Ο κομήτης και ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, Comet PANSTARRS and the Andromeda Galaxy

Ο κομήτης PANSTARRS διέρχεται μπροστά από τον γαλαξία της Ανδρομέδας (Μ31) και φαίνεται να έχουν το ίδιο μέγεθος! Μπορεί ο κομήτης PANSTARRS να είναι αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο αντικείμενο του ηλιακού μας συστήματος – με μια ουρά της οποίας το μήκος είναι 15 φορές η διάμετρος του Ήλιου – , όμως εξακολουθεί να είναι περίπου 70 δισεκατομμύρια φορές μικρότερος από τον γαλαξία της Ανδρομέδας.

Currently, comet PANSTARRS is passing nearly in front of the galaxy Andromeda. Coincidentally, both comet and galaxy appear now to be just about the same angular size. In physical size, even though Comet PANSTARRS is currently the largest object in the Solar System with a tail spanning about 15 times the diameter of the Sun, it is still about 70 billion times smaller than the Andromeda galaxy (M31). The above image was taken a few days ago near Syktyvkar, Russia. As C/2011 L4 (PANSTARRS) on the lower left recedes from the Sun and dims, it is returning to the northerly direction whence it came. When the comet will return is currently unknown, although humans may have merged with computers by then. Image Credit & Copyright: Pavel Smilyk

Οι σπείρες των γαλαξιών είναι... Χαιλάντερ, New insights on how spiral galaxies get their arms

Powerful new computer simulations are allowing astronomers to understand how spiral arms in galaxies form and survive. These simulations suggest that the arms arise as a result of the influence of giant molecular clouds - star forming regions or nurseries common in galaxies. Introduced into the simulation, the clouds act as "perturbers" and are enough to not only initiate the formation of spiral arms but to sustain them indefinitely. In this frame from one such simulation, more than 100 million "stellar particles" form the familiar shape of a spiral galaxy. Credit: Thiago Ize & Chris Johnson (Scientific Computing and Imaging Institute)

Την απάντηση σε ένα από τα άλυτα κοσμικά μυστήρια υποστηρίζουν ότι βρήκαν ερευνητές στις ΗΠΑ. Οι σπειροειδείς γαλαξίες είναι ένα από τα πιο κοινά είδη γαλαξιών στο Σύμπαν.  Είναι ταυτόχρονα το πιο εντυπωσιακό, το πιο «φωτογενές» είδος γαλαξιών. Όμως η ύπαρξη των σπειρών αποτελεί ένα μυστήριο για τους ειδικούς οι οποίοι δεν έχουν καταφέρει ακόμη να εξακριβώσουν το πώς δημιουργούνται οι σπείρες, το πώς εξελίσσονται και το πώς διατηρούνται. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το μυστικό βρίσκεται σε γιγάντια μοριακά νέφη.

Οι θεωρίες

Rendering of spiral arm formation consisting of 512 time steps of 100 million particles (stars) per time step. Rendered using the Manta Interactive Ray Tracer by making each particle a transparent sphere with transparency decreasing with increasing galaxy radius. Color map corresponds to particle speed. Credit: Elena D'Onghia / Mark Vogelsberger / Harvard Supercomputer Odyssey

Έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες για την ύπαρξη των σπειρών στους γαλαξίες με δύο εξ αυτών να είναι οι πιο δημοφιλείς. Η πρώτη αναφέρει ότι οι σπείρες δεν είναι μόνιμες αλλά δημιουργούνται και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα  διαλύονται για να σχηματιστούν στη συνέχεια εκ νέου σε ένα συνεχή γαλαξιακό κύκλο.

Η δεύτερη που είναι και εκείνη που ασπάζονται οι περισσότεροι αστροφυσικοί συμφωνεί με την πρώτη θεωρία στο ότι οι σπείρες αφού δημιουργηθούν για πρώτη φορά στη συνέχεια διαλύονται και επανασχηματίζονται. Όμως η δεύτερη θεωρία αναφέρει ότι η αυτή η διεργασία σχηματισμού και διάλυσης των σπειρών δεν γίνεται συχνά. Οι σπείρες αποτελούνται από άστρα, αέρια και κοσμική σκόνη.

Σύμφωνα με τη δεύτερη θεωρία βαρυτικές αλληλεπιδράσεις επηρεάζουν την ύλη από την οποία αποτελούνται οι σπείρες με αποτέλεσμα η ύλη αυτή να  «στριμώχνεται» και να παραμένει στη θέση της για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι ειδικοί παρομοιάζουν αυτή τη διεργασία με αυτό που συμβαίνει στους δρόμους σε συνθήκες μποτιλιαρίσματος αν υποθέσουμε ότι τα αυτοκίνητα είναι η κοσμική ύλη των σπειρών. Αυτά τα βαρυτικά φαινόμενα έχουν τελικά ως αποτέλεσμα οι σπείρες να διατηρούνται για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Η νέα θεωρία

Οι σπείρες φαίνεται ότι αποτελούν ένα από τα διαχρονικά χαρακτηριστικά των γαλαξιών. This Hubble Space Telescope photo of Messier 74 reminds us that spiral galaxies are some of the most beautiful and photogenic residents of the universe. Nearly 70 percent of the galaxies closest to the Milky Way are spirals. New research finds that spiral arms are self-perpetuating, persistent, and surprisingly long lived. Credit: NASA/ESA/Hubble Heritage Team

Ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Wisconsin-Madison και του Κέντρου Αστροφυσικής Harvard Smithsonian πραγματοποίησαν σειρά προσομοιώσεων για να βρουν απαντήσεις για τη δημιουργία και εξέλιξη των σπειρών στους γαλαξίες. «Για πρώτη φορά εμφανίζονται στοιχεία που δείχνουν ότι οι σπείρες δεν είναι εφήμεροι σχηματισμοί όπως πιστεύεται πολλές δεκαετίες. Οι σπείρες έχουν αναπάντεχα μεγάλη μακροβιότητα» αναφέρει ο Μαρκ Βογκελσμπέργκερ μέλος της ερευνητικής ομάδας που χαρακτηρίζει τις σπείρες «αυτοδιαιωνιζόμενες».

Σύμφωνα με τους ερευνητές οι σπείρες σχηματίζεται από ύλη που προέρχεται από γιγάντια μοριακά νέφη μέσα στα οποία γεννιούνται άστρα. Οι προσομοιώσεις έδειξαν ότι τα νέφη αυτά είναι ικανά και να παρέχουν τα υλικά για τη γέννηση νέων άστρων αλλά και να συντηρούν σταθερά και μόνιμα τις σπείρες.

Nίκος Εγγονόπουλος, «Ποίηση 1948»

Εμφύλιος Πόλεμος, 1948. Ελαιογραφία

Ο ωραιότατος αυτός πίνακας του Ν. Εγγονόπουλου αποτελεί ένα πικρό σχόλιο για το νεοελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Στην άκρη κάτω παρατημένο ένα κράνος με τη σβάστικα (αγκυλωτό σταυρό), σύμβολο του ναζισμού, από τον οποίο δεινοπάθησε η Ελλάδα. Άλλα δεινά πρόεκυψαν όμως, ενώ βρισκόταν η χώρα υπό ναζιστική κατοχή: ο αδελφοκτόνος εμφύλιος πόλεμος. Δύο γυναικείες φιγούρες σε ένα σύνολο συνδέονται μεταξύ τους με ένα ακόντιο, με το οποίο η μία, η οποία φορά πτηνόμορφο προσωπείο με ράμφος, έχει διαπεράσει το σώμα της άλλης. Πληγώνει θανάσιμα την αδερφή της και φεύγει τρέχοντας χωρίς να τη νοιάζεται. Τα στοιχεία που δείχνουν πως είναι αδερφές είναι οι αντιθέσεις που δημιουργούνται με τα παραπληρωματικά στοιχεία και χρώματα: η μία έχει μαλλιά πράσινα και η άλλη κόκκινα, η μία είναι ντυμένη μόνο από τη μέση και κάτω με ανοιχτό φόρεμα που αφήνει να φαίνεται πως δεν φορά εσώρουχα και η άλλη φορά μόνο εσώρουχα, τα χρώματα στο ντύσιμο είναι αντιστρόφως ανάλογα, γαλάζιο φόρεμα με λεπτή κόκκινη ζώνη στη μέση και κάλτσες με κόκκινες οριζόντιες ταινίες για τη μια - κόκκινο εσώρουχο με λεπτό γαλάζιο φινίρισμα στο στήθος και κάλτσες με γαλάζιες οριζόντιες ταινίες για την άλλη. Στον ουρανό τα σκούρα χρώματα δείχνουν μια δραματική ένταση.

«Ποίηση 1948»

τούτη η εποχή

του εμφυλίου σπαραγμού

δεν είναι εποχή

για ποίηση

κι' άλλα παρόμοια :

σαν πάει κάτι

να

γραφή

είναι

ως αν

να γράφονταν

από την άλλη μεριά

αγγελτηρίων

θανάτου

γι' αυτό και

τα ποιήματά μου

είν' τόσο πικραμένα

(και πότε - άλλωστε - δεν είσαν;)

κι' είναι

- προ πάντων -

και

τόσο

λίγα.

(από τα Ποιήματα, B΄, Ίκαρος 1977)

«Το κουτί της Πανδώρας»

John William Waterhouse, Pandora, 1896

"Je doute, donc je suis"

Καρτέσιος

Η ιστορία!

τι αβασάνιστες πληροφορίες συνεκράτησε

τι λανθασμένες φήμες μάς μετέδωσε!

Πόσα χουνέρια και τι πλεκτάνες:

Α! η Κλειώ! Μα βέβαιο

πως εσημείωνε ό,τι κι αν άκουγε:

φαίνεται πως πολύ λίγο θα την σκότιζε

ν' αντιληφθή

τι ήτανε αλήθεια

και τι δεν ήταν!

Μια ολόκληρη ζωή σπουδής και προσοχής και έρευνας

μας επιτρέπει σήμερα

ν' αποκαλύψουμε - να πούμε -

πως όλα τα περί Πανδώρας

και του κουτιού της

είναι ανάξια λόγου παραμύθια...

Ούτε η Πανδώρα ούτε οι θεοί

βάλανε τίποτα μες στο κουτί

κι ούτε με τ' άνοιγμα

φύγαν τα δώρα

(που δεν υπήρχαν).

Προσποιήσεις ψευτιές (φτηνές ψευτιές)

ανέντιμες υποσχέσεις και προδοσίες

μας κάναν να

πιστέψουμε πως κάτι έκλεινε μέσα στο

κουτί

που είχε η Πανδώρα!

Κι αν υπήρξαμε μωρόπιστοι

άνθρωποι και κουτοί

(πρώτος εγώ)

πάντως είμαι σε θέση σήμερα

να βεβαιώσω

πως και κουτί

(ν' ανήκη στην Πανδώρα)

ακόμη δεν υπήρχε!

Nίκος Εγγονόπουλος

Ψυχή Βαθιά, Psyhi Vathia / A Soul so Deep, a film by Pantelis Voulgaris

Ο εμφύλιος είναι ένα ταμπού στο ελληνικό σινεμά και ο Βούλγαρης το αντιμετωπίζει κάτω από το πρίσμα της συμφιλίωσης. Η καρδιά του χτυπάει αριστερά, εξού και ο τίτλος Ψυχή Βαθιά, ένας εγκάρδιος χαιρετισμός/σύνθημα των ανταρτών στα βουνά. Ωστόσο, η ταινία δεν ασχολείται με τα εσωτερικά αίτια του εθνικού σπαραγμού. Ρίχνει την ευθύνη στους Αμερικανούς και τους Σοβιετικούς, που πόρωσαν και εγκατέλειψαν τους Έλληνες σε ένα πολιτικό χάος, μια τραγική εμπόλεμη κατάσταση («αυτός δεν είναι πόλεμος, είναι ντροπή», όπως λέει ο Θανάσης Βέγγος που σπαραχτικά ζητάει το νεκρό εγγόνι του για να το θάψει), που οδήγησε συγχωριανούς σε μανιασμένο μακέλεμα, παιδικούς φίλους σε αλληλοσκοτωμό και αδέλφια, όπως ο Βλάσσης και ο Ανέστης, σε αντίπαλα στρατόπεδα, παρά τη θέλησή τους.

Ο Βούλγαρης κάνει την έκπληξη και, χωρίς να έχει παρουσιάσει παρόμοια δείγματα, κινηματογραφεί ατμοσφαιρικά, λυρικά αλλά και σφριγηλά, τεντωμένα και αιχμηρά τις σκηνές των μαχών, υπηρετώντας με ακρίβεια το παιχνίδι της πολεμικής περιπέτειας (τέτοιες σκηνές δεν έχουμε ξαναδεί σε ελληνική ταινία), έχοντας απρόσμενο σύμμαχο την κατάλληλη και σύγχρονη ματιά στη μουσική επένδυση από τον Γιάννη Αγγελάκα. Κάνει σπουδαία δουλειά σε περιφερειακούς αλλά κρίσιμους χαρακτήρες, όπως με τον Καπετάν Ντούλα (Βαγγέλης Μουρίκης), τον Τριαντάφυλλο (Γιώργος Συμεωνίδης) και κυρίως τη δυναμική, ανατριχιαστική Βικτώρια Χαραλαμπίδου στον ρόλο της κοκκινομάλλας, μαχητικής και αμφιλεγόμενης Γιαννούλας.

“Psyhi Vathia” is film that eavesdropped over the stirring history of the Greek Civil war—a war that has neither winners nor losers—and can only hear tragic, human stories; stories from the last months of the strife that took place on the bloodied mountain tops of Grammos and Vitsi.

Ο κομήτης και το βόρειο σέλας, Comet and the Northern Lights

Νορβηγία, 20 Μαρτίου 2013: ο κομήτης PanSTARRS (C/2011 L4) και το βόρειο σέλας.

In a peaceful evening twilight of northern Norway on March 20, 2013, Comet PanSTARRS (C/2011 L4) appears with a sudden burst of aurora borealis or the northern lights over a fjord near Tromso. See this scene in enchanting timelapse video. I can hardly describe you by any picture how elegant this scene was to the eyes! Soundtrack: Shimmer by Steve Kornicki. Photo by: Babak A. Tafreshi

Εγκατάσταση Νεάντερταλ στη Μεσσηνία, New Neanderthal remains from Mani peninsula, Southern Greece: The Kalamakia Middle Paleolithic cave site

Left. Map of Greece showing the approximate position of Kalamakia and other Middle Paleolithic sites with human remains in the Mani peninsula. Right. View of the opening of the Kalamakia cave showing the excavated sediments. CREDIT: Katerina Harvati et al.

Η ανακάλυψη οστών και εργαλείων των Νεάντερταλ σε ένα ακόμα σπήλαιο της Πελοποννήσου υποδεικνύει ότι ο ελλαδικός χώρος ήταν ενδιάμεσος σταθμός για τη μετανάστευση των συγγενών μας από την Αφρική στην Ευρώπη, ανακοίνωσε η ομάδα μιας διακεκριμένης ελληνίδας ερευνήτριας.

«Μέχρι πρόσφατα, ελάχιστα ήταν γνωστά για τη βαθιά προϊστορία της Ελλάδας, κυρίως επειδή η αρχαιολογική έρευνα εστιάζεται στην κλασική περίοδο και τις νεότερες περιόδους» σχολιάζει στo LiveScience.com η Κατερίνα Χαρβάτη, παλαιοανθρωπολόγος του Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν στη Γερμανία.

Οι Νεάντερταλ, ξαδέλφια του σύγχρονου ανθρώπου, είναι γνωστό ότι άκμασαν στην Ευρώπη πριν την άφιξη του Homo sapiens από την Αφρική. Το τέλος ήρθε πριν από περίπου 35.000 χρόνια, όταν εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς.

Η Ελλάδα πάνω στη διαδρομή διασποράς των σύγχρονων ανθρώπων

Η μορφολογία αυτών των προγόμφιων που βρέθηκαν σε σπηλιά της Μάνης μαρτυρά ότι τα δόντια προέρχονται από Νεάντερταλ.  The Kalamakia premolars. Upper premolars KAL2 (top left) and KAL5 (top right). Lower premolars KAL6 (bottom left) and KAL9 (bottom right). Buccal (a,d,g,j), occlusal (b,e,h,k) and lingual (c,f,i,l) views. Scale in centimetres. (Πηγή: Harvati et al.)

 «Η Ελλάδα βρίσκεται ακριβώς πάνω στην πιθανότερη διαδρομή διασποράς των σύγχρονων ανθρώπων και των αρχαιότερων συγγενών τους από την Αφρική στην Ευρώπη μέσω της Εγγύς Ανατολής» λέει η δρ Χαρβάτη.

Όπως επισημαίνει, οι βόρειες ακτές της Μεσογείου φαίνεται ότι αποτέλεσαν σημαντικό καταφύγιο για τους ανθρώπινους πληθυσμούς κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων, η οποία έληξε πριν από περίπου 15.000 χρόνια.

Η ομάδα της δρος Χαρβάτη, στην οποία συμμετείχαν ερευνητές της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Βορείου Ελλάδας, καθώς και γάλλοι συνάδελφοί τους, παρουσιάζουν τα νέα ευρήματα στην επιθεώρηση Journal of Human Evolution.

Σε σπηλιά στις δυτικές ακτές της Μεσσηνίας

H σπηλιά στη θέση Καλαμάκια στις δυτικές ακτές της Μεσσηνίας στην οποία βρέθηκαν τα νέα ευρήματα.

Στη σπηλιά της θέσης Καλαμάκια, στις δυτικές ακτές της Μεσσηνίας, οι πολυετείς ανασκαφές έφεραν στο φως οστά και εργαλεία που καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, από τα 100.000 μέχρι τα 39.000 χρόνια πριν -περίοδο ακμής των Νεάντερταλ.

Μέσα στη σπηλιά ανακαλύφθηκαν μεταξύ άλλων εργαλεία από σχιστόλιθο, χαλαζία και κοχύλια, καθώς και 14 θραύσματα οστών από ενήλικες και παιδιά -δόντια, ένας σπόνδυλος, τμήμα ενός κρανίου και οστά του ποδιού. Τα χαρακτηριστικά των δοντιών μαρτυρούν ότι προέρχονται από Νεάντερταλ, εκτιμούν οι ερευνητές.

Μέχρι σήμερα, το μόνο εύρημα Νεάντερταλ στον ελλαδικό χώρο ήταν ένα δόντι που βρέθηκε προ ετών στη σπηλιά Λακωνίς στο Γύθειο.

«Τα ευρήματα στα Καλαμάκια, μαζί με ένα δόντι από τη γειτονική σπηλιά της Λακωνίδος, είναι τα πρώτα λείψανα Νεάντερταλ που αναγνωρίζονται στην Ελλάδα» αναφέρει η δρ Χαρβάτη.

Η Δρ Κατερίνα Χαρβάτη  κατέχει την έδρα Βιοαρχαιολογίας στο πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν. 

Οι ανακαλύψεις «επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μιας ακμάζουσας και μακρόβιας κοινότητας Νεάντερταλ στην περιοχή» επισημαίνει η ερευνήτρια, η οποία το 2009 είχε βραβευτεί από την AAS, τον αμερικανικό οργανισμό που εκδίδει το κορυφαίο περιοδικό Science.

Περαιτέρω μελέτες θα μπορούσαν στο μέλλον να προσφέρουν στοιχεία και για το κατά πόσο οι Νεάντερταλ και οι σύγχρονοι άνθρωποι συνυπήρξαν και ενδεχομένως διασταυρώθηκαν στον χώρο της Ελλάδας.

Το μεγαλύτερο άστρο του Σύμπαντος φορά... αντηλιακό, Detection of titanium oxide and titanium dioxide around the giant star VY Canis Majoris

Το νεφέλωμα αερίων γύρω από το γιγαντιαίο άστρο VY του Μεγάλου Κυνός. The dusty nebula surrounding VY CMa. Credits: Molecule symbols: CDMS/T. Kamiński, Background image: NASA/ESA and R. Humphreys (University of Minnesota)

Ένα από τα μεγαλύτερα γνωστά άστρα, έτοιμο να εκραγεί σε σουπερνόβα, περιβάλλεται από ένα νέφος αερίων και σκόνης στο οποίο ανιχνεύθηκε διοξείδιο του τιτανίου, το βασικό συστατικό των αντηλιακών αλλά και των χρωμάτων για τοίχους.

Η ανακάλυψη

The SMA interferometer where the discovery of the new molecules in VY CMa was made. Credit: N. Patel/SMA

Γερμανοί ερευνητές έστρεψαν δύο ραδιοτηλεσκόπια στο άστρο VY του αστερισμού του Μεγάλου Κυνός, ένα γερασμένο άστρο που έχει μετατραπεί σε «ερυθρό υπεργίγαντα» με διάμετρο 2.000 φορές μεγαλύτερη από του Ήλιου.

Αν βρισκόταν στο κέντρο του Ηλιακού Συστήματος, το γιγάντιο άστρο θα κατάπινε τη Γη και θα εκτεινόταν μέχρι την τροχιά του Κρόνου. Καθώς βρίσκεται στα τελικά στάδια της εξέλιξής του, το VY του Μεγάλου Κυνός εκτινάσσει τεράστιες ποσότητες υλικών, οι οποίες σχηματίζουν ένα νεφέλωμα γύρω του που φωτίζεται από την ακτινοβολία του άστρου και μοιάζει με ακανόνιστο φωτοστέφανο.

Ο μηχανισμός

Ο μηχανισμός εκτίναξης αυτού του υλικού παραμένει άγνωστος, ωστόσο η νέα μελέτη θα μπορούσε να βοηθήσει στην κατανόησή του.

Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Μax Planck στη Γερμανία, με επικεφαλής τον Δρ Νόρμπερτ Γιούνκες, ανίχνευσαν στο νεφέλωμα τις φασματικές υπογραφές δύο σημαντικών οξειδίων, του μονοξειδίου και του διοξειδίου του τιτανίου (TiO και Ti2O αντίστοιχα).

Τα θεωρητικά μοντέλα υποδεικνύουν ότι τα περισσότερα άστρα, ειδικά τα ψυχρότερα, παράγουν μεγάλες ποσότητες οξειδίων του τιτανίου. Πράγματι, μονοξείδιο του τιτανίου έχει ανιχνευθεί σε αρκετά άστρα μέχρι σήμερα. Αυτή, όμως, είναι η πρώτη φορά που ανιχνεύεται στο Διάστημα διοξείδιο του τιτανίου.

Η ουσία

To γιγάντιο άστρο κρύβεται μέσα σε ένα νέφος αερίων και σκόνης, το οποίο περιέχει και αντηλιακό. (NASA/ESA)

Το Ti2O είναι μια κάτασπρη, ιδιαίτερα ανακλαστική ουσία, η οποία χρησιμοποιείται ευρέως στα χρώματα για τοίχους. Χρησιμοποιείται επίσης στα αντηλιακά για να ανακλά το υπεριώδες φως, καθώς και σε άλλα καλλυντικά ως πηκτική ουσία, ακόμα και σε χρώματα για τατουάζ.

Όλοι μας έχουμε επίσης καταναλώσει κάποια ποσότητά του, καθώς το διοξείδιο του τιτανίου χρησιμοποιείται και ως χρωστική για τρόφιμα με τον κωδικό E171.

Η τελευταία μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Astronomy & Astrophysics, αναμένεται να βοηθήσει στην τελειοποίηση των μαθηματικών μοντέλων για την εξέλιξη των άστρων.

Σίγουρα όμως το VY του Μεγάλου Κυνός θα απασχολήσει τους αστρονόμους και στο απώτερο μέλλον: κάποια στιγμή, άγνωστο πότε, το μεγαλύτερο γνωστό άστρο θα εκραγεί σε υπερκαινοφανή αστέρα (σουπερνόβα) πιθανότατα ορατό και με γυμνό μάτι.