμένου αποτυπώματος μικρού σαλιγκαριού.

Έτσι έζησαν τα λιγοστά μαλλιά της.

Γυροφέρνοντας το σχήμα ενός κότσου

ίδιος με ασθενικό σαλιγκαριού καβούκι

που όλο ξεγλιστρούσαν και κατέρρεαν

αδύναμοι οι κύκλοι του απ’ τη περιέλιξή τους.

Και η φουρκέτα - συνέχισε μάνα για λίγο εσύ

να τρέξω εγώ να πιάσω τον κρυφτούλη ήχο

της πτώσης άφθαρτα όπως χτυπά

επάνω στην πλακόστρωτη την πατρική επιφάνειά μου.

Αυτή είναι, δες την καλά.

Κοίτα μη μου αγιάσεις ξένη μάνα

και γίνει η στοργική ορφάνια μου

μετά από τόσα χρόνια μητριά μου.

Fernand Khnopff, Avec Grégoire Le Roy. Mon coeur pleure d’autrefois ou Weeping for other days (1889), crayons de couleur et rehauts blancs sur papier, 50 x 29,5 cm, collection particulière. Wikimedia Commons.

Κική Δημουλά, «Η εφηβεία της λήθης», 1994

Νίκος Εγγονόπουλος, «Το κουτί της Πανδώρας»

Odilon Redon, Pandora (c 1914), oil on canvas, 143.5 x 62.2 cm, The Metropolitan Museum of Art (Bequest of Alexander M. Bing, 1959), New York, NY. Courtesy of The Metropolitan Museum of Art.

Cogito, ergo sum.

ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ

Η Ιστορία!

τί αβασάνιστες πληροφορίες συνεκράτησε

τί λανθασμένες φήμες μάς μετέδωσε!

Πόσα χουνέρια και τί πλεκτάνες!

Α! η Κλειώ! Μα βέβαιο

πως εσημείωνε ό,τι κι αν άκουγε:

φαίνεται πως πολύ λίγο θα την σκότιζε

ν’ αντιληφθεί

τί ήτανε αλήθεια

και τί δεν ήταν!

Μια ολόκληρη ζωή σπουδής και προσοχής και έρευνας

μας επιτρέπει σήμερα

ν’ αποκαλύψουμε —να πούμε—

πως όλα τα περί Πανδώρας

και του κουτιού της

είναι ανάξια λόγου παραμύθια…

Ούτε η Πανδώρα ούτε οι θεοί

βάλανε τίποτα μες στο κουτί

κι ούτε με τ’ άνοιγμα

φύγαν τα δώρα

(που δεν υπήρχαν).

Προσποιήσεις ψευτιές (φτηνές ψευτιές)

ανέντιμες υποσχέσεις και προδοσίες

μας κάναν να

πιστέψουμε πως κάτι έκλεινε μέσα στο

κουτί

που είχε η Πανδώρα!

Κι αν υπήρξαμε μωρόπιστοι

άνθρωποι και κουτοί

(πρώτος εγώ)

πάντως είμαι σε θέση σήμερα

να βεβαιώσω

πως και κουτί

(ν’ ανήκει στην Πανδώρα)

ακόμη δεν υπήρχε!

René Magritte, La boîte de Pandore (Pandora’s box) (1951), oil on canvas, 45.4 × 54.9 cm. Gift of Dr. and Mrs. John A. Cook, B.A.1932. Yale University Art Gallery. © Rene Magritte / Artists Rights Society (ARS), New York.

Νίκος Εγγονόπουλος. 1977. Ποιήματα. Τόμ. Β΄. Αθήνα: Ίκαρος.

Πρώιμα απολιθώματα Homo sapiens βρέθηκαν στη Βουλγαρία. The oldest Upper Paleolithic Homo sapiens in Europe

Ένα δόντι και τέσσερα άλλα οστά από προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου (Homo sapiens), τα οποία χρονολογήθηκαν προ 43.000 έως 47.000 ετών, ανακάλυψαν οι επιστήμονες στο σπήλαιο Μπάχο Κίρο της Βουλγαρίας. An international research team reports new Homo sapiens fossils from the site of Bacho Kiro Cave in Bulgaria. These fossils are directly dated to approximately 45,000 years ago and in direct association with stone tools, the remains of hunted animals, bone tools, and personal ornaments. The new discoveries document the earliest known Upper Paleolithic Homo sapiens and push back in time the start of this major cultural transition in Europe. Their stone tools unearthed at the site link Bacho Kiro Cave to finds across Eurasia as far east as Mongolia. Stone artifacts from the Initial Upper Paleolithic at Bacho Kiro Cave: (1-3, 5-7) pointed blades and fragments from Layer I; (4) sandstone bead with morphology similar to bone beads; (8) the longest complete blade. Image credit: Tsenka Tsanova / CC-BY-SA 2.0.

One of the excavation directors, Tsenka Tsanova of the Department of Human Evolution at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology (Leipzig, German), taking sediment samples for DNA analysis. © Nikolay Zahariev, License: CC-BY-SA 2.0

Οι ερευνητές από τη Γερμανία, τη Βουλγαρία, τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, με επικεφαλής επιστήμονες του Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ της Λειψίας, οι οποίοι έκαναν δύο σχετικές δημοσιεύσεις στα περιοδικά «Nature» και «Nature Ecology & Evolution», απέσπασαν DNA από τα αρχαία απομεινάρια και υπολόγισαν την ηλικία τους σε 42.616 έως 44.830 χρόνια. Η ραδιοχρονολόγηση των απολιθωμάτων οδήγησε στην εκτίμηση ότι είναι ηλικίας 43.650 έως 46.940 ετών.

Personal ornaments and bone tools from Bacho Kiro Cave (left) and from Grotte du Renne (France, right). The Bacho Kiro Cave artifacts are attributed to Homo sapiens and date to approximately 45,000 years ago. The Grotte du Renne artifacts are attributed to Neandertals and are not quite as old. Image credit: Rosen Spasov & Geoff Smith / CC-BY-SA 2.0.

Οι ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως διάφορα λίθινα εργαλεία (μερικά κοφτερά σαν λεπίδες), κρεμαστά και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα από δόντια αρκούδας και οστά άλλων ζώων, τα οποία μοιάζουν με εκείνα που έχουν βρεθεί σε μέρη όπου διαβιούσαν Νεάντερταλ. Παλαιότερα, τέτοια ευρήματα είχαν θεωρηθεί μόνο έργο Νεάντερταλ, ενώ τώρα θεωρούνται και δημιούργημα του Homo sapiens. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι οι –προερχόμενοι από την Αφρική– πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου επεκτάθηκαν στη Βαλκανική πριν από 45.000 χρόνια, συναντήθηκαν με τους αυτόχθονες Νεάντερταλ και αλληλοεπηρεάστηκαν πολιτισμικά, προτού τελικά τους αντικαταστήσουν με ή χωρίς βία, μια διαδικασία που εκτιμάται ότι έλαβε χώρα πριν από 39.000 έως 50.000 χρόνια.

Excavations in Initial Upper Paleolithic Layer I at Bacho Kiro Cave (Bulgaria). Four Homo sapiens bones were recovered from this layer along with a rich stone tool assemblage, animal bones, bone tools, and pendants. © Tsenka Tsanova, License: CC-BY-SA 2.0

Οι αρχικές ανασκαφές στο συγκεκριμένο βουλγαρικό σπήλαιο είχαν γίνει στη δεκαετία του 1970. Η ιδιαιτερότητα της νέας ανακάλυψης είναι ότι οι ερευνητές την προβάλλουν ως «την αρχαιότερη ένδειξη Homo sapiens της Ανώτερης Παλαιολιθικής περιόδου στην Ευρώπη». Σύμφωνα με σχετική ανάλυση στο «Nature» του Γουίλιαμ Μπανκς του γαλλικού Πανεπιστημίου του Μπορντό και του αμερικανικού Πανεπιστημίου του Κάνσας, τα ευρήματα «παρέχουν βάσιμες ενδείξεις ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι ήταν παρόντες στη νοτιοανατολική Ευρώπη πριν από 46.000 χρόνια».

Υπενθυμίζεται όμως ότι τον Ιούλιο του 2019 Έλληνες και ξένοι επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι στη Μάνη βρέθηκε κρανίο του αρχαιότερου Homo sapiens στην Ευρώπη, το οποίο χρονολογήθηκε πριν από τουλάχιστον 210.000 χρόνια. Ένα δεύτερο κρανίο που βρέθηκε στην ίδια τοποθεσία της Πελοποννήσου και εκτιμάται ότι είναι τουλάχιστον 170.000 ετών, διαθέτει χαρακτηριστικά Νεάντερταλ. Τα δύο απολιθωμένα κρανία είχαν ανακαλυφθεί στο σπήλαιο Απήδημα, δυτικά της Αερόπολης, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όμως δεν είχαν μελετηθεί σε βάθος και είχαν παραμείνει σχετικά άγνωστα.

Οι ερευνητές από τη Γερμανία, την Ελλάδα και τη Βρετανία, με επικεφαλής τη διακεκριμένη Ελληνίδα παλαιοανθρωπολόγο Κατερίνα Χαρβάτη του Κέντρου Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη και το Παλαιοπεριβάλλον του γερμανικού Πανεπιστημίου Έμπερχαρντ Καρλς του Τίμπινγκεν, είχαν κάνει πέρυσι τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», μελετώντας για πρώτη φορά με σύγχρονες μεθόδους τα δύο κρανία, γνωστά ως «Απήδημα 1» και «Απήδημα 2».

Όπως είχε τότε δηλώσει η κα Χαρβάτη, «τα αποτελέσματα της έρευνάς μας δείχνουν τη σημαντικότητα του ελλαδικού χώρου για την ανθρώπινη εξέλιξη. Έχουμε τον αρχαιότερο σύγχρονο άνθρωπο εκτός Αφρικής, που μεταφέρει την άφιξη του Homo sapiens στην Ευρώπη περισσότερο από 150 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα απ’ ό,τι νομίζαμε μέχρι τώρα».

Η ανακάλυψη του κρανίου «Απήδημα 1» και η εκτίμηση ότι ανήκει στον Homo sapiens ενίσχυσε την άποψη ότι οι πρόγονοι των σημερινών ανθρώπων εξαπλώθηκαν από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι συνήθως πιστεύεται και από ό,τι δείχνει η ανακάλυψη στο βουλγαρικό σπήλαιο.

Πηγές: https://www.nature.com/articles/s41559-020-1136-3 - https://www.nature.com/articles/s41586-020-2259-z - https://www.mpg.de/14778668/0505-evan-019609-the-oldest-upper-paleolithic-homo-sapiens-in-europe - https://www.kathimerini.gr/1077706/article/epikairothta/episthmh/prwima-apoli8wmata-homo-sapiens-vre8hkan-se-sphlaio-sth-voylgaria

Τίτος Πατρίκιος, «Προσπάθειες διαλόγου»

Henri Matisse, The conversation, (1909), oil on canvas, 177x217 cm, St Petersbourg, museum of the Hermitage. Wikimedia Commons.

Κι άκουσα τότε μια φωνή

«θέλω επιτέλους να μιλήσουμε

χωρίς προσχήματα και συγκαλήψεις

να μιλήσουμε ανοιχτά

για σένα, για μένα, για όλους».

«Κι εγώ το θέλω από καιρό, είπα

όμως δεν γίνεται με τόση φασαρία

την αναστάτωση με όσους μπαινοβγαίνουν

φίλους, γνωστούς, επίμονους αγνώστους

με τα τηλέφωνα να χτυπάνε συνεχώς

τα παραφορτωμένα έπιπλα, τ΄ακόμα αδιάβαστα βιβλία

τα πιάτα με υπόλοιπα φαγητών

τα ξεραμένα φύλλα που φέρνει μέσα ο άνεμος

τα άσκημα πουλιά που παριστάνουνε τα περιστέρια..»

Και βάλθηκα ν΄αδειάζω για τα καλά το σπίτι

Να βγάζω έξω καρέκλες, πολυθρόνες, καναπέδες

βιβλιοθήκες, γραφεία, χαρτόκουτα γεμάτα κάθε λογής γραφτά

άλμπουμ με φωτογραφίες, τηλεοράσεις κι όλα τα ηλεκτρονικά

κρεβάτια, στρώματα, ντουλάπες με ρούχα καινούργια και παλιά.

Έκλεισα τα παράθυρα να μην μπαίνει ο θόρυβος

απ΄τ΄αυτοκίνητα, τις μηχανές, τις σειρήνες

της  αστυνομίας, των ασθενοφόρων, της πυροσβεστικής

κλείδωσα την πόρτα, απαγόρευσα την είσοδο σε όλους

έβαλα εμπόδια ακόμα και για τις εποχές

αφού με περισπούσε η χαμηλή μουσική της εναλλαγής

άνοιξης και καλοκαιριού, φθινόπωρου και χειμώνα

έμεινε ο χώρος άδειος, ξαφνικά τεράστιος

όμως αδιαπέραστος στις ξένες παρεμβάσεις.

«Τώρα μπορούμε ελεύθερα να μιλήσουμε

Χωρίς κανείς να μας διακόπτει

Χωρίς τίποτα να μας ενοχλεί».

«Είσαι με τα καλά σου;», ξέσπασε η φωνή.

«Σ΄αυτό τον έρημο, νεκρωμένο χώρο

τα λόγια μας θα χτυπούν στους τοίχους

και θα γυρνάνε πίσω

κανείς μας δεν θ΄ακούει τον άλλο

μόνο τα όσα λέμε εμείς θ΄ακούμε

πιστεύοντας πώς είναι αυτά που λέει ο άλλος.

Όταν αδειάζει ο χώρος αδειάζουμε κι εμείς

μένουμε άδεια τσόφλια, επιπλέουμε στο τίποτα

αναμασώντας τα ίδια μας τα λόγια.

«Αμέσως φέρτα όλα πίσω»,

είπε η φωνή σαν να ΄δινε μια προσταγή.

Δεν μπόρεσα να προβάλω αντιρρήσεις

κι άρχισα να φέρνω μέσα ένα – ένα

τα σωριασμένα στο δρόμο πράγματα

αφήνοντας όμως και κάποια έξω.

Όσο για την πόρτα θα την ξανακλείδωνα αργότερα

Προς το παρόν την άφησα ν΄ ανοίγει μ΄ ευκολία

Eva Bonnier (1857–1909), View from the Studio Door (1885), oil on canvas, 79 x 64 cm, Bonniers porträttsamling, Nedre Manilla, Stockholm, Sweden. Wikimedia Commons.

Το διαστημόπλοιο Hayabusa2 αποκαλύπτει περισσότερα μυστικά του αστεροειδούς Ryugu. Hayabusa2 reveals more secrets from Ryugu

Τα ευρήματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας του Ryugu και άλλων αστεροειδών, καθώς και του ηλιακού συστήματος εν γένει. JAXA’s Hayabusa-2 spacecraft recently traveled to the near-Earth asteroid (162173) Ryugu to collect samples and return them to Earth for lab analysis. Close-up images and video taken during the sampling process allowed an international team of researchers to investigate the asteroid’s surface colors and morphology. The Surface of Ryugu. False color map of the surface of Ryugu with craters marked by circles © 2020 Morota et al.

Τον Φεβρουάριο και τον Ιούλιο του 2019, το διαστημόπλοιο Hayabusa2 άγγιξε την επιφάνεια του αστεροειδούς Ryugu, και οι μετρήσεις που έκανε με διάφορα όργανα έδωσαν στους επιστήμονες πολύτιμα στοιχεία για τις φυσικές και χημικές ιδιότητες του αστεροειδούς, πλάτους ενός χιλιομέτρου. Τα ευρήματα αυτά θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας του Ryugu και άλλων αστεροειδών, καθώς και του ηλιακού συστήματος εν γένει.

Όταν το ηλιακό μας σύστημα σχηματίστηκε περίπου 5 δισ. χρόνια πριν, το μεγαλύτερο μέρος του υλικού από το οποίο σχηματίστηκε έγινε ο ήλιος, και ένα μέρος του έγινε οι πλανήτες και τα στερεά σώματα, μεταξύ των οποίων οι αστεροειδείς. Οι πλανήτες έχουν αλλάξει πολύ έκτοτε, λόγω γεωλογικών διαδικασιών, χημικών αλλαγών κ.α. Ωστόσο οι αστεροειδείς έχουν παραμείνει σε γενικές γραμμές οι ίδιοι, καθώς είναι πολύ μικροί για να βιώσουν τέτοια πράγματα, και ως εκ τούτου είναι εξαιρετικά χρήσιμοι για τους ερευνητές, που διερευνούν το πρώιμο ηλιακό σύστημα και την προέλευσή μας.

H ιστορία του Ryugu. Ένα διάγραμμα που δείχνει την εξέλιξη της επιφάνειας του αστεροειδούς. History of Ryugu. A diagram to show how researchers believe the surface of Ryugu evolved over time © 2020 Morota et al.

«Πιστεύω πως η γνώση των εξελικτικών διαδικασιών των αστεροειδών και των πλανητών είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε την προέλευση της Γης και της ίδιας της ζωής» είπε ο Τομοκάτσου Μορότα, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωεπιστημών και Πλανητικών Επιστημών στο University of Tokyo. «Ο αστεροειδής Ryugu παρουσιάζει μια εκπληκτική ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για αυτό καθώς είναι σχετικά κοντά, οπότε το Hayabusa2 θα μπορούσε να κάνει ένα ταξίδι επιστροφής σχετικά εύκολα».

This image of the asteroid Ryugu was captured by the Optical Navigation Camera – Telescopic (ONC-T) on JAXA’s Hayabusa-2 spacecraft on June 26, 2018, from a distance of 13.7 miles (22 km). Image credit: JAXA / University of Tokyo / Kochi University / Rikkyo University / Nagoya University / Chiba Institute of Technology / Meiji University / Aizu University / AIST.

Το διαστημόπλοιο εκτοξεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2014 και έφτασε στον Ryugu τον Ιούνιο του 2018. Αυτή τη στιγμή επιστρέφει, και αναμένεται να επιστρέψει το φορτίο του τον Δεκέμβριο του 2020. Το φορτίο αυτό περιλαμβάνει μικρά δείγματα υλικού από την επιφάνεια, που το σκάφος συνέλεξε κατά τις δύο προσεδαφίσεις. Οι επιστήμονες αναμένουν να μάθουν πολλά από την απευθείας μελέτη του υλικού, ωστόσο το Hayabusa2 έχει ήδη βοηθήσει να απαντηθούν κάποια ερωτήματα για τη φυσική και χημική σύνθεση του αστεροειδούς.

Touchdown site before, during, and after the touchdown operation: (A) boulder and crater map around the touchdown site L08-E1; the light blue arrows indicate the location of the target marker (TM) and the touchdown point of the sampler horn (TD); the light blue circle indicates the L08-E1 area; the white dashed circles indicate craters; boulder heights (H) were estimated from their shadow lengths; those with H > 1.8 m are outlined in red and those with H > 0.65 m are outlined in pink; the boulder nicknamed Turtle Rock is indicated by the yellow arrow; the white box indicates the region shown in later panels; (B and C) p-b ratio images calculated from b- and p-band images obtained during the touchdown rehearsal operation, from two different altitudes; the dashed boxes in (B) indicate regions shown in the other panels; (D) an image obtained during the spacecraft’s descent before the touchdown; the dark, ragged Turtle Rock and an example of bright boulders (BB) with smooth surfaces are outlined in yellow and cyan dashed lines, respectively; the white dashed box indicates the area shown in (E); (E) close-up of the image in (D), with yellow arrows indicating fresh bright spots at corners and a possible broken plane of a boulder; (F and G) images obtained 7 and 47 s after the touchdown, showing debris lifted from the surface; (H) ul-band image obtained at 76-m altitude after the touchdown; Turtle Rock was lifted clear of the surface by the exhaust from Hayabusa2’s RCS thrusters, indicated by the yellow arrows in (F) to (H). Image credit: Morota et al, doi: 10.1126/science.aaz6306.

Όπως είπε ο Μορότα, ανακαλύφθηκαν κόκκοι σκουροκόκκινων ορυκτών, που είχαν παραχθεί από τη θέρμανση του ήλιου, υποδεικνύοντας πως σε κάποια φάση ο Ryugu πρέπει να πέρασε κοντά από τον ήλιο.

«Από προηγούμενες μελέτες ξέρουμε πως ο Ryugu είναι πλούσιος σε άνθρακα και περιέχει ορυκτά με νερό και οργανικά μόρια. Θέλαμε να μάθουμε πώς η θέρμανση από τον ήλιο άλλαξε χημικά αυτά τα μόρια» πρόσθεσε ο Μορότα. «Οι θεωρίες μας για τη θέρμανση από τον ήλιο θα μπορούσε να αλλάξει αυτά που γνωρίζουμε για τις τροχιακές δυναμικές των αστεροειδών στο ηλιακό σύστημα. Αυτό με τη σειρά ρου αλλάζει τις γνώσεις μας για την ευρύτερη ιστορία του ηλιακού συστήματος, περιλαμβανομένων παραγόντων που μπορεί να έχουν επηρεάσει και την αρχέγονη Γη».

Πηγές: T. Morota, et al., "Sample collection from asteroid 162173 Ryugu by Hayabusa2: Implications for surface evolution," Science Vol. 368, Issue 6491: May 8, 2020, doi:10.1126/science.aaz6306.
Link (Publication) - https://www.u-tokyo.ac.jp/focus/en/press/z0508_00111.html - https://www.naftemporiki.gr/story/1598425/to-diastimoploio-hayabusa2-apokaluptei-perissotera-mustika-tou-asteroeidous-ryugu