Αμμοθύελλα απειλεί το Opportunity, NASA has unprecedented view of Mars dust storm

Τα λευκά βέλη σημειώνουν τα όρια της θύελλας σε αυτή την εικόνα που καλύπτει σχεδόν όλο τον πλανήτη NASA/JPL-Caltech/MSSS

Η πρώτη ανοιξιάτικη αμμοθύελλα στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη έχει ήδη καλύψει μια τεράστια έκταση ανάμεσα στο ρομπότ Curiosity και τον γερασμένο του συνάδελφο Opportunity, στην άλλη άκρη του πλανήτη. Αν η αμμοθύελλα τυλίξει τελικά όλο τον Άρη όπως έχει συμβεί παλαιότερα, το  Opportunity δεν αποκλείεται να τα βρει σκούρα.

Η θύελλα

Φωτογραφίες του Άρη από το 2001 δείχνουν μια θύελλα σκόνης παρόμοια με την τωρινή. Αριστερά βλέπουμε τον πλανήτη σε κανονικές συνθήκες όπως φαίνεται από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Στην εικόνα δεξιά βλέπουμε την επιφάνεια του Άρη ενώ πλήττεται από τεράστια αμμοθύελλα. These images of Mars released by NASA in 2001 show a dust storm similar to one developing now. At left is the planet in natural color, as captured by the Hubble Space Telescope. The one on the right shows how a global dust storm engulfed Mars with the onset of Martian spring. (NASA )

«Εάν η θύελλα επεκταθεί σε παγκόσμιο επίπεδο, το ρομπότ Opportunity θα επηρεαζόταν περισσότερο» αναφέρει ανακοίνωση του Εργαστηρίου Αεριώθησης (JPL) της NASA στην Καλιφόρνια, το οποίο διαχειρίζεται και τα δύο ρομπότ.

Η σκόνη που επικάθεται στους ηλιακούς συλλέκτες του Opportunity θα μείωνε δραστικά την παροχή ενέργειας στο ρομπότ, ενώ η αιωρούμενη σκόνη θα εμπόδιζε τη συλλογή φωτογραφιών και άλλων δεδομένων.

Η πτώση στην παροχή ενέργειας θα ήταν μια σοβαρή δοκιμασία για το κουρασμένο Opportunity, το οποίο συνεχίζει την περιήγησή του στον Άρη από το 2004, έχοντας ξεπεράσει κατά πολύ την ονομαστική διάρκεια ζωής του, η οποία είχε οριστεί στις 90 μόνο μέρες.

Λιγότερο ανθεκτικό αποδείχθηκε το πανομοιότυπο ρομπότ Spirit, το οποίο έφτασε στον προορισμό του ταυτόχρονα με το Opportunity, κόλλησε όμως στην άμμο το 2009 και σίγησε για πάντα λίγους μήνες αργότερα.

Η αμμοθύελλα έγινε αντιληπτή στις 10 Νοεμβρίου από τον Αναγνωριστικό Δορυφόρο του Άρη (MRO) και παρακολουθείται τώρα από τη NASA σε καθημερινή βάση. Αμμοθύελλες που είχαν εκδηλωθεί παλαιότερα στην ίδια περιοχή επεκτάθηκαν αργότερα σχεδόν σε ολόκληρη την επιφάνεια του Άρη, την οποία έκρυψαν εντελώς για αρκετούς μήνες.

Πάντως η νέα θύελλα δεν έχει πλησιάσει το Opportunity σε απόσταση μικρότερη από 1.348 χιλιόμετρα, αν και η ορατότητα στο σημείο όπου βρίσκεται το ρομπότ παρουσίασε μια μικρή μείωση.

Το Curiosity

NASA's Curiosity rover on Oct 31. The mosaic shows the rover at "Rocknest," the spot in Gale Crater where the mission's first scoop sampling took place. Four scoop scars can be seen in the regolith in front of the rover. (NASA/JPL-Caltech/Malin Space Science Systems / EPA / November 2, 2012)

Σε αντίθεση με το Opportunity, το οποίο δεν διαθέτει δικό του μετεωρολογικό σταθμό, το πολύ μεγαλύτερο Curiosity είναι εξοπλισμένο με το όργανο REMS, ισπανικής κατασκευής, το οποίο παρακολουθεί διαρκώς τις περιβαλλοντικές συνθήκες,

Οι μετρήσεις του REMS δείχνουν τώρα πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης και άνοδο της νυχτερινής θερμοκρασίας κατά τις νυχτερινές ώρες.

Twisters On Mars

Οι αμμοθύελλες στον Άρη προκαλούν συχνά άνοδο της θερμοκρασίας επειδή η αιωρούμενη σκόνη απορροφά περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία. Μετρήσεις του δορυφόρου MRO έδειχναν ότι η άνοδος της θερμοκρασίας στην περιοχή της νέας θύελλας έφτασε τους 25 βαθμούς Κελσίου -ένα εντυπωσιακό νούμερο, δεδομένου ότι η μέση επιφανειακή θερμοκρασία στον πλανήτη είναι -65 βαθμοί και η μέγιστη +35 βαθμοί.

Οι μηχανικοί της αποστολής Curiosity έχουν πάντως λάβει υπόψη τους τις αμμοθύελλες, οι οποίες συνήθως ξεσπούν με τον ερχομό της άνοιξης στο βόρειο ημισφαίριο, κάτι που συνέβη πριν από λίγες εβδομάδες. Σε αντίθεση με το Opportunity, το οποίο κινείται με ηλιακή ενέργεια, το Curiosity βασίζεται σε μια θερμοηλεκτρική γεννήτρια πλουτωνίου που μπορεί να λειτουργεί αδιάλειπτα για δεκαετίες. Η μόνη επίπτωση από την αμμοθύελλα θα ήταν πιθανότατα η μειωμένη ορατότητα που θα εμπόδιζε τη λήψη φωτογραφιών.

Προτάσεις για τη διδασκαλία της Ιστορίας Γ’ Λυκείου: Η Βιομηχανική Επανάσταση, Suggestions for teaching History: The Industrial Revolution

Lucien Hector Jonas, L'Usine d'Escaut et Meuse, Huile sur Toile, 65x81 cm, Paris, Collection Particulière

Η Βιομηχανική Επανάσταση from Kostas Vakouftsis

Παρουσίαση με διαφάνειες για τη διδασκαλία της έκτης ενότητας του σχολικού βιβλίου.

Πώς εδραιώνονται οι αναμνήσεις; The role of consolidation in memory

Salvador Dali, Désagrégation de la persistance de la mémoire, Disintegration of the persistence of the memory, 1954, St Petersburg, Salvador Dali Museum

Η λειτουργία της μνήμης είναι μία από τις πιο πολύπλοκες λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου και αποτελεί όχι μόνο τη βάση της καθημερινής δραστηριότητάς μας, αλλά και το  βασικό στοιχείο δημιουργίας της προσωπικότητάς μας. Είμαστε αυτό που θυμόμαστε. Τι φαγητό φάγαμε χθες το βράδυ; Με πόσα σίγμα γράφεται η θάλασσα; Σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο που επικρατεί σήμερα, η κατηγορία της μνήμης που σχετίζεται με προσωπικές εμπειρίες (τι φαγητό φάγαμε) ονομάζεται επεισοδιακή μνήμη (episodic memory) και η κατηγορία της μνήμης που σχετίζεται με λέξεις και ονόματα ονομάζεται εννοιολογική μνήμη (semantic memory). Ο γνωστός έλληνας «εξερευνητής της σκέψης» Νίκος Λογοθέτης, διευθυντής του Τμήματος Φυσιολογίας των Γνωστικών Διαδικασιών στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Βιολογική Κυβερνητική, κατέγραψε για πρώτη φορά τη διαδικασία της διαλογής και της οριστικής αποθήκευσης στη μνήμη των γεγονότων.

Ιππόκαμπος: «αίθουσα αναμονής» για αναμνήσεις

Η πρωτοποριακή ερευνητική δουλειά του καθηγητή Λογοθέτη επικεντρώθηκε στη μελέτη ενός φαινομένου που ονομάζεται ριπιδισμοί ή υψίσυχνες ταλαντώσεις (ripples) του ιππόκαμπου. Ο ιππόκαμπος είναι μια περιοχή στο κέντρο του εγκεφάλου και οι ριπιδισμοί του είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σε ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα. Συνίσταται σε μικρής διάρκειας και επαναλαμβανόμενες ηλεκτρικές ταλαντώσεις με συχνότητα της τάξεως των 100 Hz. Η σχέση του ιππόκαμπου με τη μνήμη είχε τεκμηριωθεί από πολλές έμμεσες παρατηρήσεις, μία από τις οποίες είναι το γεγονός ότι άτομα με βλάβες στον ιππόκαμπο δεν έχουν την ικανότητα να θυμούνται περιστατικά μετά τη βλάβη, ενώ θυμούνται πολύ καλά γεγονότα πριν από τη βλάβη. Επομένως η κρατούσα σήμερα θεωρία είναι ότι ο ιππόκαμπος παίζει στον εγκέφαλο τον ρόλο του «διαλογέα» των γεγονότων, τα οποία στη συνέχεια αποθηκεύονται στη «μόνιμη» μνήμη.

Αποκαλυπτήρια με λειτουργική μαγνητική τομογραφία

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου λειτουργεί ως «αίθουσα αναμονής» των αναμνήσεων και, την ώρα του ύπνου, στέλνει τις σημαντικότερες απ’ αυτές στον φλοιό για μονιμότερη αποθήκευση

Ο Νίκος Λογοθέτης, με πρωτοποριακά και εξαιρετικά λεπτά πειράματα, μπόρεσε να παρατηρήσει τον εγκέφαλο τη στιγμή ακριβώς που συμβαίνει αυτή η αποθήκευση. Η παρατήρηση έγινε δυνατή αφενός με τη βοήθεια ηλεκτροδίων εμφυτευμένων στον εγκέφαλο πιθήκων και αφετέρου με τη χρήση απεικονίσεων λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (λΜΤ), η οποία δίνει μια κινούμενη εικόνα του εγκεφάλου εν ώρα λειτουργίας. Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα του Νίκου Λογοθέτη και της ομάδας του δημοσιεύθηκαν στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Nature», το οποίο θεωρείται ένα από τα δύο εγκυρότερα επιστημονικά περιοδικά στις θετικές επιστήμες. Με την ευκαιρία αυτή έθεσα στον καθηγητή Λογοθέτη μερικά ερωτήματα, τα οποία παραθέτω στη συνέχεια μαζί με τις απαντήσεις του.

Ποια ήταν η κρατούσα αντίληψη για τους ριπιδισμούς του ιππόκαμπου ως σήμερα;

«Τα σήματα του ιππόκαμπου που ονομάζονται ριπιδισμοί έχουν παρατηρηθεί τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους. Οι παρατηρήσεις είχαν γίνει είτε με ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα (που όμως έχουν χαμηλή διακριτική ικανότητα) είτε μέσω  ηλεκτροδίων που ήταν εμφυτευμένα στον εγκέφαλο ασθενών για τον εντοπισμό κέντρων που σχετίζονται με κρίσεις επιληψίας. Πολλές μελέτες σε ποντίκια είχαν δείξει ότι ο αριθμός των ριπιδισμών όταν κοιμόμαστε βαθιά (Slow Wave Sleep, SWS) εξαρτάται από το τι έχουμε μάθει προτού πάμε για ύπνο. Πειράματα σε ζώα είχαν δείξει ακόμη ότι αν κανείς καταστείλει τους ριπιδισμούς με ηλεκτρική διέγερση των ιστών του ιππόκαμπου, παρεμποδίζεται η μαθησιακή διαδικασία. Άλλοι ερευνητές είχαν πετύχει ταυτόχρονες καταγραφές από τον ιππόκαμπο και μερικές άλλες περιοχές του εγκεφαλικού φλοιού και είχαν δείξει ότι οι ριπιδισμοί συνδέονται με παροδική δραστηριότητα στον φλοιό. Επί τη βάσει τέτοιου είδους παρατηρήσεων είχε διατυπωθεί η θεωρία ότι οι ριπιδισμοί είναι δυνατόν να αποτελούν το σήμα του ιππόκαμπου που εμπεδώνει τη μνήμη. Κανένας ως σήμερα δεν είχε δει τι ακριβώς συμβαίνει στον υπόλοιπο εγκέφαλο, ενόσω ο ιππόκαμπος δημιουργεί τα σήματα των ριπιδισμών».

Ποιο είναι ακριβώς το πλεονέκτημα της ταυτόχρονης καταγραφής διαφορών δυναμικού με ηλεκτρόδια και λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας;

«Το πλεονέκτημα είναι ακριβώς ότι μπορέσαμε να δούμε αυτό που ανέφερα αμέσως πριν: τι συμβαίνει στον υπόλοιπο εγκέφαλο όταν εμφανίζονται οι ριπιδισμοί. Οι ερευνητές είτε κατέγραφαν ριπιδισμούς από ένα, δύο ή, το πολύ, τρεις περιοχές του εγκεφάλου είτε προσπαθούσαν να συνδέσουν εγκεφαλικές καταστάσεις, τις οποίες παρατηρούσαν με λειτουργική μαγνητική τομογραφία, με σήματα στα εγκεφαλογραφήματα τα οποία φαίνονταν να σχετίζονται με τη μνήμη. Η μέθοδος που αναπτύξαμε εμείς επιτρέπει τη μέτρηση ηλεκτρικών σημάτων από διάφορες περιοχές του ιππόκαμπου, ενόσω ταυτόχρονα παρατηρούμε καταστάσεις ενεργοποίησης ολόκληρου του εγκεφάλου μέσω λΜΤ υψηλής ανάλυσης».

Ποιο ήταν το βασικό αποτέλεσμα των ερευνών σας;

«Το βασικό αποτέλεσμα ήταν ότι οι ριπιδισμοί παρατηρούνται κατά τη διάρκεια ορισμένων εγκεφαλικών "καταστάσεων" που δημιουργούνται από εκτεταμένα αυτοοργανούμενα δίκτυα, τα οποία περιλαμβάνουν διάφορες περιοχές του εγκεφάλου σχετικές με την επεξεργασία των αισθήσεων και το άρρηκτο ζεύγος μάθηση-μνήμη. Κατά τη διάρκεια αυτής της κατάστασης ο ιππόκαμπος "εκπαιδεύει" τον φλοιό, στέλνοντας σε αυτόν σήματα υψηλής πολυπλοκότητας, με βάση τα οποία ο φλοιός αναπτύσσει συνάψεις μεταξύ των κυττάρων του (τα οποία ονομάζονται νευρώνες), οι οποίες αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο ο φλοιός υλοποιεί αυτό που ονομάζουμε "μνήμη". Ο φλοιός είναι λίγο "αργός" και χρειάζεται αρκετές επαναλήψεις για να καταγράψει οριστικά ένα γεγονός (εξ ου και το ρητό "επανάληψη μήτηρ μαθήσεως"). Αυτό είναι καλό για εμάς, επειδή αλλιώς θα καταγράφονταν μόνιμα δισεκατομμύρια άχρηστα γεγονότα και η μνήμη μας θα πλημμύριζε σε πολύ μικρή ηλικία. Όταν μαθαίνουμε κάτι, η πληροφορία αποθηκεύεται προσωρινά στον ιππόκαμπο. Την πρώτη φορά που πέφτουμε σε βαθύ ύπνο μετά την προσωρινή αποθήκευση, ο ιππόκαμπος αναπαράγει τη μορφή της δραστηριότητας των νευρώνων που υπήρχε κατά τη διάρκεια της αρχικής επεξεργασίας της πληροφορίας. Αν αυτό συμβεί αρκετές φορές, τότε ο φλοιός αρχίζει να μεταβάλλει την ισχύ των συνάψεων σε διάφορες συνδέσεις και τελικά η πληροφορία καταγράφεται μόνιμα στον φλοιό. Έτσι ο ιππόκαμπος προσπαθεί να εκπαιδεύσει τον φλοιό. Αλλά αυτή η εκπαίδευση δεν θα ήταν επιτυχής αν την ίδια στιγμή εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με τις αισθήσεις έστελναν και αυτές σήματα. Αυτό λοιπόν που διαπιστώθηκε για πρώτη φορά είναι ότι ο "διάλογος" ιππόκαμπου - φλοιού λαμβάνει χώρα σε χρονικές περιόδους όπου όλος ο μηχανισμός επεξεργασίας αισθημάτων και προσωρινής μνήμης είναι προσωρινά ανενεργός».

Ποιες ήταν οι δυσκολίες που έπρεπε να υπερνικήσετε κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνάς σας;

«Πέρα από τις αμέτρητες βελτιώσεις στη λΜΤ και στην τοποθέτηση των εμφυτευμένων ηλεκτροδίων, υπήρχε ένα σημείο εξαιρετικά λεπτό. Να καταγράψουμε ασθενή σήματα 50-100 εκατομμυριοστών του volt, όταν στην ακίδα του εμφυτεύματος εμφανίζονται τάσεις της τάξεως των 50 volt λόγω της ηλεκτρομαγνητικής επαγωγής που προκαλεί το μεταβαλλόμενο μαγνητικό πεδίο της λΜΤ! Για τον σκοπό αυτόν αναπτύξαμε ένα ολόκληρο πρωτότυπο σύστημα αντιστάθμισης, που παίρνει υπόψη του ακόμη και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ηλεκτροδίων κατά τη διάρκεια των ισχυρών μεταβολών του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου».

Αξίζει να σημειωθεί ότι, πέρα από τη δημοσίευση στο «Nature», η παραπάνω εργασία παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια προσκεκλημένης ομιλίας του Νίκου Λογοθέτη στο πρόσφατο παγκόσμιο συνέδριο Νευροεπιστημών της Νέας Ορλεάνης.

Χάρης Βάρβογλης, καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ

Ανακαλύφθηκε στη δυτική Κρήτη σφραγίδα με μινωικά ιερογλυφικά, Earliest Sample of Minoan Hieroglyphics Found in Western Crete

Σφραγίδα από βαθυκόκκινο ίασπη, που φέρει σε όλες τις πλευρές της εγχάρακτα σημεία της μινωικής ιερογλυφικής γραφής. Ιερό κορυφής στον Βρύσινα. A Minoan seal stone discovered during the most recent excavations at Vrysinas, near Rethymnon, Crete.  At one time, Vrysinas was an important Minoan peak sanctuary; the seal dates from the First Palace period (1900-1700 B.C.)  It is red jasper, and is carved on all four sides with Minoan hieroglyphics which are not Linear A.  In fact, the seal stone appears to be the earliest example of Minoan Hieroglyphic script yet discovered.

Μια εξαιρετική λίθινη τεράπλευρη σφραγίδα από βαθυκόκκινο ίασπη, η οποία φέρει εγχάρακτα σημεία της μινωικής ιερογλυφικής γραφής και στις τέσσερις επιφάνειές της, έφερε στο φως μεταξύ άλλων, η ανασκαφή στο μινωικό ιερό κορυφής του όρους Βρύσινα, νότια της πόλης του Ρεθύμνου. Η σφραγίδα αυτή αποτελεί τη μοναδική μέχρι τώρα παρουσία της αρχαιότερης γραφής των μινωιτών στη Δυτική Κρήτη.

Ο Βρύσινας θεωρείται το σημαντικότερο μινωικό ιερό κορυφής για τη Δυτική Κρήτη και με βάση την προκαταρκτική μελέτη και τα νέα ευρήματα, οι αρχαιολόγοι συμπεραίνουν ότι η διάρκεια λειτουργίας του ιερού εκτείνεται σε όλη την παλαιοανακτορική περίοδο (περ. 1900-1700 π.Χ.), και συνεχίζεται τουλάχιστον μέχρι την αρχή των νεοανακτορικών χρόνων.

Ταυράκι που απόθεσε κάποιος Μινωίτης στο Ιερό Κορυφής του όρους Βρύσινας Ρεθύμνου

Εκτός από το πλήθος των πήλινων ειδωλίων της συστηματικής ανασκαφής (από το 2004) που αγγίζει πλέον τον αριθμό των οκτακοσίων και το σημαντικό αριθμό των αγγείων, η φετινή ανασκαφή που διενεργήθηκε από τις 4 έως τις 15 Ιουλίου (από την ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων υπό την ευθύνη της αρχαιολόγου Ελένης Παπαδοπούλου, και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με την ευθύνη της καθηγήτριας Ίριδας Τζαχίλη, μαζί με ομάδα ερευνητών και φοιτητών), αποκάλυψε πλήθος από ανθρωπόμορφα ειδώλια, γυναικεία και ανδρικά, ομοιώματα μελών του ανθρώπινου σώματος, αρκετά ζωόμορφα -ορισμένα από τα οποία μικρογραφικά-, καθώς και σημαντική ποσότητα κεραμικής.

Παράλληλα, ήρθαν στο φως τμήματα πήλινων πλακιδίων με επίθετα ειδώλια πτηνών και διπλών κεράτων, ενώ αφθονούν τα πήλινα σφαιρίδια.

Από το ίδιο άνδηρο προήλθαν το 2010, μετάλλινοι λατρευτές, χάλκινοι μικρογραφικοί πελέκεις, χάλκινα ομοιώματα εγχειριδίων, καθώς και λίθινα σκεύη, μεταξύ των οποίων αναγνωρίζονται ένα πιθανότατα αιγυπτιακό, δύο τράπεζες προσφορών από στεατίτη και δύο μικρές λοπάδες.

Παρότι φέτος στη θέση «Άγιο Πνεύμα», σε υψόμετρο 858 μ., όπου βρίσκεται ο ναός, δεν αποσαφηνίστηκε η ύπαρξη μινωικών κτισμάτων, τα οποία θα αποτελούσαν τον πυρήνα των τελετουργικών δραστηριοτήτων, ωστόσο προέκυψαν στοιχεία για τη λατρεία. Εντοπίσθηκε θύλακας με μεσομινωικό κεραμικό υλικό και βράχος αποστρογγυλεμένος, με σαφή σημάδια της ανθρώπινης παρέμβασης κατά το μεγαλύτερο μέρος του. Οι διαπιστώσεις αυτές υποδεικνύουν ότι πιθανόν το κέντρο του μινωικού ιερού να βρισκόταν στο ανώτερο πλάτωμα του όρους, κάτω και γύρω από τη σημερινή εκκλησία.

Τα ευρήματα από τις ανασκαφές του 2010 και του 2011 διευρύνουν τις γνώσεις μας για τη νεοανακτορική περίοδο του μινωικού ιερού, τονίζουν οι αρχαιολόγοι, ενώ επισημαίνουν ότι το ιερό στον Βρύσινα παρουσιάζει σαφείς αναλογίες ως προς το τελετουργικό πλαίσιο, τη μορφή της λατρείας, αλλά και τον τρόπο άσκησής της με τα ιερά κορυφής -Γιούχτα, Κόφινα, Πετσοφά και Τραόσταλο- της Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης.

Ένας Γάλλος, λάτρης του θεσσαλικού πολιτισμού

Το αρχαίο θέατρο της Λάρισας

Ψάχνει να ζωντανέψει την ιστορία στα φθαρμένα αρχαία μάρμαρα. Διαβάζει ό,τι χάραξαν οι πρόγονοί μας σε αυτά και πολεμώντας με τον χρόνο προσπαθεί να αποκαλύψει τις άγνωστες πτυχές της, που κρύβονται σε κάθε λέξη, σε κάθε φράση των μαρμάρινων επιγραφών, που σώζονται μέχρι σήμερα.

Μέσα από την έρευνά του αναδύονται σημαντικά γεγονότα και αποκαλύψεις, που μέχρι σήμερα η ελληνική ιστορία δεν έχει καταγράψει:

Επιτύμβια ναϊσκόσχημη στήλη από λευκό μάρμαρο. Βρέθηκε το 1978 στην Ερέτρια Φαρσάλων. Φέρει επίστεψη με διπλό κυμάτιο, ενώ δύο τετράγωνοι πεσσοί ορίζουν αντίστοιχα το δεξί και το αριστερό άκρο της πρόσθιας πλευράς, η οποία κοσμείται με ανάγλυφη παράσταση. Στο αριστερό μέρος της παράστασης απεικονίζεται έφιππος άνδρας με χιτώνα και χλαμύδα να οδηγεί το άλογό του προς δεξιά, όπου επάνω σε μια ψηλή βάση στέκονται μια γυναικεία και δυο ανδρικές μορφές. Μπροστά από τη βάση, επίσης, στέκεται μια μορφή, ίσως δούλος. Η επιγραφή, χαραγμένη κάτω από την παράσταση, έχει ως εξής: ΠΟΛΥΞΕΝΟΣ ΜΝΑΣΩΝΟΣ ΗΡΩΣ ΧΑΙΡΕ. 2ος αιώνας, Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας

- «Η Λάρισα ήταν η πόλη, όπου φυλασσόταν το Γενικό Αρχείο του βασιλείου του Φιλίππου του 5ου, το οποίο με εντολή του καταστράφηκε, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια των Ρωμαίων…».

- «Ο Πέρσης βασιλιάς, Ξέρξης, πέρασε από τους Γόννους, γιατί ήταν κλειστά τα Τέμπη, ώστε να κατευθυνθεί νότια. Προκάλεσε στην περιοχή μεγάλη οικολογική καταστροφή, κόβοντας δέντρα που εμπόδιζαν την άνετη διέλευση του στρατού του…».

Ενεπίγραφη στήλη από γκριζόλευκο μάρμαρο, σπασμένη στο πάνω μέρος της, στην κάτω αριστερή γωνιά της καθώς και στη δεξιά πλευρά της. Λείπουν μερικά γράμματα από όλους σχεδόν τους στίχους της επιγραφής. Το έμβολο στο κατώτερο τμήμα του κορμού της στήλης, που έμπαινε στον ορθογώνιο τόρμο της βάσης της, είναι δουλεμένο με βελόνι. Σωζ. ύψος 0,98, πλάτος 0,48-0,50, πάχος 0,14 μ. Βρέθηκε κατά την κατεδάφιση του τούρκικου τζαμιού Μπουρμαλί (Τεσλί Τζαμί) στη συμβολή των οδών Κούμα και Κατσώνη. Η επιγραφή σώζει 43 στίχους. Ανήκει στην κατηγορία των επιγραφών στις οποίες καταγράφονται τα ιερά μιας πόλης. Παρατίθενται 4 στίχοι: ...ΕΙΡΟΥΙ ΙΟΝΙΟΥ ΤΟΥ ΕΠΑΦΑΙ Τ[ΟΥ ΚΑ]ΛΕΙΜΕΝΟΥ ΠΛΑΤΙΟΝ ΤΟΙ ΙΠΠΑΡΧΙΟΙ ΠΕΡΡΟΙΚΟΔ[ΟΜΕΙΜΕ]ΝΟΝ ΚΑΙ ΕΞ ΑΣΤΕΡΑΣ ΧΕΡΡΟΣ ΕΔΗΕΜΜΕΝ ΚΙΟΝΑ[Σ...] ΤΟΥ ΠΟΤ ΟΛΥΜΠΟΙ ΚΑΙ ΕΝΝΟΔΙΑΣ ΜΥΚΑΙΚΑΣ [...]. Αρχές 2ου αιώνα π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας

- «Η θεσσαλική διάλεκτος, είναι η συνέχεια της μυκηναϊκής γλώσσας, ενώ έχει πολλά κοινά στοιχεία με την Ομηρική γλώσσα, τόσο στο λεξιλόγιό της όσο και στη φωνητική της…».

Είναι Γάλλος, αλλά εδώ και 50 χρόνια, έχει αφοσιωθεί στην έρευνα της ελληνικής ιστορίας και ειδικότερα σε αυτή της Θεσσαλίας. Ο κ. Μπρούνο Ελλύ, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο Έλληνας από πολλούς στη χώρας μας, αφού άλλωστε και ο ίδιος δηλώνει μισός Γάλλος και μισός Θεσσαλός, όταν άλλωστε η μισή ζωή του είναι στη θεσσαλική γη.

Bruno Ellie

«Δέσμιος» ενός πάθους που τον κατευθύνει και δεν είναι άλλο απ’ το να αποκαλύψει ιστορικές πτυχές της αρχαίας Θεσσαλίας, ερευνώντας και διαβάζοντας τις επιγραφές της αρχαιότητας, ο γνωστός επιγραφολόγος παραμένει ακόμη και μετά τη συνταξιοδότησή του μάχιμος στο έργο που τάχθηκε. Είναι μια αστείρευτη πηγή γνώσης, που την αντλεί μέσα από την έρευνα ενώ η δουλειά του συμπληρώνει τις σελίδες της δικής μας ιστορίας. Είναι μεταξύ των πέντε ανθρώπων παγκοσμίως, που ειδικεύθηκε στη θεσσαλική διάλεκτο και έχει αναδειχθεί σε έναν από τους καλύτερους επιγραφολόγους.

Αυτή την περίοδο θα τον βρούμε στα ειδώλια του Αρχαίου Θεάτρου Λάρισας, να ερευνά ώρες, για να συλλέξει και να καταγράψει στοιχεία που θα δώσουν «οι σκαλισμένες με γράμματα πέτρες» για τη ζωή των αρχαίων Λαρισαίων, για τη χρήση του θεάτρου, για τη λειτουργία του, για τις επιφανείς οικογένειες, για τους ηγέτες που πέρασαν, για…πολλά άλλα που θα αποκαλυφθούν τελικά χάρη σε αυτή τη δουλειά του.

Αναμφίβολα είναι τιμή για τη Λάρισα που αυτή τη στιγμή εργάζεται στο αρχαίο θέατρο, αν και ο ίδιος αφοπλιστικά απλά δηλώνει γι’ αυτό: «Κάνω τη δουλειά μου. Είμαι ερευνητής…».

Με μια ομάδα αρχαιολόγων και ιστορικών Γάλλων και όχι μόνο, τα τελευταία χρόνια επισκέπτεται το Αρχαίο Θέατρο Λάρισας, όπου εργάζονται στη μελέτη των επιγραφών. Την ομάδα και τη δουλειά τους χρηματοδοτεί το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Γαλλίας, στο οποίο επί χρόνια ο κ. Ελλύ διετέλεσε διευθυντής στο παράρτημά του, στη Λυών. Η εν λόγω ομάδα για την έρευνα στη θεσσαλική ιστορία είναι δημιούργημά του, με σκοπό να συνεχιστεί ένα έργο χρόνων και από νεότερους, χρηματοδοτούμενο από τη Γαλλία και όπως δήλωσε ο ίδιος: «Η δουλειά αυτή είναι ουσιαστικά μια δωρεά στην Ελλάδα».

Όπως μας πληροφορεί, στη Γαλλία έχει δημιουργηθεί το Γενικό Αρχείο Θεσσαλικών Επιγραφών, που σήμερα αριθμεί πάνω από 5.500 σελίδες στοιχείων περιγραφής επιγραφών και 2.500 φωτογραφίες. Η συγκέντρωση των δεδομένων, των επιγραφών, γίνεται βέβαια στην Ελλάδα ενώ η ερμηνεία και η μελέτη τους στη Γαλλία.

Το πάνω μέρος μιας μικρής αναθηματικής στήλης από τη Λάρισα. Η αετωματική επίστεψη έχει αποκρουστεί στο μεγαλύτερο μέρος της. Κάτω από την επίστεψη η επιγραφή ΟΝΕΘΕΙΚΕ. Το όνομα του αναθέτη και της θεότητας πιθανότατα θα ήταν χαραγμένα στο επιστύλιο του αετώματος. Μέσα σε βεβαθυσμένο πεδίο παριστάνεται η Εν(ν)οδία με το πάνω μέρος του σώματος σε στάση 3/4 και με το κεφάλι της σε κατατομή προς τα αριστερά, όπως και στο ανάγλυφο της Κραννώνας. Με το δεξί της χέρι κρατά όρθια μακριά δάδα. Η θεά σώζεται από το στήθος και πάνω ,ενώ το πρόσωπό της είναι αποκρουσμένο από χτύπημα. Σε δεύτερο επίπεδο και πίσω από τη θεά παριστάνεται άλογο με κατεύθυνση προς τα αριστερά. Το άλλο ιερό ζώο της θεάς, το σκυλί, ίσως εικονιζόταν στο κάτω αριστερό μέρος του ανάγλυφου, μπροστά από το άλογο, όπως παρατηρείται στα ανάγλυφα της Κραννώνας και της Πτολεμαΐδας. Η στήλη, από το σχήμα τον γραμμάτων Ε, Ο, Θ, Ν και Κ χρονολογείται λίγο πριν τα μέσα του 4ου αιώνα π. Χ. Βρέθηκε σε μπάζα στο συνοικισμό της Νέας Σμύρνης (θέση Μεζούρλο, πίσω από το Νέο Μουσείο Λάρισας). Το ανάγλυφο προέρχεται από την πόλη ή τα νεκροταφεία της Λάρισας. Σωζ. ύψος 0,31, πλάτος 0,25, πάχος 0,17 μ. Ύψος γραμμάτων 0,015-0,02 μ. Μέσα 4ου αιώνα π.Χ.

Λάρισα, Άτραγας, Γόννοι, Τριπολίτιδα, Γόμφοι, περιοχή του Ενιπέα, Φάρσαλα, μέχρι και Καρυά Ελασσόνας, από άκρη σε άκρη, έχουν συλλεχθεί στοιχεία επιγραφών της ιστορίας μας.

Φυλλάριο σε σχήμα κισσόφυλλου με χαραγμένο κείμενο από την Ορφική γραμματεία: ΝΥΝ ΕΘΑΝΕC ΚΑΙ ΝΥΝ ΕΓΕΝΟΥ ΤΡΙCΟΛΒΙΕ ΑΜΑΤΙ ΤΩΙΔΕ. ΕΙΠΕΙΝ ΦΕΡ C ΕΦΟΝΑΙ C OTI B[AΚ]XIOC AYTOC EΛΥCE TA[I]YΡΟC EIC ΓΑΛ[Α] ΕΘΟΡΕC. ΑΙΨΑ ΕΙC Γ[Α]ΛΑ ΕΘΟΡΕC [K]ΡΙΟC EIC ΓΑΛΑ ΕΠΕC[EC]. OINON EXEIC EYΔ[A]IMONATIΜΝ ΚΑΠ[Ι]ΜΕΝΕΙ C ΥΠΟ ΓΗΝ ΤΕΛΕΑ ΑC[C]Α ΠΕΡ ΟΛΒΙΟΙ ΑΛΛΟΙ. Βρέθηκε στον τύμβο Πετροπόρου. 4ος αιώνας π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας

Αναμφίβολα είναι απ’ τους καταλληλότερους ερευνητές να μας πληροφορήσει για τη ζωή του παρελθόντος και αυτή του παρόντος, μιας περιοχής που την έχει γνωρίσει και στις δύο φάσεις της. Συμπερασματικά, υποστηρίζει πως ο τρόπος ζωής αρχαίων και σημερινών κατοίκων της είναι ίδιος, απ’ την άποψη των δραστηριοτήτων τους και τονίζει: «Ασχολούνται με τη γεωργία και το εμπόριο… ένα χαρακτηριστικό που δεν αλλοιώνεται αφού το περιβάλλον ευνοεί για την ανάπτυξή τους όλες τις εποχές…». Με τη Λάρισα δε, δηλώνει γοητευμένος, τονίζοντας ότι η πόλη κατέχει μια παγκόσμια μοναδικότητα: «Σε ένα και μόνο σημείο της συγκεντρώνεται όλο το ιστορικό παρελθόν της, μνημεία όλων των εποχών της ιστορίας της. Αυτό είναι ο λόφος του Φρουρίου, όπου συναντάς, βυζαντινά μνημεία, αρχαιότητες ελληνιστικής εποχής και ρωμαϊκής… Είναι ο τόπος της ζωντανής ιστορικής συνέχειας, που δεν υπάρχει σε καμιά άλλη πόλη της Ελλάδας».

Επιτύμβια στήλη από τα Φάλαννα. Γκριζόλευκο μάρμαρο με λευκούς κόκκους και σκουρόχρωμες φλέβες. Διαστάσεις: 1,03 Χ 0,47-0,50.5 Χ 0,12 μ. Βρέθηκε στον Αμπελώνα το φθινόπωρο του 1959 από τον V. Milojcic και μεταφέρθηκε στο Μουσείο Λάρισας. Η βάση της στήλης στην κάτω δεξιά γωνία είναι αποκεκρουμένη, όπως επίσης και η απόληξη της επίστεψής της. Παρουσιάζονται ελαφρύτερες αποκρούσεις κατά τόπους στην ανάγλυφη παράσταση. Εμφανείς είναι οι τριβές στο πάνω επίπεδο της στήλης. Η στήλη έφερε ανθεμωτή επίστεψη. Απεικονίζονται δύο νεαρά κορίτσια, τα οποία στέκονται αντωπά σε κατατομή. Φορούν μακρούς χιτώνες με απόπτυγμα και πέπλο που καλύπτει και το κεφάλι τους. Και οι δύο κρατούν με το αριστερό χέρι το πέπλο τους. Τα μαλλιά στο μέτωπο και στον κορμό είναι χτενισμένα με το συνηθισμένο τρόπο. Η αριστερή μορφή κρατά στο δεξί της χέρι ένα μήλο ,το οποίο πιάνει η δεξιά μορφή από τον μίσχο ή από το κοτσάνι του φρούτου. Επιγραφή δεν υπάρχει. Ο αρχαϊστικός τρόπος απόδοσης του πέπλου έρχεται σε αντίθεση με τις ζωντανές πτυχές του χιτώνα. Έργο επαρχιώτικου εργαστηρίου πριν το 450 π. Χ.

Εκφράζει τον θαυμασμό του και την αγάπη του για τον θεσσαλικό πολιτισμό, ενώ δηλώνει ότι αυτό που τον ενθουσίασε περισσότερο στην ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια είναι η αποκάλυψη του Α’ Αρχαίου Θεάτρου και βέβαια οι επιγραφές που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής, οι οποίες υποστηρίζει ότι του έδωσαν ισχυρό κίνητρο να συνεχίσει με περισσότερο πάθος.

Σε στενή συνεργασία με τον αρχαιολόγο και πρόεδρο της Επιστημονικής Επιτροπής Αποκάλυψης του Αρχαίου Θεάτρου κ. Αθανάσιο Τζιαφάλια, ο κ. Ελλύ δίνει καθημερινή «μάχη» με τον χρόνο, απομακρύνοντας τη σκόνη από τα σκοτεινά σημεία του μνημείου, στις επιγραφές του. Είναι βέβαια ο Γάλλος συνεργάτης του κ. Τζιαφάλια, στο θέατρο, αλλά ο πλέον πολύτιμος για την αποκάλυψη των στοιχείων του, αφού άλλωστε αποτελεί τον «μεταφραστή» τους.

Πώς οι σκύλοι μαθαίνουν τις λέξεις, How dogs learn to recognise the meaning of words: Man's best friend links language to size and texture, study shows

Henri De Toulouse-Lautrec, Dun, a Gordon Setter Belonging to Comte Alphonse de Toulouse-Lautrec, 1881.

Αν πείτε στον σκύλο σας «πού είναι το μπαλάκι σου;» αυτός αμέσως θα τρέξει να το βρει. Πώς καταλαβαίνει τις ανθρώπινες λέξεις; Η επιστήμη δεν είχε ασχοληθεί ποτέ με αυτό το ερώτημα. Τώρα μια ομάδα ερευνητών εξέτασε το ζήτημα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο καλύτερός μας φίλος έχει μια αντίληψη της γλώσσας εντελώς διαφορετική από τη δική μας: αντί να συνδέει τις λέξεις με το σχήμα των αντικειμένων, όπως ο άνθρωπος, τις συνδέει με το μέγεθος και την υφή τους.

Άνθρωποι και σκύλοι

Pierre Bonnard, Andrée Bonnard et ses chiens, 1890

Τα παιδιά, όταν αρχίζουν να μιλούν, μαθαίνουν τη γλώσσα συνδέοντας τις λέξεις με το σχήμα των αντικειμένων. Αυτό σημαίνει ότι όταν ένα παιδί μάθει τη λέξη «μπάλα», αν του δείξετε μια σειρά από αντικείμενα που έχουν είτε παρόμοιο σχήμα είτε παρόμοιο μέγεθος είτε παρόμοια υφή με τη μπάλα του, θα αντιληφθεί ως «μπάλα» τα αντικείμενα που έχουν το ίδιο σφαιρικό σχήμα με αυτήν και όχι εκείνα που έχουν το ίδιο μέγεθος ή την ίδια υφή.

Ο Γκέιμπλ, ένα πεντάχρονο Border Collie σαν αυτό της φωτογραφίας, έδειξε στους επιστήμονες ότι οι σκύλοι μαθαίνουν λέξεις με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τους ανθρώπους

Οι σκύλοι από την πλευρά τους, αν και δεν μιλούν, έχουν αποδεδειγμένα την ικανότητα να συνδέουν τις «ανθρώπινες» λέξεις με συγκεκριμένα αντικείμενα, όπως τα παιχνίδια τους, αλλά κανείς ως τώρα δεν γνώριζε μέσω ποιας διαδικασίας γίνεται αυτό. Ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου του Λίνκολν της Βρετανίας αποφάσισε να το διερευνήσει με τη βοήθεια του Γκέιμπλ, ενός πεντάχρονου Border Collie με εξαιρετική ικανότητα στην εκμάθηση λέξεων και σχετικά πλούσιο «λεξιλόγιο».

Αρχικά οι επιστήμονες εξέτασαν αντικείμενα που τα ονόματά τους ήταν γνωστά στον Γκέιμπλ και στη συνέχεια «μύησαν» το collie σε καινούργια ονόματα και αντικείμενα με διαφορετικό μέγεθος, σχήμα και υφή. Διαπίστωσαν ότι αρχικά ο σκύλος κατηγοριοποιούσε τα αντικείμενα με βάση το μέγεθός τους ενώ αργότερα, καθώς εξοικειωνόταν με αυτά, τα ξεχώριζε με βάση την υφή τους. Το σχήμα δεν φάνηκε να παίζει κανένα ρόλο.

Διαφορετικά «λεξικά», διαφορετικοί κόσμοι;

Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «PLoS ONE», καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το νοητικό λεξικό – η μακροπρόθεσμη καταγραφή πληροφοριών που αφορούν τον ήχο, το νόημα, τη συντακτική χρήση κ.λπ. των λέξεων – είναι ριζικά διαφορετικό στους σκύλους σε σχέση με τους ανθρώπους, τόσο ως προς τη δομή όσο και ως προς τη λειτουργία του.

Fetch! When you tell your dog 'ball' it understands 'furry small thing' rather than 'spherical thing' claims a new study into how man's best friend picks up language

«Αν και ο σκύλος σας καταλαβαίνει την εντολή “πιάσε το μπαλάκι”, μάλλον σκέφτεται το αντικείμενο με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι εσείς» ανέφερε ο Δρ Εμίλ Φαν Ντερ Ζέε, εκ των επικεφαλής της μελέτης. Όπως πρόσθεσε, ένας παράγοντας ο οποίος ενδέχεται να παίζει σημαντικό ρόλο στη δομή του νοητικού λεξικού είναι ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται οι αισθητικές πληροφορίες στο κάθε είδος.

«Το ανθρώπινο οπτικό σύστημα είναι συντονισμένο στην ανίχνευση του σχήματος των αντικειμένων για την αναγνώρισή τους» εξήγησε. «Στα πειράματά μας αποκλείσαμε τη χρήση οσφρητικών ερεθισμάτων από τον Γκέιμπλ. Φαίνεται ότι το οπτικό του σύστημα και τα αισθητικά ερεθίσματα που σχετίζονται με την περιοχή του στόματός του είναι εστιασμένα στο μέγεθος και στην υφή, και όχι στο σχήμα. Μελλοντικά πειράματα θα δείξουν τον ρόλο που παίζει η όσφρηση στην κατηγοριοποίηση των λέξεων από τον σκύλο».

Théodore de Géricault, Tête de Bouldogue, Head of Bouldogue, 1824

Πέραν του ότι φωτίζουν με έναν νέο τρόπο τη λειτουργία της ομιλίας στον άνθρωπο μέσω της σύγκρισης με ένα άλλο είδος τα ευρήματα προσφέρουν επίσης στοιχεία για τη βελτίωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ιδιαίτερα για σκύλους-συνοδούς και σκύλους εργασίας.

Πώς συμπεριφέρονται άνδρες και γυναίκες όταν το κρυολόγημα τούς ρίξει στο κρεβάτι;

Félix Vallotton, La Malade, The Patient, 1892

Οι άνδρες ή οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτοι στο κρυολόγημα; Πώς συμπεριφέρονται όταν τελικά ο ιός της γρίπης τους χτυπήσει την πόρτα; Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα σκοπεύει να δώσει μία έρευνα που μελετά πώς διαχειρίζονται τα δύο φύλα ένα πρόβλημα υγείας.

Φέτος, ο ιστότοπος flu survey θα διεξάγει έρευνα προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα εάν οι άνδρες συμπεριφέρονται περισσότερο σαν παιδιά όταν αρρωστήσουν και αν οι γυναίκες τελικά δεν είναι το... ασθενές φύλο.

Edvard Munch, L'enfant malade, 1885-86

Σύμφωνα με ερευνητές, οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο να εκτεθούν στον ιό της γρίπης, καθώς περνούν περισσότερο χρόνο με παιδιά. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε στη Βρετανία κατά τη διάρκεια του περασμένου χειμώνα, οι γυναίκες είναι κατά 16% πιο πιθανό να κρυολογήσουν σε σχέση με τους άνδρες.

Susan Dorothea White, Flu, 1987

Ωστόσο, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες συμπεριφέρονται πιο λογικά και πιο... γενναία όταν αρρωστήσουν, σε σχέση με τους άνδρες. «Οι άνδρες νομίζουν ότι θα πεθάνουν όταν δεν νιώθουν καλά. Έτσι πηγαίνουν κατευθείαν στο κρεβάτι και περιμένουν από τις γυναίκες να τους φροντίσουν» λέει ο καθηγητής Ιολογίας του Πανεπιστημίου Queen Mary του Λονδίνου, Τζον Όξφορντ.

Ο δρ Ντούγκλας Φλέμινγκ από το ερευνητικό τμήμα του Royal College of GP's υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν κανόνες για το πώς ένας ιός επηρεάζει τα δύο φύλα. «Κάθε ιός είναι διαφορετικός. Δεν ξέρουμε πως θα επηρεάσει τους ανθρώπους. Διαφορετικοί ιοί επηρεάζουν διαφορετικά άνδρες, γυναίκες και παιδιά».