Οι δίδυμοι μαθουσάλες του Σύμπαντος, Hubble Views Double Quasar QSO 0957+561

Στο κέντρο της εικόνας βρίσκονται τα δύο πανάρχαια κβάζαρ που γεννήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα με το Σύμπαν. In this new Hubble image two objects are clearly visible, shining brightly. When they were first discovered in 1979, they were thought to be separate objects — however, astronomers soon realised that these twins are a little too identical! They are close together, lie at the same distance from us, and have surprisingly similar properties. The reason they are so similar is not some bizarre coincidence; they are in fact the same object. These cosmic doppelgangers make up a double quasar known as QSO 0957+561, also known as the "Twin Quasar", which lies just under 14 billion light-years from Earth. Quasars are the intensely powerful centres of distant galaxies. So, why are we seeing this quasar twice? Some 4 billion light-years from Earth — and directly in our line of sight — is the huge galaxy YGKOW G1. This galaxy was the first ever observed gravitational lens, an object with a mass so great that it can bend the light from objects lying behind it. This phenomenon not only allows us to see objects that would otherwise be too remote, in cases like this it also allows us to see them twice over. Along with the cluster of galaxies in which it resides, YGKOW G1 exerts an enormous gravitational force. This doesn't just affect the galaxy's shape, the stars that it forms, and the objects around it — it affects the very space it sits in, warping and bending the environment and producing bizarre effects, such as this quasar double image. This observation of gravitational lensing, the first of its kind, meant more than just the discovery of an impressive optical illusion allowing telescopes like Hubble to effectively see behind an intervening galaxy. It was evidence for Einstein's theory of general relativity. This theory had identified gravitational lensing as one of its only observable effects, but until this observation no such lensing had been observed since the idea was first mooted in 1936. Image: ESA/Hubble & NASA

Η NASA έδωσε στη δημοσιότητα μια νέα εικόνα που τράβηξε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble από δύο κβάζαρ που βρίσκονται κυριολεκτικά στην… αρχή του Κόσμου. Σύμφωνα με τους αστρονόμους τα δύο λαμπρά αντικείμενα γεννήθηκαν αμέσως μετά τη γέννηση του Σύμπαντος.

Αρχαία και φωτεινά

Artistic impression of a quasi stellar object. Image credits: Aurore Simonnet

Τα κβάζαρ είναι μακρινά και λαμπρά αντικείμενα του Σύμπαντος, που το καθένα εκπέμπει ενέργεια εκατοντάδες φορές μεγαλύτερη από έναν γιγάντιο γαλαξία. Πρωτοανακαλύφθηκαν το 1960, όταν οι αστρονόμοι έψαχναν για πολύ ισχυρές ραδιοπηγές. Για αυτόν το λόγο ονομάστηκαν QUAsi-stellAR (ημιαστρικές ραδιοπηγές) ή ημιαστέρες.

Σήμερα ξέρουμε πως δεν έχουν καμιά ομοιότητα με τους αστέρες αν και στις φωτογραφίες μοιάζουν. Η μελέτη τους είναι ιδιαίτερα σημαντική λόγω της εικόνας που σχηματίζουμε για τα αρχαιότερα αντικείμενα του Σύμπαντος.

Δημιουργήθηκαν στο αρχέγονο Σύμπαν και η ηλικία τους συγκρίνεται με αυτή του ίδιου του Σύμπαντος. Αν και υπήρχαν πολλές θεωρίες για την προέλευσή τους η κυρίαρχη επιστημονική άποψη είναι πως τα κβάζαρ είναι πυρήνες γαλαξιών που περιέχουν στο κέντρο τους μια μεγάλη μαύρη τρύπα.

Πανάρχαιο δίδυμο

Τα δύο κβάζαρ που βρίσκονται πολύ κοντά το ένα στο άλλο εντοπίστηκαν το 1979. Λόγω του ότι οι ιδιότητές τους είναι όμοιες με εκπληκτικό και ανεξήγητο τρόπο, οι αστρονόμοι καταλήγουν να μιλούν για ένα και μόνο κοσμικό αντικείμενο.

Το δίδυμο των κβάζαρ έχει λάβει την κωδική ονομασία QSO 0957+561 αλλά είναι περισσότερο γνωστό ως «Δίδυμα Κβάζαρ». Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι το δίδυμο βρίσκεται σε απόσταση που προσεγγίζει τα 14 δισ. έτη φωτός γεγονός που σημαίνει ότι είναι εκ των πρώτων αντικειμένων που δημιουργήθηκαν στο Σύμπαν. Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι η Μεγάλη Έκρηξη από την οποία προέκυψε το Σύμπαν συνέβη πριν από 13.8 δισ. έτη.

Τάσος Λειβαδίτης, Πρόσωπα στον Καθρέφτη

Pablo Picasso, Girl Before a Mirror, 1932

Εκείνο το πρωί ξύπνησα με την αίσθηση ότι μες στον ύπνο μου είχα ανακαλύψει επιτέλους τί σημαίνει ευτυχία – μόνο που δε θυμόμουν τί ακριβώς  

Jules Marie Auguste Leroux, The mirror, 1910

τ’ άλλα θα τα μάθαινα αργότερα μέσ’ από σκοτεινούς υπαινιγμούς ή αδιάφορα λόγια και συχνά αναρωτιόμουν: είμαστε τάχα αθώοι αυτού του εγκλήματος;

Félicien Rops, The Sacrifice, 1883

Όμως η νύχτα με δρόμους μοναχικούς και τύψεις φτιάχνει έναν κόσμο ξένο, φανάρια υγρά μέσα στις γάζες των αποστάσεων, άνθρωποι που υπάρχουν και δεν υπάρχουν όπως όλοι μας, πόσα βιβλία αδιάβαστα ακόμα, πόσα κλειδιά ριγμένα στο ποτάμι κι οι νεκροί δεν πέθαναν αλλά τώρα ξέρουν την ώρα και δεν παρουσιάζονται όποτε νά ’ναι.

Leon Gordon, Elegant Man in Mirror, c. 1930

Ο Ιάκωβος έκανε να με κρατήσει, «χάθηκαν όλα» του λέω, «μα αυτό είναι το συναρπαστικό» μου λέει – φίλοι παλιοί απ’ τον καιρό που είχαμε ακόμα την δύναμη να κλαίμε.

Jan van Eyck, The Arnolfini Portrait, 1434

Detail of the convex mirror

Ύστερα μείναμε σιωπηλοί κοιτάζοντας τον καθρέφτη – υπήρχε εκεί κι ένα τρίτο πρόσωπο για το οποίο δεν θα μιλήσουμε ποτέ.

M.C. Escher, Hand with Reflecting Sphere, 1935

Τώρα αν θυμάμαι κάτι απ’ τη ζωή μου είναι δυό τρία ήρεμα βράδια και λίγη μουσική απ’ το ανεκπλήρωτο – κι αυτά τα γλυκά λόγια που λέμε στον εαυτό μας όταν μας έχουν όλοι απαρνηθεί…

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

Το ποτάμι του υδρογόνου, River of hydrogen flowing through space observed

Στην εικόνα που έδωσαν στη δημοσιότητα οι ερευνητές το ποτάμι του υδρογόνου έχει φτάσει και περικυκλώσει τον γαλαξία NGC 6946 ενώ ένα μέρος του κινείται στους γειτονικούς γαλαξίες. This composite image contains three distinct features: the bright star-filled central region of galaxy NGC 6946 in optical light (blue), the dense hydrogen tracing out the galaxy’s sweeping spiral arms and galactic halo (orange), and the extremely diffuse and extended field of hydrogen engulfing NGC 6946 and its companions (red). The new GBT data show the faintly glowing hydrogen bridging the gulf between the larger galaxy and its smaller companions. This faint structure is precisely what astronomers expect to appear as hydrogen flows from the intergalactic medium into galaxies or from a past encounter between galaxies. Credit: D.J. Pisano (WVU); B. Saxton (NRAO/AUI/NSF); Palomar Observatory – Space Telescope Science Institute 2nd Digital Sky Survey (Caltech); Westerbork Synthesis Radio Telescope

Μάζες υδρογόνου κινούνται στο διαστημικό κενό και τροφοδοτούν τους γαλαξίες με τα απαραίτητα για τη δημιουργία άστρων «καύσιμα». Αυτές οι κοσμικές δομές ονομάζονται «ψυχρές ροές» αλλά είναι πιο γνωστές ως «ποτάμια υδρογόνου». Μέχρι σήμερα δεν είχε επιτευχθεί η οπτική καταγραφή αυτών των πολύ θαμπών και πολύ λεπτών «λωρίδων» αερίου. Αμερικανοί επιστήμονες κατάφεραν για πρώτη φορά να καταγράψουν οπτικά ένα ποτάμι υδρογόνου χρησιμοποιώντας το τηλεσκόπιο GBT.

From our vantage point in the Milky Way Galaxy, we see NGC 6946 face-on. The big, beautiful spiral galaxy is located just 10 million light-years away, behind a veil of foreground dust and stars in the high and far-off constellation of Cepheus. From the core outward, the galaxy's colors change from the yellowish light of old stars in the center to young blue star clusters and reddish star forming regions along the loose, fragmented spiral arms. NGC 6946 is also bright in infrared light and rich in gas and dust, exhibiting a high star birth and death rate. In fact, since the early 20th century at least nine supernovae, the death explosions of massive stars, were discovered in NGC 6946. Nearly 40,000 light-years across, NGC 6946 is also known as the Fireworks Galaxy. This remarkable portrait of NGC 6946 is a composite that includes image data from the 8.2 meter Subaru Telescope on Mauna Kea. Composite Image Data - Subaru Telescope (NAOJ) and Robert Gendler; Processing - Robert Gendler

Οι ερευνητές εντόπισαν το ποτάμι στον γαλαξία NGC 6946 που βρίσκεται σε απόσταση 22 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη. Η ανακάλυψη αναμένεται να φωτίσει τη διαδικασία παραγωγής άστρων σε σπειροειδείς γαλαξίες σαν τον δικό μας. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Astronomical Journal».

Μαύρη τρύπα «παρενοχλεί» ολόκληρους γαλαξίες, Black Hole Steals Gas From Trillions Of Stars

Στο κέντρο της εικόνας λάμπει το μεγάλο γαλαξιακό σμήνος ενώ με μοβ χρώμα απεικονίζεται το γιγάντιο νέφος που το περιβάλλει. Με το βέλος σημειώνεται η θέση της μελανής οπής ενώ οι δύο κύκλοι είναι οι δύο τρύπες που έχουν δημιουργηθεί στο νέφος. The black hole (white) sits at the center of the galaxy RX J1532. X-ray image (yellow) courtesy NASA/CXC/Stanford/J. Hlavacek-Larrondo et al. Optical image (purple) courtesy NASA/ESA/STScI/M. Postman & CLASH team

Μια πραγματικά εκπληκτική από κάθε άποψη ανακάλυψη έκανε διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής αστρονόμους της NASA. Χρησιμοποιώντας επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια εντόπισε ένα μοναδικό κοσμικό φαινόμενο στα βάθη του Σύμπαντος. Πρόκειται για μια τερατώδη σε μέγεθος και ισχύ μελανή οπή η οποία «παρενοχλεί» ολόκληρους γαλαξίες εμποδίζοντας τη γέννηση τρισεκατομμυρίων άστρων!

Μαύρο… εμπόδιο

Astronomers have used NASA's Chandra X-ray Observatory and a suite of other telescopes to reveal one of the most powerful black holes known. The black hole has created enormous structures in the hot gas surrounding it and prevented trillions of stars from forming. The black hole is in a galaxy cluster named RX J1532.9+3021 (RX J1532 for short), located about 3.9 billion light years from Earth. The image here is a composite of X-ray data from Chandra revealing hot gas in the cluster in purple and optical data from the Hubble Space Telescope showing galaxies in yellow. The cluster is very bright in X-rays implying that it is extremely massive, with a mass about a quadrillion - a thousand trillion - times that of the sun. At the center of the cluster is a large elliptical galaxy containing the supermassive black hole. The large amount of hot gas near the center of the cluster presents a puzzle. Hot gas glowing with X-rays should cool, and the dense gas in the center of the cluster should cool the fastest. The pressure in this cool central gas is then expected to drop, causing gas further out to sink in towards the galaxy, forming trillions of stars along the way. However, astronomers have found no such evidence for this burst of stars forming at the center of this cluster. Image credit: X-ray: NASA/CXC/Stanford/J.Hlavacek-Larrondo et al, Optical: NASA/ESA/STScI/M.Postman & CLASH team

Το φαινόμενο εξελίσσεται στο γαλαξιακό σμήνος RXJ1532 που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 4 δισ. ετών φωτός από τη Γη. Οι αστρονόμοι εντόπισαν εκεί ένα σπάνιο, αν και όχι μοναδικό μέχρι σήμερα φαινόμενο. Το σμήνος έχει μάζα ένα τετράκις εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου ή χίλιες φορές μεγαλύτερη από εκείνη του γαλαξία μας. Το «τυλίγει» ένα κολοσσιαίο νέφος καυτών αερίων που υπό κανονικές συνθήκες θα συμμετείχε στη δημιουργία νέων άστρων στους γαλαξίες του σμήνους. Όμως κάπου… ανάμεσα στο σμήνος και το νέφος φαίνεται ότι υπάρχει μια τερατώδης από κάθε άποψη μελανή οπή που... ταράζει την όλη κοσμική διεργασία.

Οι ερευνητές «είδαν» κάποιους από τους γαλαξίες να περιστρέφονται γύρω από τη μαύρη τρύπα ενώ κάποιοι άλλοι να «λυγίζουν» προς εκείνη εξαιτίας των τρομερών βαρυτικών της δυνάμεων. Εντόπισαν επίσης δύο γιγάντιες τρύπες στο νέφος οι οποίες, όπως πιστεύουν,  είναι προϊόν της επίδρασης της μελανής οπής. Η κάθε τρύπα έχει εύρος όσο περίπου το εύρος του γαλαξία μας.

 Black hole with disc and jets visualization courtesy of ESA.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η παρουσία της μελανής οπής διατηρεί υψηλή τη θερμοκρασία του νέφους αερίων με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η γέννηση νέων άστρων στους γαλαξίες του σμήνους. Υπολογίζεται ότι αν δεν υπήρχε εκεί η μαύρη τρύπα θα είχαν δημιουργηθεί τρισεκατομμύρια άστρα! Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «The Astrophysical Journal».

Το «έξυπνο» φυτό που μαθαίνει και θυμάται, Mimosa Plants Have Long Term Memory, Can Learn, Biologists Say

H Μimosa pudica μαθαίνει και θυμάται, όπως και τα ζώα. Και όλα αυτά χωρίς να διαθέτει εγκέφαλο. Mimosa pudica at the Botanical Garden KIT, Karlsruhe, Germany. Image credit: H. Zell / CC BY-SA 3.0.

Είναι δυνατόν ένα φυτό να μαθαίνει και να θυμάται αφού δεν διαθέτει εγκέφαλο; Και όμως είναι, όπως υποστηρίζουν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας και του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας στην Ιταλία. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ένα φυτό που ανήκει στην οικογένεια των μπιζελιών και αποκρίνεται στο άγγιγμα έχει μάθει ότι οι σταγόνες του νερού δεν είναι επιβλαβείς για την επιβίωσή του και μάλιστα διατηρεί αυτή τη γνώση επί εβδομάδες.

Η νέα μελέτη μαρτυρεί ότι τα φυτά μαθαίνουν σημαντικές για την επιβίωσή τους λεπτομέρειες και την ίδια στιγμή... διδάσκει στους ειδικούς - και όχι μόνο - να δουν τη χλωρίδα με άλλο μάτι.

Το φυτό-«καλός μαθητής»

Το φυτό-«καλός μαθητής» ονομάζεται Mimosa pudica και είναι επίσης γνωστό ως ευαίσθητο φυτό ή μιμόζα-μη μου άπτου. Κατάγεται από τη Βραζιλία, την Ινδία και το Εκουαδόρ και τα άνθη του σχηματίζουν μικρές χνουδωτές μπάλες με χρώμα συνήθως ροζ ή μοβ. Όσο για την ευαισθησία του, αυτή έγκειται στο ότι τα φύλλα του διπλώνονται σε κάθε άγγιγμα και αν μάλιστα κάποιος τα αγγίξει με λίγο περισσότερη δύναμη, οι μίσχοι λυγίζουν και αυτά πέφτουν. Οι κινήσεις αυτές ονομάζονται σεισμογενείς μετακινήσεις (αφορούν αντίδραση στον φυσικό κραδασμό). Παράλληλα τα φύλλα του Mimosa pudica κλείνουν τη νύχτα και ξανανοίγουν με το φως του ήλιου, υποτασσόμενα σε κινήσεις γνωστές ως νυκτογενείς μετακινήσεις.

Αυτές οι κινήσεις προκαλούνται όταν συγκεκριμένες περιοχές των φυτικών κυττάρων χάνουν την ωσμωτική πίεση - πρόκειται για τη δύναμη που ασκείται στα κυτταρικά τοιχώματα από το νερό εντός των κυττάρων. Όταν το φυτό... ενοχλείται, περιοχές του μίσχου του εκλύουν χημικά όπως ιόντα καλίου, τα οποία και ωθούν το νερό έξω από τα κύτταρα. Έτσι προκαλείται απώλεια της πίεσης και τελικώς κατάρρευση των φυτικών κυττάρων.

Όχι απλές ανακλαστικές κινήσεις

Η μιμόζα-μη μου άπτου μαθαίνει ότι οι σταγόνες του νερού δεν απειλούν την επιβίωσή της και διατηρεί αυτή τη γνώση επί εβδομάδες, χωρίς να διαθέτει εγκέφαλο. Scientists claim fern-like plants Mimosa pundica (pictured) that respond to touch, learned that water droplets are not harmful in an experiment and remember the lesson for weeks afterwards.

Οι ειδικοί από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας σε συνεργασία με τον καθηγητή Στέφανο Μανκούζο του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας ανακάλυψαν ότι αυτές οι κινήσεις του φυτού δεν είναι απλώς ανακλαστικές.

Οι ερευνητές εξέτασαν τη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη «μνήμη» του Mimosa pudica σε περιβάλλοντα με πολύ καθώς και με λίγο φως ρίχνοντας επανειλημμένως νερό σε φυτά του συγκεκριμένου είδους μέσω μιας ειδικής συσκευής προκειμένου να διερευνήσουν την απόκρισή τους.

Όπως είδαν, τα φυτά σταμάτησαν να μαζεύουν τα φύλλα τους μόλις έμαθαν ότι το νερό δεν αποτελούσε απειλή για την επιβίωσή τους. Μάλιστα, σύμφωνα με δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο «Oecologia», τα Mimosa pudica αποκτούσαν αυτή την επίκτητη συμπεριφορά μέσα σε δευτερόλεπτα και, όπως συμβαίνει και με τα ζώα, η μάθηση ήταν ταχύτερη σε συνθήκες λίγου φωτός.

Μνήμη επί εβδομάδες

The study shows that Mimosa pudica plants can learn and remember just as well as it would be expected of animals, but of course, they do it all without a brain. The findings may make some think of J.R.R. Tolkien's 'Ents' in Lord of the Rings (pictured) that are trees that can think and talk.

«Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι τα συγκεκριμένα φυτά μπορούσαν να θυμηθούν αυτό που είχαν μάθει επί αρκετές εβδομάδες, ακόμη και όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες είχαν αλλάξει» γράφουν οι ερευνητές.

Σύμφωνα με τα νέα ευρήματα, τα «ευαίσθητα φυτά» είναι σε θέση να μάθουν και να θυμηθούν όπως και τα ζώα, χωρίς όμως να διαθέτουν εγκέφαλο.

Παρ' ότι οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι ποιος μηχανισμός κάνει το Mimosa pudica να μαθαίνει και να θυμάται, εκτιμούν ότι αφορά ένα δίκτυο σηματοδότησης που βασίζεται στο ασβέστιο εντός των κυττάρων του φυτού - πρόκειται για ένα δίκτυο του οποίου η λειτουργία προσομοιάζει με εκείνη που εμπλέκεται στη διαδικασία μνήμης των ζώων.

Η νέα μελέτη αλλάζει ριζικά τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα φυτά καθώς και τα όρια μεταξύ φυτών και ζώων. Και αυτό διότι μέχρι σήμερα εκτιμούσαμε ότι η μάθηση αποτελεί «προνόμιο» μόνο των οργανισμών που διαθέτουν νευρικό σύστημα. Τελικώς η φύση αποδεικνύει ότι έχει πολλά ακόμη να διδάξει στα... εγκεφαλικά όντα που συχνά την κακοποιούν.

Τα φυτά «μιλούν» μεταξύ τους

Chatterboxes: It is claimed sagebrush plants (pictured) send chemical messages through the air.

Προηγούμενη μελέτη του καθηγητή Ρίτσαρντ Κάρμπαν από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας έδειξε ότι τα φυτά επικοινωνούν μεταξύ τους προκειμένου να προστατευθούν από τους εχθρούς.

«Τα φυτά έχουν πολύ πιο εξελιγμένη και εκλεπτυσμένη συμπεριφορά από ό,τι φανταζόμαστε» σημείωσε ο καθηγητής Κάρμπαν, η μελέτη του οποίου δημοσιεύθηκε το 2009 στο επιστημονικό έντυπο «Εcology Letters».

Σύμφωνα με εκείνη τη μελέτη την οποία ο ίδιος ο «πατέρας» της χαρακτήρισε «αμφιλεγόμενη», τα φυτά... κουβεντιάζουν στέλνοντας χημικά σήματα μέσω του αέρα και προειδοποιώντας τους γείτονές τους σχετικά με την ύπαρξη πεινασμένων θηρευτών. Όταν ο γείτονας «ακούσει» το μήνυμα αυξάνει τις άμυνές του ενάντια σε εχθρούς όπως οι ακρίδες και οι κάμπιες.

Προκειμένου να καταλήξει στα συμπεράσματά του ο ειδικός μελέτησε ένα είδος θάμνου που ενδημεί στις δυτικές ΗΠΑ (sagerbrush bush). Χρησιμοποίησε ψαλίδι ώστε να κόψει φύλλα και μίσχους από τέτοιους θάμνους προκαλώντας τους καταστροφές αντίστοιχες με εκείνες που τους προκαλούν οι ακρίδες.

Στη συνέχεια φύτεψε κάποια φυτά που είχαν υποστεί βλάβες μαζί με κάποια που δεν είχαν υποστεί καμία βλάβη σε ένα χωράφι και μέτρησε τα επίπεδα θήρευσης στους γείτονές τους. Όπως προέκυψε, τα φύλλα των φυτών που κοντά τους είχαν «ψαλιδισμένους» γείτονες παρουσίαζαν και τις μικρότερες καταστροφές εξαιτίας επίθεσης ακρίδων, γεγονός που σημαίνει ότι είχαν λάβει σήμα από τα «πληγωμένα» φυτά και είχαν προετοιμαστεί κατάλληλα ώστε να αντιμετωπίσουν τον εχθρό.

Η δρ Μόνικα Γκαλιάνο, ερευνήτρια στο Κέντρο Εξελικτικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας, που ήταν και πρώτη συγγραφέας της νέας μελέτης, δημοσίευσε πρόσφατα μια άλλη μελέτη που δείχνει ότι τα φυτά μπορούν να «συνομιλήσουν» με χρήση ήχων.

Δούρειος ίππος ο θεσμός της αυτοαξιολόγησης

Giovanni Domenico Tiepolo, The Procession of the Trojan Horse in Troy, c. 1760. «Μη δίνετε σημασία στο τι λένε, προσέξτε καλύτερα τι εννοούν»…

Αναστάτωση επικρατεί το τελευταίο χρονικό διάστημα στα σχολεία όλης της χώρας καθώς, ανάμεσα σε όλα τα άλλα, το υπουργείο Παιδείας επιχειρεί να επιβάλει τη νέα νομοθεσία για την αυτοαξιολόγηση–αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Τα εκπαιδευτικά σωματεία παρεμβαίνουν στις συσκέψεις των προϊσταμένων εκπαίδευσης και των σχολικών συμβούλων, σύλλογοι εκπαιδευτικών αρνούνται να εφαρμόσουν τις οδηγίες του υπουργείου Παιδείας, σχολικοί σύμβουλοι δηλώνουν τη διαφωνία τους με τις παρεμβάσεις του υπουργείου, διευθυντές σχολείων παραιτούνται και, μέσα στη γενική δυσαρέσκεια, το εκπαιδευτικό κλίμα μυρίζει μπαρούτι.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με μια σειρά:

Με πρόσφατη εγκύκλιο (1900089/Γ1) το υπουργείο Παιδείας καλεί τους εκπαιδευτικούς να εφαρμόσουν «τον θεσμό της Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού Έργου της σχολικής μονάδας», τη λεγόμενη «αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας». Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Παιδείας «η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας έχει στόχο να αναδείξει τη σχολική μονάδα ως βασικό φορέα προγραμματισμού και υλοποίησης του εκπαιδευτικού έργου και να βελτιώσει την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης».

Σύμφωνα με την εγκύκλιο «η Αυτοαξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου της Σχολικής Μονάδας περιλαμβάνει:

1. Τομείς που αφορούν τα Μέσα και τους Πόρους της Σχολικής Μονάδας (υλικοτεχνική υποδομή, οικονομικοί πόροι, ανθρώπινο δυναμικό κ.λπ.).

2. Τομείς που αφορούν τη Διοίκηση της Σχολικής Μονάδας (συντονισμός σχολικής ζωής, διαμόρφωση-εφαρμογή σχολικού προγράμματος, αξιοποίηση μέσων και πόρων κ.λπ.).

3. Τομείς που αφορούν το Κλίμα και τις Σχέσεις μεταξύ των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας (σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών, σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, σχέσεις σχολείου – γονέων κ.λπ.).

4. Τομείς που αφορούν τις Εκπαιδευτικές Διαδικασίες (διδακτική διαδικασία, μαθησιακή διαδικασία, αξιολόγηση μαθητών).

5. Τομείς που αφορούν τα Εκπαιδευτικά Αποτελέσματα (φοίτηση, επίδοση, διαρροή, ατομική-συναισθηματική-κοινωνική ανάπτυξη μαθητών κ.λπ.)».

Οι προσπάθειες για τη «νέα αξιολόγηση», την «αυτοαξιολόγηση», αποτελούν τον πυρήνα χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία φαίνεται να δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον γι’ αυτόν τον νέο τρόπο αξιολόγησης που σε σχέση με τον παραδοσιακό έχει ένα σημαντικό πολιτικό όφελος: καθώς παρουσιάζεται με προκάλυψη μοντέρνα και αθώα, αφοπλίζει την κριτική των εκπαιδευτικών στην παραδοσιακή αξιολόγηση, ενώ την ίδια ώρα λιπαίνει το έδαφος για τη σταδιακή εφαρμογή του νεοεπιθεωρητισμού.

Στόχος; Η νομιμοποίηση αφενός της μείωσης των σχολικών μονάδων μέσω του κλεισίματος-συγχώνευσης «αντιπαραγωγικών» σχολείων και αφετέρου το σπρώξιμο προς την έξοδο ενός μεγάλου τμήματος εκπαιδευτικών που συνεχίζουν να αμείβονται με αμοιβές οι οποίες προέρχονται από την προ μνημονίου εποχή. Χέρι χέρι είναι, παράλληλα, η ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών και το ρίξιμο των σχολείων στη ζούγκλα του ανταγωνισμού για να εξασφαλίσουν μαθητές και χρηματοδότηση.

Μπαίνοντας στην ουσία της εγκυκλίου οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ορισμένα πράγματα. Είναι προφανές ότι κανείς δεν πιστεύει ότι το υπουργείο Παιδείας μέσω της αυτοαξιολόγησης επιδιώκει να μάθει τα «ποσοτικά» στοιχεία των σχολικών μονάδων. Γνωρίζουν οι υπηρεσίες του υπουργείου καλύτερα από τον καθένα ποια είναι η υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων, ποιοι είναι οι οικονομικοί πόροι, ποιο είναι το ανθρώπινο δυναμικό, ποιες είναι οι επιδόσεις των μαθητών. Κάθε σχολικό έτος, η κάθε σχολική μονάδα συμπληρώνει περίπου μια ντουζίνα στατιστικούς πίνακες για διάφορες υπηρεσίες του υπουργείου με όλα τα παραπάνω στοιχεία.

Μήπως, όμως, το υπουργείο Παιδείας επιχειρεί με την αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας να βελτιώσει την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, μήπως επιχειρεί να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να κάνει καλύτερα τη δουλειά του, μήπως στοχεύει στην ενίσχυση του αδύνατου μαθητή;

Όποιος έχει μάτια να δει, και την τιμιότητα να πιστέψει στα μάτια του, γνωρίζει πολύ καλά πως οι προθέσεις του υπουργείου μόνον αγαθές δεν είναι. Να το πούμε καθαρά: η λεγόμενη αυτοαξιολόγηση θα αρχίσει με απογείωση της γραφειοκρατικής δουλειάς του εκπαιδευτικού (συμπλήρωση εντύπων, φορμών με δείκτες, τυποποιημένες απανωτές συνεδριάσεις συλλόγων κ.λπ.) και θα καταλήξει στη χειραγώγηση, στον επιθεωρητισμό και στην απόλυση.

Και αυτά δεν αποτελούν «μελλοντολογία» αλλά διαπιστώσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας σε χώρες όπου υπάρχει η αυτοαξιολόγηση, καθώς είναι γνωστό ότι η αυτοαξιολόγηση είναι η οργανική εξέλιξη του επιθεωρητισμού στο «μεταμοντέρνο» σχολείο.

Όπως αναφέρεται στην έκθεση ΟΟΣΑ για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, η οποία παραγγέλθηκε το 2011 από το υπουργείο Παιδείας και είναι η βάση για τις αλλαγές που υλοποιούνται, «η αυτοαξιολόγηση πρέπει να οργανωθεί με τρόπο ώστε να είναι συγκρίσιμη μεταξύ σχολικών μονάδων και ώστε να μπορεί να επικυρώνεται και να συμπληρώνεται από εξωτερική αξιολόγηση» (σελ. 67).

Ήδη με το νομοθετικό πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί (Ν. 4024/11 για το μισθολόγιο-βαθμολόγιο, Ν. 4142/13 για την Αρχή Διασφάλισης Ποιότητας στην Εκπαίδευση, Π.Δ. 152/13 για την Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, Ν. 3848/10, Ν. 3679/10) όλες οι πλευρές της αξιολόγησης (όπως η ατομική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, η αυτοαξιολόγηση και η εξωτερική αξιολόγηση σχολείων) έχουν ΑΠΟΛΥΤΩΣ συνδεθεί μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με την αυτοαξιολόγηση–αξιολόγηση των σχολείων στο άρθρο 32 παρ. 7 του Ν. 3848/10 αναφέρεται ότι «την αξιολόγηση της δράσης των σχολικών μονάδων ακολουθεί η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών».

Οι ψευδαισθήσεις

Mykonos vase (Archaeological Museum of Mykonos, Inv. 2240). Decorated pithos found at Mykonos, Greece depicting one of the earliest known renditions of the Trojan Horse. 670 BCE.

Η ψευδαίσθηση κάποιων εκπαιδευτικών, ότι η αυτοαξιολόγηση θα αναδείξει όψεις της δουλειάς τους και θα τις επιβραβεύσει (με τι άραγε σε μια εποχή λιτής και σφιχτής εισοδηματικής πολιτικής;), δηλαδή το πόσα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κάνουν στο σχολείο, πόσα θεατρικά έργα, τι εκδηλώσεις, αν βγάζουν ή όχι εφημερίδα, χωρίς να υπολογίζεται η επίδοση των μαθητών τους σε εθνικές εξετάσεις ή σταθμισμένα τεστ, διαλύεται από τους ίδιους τους θεωρητικούς της αυτοαξιολόγησης.

http://www.antitetradia.gr/portal/images/klasika_keimena/AXIOLOGHSH_STHN_EKPAIDEFSI.pdf

Να το πούμε άλλη μια φορά: δεν μπορεί να υπάρξει αξιολόγηση χωρίς σύγκριση επίδοσης μαθητών. Και το υπουργείο Παιδείας θέλει ακριβώς να χρεώσει τις επιδόσεις των μαθητών αποκλειστικά στους εκπαιδευτικούς για να μπορεί μετά, εξαγοράζοντας τη συναίνεση της κοινής γνώμης, να νομιμοποιήσει τον εξοστρακισμό τους.

Tου Χρήστου Κάτσικα

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Δείτε πώς οι αναμνήσεις σχηματίζονται στον εγκέφαλο. How memories are REALLY made: Incredible new video captures their formation in the brain

Οι αναμνήσεις συντίθενται στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου - στην εικόνα παρουσιάζονται κύτταρα του ιππόκαμπου ποντικού. The video shows molecules in a mouse brain moving to form new memories. Researchers say it could have major implications for our understanding of how the brain works.

Για πρώτη φορά ερευνητές αποτύπωσαν σε βίντεο το πώς οι αναμνήσεις σχηματίζονται στον εγκέφαλο. Στο βίντεο αυτό φαίνονται φθορίζοντα μόρια τα οποία κινούνται μέσα στον εγκέφαλο ποντικού και δημιουργούν τις αναμνήσεις. Σύμφωνα με τους ειδικούς του Κολεγίου Ιατρικής Αλμπερτ Αϊνστάιν του Πανεπιστημίου Γεσίβα, η «σύλληψη» των αναμνήσεων εν τη γενέσει τους μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην κατανόησή μας σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Πώς έγινε η «σύλληψη»

Δείτε  το εκπληκτικό βίντεο στο οποίο για πρώτη φορά «συλλαμβάνεται» η σύνθεση αναμνήσεων σε πραγματικό χρόνο. Researchers at Albert Einstein College of Medicine developed a mouse model in which molecules crucial to making memories (beta-actin mRNA) were given fluorescent "tags" so they could be tracked. This clip shows them traveling within a live brain cell in real time. Video Credit: Hye Yoon Park, Ph.D.

Στο πλαίσιο του πειράματός τους οι επιστήμονες «παρακολούθησαν» στενά μόρια ζωτικής σημασίας για τον σχηματισμό των αναμνήσεων. Ενέχυσαν φθορίζουσα σήμανση στα μόρια αυτά προκειμένου να τα παρατηρούν ενόσω ταξίδευαν σε πραγματικό χρόνο μέσα σε ζώντα εγκεφαλικά κύτταρα.

Διέγειραν νευρώνες στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου ενός ποντικού – πρόκειται για την περιοχή όπου οι αναμνήσεις συντίθενται και αποθηκεύονται βραχυπρόθεσμα – και στη συνέχεια παρακολούθησαν τα φθορίζοντα μόρια mRNA β-ακτίνης να σχηματίζονται στους πυρήνες των νευρώνων και να ταξιδεύουν μέσα στους δενδρίτες (πρόκειται για τις αποφυάδες των νευρώνων που λειτουργούν ως «πύλες εισόδου» των πληροφοριών που λαμβάνουν τα νευρικά κύτταρα).

Μάλιστα, όπως είδαν οι ερευνητές, το mRNA στους νευρώνες ρυθμίζεται μέσω μιας διαδικασίας που πρώτη φορά περιγράφεται. Με τη διαδικασία αυτή η β-ακτίνη συντίθεται σε συγκεκριμένες στιγμές, σε συγκεκριμένες περιοχές και σε συγκεκριμένες ποσότητες.

Η ευφυέστατη στρατηγική των νευρώνων

Robert Singer, Ph.D.

Τα ευρήματα αυτά μαρτυρούν ότι οι νευρώνες έχουν αναπτύξει μια ευφυέστατη στρατηγική προκειμένου να ελέγχουν πώς λειτουργούν οι πρωτεΐνες που εμπλέκονται στη δημιουργία των αναμνήσεων. «Η παρατήρηση ότι οι νευρώνες ενεργοποιούν επιλεκτικά τη σύνθεση πρωτεϊνών και στη συνέχεια ‘κατεβάζουν τον διακόπτη’ της διαδικασίας ταιριάζει απόλυτα με το πώς σχηματίζονται οι αναμνήσεις» ανέφερε ο επικεφαλής της μελέτης δρ Ρόμπερτ Σίνγκερ και συμπλήρωσε: «Η συχνή ενεργοποίηση του κάθε νευρώνα καθιστά το mRNA διαθέσιμο ελεγχόμενα με αποτέλεσμα η β-ακτίνη να συσσωρεύεται ακριβώς όπου χρειάζεται για να ενισχύονται συγκεκριμένες συνάψεις».

Προηγμένες απεικονιστικές τεχνικές ήταν εκείνες που παρείχαν το μοναδικό αυτό «παράθυρο» στον τρόπο σχηματισμού των αναμνήσεων από τον εγκέφαλο. Οι ίδιοι οι ερευνητές περιγράφουν τη δουλειά τους ως «ένα μεγάλο τεχνολογικό κατόρθωμα που δεν έχει επιτευχθεί ποτέ στο παρελθόν στα ζώα».

Σε ό,τι αφορά τις δυσκολίες του πρωτοποριακού αυτού πειράματος, οι επιστήμονες από το Κολέγιο Αλμπερτ Αϊνστάιν σημειώνουν ότι «οι προσπάθειες για να ανακαλυφθεί πώς οι νευρώνες δημιουργούν τις αναμνήσεις είχαν επί μακρόν αντιμετωπίσει μεγάλα εμπόδια. Και αυτό διότι οι νευρώνες είναι άκρως ευαίσθητοι στην οποιαδήποτε παρέμβαση. Ωστόσο πρέπει κάποιος να παρέμβει στο εσωτερικό τους για να ανακαλύψει τις μοριακές διεργασίες που οδηγούν στον σχηματισμό των αναμνήσεων».

Οι ειδικοί προσθέτουν πως είναι άκρως σημαντικό το γεγονός ότι κατάφεραν να αναπτύξουν το συγκεκριμένο μοντέλο ποντικού χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν τεχνητά γονίδια ή να προχωρήσουν σε οποιουδήποτε άλλου είδους παρέμβαση του θα έβλαπτε τους νευρώνες. Το νέο επίτευγμα παρουσιάζεται σε δύο άρθρα στην επιθεώρηση «Science».

Τα επόμενα βήματα

Επόμενος στόχος των ερευνητών είναι να μελετήσουν περαιτέρω τη μοριακή βάση της μνήμης. Για τον λόγο αυτό το εργαστήριο του δρος Σίνγκερ αναπτύσσει τεχνολογίες για την απεικόνιση των νευρώνων στον εγκέφαλο ζωντανών ποντικιών σε συνεργασία με τον δρα Βλαντισλάβ Βερκούσα που επίσης εργάζεται στο Κολέγιο Αλμπερτ Αϊνστάιν.

Με δεδομένο ότι ο ιππόκαμπος έχει την έδρα του βαθιά μέσα στον εγκέφαλο, οι επιστήμονες ελπίζουν να αναπτύξουν υπέρυθρες φθορίζουσες πρωτεΐνες οι οποίες θα εκπέμπουν φως το οποίο θα έχει την ικανότητα να διαπερνά τους ιστούς. Μια άλλη πιθανότητα θα ήταν η ανάπτυξη μιας συσκευής οπτικών ινών που θα εισάγεται στον εγκέφαλο και θα παρατηρεί τους νευρώνες του ιππόκαμπου που συνθέτουν τη μνήμη.