Γιουβάλ Νώε Χαράρι: Στην Ουκρανία διακυβεύεται η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Yuval Noah Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history

Το μεγαλύτερο πολιτικό επίτευγμα της ανθρωπότητας ήταν η παρακμή του πολέμου. Αυτό κινδυνεύει τώρα. Humanity’s greatest political achievement has been the decline of war. That is now in jeopardy. Thomas Calloway “Tom” Lea III (1907-2001), The 2000 Yard Stare (1944), oil on canvas, 91.4 x 71.1 cm, U.S. Army Center of Military History, Fort Belvoir, VA. By US Army, Tom Lea, via Wikimedia Commons.

Μπορούν οι άνθρωποι να αλλάξουν τον τρόπο συμπεριφοράς τους ή η ιστορία επαναλαμβάνεται ατέρμονα, με τους ανθρώπους να είναι για πάντοτε καταδικασμένοι να αναπαράγουν τραγωδίες του παρελθόντος χωρίς να αλλάζουν τίποτα εκτός από το ντεκόρ;

Μια σχολή σκέψης αρνείται σταθερά τη δυνατότητα αλλαγής. Υποστηρίζει ότι ο κόσμος είναι μια ζούγκλα, ότι οι ισχυροί λυμαίνονται τους αδύναμους και ότι το μόνο πράγμα που εμποδίζει μια χώρα να κατακρεουργήσει μια άλλη είναι η στρατιωτική δύναμη. Έτσι ήταν πάντα, και έτσι θα είναι. Όσοι δεν πιστεύουν στο νόμο της ζούγκλας δεν αυταπατώνται απλώς, αλλά θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τους την ύπαρξη. Δεν θα επιβιώσουν για πολύ.

Μια άλλη σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι ο λεγόμενος νόμος της ζούγκλας δεν είναι επ’ ουδενί φυσικός νόμος. Τον δημιούργησαν οι άνθρωποι κι αυτοί μπορούν να τον αλλάξουν. Σε αντίθεση με την επικρατούσα εσφαλμένη αντίληψη, οι πρώτες σαφείς ενδείξεις περί οργανωμένου πολέμου εμφανίζονται στα αρχαιολογικά αρχεία μόλις πριν από 13.000 χρόνια. Ακόμα και μετά από αυτή την ημερομηνία υπήρξαν πολλές περίοδοι χωρίς αρχαιολογικά στοιχεία για πολέμους. Σε αντίθεση με τη βαρύτητα, ο πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης. Η ένταση και η ύπαρξή του εξαρτώνται από τους υποκείμενους τεχνολογικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Καθώς αυτοί οι παράγοντες αλλάζουν, το ίδιο αλλάζει και ο πόλεμος.

O πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης

George Bellows (1882–1925), The Barricade (1918), oil on canvas, 122.2 × 212.1 cm, Birmingham Museum of Art, Birmingham, AL. Wikimedia Commons.

Οι αποδείξεις αυτής της αλλαγής βρίσκονται παντού γύρω μας. Τις τελευταίες γενιές, τα πυρηνικά όπλα έχουν μετατρέψει τον πόλεμο μεταξύ των υπερδυνάμεων σε μια τρελή πράξη συλλογικής αυτοκτονίας, αναγκάζοντας τα ισχυρότερα έθνη της Γης να βρουν λιγότερο βίαιους τρόπους επίλυσης των συγκρούσεων. Ενώ οι πόλεμοι μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, σφράγισαν μεγάλο μέρος της ιστορίας, τα τελευταία εβδομήντα χρόνια δεν υπήρξε κανένας άμεσος πόλεμος μεταξύ υπερδυνάμεων.

Κατά την ίδια περίοδο, η παγκόσμια οικονομία μετατράπηκε από οικονομία των αγαθών σε οικονομία της γνώσης. Εκεί που κάποτε οι κύριες πηγές πλούτου ήταν τα υλικά αγαθά, όπως τα χρυσωρυχεία, οι σιτοβολώνες και οι πετρελαιοπηγές, σήμερα η κύρια πηγή πλούτου είναι η γνώση. Και ενώ μπορείτε να καταλάβετε τις πετρελαιοπηγές δια της βίας, η γνώση δεν μπορεί να αποκτηθεί με αυτό τον τρόπο. Ως αποτέλεσμα, το κέρδος της κατάκτησης έχει μειωθεί.

Τέλος, στον παγκόσμιο πολιτισμό έχει συντελεστεί μια τεκτονική μετατόπιση. Πολλές ελίτ στην ιστορία -Ούννοι οπλαρχηγοί, Βίκινγκ και Ρωμαίοι πατρίκιοι, για παράδειγμα- έβλεπαν τον πόλεμο θετικά. Οι ηγεμόνες, από τον Σαργκόν τον Μέγα μέχρι τον Μπενίτο Μουσολίνι, επιδίωκαν να περάσουν στην αιωνιότητα μέσω των κατακτήσεων (και άνθρωποι των τεχνών όπως ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ ευχαρίστως ικανοποιούσαν τέτοιες φαντασιώσεις). Άλλες ελίτ, όπως η χριστιανική εκκλησία, θεωρούσαν τον πόλεμο ως αναγκαίο κακό.

O κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο

Pablo Picasso, La Guerre, The War, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m. Musée Picasso, Paris. Wikimedia Commons.

Τις τελευταίες γενιές, ωστόσο, για πρώτη φορά στην ιστορία ο κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο. Ακόμη και οι Τζορτζ Μπους και Ντόναλντ Τραμπ- για να μην αναφέρουμε τις Μέρκελ και Άρντερν του κόσμου-, είναι πολύ διαφορετικοί τύποι πολιτικών από τον Αττίλα τον Ούννο ή τον Αλάριχο τον Γότθο. Συνήθως έρχονται στην εξουσία με όνειρα για εγχώριες μεταρρυθμίσεις και όχι για κατακτήσεις άλλων χωρών. Αλλά και στο βασίλειο της τέχνης και της σκέψης, οι περισσότερες πεφωτισμένες προσωπικότητες -από τον Πάμπλο Πικάσο έως τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ- είναι περισσότερο γνωστές για την απεικόνιση της παράλογης φρίκης της μάχης παρά για την εξύμνηση των αρχιτεκτόνων της.

Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των αλλαγών, οι περισσότερες κυβερνήσεις έπαψαν να θεωρούν τους επιθετικούς πολέμους ως αποδεκτό εργαλείο για την προώθηση των συμφερόντων τους και τα περισσότερα έθνη σταμάτησαν να φαντασιώνονται την κατάκτηση και την προσάρτηση των γειτόνων τους. Απλώς δεν είναι αλήθεια ότι μόνο στρατιωτική δύναμη εμποδίζει τη Βραζιλία να κατακτήσει την Ουρουγουάη ή την Ισπανία να εισβάλει στο Μαρόκο.

Οι παράμετροι της ειρήνης

Pablo Picasso, La Paix, Peace, 1952. Huile sur bois aggloméré, 4,5x10,5 m. Musée Picasso, Paris. Wikimedia Commons.

Η παρακμή του πολέμου είναι εμφανής σε πολλές στατιστικές. Από το 1945, είναι σχετικά σπάνιο να επανασχεδιάζονται τα διεθνή σύνορα λόγω ξένης εισβολής και ούτε μία διεθνώς αναγνωρισμένη χώρα δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς από τον χάρτη λόγω εξωτερικής κατάκτησης. Βεβαίως, δεν έλειψαν άλλα είδη συγκρούσεων, όπως οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι εξεγέρσεις, αλλά ακόμη και αν όλα τα είδη συγκρούσεων κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα ληφθούν υπόψη, η ανθρώπινη βία έχει σκοτώσει λιγότερους ανθρώπους απ’ ό,τι οι αυτοκτονίες, τα τροχαία ή οι ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Η πυρίτιδα έχει καταστεί λιγότερο θανατηφόρα από τη ζάχαρη.

Η παρακμή του πολέμου υπήρξε τόσο ψυχολογικό όσο και στατιστικό φαινόμενο

Albin Egger-Lienz (1868–1926), Finale (1918), oil on canvas, 140 x 227 cm, Leopold Museum (Die Sammlung Leopold), Vienna, Austria. Wikimedia Commons.

Οι μελετητές διαφωνούν για τα ακριβή στατιστικά στοιχεία, αλλά είναι σημαντικό να βλέπουμε πέρα από τα μαθηματικά. Η παρακμή του πολέμου υπήρξε τόσο ψυχολογικό όσο και στατιστικό φαινόμενο. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του ήταν μια ουσιαστική αλλαγή στην ίδια την έννοια του όρου «ειρήνη». Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας η ειρήνη σήμαινε μόνο «”την προσωρινή απουσία πολέμου». Όταν οι άνθρωποι το 1913 έλεγαν ότι υπήρχε ειρήνη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, εννοούσαν ότι ο γαλλικός και ο γερμανικός στρατός δεν συγκρούονταν άμεσα, αλλά, ωστόσο, όλοι γνώριζαν ότι ο πόλεμος μεταξύ τους θα μπορούσε να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή.

Τις τελευταίες δεκαετίες «ειρήνη» σημαίνει «μη πιθανότητα πολέμου». Για πολλές χώρες, η εισβολή και η κατάκτηση από τους γείτονες φαντάζει σχεδόν αδιανόητη. Ζω στη Μέση Ανατολή, οπότε γνωρίζω πολύ καλά ότι υπάρχουν και εξαιρέσεις σε αυτές τις τάσεις, αλλά η αναγνώριση των τάσεων είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντική με το να μπορεί κανείς να επισημάνει τις εξαιρέσεις.

Η «νέα ειρήνη» δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση

Marc Chagall, Soldats, 1912, gouache sur carton, 38, à X. 31,7 cm, collection particulière. Wikimedia Commons.

Η «νέα ειρήνη» δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση. Αντανακλάται με μεγαλύτερη σαφήνεια στους ψυχρά μελετημένους προϋπολογισμούς. Τις τελευταίες δεκαετίες οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αισθάνονται αρκετά ασφαλείς ώστε να ξοδεύουν κατά μέσο όρο μόνο το 6,5% του προϋπολογισμού τους στις ένοπλες δυνάμεις τους, ενώ ξοδεύουν πολύ περισσότερα για την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική πρόνοια.

Τείνουμε να το θεωρούμε δεδομένο, αλλά αποτελεί μια εκπληκτική καινοτομία στην ανθρώπινη ιστορία. Για χιλιάδες χρόνια, οι στρατιωτικές δαπάνες αποτελούσαν μακράν το μεγαλύτερο κονδύλι στον προϋπολογισμό κάθε πρίγκιπα, ηγεμόνα, σουλτάνου και αυτοκράτορα. Δεν ξόδευαν σχεδόν ούτε δεκάρα στην εκπαίδευση ή την ιατρική βοήθεια για τις μάζες.

Η παρακμή του πολέμου δεν προέκυψε από κάποιο θεϊκό θαύμα ή από μια αλλαγή στους νόμους της φύσης. Προέκυψε από το γεγονός ότι οι άνθρωποι έκαναν καλύτερες επιλογές. Αποτελεί αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο πολιτικό και ηθικό επίτευγμα του σύγχρονου πολιτισμού. Δυστυχώς, το γεγονός ότι απορρέει από ανθρώπινη επιλογή σημαίνει επίσης ότι είναι αναστρέψιμη.

Για να απολαύσουμε την ειρήνη, πρέπει σχεδόν όλοι να κάνουμε σωστές επιλογές

Η τεχνολογία, η οικονομία και ο πολιτισμός συνεχίζουν να αλλάζουν. Η άνοδος των κυβερνοόπλων, των οικονομιών που καθοδηγούνται από την Τεχνητή Νοημοσύνη και των νέων μιλιταριστικών πολιτισμών θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια νέα εποχή πολέμων, χειρότερη από οτιδήποτε έχουμε δει στο παρελθόν. Για να απολαύσουμε την ειρήνη, πρέπει σχεδόν όλοι να κάνουμε σωστές επιλογές. Αντίθετα, μια κακή επιλογή από μία μόνο πλευρά μπορεί να οδηγήσει σε πόλεμο.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ρωσική απειλή για εισβολή στην Ουκρανία πρέπει να ανησυχεί τους πάντες στη Γη. Αν γίνει και πάλι κανόνας για τις ισχυρές χώρες να κατατροπώνουν τους ασθενέστερους γείτονές τους, κάτι τέτοιο θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αισθάνονται και συμπεριφέρονται. Το πρώτο και πιο προφανές αποτέλεσμα μιας επιστροφής στο νόμο της ζούγκλας θα ήταν η απότομη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών εις βάρος όλων των άλλων. Τα χρήματα που θα έπρεπε να πηγαίνουν σε δασκάλους, νοσηλευτές και κοινωνικούς λειτουργούς θα πήγαιναν σε τανκς, πυραύλους και κυβερνοόπλα.

Η επιστροφή στη ζούγκλα θα υπονόμευε επίσης την παγκόσμια συνεργασία σε προβλήματα όπως η πρόληψη της καταστροφικής κλιματικής αλλαγής ή η ρύθμιση ανατρεπτικών τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η γενετική μηχανική. Δεν είναι εύκολο να συνεργάζεσαι με χώρες που ετοιμάζονται να σε εξοντώσουν. Και καθώς τόσο η κλιματική αλλαγή όσο και η κούρσα των εξοπλισμών στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης επιταχύνονται, η απειλή των ένοπλων συγκρούσεων θα αυξηθεί περαιτέρω, κλείνοντας έναν φαύλο κύκλο που μπορεί κάλλιστα να στοιχειώσει το είδος μας.

Η πορεία της ιστορίας

Francisco Goya (1746–1828), Truth, Time and History (c 1812), oil on canvas, 294 x 244 cm, Nationalmuseum, Stockholm, Sweden. Wikimedia Commons.

Αν πιστεύετε ότι η ιστορική αλλαγή είναι αδύνατη και ότι η ανθρωπότητα δεν έφυγε ποτέ από τη ζούγκλα και δεν θα φύγει ποτέ, η μόνη επιλογή που απομένει είναι αν θα παίξουμε το ρόλο του θηρευτή ή του θηράματος. Με μια τέτοια επιλογή, οι περισσότεροι ηγέτες θα προτιμούσαν να μείνουν στην ιστορία ως αρπακτικά και να προσθέσουν τα ονόματά τους στον ζοφερό κατάλογο των κατακτητών που οι άτυχοι μαθητές είναι καταδικασμένοι να απομνημονεύουν για τις εξετάσεις ιστορίας.

Αλλά μήπως η αλλαγή είναι δυνατή; Μήπως ο νόμος της ζούγκλας είναι επιλογή και όχι αναπόφευκτο γεγονός; Αν είναι έτσι, κάθε ηγέτης που επιλέγει να κατακτήσει έναν γείτονα θα πάρει μια ξεχωριστή θέση στη μνήμη της ανθρωπότητας, πολύ χειρότερη από τον γνωστό ως «η μάστιγα του Θεού» Ταμερλάνο. Θα μείνει στην ιστορία ως ο άνθρωπος που κατέστρεψε το μεγαλύτερο επίτευγμά μας. Εκεί που νομίζαμε ότι βγήκαμε από τη ζούγκλα, μας τράβηξε πάλι μέσα.

Δεν ξέρω τι θα συμβεί στην Ουκρανία. Αλλά ως ιστορικός πιστεύω στη δυνατότητα αλλαγής. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για αφέλεια – αλλά για ρεαλισμό. Η μόνη σταθερά της ανθρώπινης ιστορίας είναι η αλλαγή. Και αυτό είναι κάτι που ίσως μπορούμε να μάθουμε από τους Ουκρανούς. Για πολλές γενιές, οι Ουκρανοί γνώρισαν μόνο τυραννία και βία. Υπέμειναν δύο αιώνες τσαρικής απολυταρχίας (η οποία τελικά κατέρρευσε εν μέσω του κατακλυσμού του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου). Μια σύντομη απόπειρα ανεξαρτησίας συνετρίβη γρήγορα από τον Κόκκινο Στρατό που επανέφερε τη ρωσική κυριαρχία. Στη συνέχεια οι Ουκρανοί έζησαν τον τρομερό ανθρωπογενή Γολοντόμορ [ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας (1932-1933)], τη σταλινική τρομοκρατία, τη ναζιστική κατοχή και δεκαετίες ψυχοφθόρου κομμουνιστικής δικτατορίας. Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, η ιστορία φαινόταν να εγγυάται ότι οι Ουκρανοί θα ακολουθούσαν και πάλι τον δρόμο της βάναυσης τυραννίας – άλλωστε, τι άλλο ήξεραν;

Αυτοί όμως επέλεξαν διαφορετικά. Παρά την ιστορία, παρά την εξοντωτική φτώχεια και παρά τα φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια, οι Ουκρανοί εγκαθίδρυσαν δημοκρατικό πολίτευμα. Στην Ουκρανία, σε αντίθεση με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης αντικατέστησαν επανειλημμένα τους κατεστημένους. Όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απειλή της απολυταρχίας το 2004 και το 2013, οι Ουκρανοί εξεγέρθηκαν δύο φορές για να υπερασπιστούν την ελευθερία τους. Η δημοκρατία τους είναι νέα. Το ίδιο και η “νέα ειρήνη”. Και οι δύο είναι εύθραυστες και μπορεί να μην διαρκέσουν για πολύ. Αλλά και οι δύο είναι πιθανές, και μπορούν να αποκτήσουν βαθιές ρίζες. Κάθε τι παλιό ήταν κάποτε νέο. Όλα τελικά είναι θέμα επιλογής.

Photo: AFP

Ο Yuval Noah Harari είναι ιστορικός, φιλόσοφος και συγγραφέας των βιβλίων “Sapiens” (2014), “Homo Deus” (2016) και της σειράς “Sapiens: A Graphic History” (2020-21). Είναι λέκτορας στο τμήμα ιστορίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και συνιδρυτής της Sapienship, μιας εταιρείας με κοινωνικό αντίκτυπο.

Πηγές: https://www.economist.com/by-invitation/2022/02/09/yuval-noah-harari-argues-that-whats-at-stake-in-ukraine-is-the-direction-of-human-history - https://www.tovima.gr/2022/02/18/world/giouval-noe-xarari-stin-oukrania-diakyveyetai-i-poreia-tis-anthropinis-istorias/

 

 

Βιο-υβριδικό ψάρι φτιαγμένο από ανθρώπινα καρδιακά κύτταρα. Robofish powered by human cardiac cells gives fresh insight into heart

Το «βιο-υβριδικό» ψάρι δημιουργήθηκε από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και μπορεί να κινείται μέσω των μυϊκών συσπάσεων που κάνει η καρδιά.  Insights from a synthetic fish built from plastic and gelatine and powered by human cardiac cells might one day be useful for treating heart disease. The biohybrid fish. Credit: Michael Rosnach, Keel Yong Lee, Sung-Jin Park, Kevin Kit Parker

Ένα «ζωντανό» ρομποτικό ψάρι, που είναι φτιαγμένο από ανθρώπινα καρδιακά κύτταρα και κολυμπά ακριβώς όπως ένα αληθινό ψάρι, θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για τεχνητές καρδιές, αποκαλύπτει μια νέα μελέτη.

Το «βιο-υβριδικό» ψάρι δημιουργήθηκε από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και μπορεί να κινείται μέσω των μυϊκών συσπάσεων που κάνει η καρδιά. 

A fish built from human heart cells that swims like a zebrafish could teach us how the human heart functions. The human heart can pump without signals from the brain, a feature known as automaticity. This is coordinated using electrical signals and mechanical feedback in heart cell tissue, but the process isn’t fully understood. Kit Parker at the University of Harvard and his colleagues built a biohybrid fish, using plastic, gelatine and a two-sided “fin” of human cardiac cells, in order to better understand these automatic physical processes. The work follows previous projects at Parker’s lab which built stingray and jellyfish-like cyborgs from heart cells. Credit: New Scientist

Είναι κατασκευασμένο από πλαστικά πτερύγια και χάρτινη ράχη, αλλά και στις δύο πλευρές υπάρχουν δύο λωρίδες ζωντανών καρδιακών μυϊκών κυττάρων που εκτελούν αυτές τις συσπάσεις.

Εκτός από τις εφαρμογές του στον τομέα της ρομποτικής, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η δημιουργία του σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα για την κατασκευή μιας τεχνητής καρδιάς.

Μια τεχνητή καρδιά αναπτυγμένη από βλαστοκύτταρα θα μπορούσε να βοηθήσει άτομα με αρρυθμίες.

Στο μέλλον, η ομάδα στοχεύει να κατασκευάσει ακόμη πιο πολύπλοκες βιο-υβριδικές συσκευές από ανθρώπινα καρδιακά κύτταρα, που θα μιμούνται την ανθρώπινη καρδιά.

Πηγές: Science, DOI: 10.1126/science.abh0474 - https://www.newscientist.com/article/2307975-robofish-powered-by-human-cardiac-cells-gives-fresh-insight-into-heart/ - https://www.skai.gr/news/technology/meleti-rompotiko-psari-apo-anthropina-kardiaka-kyttara-anoigei-to-dromo-gia-texnites-kar

 

 

 

Μήπως η Κβαντική Φυσική μας αποκαλύπτει ότι η ζωή δεν είναι παρά ένα όνειρο; Does Quantum Mechanics Reveal That Life Is But a Dream?

Μια προκλητική κβαντική υπόθεση αμφισβητεί την αντικειμενική πραγματικότητα. A radical quantum hypothesis casts doubt on objective reality. Credit: gremlin/Getty Images

Η φίλη μου η Έμιλυ, μου λέει συχνά τα όνειρά της κι εγώ λιγότερο συχνά της λέω τα δικά μου, τα οποία συνήθως είναι πολύ θολά και ασύνδετα για να τα διηγηθώ. Προσπαθούμε να εξηγήσουμε τα όνειρά μας, να βρούμε νόημα σε αυτά. Τι αποκαλύπτουν για τους φόβους και τις επιθυμίες μας;

Η ερμηνεία των ονείρων είναι μια ατελής, άκρως υποκειμενική τέχνη, όπως σίγουρα θα ομολογούσε ο Sigmund Freud, στις σπάνιες στιγμές της ταπεινότητάς του. Τα όνειρα είναι εντελώς ιδιωτικές εμπειρίες ενός προσώπου, που δεν αφήνουν ίχνη πέρα ​​από την ελλιπή μνήμη του ονειροπόλου.

Κι όμως, το να δίνουμε νόημα στα όνειρα, δεν είναι εντελώς διαφορετικό από το να νοηματοδοτούμε την «πραγματικότητα», ότι κι αν είναι αυτή. Ναι, όλοι ζούμε στον ίδιο κόσμο. Μπορούμε να συγκρίνουμε σημειώσεις για το τι συμβαίνει και να βγάλουμε συμπεράσματα, με έναν τρόπο που δεν ισχύει για τα όνειρα.

Κι όμως η εμπειρία μας για τον κόσμο είναι μοναδική για τον καθένα μας. Το ίδιο και η ερμηνεία του, η οποία εξαρτάται από τις πεποιθήσεις μας, τις επιθυμίες, τις αποστροφές μας και ότι έχει σημασία για εμάς. Δεν είναι περίεργο που συχνά διαφωνούμε έντονα, και πολλές φορές βίαια, για το τι έχει συμβεί και τι σημαίνει.

Η επιστήμη προσφέρει την καλύτερη ελπίδα μας για την επίτευξη συναίνεσης σχετικά με το τι συμβαίνει. Οι επιστήμονες συγκεντρώνουν στοιχεία αποδεικτικών στοιχείων και προσπαθούν να συναρμολογήσουν αυτά τα θραύσματα σε μια συνεκτική ιστορία. Μετά από πολλές διαφωνίες και δεύτερες σκέψεις, οι επιστήμονες συγκλίνουν σε μια εύλογη αφήγηση. Οι σύγχρονοι άνθρωποι εξελίχθηκαν από πιθηκοειδή πλάσματα που ζούσαν στην Αφρική πριν από εκατομμύρια χρόνια. Ένας νέος, θανατηφόρος κορωνοϊός εμφανίστηκε στην Κίνα και εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο.

Όπως επισημαίνει ο φιλόσοφος Michael Strevens στο The Knowledge Machine, η επιστήμη επιλύει τις διαφορές μέσω επαναλαμβανόμενων παρατηρήσεων και πειραμάτων. Ο Strevens αποκαλεί την αφοσίωση των επιστημόνων στα εμπειρικά δεδομένα ως ο «σιδηρούς κανόνας της ερμηνείας». Στην ιδανική περίπτωση, ο σιδηρούς κανόνας παράγει ανθεκτικές, αντικειμενικά αληθινές θεωρήσεις του κόσμου.

Αλλά η υποκειμενικότητα είναι δύσκολο να εξαλειφθεί ακόμη και στη φυσική, το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζονται όλες οι επιστήμες. Η κβαντομηχανική, ένα μαθηματικό μοντέλο για την συμπεριφορά της ύλης στον μικρόκοσμο, είναι η πιο αυστηρά δοκιμασμένη θεωρία της επιστήμης. Αμέτρητα πειράματα την έχουν επιβεβαιώσει, όπως επίσης και τα τσιπ των υπολογιστών, τα λέιζερ και άλλες τεχνολογίες που εκμεταλλεύονται τα κβαντικά φαινόμενα.

Δυστυχώς, η κβαντική μηχανική αψηφά την κοινή λογική. Για περισσότερο από έναν αιώνα, μάταια οι φυσικοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την θεωρία και να την μετατρέψουν σε μια ‘λογική’ ιστορία. «Κάθε επαρκής φυσικός μπορεί να ‘κάνει’ κβαντομηχανική», γράφει ο David J. Griffiths στο βιβλίο του ‘Introduction to Quantum Mechanics’, «αλλά οι ιστορίες που λέμε στους εαυτούς μας για αυτό που κάνουμε είναι τόσο διαφορετικές και σχεδόν τόσο απίθανες, όσο και τα παραμύθια της Σεχραζάντ».

One expert warns that the field is overpromising, while another says his firm is on the verge of building “useful” machines. Credit: Getty Images

Πολλοί φυσικοί αγνοούν τους γρίφους που θέτει η κβαντική μηχανική. Παίρνουν μια πρακτική, λειτουργική στάση απέναντι στη θεωρία, η οποία συνοψίζεται στην προτροπή, «Βούλωσέ το και υπολόγιζε!» Δηλαδή, ξεχάστε αυτά τα κβαντικά παράδοξα και συνεχίστε να εργάζεστε π.χ. για την κατασκευή του κβαντικού υπολογιστή, που μπορεί να σας κάνει πλούσιους!

O «φίλος του Wigner» στην θέση του «γάτου του Schrödinger»

Άλλοι συνεχίζουν να διερευνούν τη θεωρία. Το 1961 ένας πρωτοπόρος θεωρητικός φυσικός, ο Eugene Wigner, πρότεινε ένα πείραμα σκέψης παρόμοιο με το αίνιγμα του γάτου του Schrödinger. Αντί για τον μυθικό γάτο σε ένα κουτί, φαντάστηκε ότι ένας φίλος του (ο φίλος του Wigner) βρίσκεται μέσα σε ένα εργαστήριο όπου υπάρχουν μια φιάλη που περιέχει θανατηφόρο αέριο, έναν απαριθμητή Geiger, και μια ραδιενεργή πηγή. Η ραδιενέργεια θα ενεργοποιούσε τον απαριθμητή Geiger, ο οποίος αναβοσβήνει, και στην συνέχεια θα έθετε σε κίνηση ένα σφυρί που θα έσπαγε το μπουκάλι και το δηλητηριώδες αέριο θα απελευθερωνόταν.

Τώρα φανταστείτε ότι ο Wigner είναι έξω από το εργαστήριο. Αν ο φίλος του Wigner δει τον ανιχνευτή να αναβοσβήνει, ξέρει ότι το θανατηφόρο αέριο θα απελευθερωθεί. Αλλά για τον Wigner, που βρίσκεται έξω από το εργαστήριο, η ραδιενεργή πηγή, ο φίλος του και ολόκληρο το εργαστήριο κυμαίνονται σε μια θολούρα πιθανών καταστάσεων. Ο Wigner και ο φίλος του φαίνεται να βρίσκονται σε δύο διαφορετικές πραγματικότητες.

Not just "philosophical mumbo-jumbo": An experiment shows how facts may depend on the observer. Credit: DAVIDE BONAZZI/SALZMAN ART

Το 2020, οι φυσικοί πραγματοποίησαν μια εκδοχή του πειράματος σκέψης του Wigner και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι διαισθήσεις του ήταν σωστές. Σε μια είδηση ​​του Science με τίτλο “Quantum paradox points to shaky foundations of reality”, εικάζεται ότι το πείραμα θέτει υπό αμφισβήτηση την αντικειμενικότητα. «Θα μπορούσε να σημαίνει ότι δεν υπάρχει απόλυτο γεγονός», γράφει ο δημοσιογράφος George Musser, «κάτι που να είναι τόσο αληθινό για μένα όσο και για σένα».

Μια νέα ερμηνεία της κβαντικής μηχανικής που ονομάζεται QBism (προφέρεται «Κυβισμός», όπως το αντίστοιχο κίνημα της τέχνης) καθιστά την υποκειμενική εμπειρία το θεμέλιο της γνώσης και της ίδιας της πραγματικότητας. Ο David Mermin, ένας θεωρητικός φυσικός, λέει ότι η ερμηνεία QBism μπορεί να εξαφανίσει την «σύγχυση στα θεμέλια της κβαντικής μηχανικής». Απλώς πρέπει να αποδεχτείτε ότι όλη η γνώση ξεκινά με την «ατομική προσωπική εμπειρία».

Σύμφωνα με το QBism, ο καθένας από εμάς κατασκευάζει ένα σύνολο αντιλήψεων για τον κόσμο, με βάση τις αλληλεπιδράσεις του με αυτόν. Συνεχώς και σιωπηρά, ενημερώνουμε τις πεποιθήσεις μας όταν αλληλεπιδρούμε με συγγενείς που αρνούνται να εμβολιαστούν, με επιστήμονες που με 110 νεκρούς την ημέρα θεωρούν ότι όλα πάνε καλά ή με ανιχνευτές που εντοπίζουν φωτόνια. Η μεγάλη πραγματικότητα στην οποία ζούμε όλοι αναδύεται από τις συγκρούσεις όλων των υποκειμενικών μας μικρο-πραγματικοτήτων.

A freewheeling symposium explores experiences, theories and philosophies that challenge conventional materialist science. Credit: Nazar Abbas Getty Images

Οι QBists κρύβουν τον νου-κεντρισμό τους, έστω και μόνο για να μην θεωρούνται τρελοί ή μυστικιστές.

The solipsism problem, also called the problem of other minds, lurks at the heart of science, philosophy, religion, the arts and the human condition. Credit: Getty Images

Αποδέχονται ότι η ύλη υπάρχει, όπως επίσης και ο νους, και απορρίπτουν τον σολιψισμό, ο οποίος υποστηρίζει ότι κανένα ον με αισθήσεις δεν μπορεί πραγματικά να είναι σίγουρο ότι αντιλαμβάνεται τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο όπως κάποια άλλη παρόμοια ύπαρξη. Αλλά το βασικό μήνυμα του QBism, υπογραμμίζει η δημοσιογράφος Amanda Gefter, είναι η ιδέα ότι «μια ενιαία αντικειμενική πραγματικότητα είναι μια ψευδαίσθηση». Ένα όνειρο, θα μπορούσατε να πείτε.

Οι υποστηρικτές διαφωνούν για τους ορισμούς και οι φυσικοί και οι φιλόσοφοι που αγαπούν την αντικειμενικότητα απορρίπτουν πλήρως την ερμηνεία QBism. Όλη αυτή η διαμάχη, ειρωνικά, φαίνεται να επιβεβαιώνει την υπόθεση του QBism ότι δεν υπάρχει απόλυτη αντικειμενικότητα. υπάρχουν μόνο υποκειμενικές, οι προσωπικές απόψεις.

Οι φυσικοί έχουν περισσότερα κοινά από όσα θα ήθελαν να παραδεχτούν με τους καλλιτέχνες, οι οποίοι προσπαθούν να μετατρέψουν το χάος των πραγμάτων σε μια αφήγηση γεμάτη νόημα. Μερικοί καλλιτέχνες αποτρέπουν την επιθυμία μας για νόημα. Το ποίημα του T. S. Eliot «Η έρημη χώρα» είναι ένα συνονθύλευμα εικόνων που ξεπροβάλλουν μέσα και έξω από το κενό. Το ποίημα μοιάζει με όνειρο ή εφιάλτη. Το νόημά του είναι ότι δεν υπάρχει κανένα νόημα, δεν υπάρχει κύρια αφήγηση. Η ζωή είναι ένα αστείο και το αστείο είναι δικό σου αν πιστεύεις το αντίθετο.

Αν είστε πρακτικός άνθρωπος, όπως ένας πρωτοετής φοιτητής των οικονομικών επιστημών που παρακολουθεί το μάθημα λογοτεχνίας, μπορεί να συμπεράνετε όπως και ο T. S. Eliot, ότι οι προσπάθειες κατανόησης της ύπαρξης είναι μάταιες. Μπορεί να παροτρύνετε τους φίλους που ειδικεύονται στη φιλοσοφία να απολαύσουν τη ζωή αντί να ανησυχούν για το νόημά της. Μπορείτε να συνοψίσετε αυτή τη συμβουλή με ένα πιασάρικο σύνθημα: «Βουλώστε το και δημιουργήστε!» Αλλά ακόμη και αυτοί οι πραγματιστές πρέπει να αναρωτιούνται πότε πότε τι σημαίνει το κοινό μας όνειρο.

Τα παραπάνω είναι μια ελεύθερη και συνοπτική απόδοση ενός άρθρου του δημοσιογράφου John Horgan που δημοσιεύθηκε χθες στο περιοδικό scientificamerican. Αν σας δημιουργήθηκαν απορίες, υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να τις απαντήσετε. Για παράδειγμα, μπορείτε να μελετήσετε τα βιβλία κβαντομηχανικής του Στέφανου Τραχανά, ο οποίος ως φυσικός αντί ‘να το βουλώσει κάνοντας υπολογισμούς’, επέλεξε να κατανοήσει και στη συνέχεια να εκλαϊκεύσει την κβαντομηχανική. Πρόσφατα μάλιστα κυκλοφόρησε το κατάλληλο για τέτοιους προβληματισμούς βιβλίο του: ‘Οι ερμηνείες της κβαντομηχανικής‘.

Πηγές: https://www.scientificamerican.com/article/will-quantum-computing-ever-live-up-to-its-hype/ - https://physicsgg.me/2022/02/03/