today's art: Ψηφιδωτό του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Πομπηία), Αlexander mosaic photographed in Museo Archaeologico Naples

Ο Αλέξανδρος καβάλα στον Βουκεφάλα εφορμά κατά του Δαρείου στη μάχη της Ισσού (334 π.Χ.). Λεπτομέρεια από το περίφημο ψηφιδωτό που βρέθηκε στην επονομαζόμενη "Οικία του Φαύνου" στη Πομπηία. Είναι έργο του 1ου-2ου αιώνα π.Χ. και αντίγραφο ζωγραφικού έργου του 4ου αιώνα π.Χ. Βρίσκεται στο αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης. Το ψηφιδωτό κατασκευάστηκε το 150-100 π.Χ. περίπου. Ο άγνωστος καλλιτέχνης χρησιμοποίησε περίπου ενάμισι εκατομμύριο έγχρωμες ψηφίδες, οι οποίες είναι τοποθετημένες ανά τόξα. Το πολύτιμο έργο τέχνης κοσμούσε άλλοτε το δάπεδο της ιδιωτικής έπαυλης κάποιου ευπόρου ή κάποιας πλούσιας οικογένειας. Σύμφωνα με μια εκδοχή, το ψηφιδωτό κατασκευάστηκε στην Ελλάδα και μεταφέρθηκε στην Ρώμη. 

Detail of the Alexander Mosaic, representing Alexander the Great on his horse Bucephalus.

Το ψηφιδωτό ανακαλύφθηκε στους σύγχρονους χρόνους στις αρχαιολογικές ανασκαφές της Πομπηίας το 1831 και μεταφέρθηκε στη Νάπολη το 1843. Εκεί εκτίθεται σήμερα. Το 2003 το ψηφιδωτό αναλύθηκε επιστημονικά και καλλιτεχνικά, και κατασκευάστηκε ολοκληρωμένο αντίγραφό του, με αποκαταστημένα όλα τα τμήματα που έλειπαν, και αναζωογονημένα χρώματα. Το αντίγραφο εκτίθεται στην έπαυλη του Φαύνου. 

Reconstruction of the mosaic depiction of the Battle of Issus after a painting by Apelles found in the House of the Faun at Pompeii (published 1893).

Το μωσαϊκό απαθανατίζει μια σκηνή μάχης μεταξύ των στρατιωτών του Αλέξανδρου και του Δαρείου. Στα αριστερά κυριαρχεί η μορφή του έφιππου Αλέξανδρου, επάνω στον Βουκεφάλα. Φοράει τον θώρακά του, ο οποίος είναι διακοσμημένος με το γοργόνιο της μέδουσας. Στα δεξιά εικονίζεται ο Δαρείος επάνω σε άρμα, ενώ διατάζει τους στρατιώτες του που τρέπονται σε φυγή. Στο κέντρο βλέπουμε τον αδερφό του Δαρείου, Οξειάρτη, που πέφτει στη μάχη για να σώσει τον βασιλιά.

Δημήτρης Λιαντίνης: Η πιο ωραία παγκόσμια Ελληνική λέξη

Γυάλινη ψηφιδωτή φιάλη του 1ου αι. π.Χ., από το Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. - Το γυαλί της άντεξε 2.000 χρόνια στον βυθό!

Μια θαλασσοταραχή ήταν αρκετή για να αλλάξει το πεπρωμένο του. Και ενώ προοριζόταν για κάποια βίλα της αρχαίας Ρώμης, βρέθηκε στον πάτο της θάλασσας, στην περιοχή των Αντικυθήρων και έμεινε εκεί για κάπου 2.000 χρόνια. Όταν αντίκρυσε ξανά το φως, το 1900, απέδειξε περίτρανα πως «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό». Διότι ο σκληρός ασβεστολιθικός επίπαγος που διάβρωσε σχεδόν όλα τα αντικείμενα που μετέφερε το καράβι που ναυάγησε στα Αντικύθηρα —ανάμεσά τους, τον περίφημο και αινιγματικό μηχανισμό ή τον εντυπωσιακό χάλκινο έφηβο—, ήταν σωτήριος για τη γυάλινη ψηφιδωτή φιάλη του 1ου αι. π.Χ. (όπως και για τα λοιπά 19 γυάλινα σκεύη του φορτίου) που φιλοξενείται στην έκθεση αφιέρωμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Αντικείμενο πόθου για πολλούς, τα γυάλινα αντικείμενα στην αρχαιότητα δεν ήταν εύκολο να κατασκευαστούν. Η μοναδικότητά τους, λόγω της πολυχρωμίας τους αρχικά και αργότερα λόγω της διαφάνειάς τους, αποτέλεσε τον βασικό λόγο για τον οποίο προορίζονταν κυρίως για την άρχουσα τάξη και σηματοδοτούσαν το γόητρο και τη δύναμη των κατόχων τους. Ειδικά ένα τόσο περίτεχνο αγγείο όπως το συγκεκριμένο «γεννιόταν» μέσα σε κλειστή μήτρα. Τρία ήταν τα βασικά συστατικά για να δημιουργηθεί: άμμος, αλκάλια (σόδα και ποτάσα) και ασβέστιο, τα οποία ψήνονταν σε θερμοκρασία που ξεπερνούσε τους 1.300 βαθμούς Κελσίου. Οι τεχνίτες αφού δημιουργούσαν κατ’ αυτόν τον τρόπο γυάλινες ράβδους, τις έκοβαν σε μικρά κομμάτια τα οποία τοποθετούσαν στο εσωτερικό μιας κοίλης μήτρας. Στη συνέχεια, την κάλυπταν με ακόμη μία κλειστή μήτρα ώστε να συγκρατούνται τα κομμάτια στη θέση τους. Το αποτέλεσμα θυμίζει κατά πολύ τα γυαλιά τύπου Μillefiori (στα ιταλικά σημαίνει χίλια λουλούδια), που παράγονται ακόμη και σήμερα στη Βενετία και καταφέρνουν να συνδυάζουν διαφορετικά σχέδια και χρώματα, με αποτέλεσμα η τελική εικόνα να μοιάζει με εκείνη των ψηφιδωτών. Τι γύρευε όμως τούτο το πολυτελές αντικείμενο στο πλοίο που εκτιμάται πως είχε ξεκινήσει από τη Δήλο —το νησί ήταν απαλλαγμένο από δασμούς εκείνη την περίοδο— φορτωμένο με πραμάτεια από τη Βόρεια Συρία και την Αλεξάνδρεια για τη μεγάλη αγορά της Ρώμης; «Τα γυάλινα αγγεία δεν αποτελούσαν εξοπλισμό του πλοίου αλλά μέρος του φορτίου του, όπως και τα λοιπά έργα τέχνης που μετέφερε», εξηγεί η υπηρεσιακή διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αλεξάνδρα Χριστοπούλου. Η υαλουργία μπορεί βεβαίως την εποχή που δημιουργήθηκε η συγκεκριμένη φιάλη να βρισκόταν σε άνθηση, αλλά τα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα τα είχε κάνει στα χρόνια των Μυκηναίων (1500-1100 π.Χ.), οι οποίοι αξιοποίησαν το γυαλί ως διακοσμητικό στοιχείο σε κοσμήματα, όπλα και έπιπλα. Ο όρος κυανός στις πινακίδες της Γραμμικής Β των ανακτορικών αρχείων πιθανότατα προσδιορίζει το κυανόχρωμο γυαλί, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί κάποιο εργαστήριο παραγωγής γυαλιού. Λίγο αργότερα, εκτιμάται πως τα πρωτεία τόσο στην παραγωγή όσο και στη διακίνησή του κρατούσαν οι Φοίνικες και πιθανόν οι Ασσύριοι. Στους Κλασικούς και Ελληνιστικούς χρόνους το γυαλί αναφέρεται ως λίθος χυτή και ως ύαλος και η αξία του είναι ανάλογη με εκείνη του χρυσού και του αργύρου. Την πρώτη του εμφάνιση ωστόσο το γυαλί εκτιμάται πως την έκανε πριν από 5.000 χρόνια στη Μεσοποταμία. Ανακαλύφθηκε τυχαία, πιθανόν κατά τη διάρκεια πειραματισμών με υαλώδεις ύλες για την παραγωγή εφυαλωμένης κεραμικής ή φαγεντιανής και πολύ σύντομα εντάχθηκε στα πολυτελή και κατά συνέπεια αγαπημένα αντικείμενα όσων είχαν στα χέρια τους πλούτο και εξουσία. Άλλωστε, και στην Αίγυπτο έχουν εντοπιστεί πρώιμα δείγματα υαλουργίας.

Προτάσεις για τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας και γραμματείας: Η διατροφή στην Οδύσσεια και στο διάστημα

Η διατροφή στην Οδύσσεια και στο διάστημα from Kostas Vakouftsis

Προτάσεις για τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας και γραμματείας: Η διατροφή στην Οδύσσεια και στο διάστημα, Suggestions for teaching the ancient Greek language and literature: The nutrition in the Odyssey and in space

Βίντεο: Tι είναι η βαρύτητα; What is Gravity?

Η διασκεδαστική περιγραφή της δύναμης της βαρύτητας  -  μιας από τις 4 θεμελιώδεις δυνάμεις του σύμπαντος – μέσα σε ένα λεπτό.

Φράντισεκ Kούπκα, πρωτοπόρος της αφαίρεσης. František Kupka: Pionnier de l'abstraction

František Kupka, Le Bibliomane I, 1897, Prague, Collection du Château. Το έργο του είναι ένα από τα πιο ριζοσπαστικά και φιλόδοξα του 20ου αιώνα καθώς θεωρείται ως ένας από τους πρωτεργάτες της αφηρημένης και της ανεικονικής τέχνης στην Ευρώπη του 20ού αιώνα.

Ο Φράντισεκ Κούπκα (František Kupka, 23 Σεπτεμβρίου 1871 – 24 Ιουνίου 1957) ήταν Τσέχος ζωγράφος και γραφίστας, ένας από τους πρωτεργάτες της αφηρημένης και της ανεικονικής τέχνης στην Ευρώπη κατά τον 20ό αιώνα.

Tango, 1909

Ο Κούπκα γεννήθηκε στο Οπότσνο (Opočno) της Βοημίας το 1871 και σπούδασε από το 1889 ως το 1892 στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Πράγας. Επίσης, παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης, όπου επικεντρώθηκε σε θέματα με συμβολικό και αλληγορικό περιεχόμενο, επηρεασμένος με την ενασχόλησή του κατά την περίοδο αυτή με τη θεοσοφία και την ανατολική φιλοσοφία. Την άνοιξη του 1894, ο Κούπκα εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου φοίτησε στην Σχολή Καλών Τεχνών (Ecole des Beaux-Arts), κοντά στον Ζαν-Πιερ Λωράν (Jean-Pierre Laurens). Πέθανε στο Πυτώ (Puteaux) της Γαλλίας στις 24 Ιουνίου 1957, σε ηλικία 86 ετών.

The Gallien girl, 1910

Ο Κούπκα είναι από τους πρώτους εκπροσώπους της αφηρημένης τέχνης και πρωτοπόρος στο κίνημα του Ορφισμού (Orphism). Το 1906 εγκαταστάθηκε στο Πυτώ (Puteaux), ένα προάστιο του Παρισιού και τον ίδιο χρόνο παρουσίασε το έργο του για πρώτη φορά στο Φθινοπωρινό Σαλόν (Salon d'Automne). Στο διάστημα 1908 – 1911 πειραματίστηκε στην τεχνική του «πουαντιγισμού», που είχε εγκαινιάσει ο Γάλλος ζωγράφος Ζωρζ Σερά, οι θεωρίες του οποίου για τις χρωματικές αντιθέσεις επηρέασαν αναμφισβήτητα την περαιτέρω πορεία του Κούπκα. Το έργο του έπαιρνε συνεχώς αφηρημένη μορφή, αντανακλώντας τις θεωρίες του για τη σχέση μεταξύ μουσικής και ζωγραφικής.

Guillaume Apollinaire (1880-1918) in 1914. Photo taken by photo booth machine in Paris on August 1, 1914.

Η τέχνη του αυτή χαρακτηρίστηκε ως Ορφισμός, μια «τέχνη μουσικής λυρικότητας του χρώματος», από τον ποιητή Γκιγιώμ Απολιναίρ (Guillaume Apollinaire) το 1912.

Disks of Newton, Study for Fugue in Two Colors, c.1911

Στη σειρά των πινάκων του με τον τίτλο «Δίσκοι του Νεύτωνα» (1912), όπως και ο Ρομπέρ Ντελωναί (Robert Delaunay) στο παρόμοιο έργο του «Δίσκοι» (1912), συγκεκριμενοποιεί το πιστεύω του, ότι το χρώμα, όπως και η μουσική, έχει τη δυνατότητα να προκαλεί έντονες συγκινήσεις.

Μετά το 1931, ο Κούπκα συνδέθηκε με την ομάδα «Αφαίρεση – Δημιουργία» (Abstraction-Création), μια σχολή αφηρημένης τέχνης, που σχηματίστηκε στο Παρίσι το 1931 και επιχειρούσε τη συγχώνευση ορισμένων τεχνικών της ζωγραφικής και της γλυπτικής.

Φράντισεκ Κούπκα, "Μεγάλο γυμνό" (περ. 1909, Μουσείο Γκουγκενχάιμ, Νέα Υόρκη).

Ανάμεσα στα πιο γνωστά έργα του Φράντισεκ Κούπκα περιλαμβάνονται «Μεγάλο γυμνό» (περ. 1909, Μουσείο Γκουγκενχάιμ, Νέα Υόρκη), «Φούγκα σε κόκκινο και μπλε» (1912, Εθνική Πινακοθήκη, Πράγα) και «Ανάμνηση από ένα καθεδρικό ναό» (1912 -1913, Μουσείο Κάμπα, Πράγα).

Σπάνιο εύρημα στην αρχαία Δημητριάδα - Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ.

Μπρούτζινη υδρία από το αρχαίο νεκροταφείο της Δημητριάδας. Δεύτερο μισό 4ου αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου.

Σπανιότατο εύρημα είναι η μπρούτζινη υδρία που ανακαλύφθηκε στο αρχαίο νεκροταφείο της Δημητριάδας και κατέχει περίοπτη θέση μεταξύ των εκθεμάτων του Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου. Η καλαίσθητη υδρία, που περιείχε τα υπολείμματα καύσης μιας εξαιρετικά μικρόσωμης γυναίκας, 20 περίπου ετών, χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ., στην Κλασική Εποχή προς πρώιμη Ελληνιστική και μαρτυρά πλούτο και οικονομική ευμάρεια. Έκπληξη προκάλεσε στους αρχαιολόγους η θέα του ευρήματος, το οποίο ήταν τοποθετημένο σε τετράγωνη κατασκευή με σχιστολιθικές πλάκες και μια κυλινδρική κάλπη από πωρόλιθο.

Η υδρία ήταν τοποθετημένη στην κυλινδρική κάλπη και περιείχε καμένα οστά και ό,τι είχε, γενικά, σωθεί από την καύση νεαρής γυναίκας, τυλιγμένα σε δύο υφάσματα, ένα μάλλινο κι ένα λινό, τα οποία σώθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση, γεγονός μάλλον σπάνιο για τα αρχαιολογικά δεδομένα. Το αναπάντεχο εύρημα ήρθε στο φως στο Βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας Δημητριάδας και «μας εντυπωσίασε η πολύ καλή κατάσταση διατήρησής του, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ήταν τοποθετημένο στον τάφο με τις αλλεπάλληλες προστατευτικές κατασκευές», υπογραμμίζει η αρχαιολόγος Έλσα Νικολάου, αναπληρώτρια Προϊσταμένη του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών. Η κ. Νικολάου, η οποία διενήργησε την ανασκαφική έρευνα, υπογραμμίζει ότι «είναι ένα εύρημα που σαφώς ξεχωρίζει λόγω πολυτέλειας αλλά και περιεχομένου». Το πώμα με το οποίο ήταν σφραγισμένη η καλαίσθητη υδρία, ήταν κατασκευασμένο από το ίδιο μέταλλο και ήταν επενδεδυμένο εσωτερικά με φύλλο μολύβδου. Το πώμα που κάλυπτε το χείλος του αγγείου βρέθηκε στον ίδιο τάφο, όπως και οι λαβές, ενώ το κομμάτι της υδρίας που ακουμπούσε στο έδαφος είναι το μόνο σημείο που έχει φθαρεί, εν αντιθέσει προς το υπόλοιπο αγγείο, που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση.

Το συγκεκριμένο εύρημα «μας δείχνει την ποιότητα της Δημητριάδας και το υψηλό επίπεδο του πολιτισμού που είχε αναπτυχθεί, ανάγεται, δε, σε μια εποχή κατά την οποία διαπιστώνουμε ότι και στην περιοχή μας ακολουθούν τις ταφικές συνήθειες όλης της Ελλάδας. Παράλληλα όμως, μας δείχνει ότι και οι επαρχίες συναγωνίζονται τα μεγάλα κέντρα και χρησιμοποιούν τον συγκεκριμένο τύπο υδρίας», επισημαίνει η κ. Νικολάου. Η ίδια προσθέτει επίσης ότι «έχουμε μια κοινή γλώσσα και στα ταφικά έθιμα και στις συνήθειες των ανθρώπων και στα κατασκευαστικά θέματα και στα εργαστήρια, τα οποία παράγουν ίδια αντικείμενα, που είναι ισάξια σε ποιότητα με τα μεγάλα γνωστά αρχαία κέντρα της Ελλάδας, την Αθήνα, την Κόρινθο, τη Μακεδονία». Είναι προφανές με βάση τα παραπάνω, ότι ήταν συνήθεια της συγκεκριμένης εποχής να καίγονται οι πολίτες, οι οποίοι είχαν την οικονομική ευμάρεια που τους επέτρεπε να ανταποκριθούν οικονομικά στην καύση, η οποία ήταν μια ακριβή διαδικασία. «Το γεγονός αυτό φαίνεται και από την κατασκευή του τάφου, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο ήταν προστατευμένη η υδρία, η οποία ήταν τοποθετημένη σε μια κάλπη και μια θήκη αντίστοιχα», επισημαίνει η κ. Νικολάου. Ο τάφος περιείχε, επίσης, αλάβαστρο, έναν τύπο αγγείου ο οποίος χρησιμοποιούνταν στις ταφικές τελετουργίες της κλασικής εποχής και κατά την Ελληνιστική εποχή αντικαταστάθηκε από το μυροδοχείο. Η μπρούτζινη υδρία φέρει διακοσμητικό ανάγλυφο, μια νεανική ανδρική μορφή, όρθια, ελαφρά στραμμένη προς τα δεξιά, με το αριστερό πόδι μπροστά από το δεξί. Στο προτεταμένο δεξί χέρι κρατάει θυμιατήριο και στο αριστερό πυξίδα. Η μορφή εικονίζεται γυμνή, ενώ πλούσια πτυχωμένο ιμάτιο ανεμίζει πίσω της και κρέμεται από το αριστερό χέρι. Τα μαλλιά είναι μακριά και δένονται ψηλά στο κεφάλι. Από τους ώμους φύονται μεγάλα φτερά, τα οποία πλαισιώνουν τη μορφή και αποτελούν τα όρια του ανάγλυφου, το οποίο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, αποδίδεται σε μορφή Έρωτα. Η μελέτη των οστεολογικών καταλοίπων έδειξε ότι τα οστά ανήκουν σε γυναίκα 20-25 ετών, εξαιρετικά μικρόσωμη, με υπολογισμένη ακόμα και την συρρίκνωσή τους λόγω της καύσεως. Επίσης διατηρούνται μικρά μόνο θραύσματα οστών, τα οποία προέρχονται από το κρανίο, τα άνω και τα κάτω άκρα.

Η υδρία, πριν την οριστική συντήρησή της προκειμένου να εκτεθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, υπέστη εργαστηριακές αναλύσεις, κυρίως με μη καταστρεπτικές μεθόδους. Σκοπός της εξέτασης αυτής ήταν να προσδιοριστούν η χημική σύσταση του μετάλλου που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της, ο τρόπος κατασκευής της, η συγκολλητική ουσία που χρησιμοποιήθηκε για τη στερέωση των χυτών τμημάτων στο σώμα του αγγείου και ο τύπος του υφάσματος που κάλυψε την τέφρα της νεκρής γυναίκας, δημιουργώντας ευρύ πεδίο επιστημονικής διερεύνησης.