Πομπηία: Η πόλη που πάγωσε στον χρόνο. Pompeii: The Mystery Of People Frozen In Time

Η Πομπηία, η αρχαία πόλη της Ιταλίας αποτελεί σήμερα τουριστικό αξιοθέατο της Ιταλίας. Με μεγάλη ιστορία και πολλά αξιοθέατα συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον και έχει κηρυχθεί παγκόσμιο πολιτιστικό μνημείο. 

Ιδρύθηκε από τους Όσκους και ήρθε σε επαφή με τους Έλληνες της Κύμης και της Νεάπολης για να προστατευθεί από τους Έτρούσκους. Το 425 π.χ οι Σαμνίτες υπέταξαν τους Όσκους και κατέλαβαν την Πομπηία.

Το 62 μ.χ ένας σεισμός ερήμωσε την Καμπανία καταστρέφοντας πολλές κατοικίες, κυρίως στην Πομπηία. Αλλά η πόλη πολύ γρήγορα επιδιόρθωσε τις ζημιές.

Στις 24 Αυγούστου του 79 ο Βεζούβιος σκεπάζει την πλαγιά του βουνού και την πόλη με καυτή λάβα. Αφήγηση του γεγονότος έχουμε στις δυο επιστολές που απευθύνει ο Πλίνιος ο Νεότερος στον Τάκιτο λίγο μετά την καταστροφή. Έτσι ξέρουμε ότι άλλοι πέθαναν σκεπασμένη από την λάβα και άλλοι δηλητηριασμένοι από τα αέρια του ηφαιστείου. 

Στα μέσα του Αύγουστου, του 79 μ.Χ., μετά από μια φοβερή έκρηξη του Βεζούβιου, η Πομπηία, η όμορφη, ακμαία και πλούσια πόλη της Καμπανίας στην Ιταλία, σκεπάστηκε απ' τη λάβα και τη στάχτη του ηφαίστειου και χάθηκε από το πρόσωπο της γης.

Χτισμένη τον 6ο αιώνα απ' τους Όσκους, η Πομπηία είχε πέσει στα χέρια των Ρωμαίων κι είχε επηρεαστεί πολύ απ' τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Πολλοί πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν χτίσει πάνω στους λόφους της, τους σκεπασμένους μ' αμπέλια, όμορφες εξοχικές επαύλεις, και πήγαιναν εκεί για παραθερισμό.

Ώσπου μια μέρα, η ζωντανή αυτή πλούσια πόλη χάθηκε, όχι με το φυσικό θάνατο του μαρασμού και της παρακμής, αλλά σαν να αγγίχτηκε από ένα μαγικό ραβδί κι από τότε χάθηκε γι' αυτήν ο νόμος του χρόνου και της φθοράς. 

Οι ανασκαφές την έφεραν ζωντανή στα μάτια μας, αποκαλύπτοντάς μας χίλιες δυο λεπτομέρειες της τελευταίας μέρας της ζωής της. Γιατί σώθηκαν, προστατευμένες απ' τη φθορά του χρόνου, απ' τις λάβες και τις στάχτες, όλες οι πλούσιες επαύλεις, με τις θαυμάσιες τοιχογραφίες τους, η αγορά, οι πολυάριθμοι ναοί, το μικρό και το μεγάλο θέατρο, οι αψίδες, οι κρήνες, τα καταστήματα, τα ιδιωτικά σπίτια. Σώθηκαν και χίλιες δυο λεπτομέρειες που μας δείχνουν τον ξαφνικό θάνατο της πόλης, από την καθημερινή ζωή που κόπηκε απότομα.

Άνθρωποι που έτρωγαν ξαπλωμένοι στα ανάκλιντρα, άνθρωποι που πνίγηκαν απ' τις αναθυμιάσεις προσπαθώντας να ξεφύγουν απ' το φριχτό θάνατο. Στα τραπέζια των πανδοχείων βρέθηκαν παρατημένα τα κύπελλα και τα πιάτα, σ' ένα δωμάτιο βρέθηκαν τα πτώματα επτά παιδιών που ο θάνατος τα είχε προλάβει ενώ έπαιζαν.

Ασύγκριτα μεγάλη είναι η αξία των ερειπίων της Πομπηίας, γιατί μας έδωσε μια ιδέα ρωμαϊκής πόλης στο σύνολό της, μέσα στην άνθηση της ακμής και του πλούτου της. Οι ανασκαφές της Πομπηίας άρχισαν το 1748 και από το 1860 άρχισε η συστηματική ανασκαφή της πόλης.

Aν και το μεγαλύτερο μέρος των αρχικών κατασκευών έχει καταστραφεί, οι μορφές τους έχουν διατηρηθεί, σαν εκμαγεία, από τη λάβα. Oι κάτοικοι του οικισμού αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους με μεγάλη ταχύτητα, χωρίς να προλάβουν να περισώσουν τα προσωπικά τους αντικείμενα. 

Mπορούμε έτσι να δούμε πού έτρωγαν, πού μαγείρευαν και τι μορφή είχε η κοινωνική τους ζωή.

Στην Πομπηία εκείνο που τραβούσε πάντα την προσοχή ήταν τα ανθρώπινα σώματα. Χιλιάδες από αυτά. Σκελετοί. Και εκμαγεία παραγεμισμένα με γύψο, τον οποίο οι αρχαιολόγοι έχυσαν μέσα στις κοιλότητες που είχαν αφήσει τα σώματα στη στερεοποιημένη ηφαιστειακή λάβα. Έτσι φαίνεται ανάγλυφο το σώμα, οι πτυχώσεις από τα ρούχα, ακόμη και οι εκφράσεις του προσώπου. Προκαλούν πολύ πιο δυνατά συναισθήματα από τους ανασκαμμένους δρόμους και τις ξεφλουδισμένες τοιχογραφίες της πόλης. 

Και έχουν εμπνεύσει μυθιστορήματα, ποιήματα, ζωγραφικά έργα, όπερες και αναρίθμητες κινηματογραφικές ταινίες για τις «τελευταίες ημέρες της Πομπηίας».

H αγωνία του θανάτου, η γενναία και ανώφελη προσπάθεια των ανθρώπων να γλιτώσουν, ο τρυφερός τελευταίος εναγκαλισμός τους που απαθανατίστηκε στον γύψο...

Photos: Kostas Vakouftsis

Βρέθηκε το πρώτο «εξωφεγγάρι»; Has the first exomoon been found?

This artist rendering shows the view from a hypothetical habitable exomoon in orbit around Jupiter- and Saturn-like worlds. Credit: Dan Durda

Μέχρι σήμερα οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει περισσότερους από χίλιους εξωπλανήτες. Όμως ο διαθέσιμος εξοπλισμός καθώς και οι τεχνικές εντοπισμού μακρινών διαστημικών σωμάτων που έχουν αναπτυχθεί μέχρι σήμερα δεν βοηθούν (και) στον εντοπισμό δορυφόρων πλανητών. Ομάδα ερευνητών στις ΗΠΑ υποστηρίζει ότι εντόπισε ένα σώμα που πιθανώς αποτελεί το φεγγάρι ενός εξωπλανήτη. Αν αυτό ισχύει θα είναι ο πρώτος δορυφόρος ενός πλανήτη που εντοπίζεται έξω από το ηλιακό μας σύστημα.

Η ανακάλυψη

Ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου Notre Dame στην Ιντιάνα χρησιμοποίησε μια από τις πιο πρόσφατες τεχνικές που αναπτύχθηκαν για τη μελέτη άστρων αλλά και τον εντοπισμό εξωπλανητών. Χρησιμοποιώντας επίγεια τηλεσκόπια σε όλο τον κόσμο οι επιστήμονες εντόπισαν δύο σώματα που βρίσκονται σε απόσταση 1.800 ετών φωτός από εμάς. Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι το ένα σώμα είναι πλανήτης και αναζητούν την ταυτότητα του άλλου. Δύο είναι τα επικρατέστερα σενάρια για το τι είναι αυτό το διαστημικό ζευγάρι.

Δορυφόρος ή άστρο;

It's an even weirder world than Pandora (Image: TM and copyright 20th Century Fox/Everett/Rex)

Το ένα σενάριο κάνει λόγο για έναν καφέ νάνο (ένα «αποτυχημένο» άστρο) που γύρω του περιστρέφεται ένας πλανήτης με μέγεθος παρόμοιο με εκείνο του Ποσειδώνα. Το δεύτερο σενάριο μιλάει για ένα πλανήτη τέσσερις φορές μεγαλύτερο από τον Δία που διαθέτει ένα δορυφόρο με μέγεθος περίπου το μισό από αυτό της Γης.

Αν το δεύτερο σενάριο επαληθευθεί θα έχουμε να κάνουμε με το πρώτο «εξωφεγγάρι» που εντοπίζεται στο Σύμπαν. Όμως υπάρχουν κάποια στοιχεία τα οποία οι ειδικοί επισημαίνουν ότι περιορίζουν τις πιθανότητες το δεύτερο σενάριο να ισχύει. Πρώτον ο δορυφόρος αυτός είναι πολύ μεγάλος και δεύτερον κινείται σε πολύ μεγάλη απόσταση από τον μητρικό του πλανήτη. Υπολογίζεται ότι τα δύο σώματα έχουν απόσταση 20 εκατομμυρίων χλμ. όταν ο μεγαλύτερος σε μέγεθος δορυφόρος στο ηλιακό μας σύστημα, ο Γανυμήδης, βρίσκεται σε απόσταση ενός εκατομμυρίου χλμ από τον Δία.

Τα πλανητικά μοντέλα αλλά και οι δημοφιλέστερες θεωρίες σχηματισμού πλανητικών συστημάτων δεν έχουν προβλέψει κάτι τέτοιο, δηλαδή ένα μεγάλο δορυφόρο που να βρίσκεται σε πολύ μεγάλη απόσταση από το μητρικό του πλανήτη.

Η τεχνική

The gravitational microlensing effect exploited by Beaulieu et al.2 results from the bending of space-time near an object of given mass that is predicted by Einstein's general theory of relativity. An object, such as a star, crossing our line of sight to a more distant source star will affect the light from that star just like a lens, producing two close images whose total brightness is enhanced. If the lensing star is accompanied by a planet, one can (potentially) observe not only the principal effect from the star, but also a secondary, smaller effect resulting from perturbation by the planet.

Το φαινόμενο του μικροφακού, το οποίο προβλέπεται από τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας, συντελείται όταν ένα άστρο περνάει μπροστά από ένα άλλο, πιο μακρινό άστρο. Κατά το πέρασμα αυτό το βαρυτικό πεδίο του πιο κοντινού άστρου – το οποίο σύμφωνα με τη Γενική Σχετικότητα κάμπτει τον περιβάλλοντα χωροχρόνο – διαθλά το φως του πιο μακρινού άστρου λειτουργώντας σαν μεγεθυντικός φακός μέσα από τον οποίο το άστρο και οι πλανήτες που κινούνται γύρω από αυτό γίνονται ορατά από τη Γη.

Η τεχνική του μικροφακού είναι μια σχετικά νέα προσέγγιση η οποία διαφέρει σημαντικά από τις δυο κύριες μεθόδους που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για την αναζήτηση εξωπλανητών – τη μέθοδο της διάβασης, η οποία βασίζεται στη σκίαση ενός άστρου καθώς ένας πλανήτης διαβαίνει από μπροστά του, και τη μέθοδο της ακτινικής ταχύτητας, η οποία βασίζεται στην αλλαγή της ακτινικής ταχύτητας ενός άστρου (της κίνησής του δηλαδή σε σχέση με τον Ήλιο) εξ αιτίας της βαρυτικής επιρροής που προκαλεί σε αυτό ένας πλανήτης που περιφέρεται γύρω του. Η ανακάλυψη των δύο σωμάτων δημοσιεύεται στον δικτυακό τόπο επιστημονικών προδημοσιεύσεων arXiv.

Γραμμική Β στη Βαυαρία; Linear B in Bavaria?

Σφραγίδα από ήλεκτρο που βρέθηκε το 2000 στην οχυρή ακρόπολη του Bernstorf και φέρει, κατά τα φαινόμενα, συλλαβογράμματα Γραμμικής Β γραφής. Amber seal found in 2000 in the fortified citadel of Bernstorf that seemingly bears sign-groups in Linear B. In 2000 the imposing fortified citadel of Bernstorf near Munich in Bavaria, which burned down in about 1300 B.C. or thereafter, and had already yielded a gold  treasure of vaguely Aegean appearance, produced  two amber seals that seemingly bear sign-groups in Linear B. Since these finds were so outlandish, they attracted little notice: indeed, the seals’ authenticity has been questioned, unfairly as it appears. However, a new reading of the signs suggests links with the slave-women called Ti-nwa-si-ja or Ti-nwa-ti-ja who appear in the Linear B archives of both Pylos and Knossos.

Το 2000 στην επιβλητική οχυρή ακρόπολη του Bernstorf, κοντά στο Μόναχο, η οποία καταστράφηκε από πυρκαϊά γύρω στο 1300 π.Χ. ή αργότερα και είχε ήδη αποδώσει ένα θησαυρό χρυσών αντικειμένων Αιγαιακής εμφάνισης, βρέθηκαν δύο σφραγίδες από ήλεκτρο που φέρουν, κατά τα φαινόμενα, συλλαβογράμματα Γραμμικής Β γραφής. Δεδομένου ότι αυτά τα ευρήματα ήταν ξενόφερτα, δεν έτυχαν ιδιαίτερης προσοχής. Η αυθεντικότητα των σφραγίδων μάλιστα αμφισβητήθηκε, από ό,τι φαίνεται άδικα.

Σε ομιλία του με τίτλο «Γραμμική Β στη Βαυαρία; Από τον θησαυρό του Bernstorf στο βασίλειο της Πύλου», στο πλαίσιο του Μυκηναϊκού Σεμιναρίου, ο καθηγητής Richard Janko (Πανεπιστήμιο Michigan) θα υποστηρίξει ότι: «Μια νέα ανάγνωση των συλλαβογραμμάτων υποδεικνύει σύνδεση με ομάδα υπόδουλων γυναικών που εμφανίζονται στα αρχεία πινακίδων Γραμμικής Β γραφής, τόσο της Πύλου όσο και της Κνωσού, με την ονομασία Ti-nwa-si-ja ή Ti-nwa-ti-ja».

Θησαυρός χρυσών αντικειμένων Αιγαιακής εμφάνισης που βρέθηκαν στην οχυρή ακρόπολη του Bernstorf, κοντά στο Μόναχο. Gold treasure of vaguely Aegean appearance found in the fortified citadel of Bernstorf. It is suggested that both the seals and the treasure were the symbols of authority of a defunct Mycenaean town called Tinwanthos, whose women were enslaved when this town was incorporated into the kingdom of Pylos; the Pylian rulers would have sent these valuable objects as diplomatic gifts to trading partners far away, so that nobody could make use of them.

Η πρόταση του καθηγητή R. Janko είναι «πως τόσο οι σφραγίδες όσο και ο θησαυρός ήταν σύμβολα εξουσίας μιας μυκηναϊκής πόλης ονόματι Tinwanthos, η οποία έπαψε να υπάρχει και οι γυναίκες της οποίας υποδουλώθηκαν όταν ενσωματώθηκε στο βασίλειο της Πύλου. Οι ηγεμόνες της Πύλου θα είχαν στείλει τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα σε μακρινούς εμπορικούς τους εταίρους, έτσι ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθούν από κανένα».

Η 3η συνάντηση του Μυκηναϊκού Σεμιναρίου θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2013, στις 19:00, στη Βρετανική Σχολή Αθηνών (Upper House, Σουηδίας 52). Η ομιλία θα δοθεί στα αγγλικά. Professor Richard Janko (University of Michigan) will present the topic “Linear B in Bavaria? From the Bernstorf treasure to the kingdom of Pylos.” This is the 3rd meeting of the Mycenaean Seminar. It will be on Thursday, 19th December 2013 at 7.00 p.m. in the British School at Athens (Upper House, 52 Souedias st.)

Τα μενού των προγόνων μας. Nutrients in food vital to location of early human settlements

Πολύ πιο πλούσια «κουζίνα» και διατροφικές συνήθειες σε σύγκριση με ό,τι πιστεύαμε είχαν οι μακρινοί εξάδελφοί μας. Research led by the University of Southampton has found that early humans were driven by a need for nutrient-rich food to select ‘special places’ in northern Europe as their main habitat. Evidence of their activity at these sites comes in the form of hundreds of stone tools, including handaxes. A study led by physical geographer at Southampton Professor Tony Brown, in collaboration with archaeologist Dr Laura Basell at Queen’s University Belfast, has found that sites popular with our early human ancestors, were abundant in foods containing nutrients vital for a balanced diet. The most important sites, dating between 500,000 to 100,000 years ago were based at the lower end of river valleys, providing ideal bases for early hominins – early humans who lived before Homo sapiens (us).

Νέες ενδιαφέρουσες μελέτες αποκαλύπτουν τι έτρωγαν οι μακρινοί μας πρόγονοι αλλά και τα «εξαδέλφια» μας και γιατί. Όπως φαίνεται, η λεγόμενη «παλαιολιθική δίαιτα» ήταν ιδιαιτέρως πλούσια, ενώ οι Νεάντερταλ είχαν πολύ πιο «εξελιγμένη» κουζίνα από όσο πιστεύαμε.

Οι νησίδες-«παράδεισοι»

An artist’s impression of Stone Age men and women butchering a wild horse. River habitats were rich hunting grounds. 25-site survey shows that early humans chose predominantly to live on islands in the flood plains of major rivers.

Ομάδα ειδικών των πανεπιστημίων του Σαουθάμπτον στη Βρετανία και Queens στην Ιρλανδία πραγματοποίησε μια μελέτη για τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων που ζούσαν στη Βρετανία και στη Γαλλία πριν από 200.000-500.000 έτη. Εκείνη την εποχή ζούσε ο Homo heidelbergensis, ένα εξαφανισμένο είδος του γένους Homo που πιθανότατα υπήρξε άμεσος πρόγονος του Homo neanderthalensis στην Ευρώπη αλλά και του Homo sapiens.

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι H. heidelbergensis, σε αντίθεση με ό,τι θα πίστευε κάποιος, απέφευγαν να εγκατασταθούν σε δάση, λόφους καθώς και σε διάφορα σημεία κοντά στους ποταμούς ή στις εκβολές τους. Η περιοχή που σύμφωνα με τους ερευνητές προτιμούσαν ήταν οι πεδιάδες - εγκαθίσταντο σε αυτές αμέσως μετά από πλημμύρες.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι συγκεκριμένες περιοχές ήταν πλούσιες σε χλωρίδα και αποτελούσαν πόλο έλξης για πολλά φυτοφάγα ζώα. Συγκεντρώνονταν εκεί υδρόβια είδη (ζώα και πτηνά), ενώ στα ρυάκια και στους παραποτάμους που δημιουργούνταν υπήρχαν θαλάσσια είδη, όπως χέλια, τα οποία επίσης αποτελούσαν πρώτης τάξεως τροφή για τον H. heidelbergensis. Τέλος, αναπτύσσονταν εκεί υδρόβια φυτά που διέθεταν βρώσιμες ρίζες μεγάλης θρεπτικής αξίας.

Έτσι ο H. heidelbergensis είχε καθημερινά στο μενού του μια ποικιλία τροφών που του προσέφεραν μια ισορροπημένη «παλαιοντολογική δίαιτα», όπως την ονομάζουν οι ειδικοί. Μια διατροφή στην οποία δεν κυριαρχούσαν μόνο οι πρωτεΐνες από την κατανάλωση κρέατος και αβγών, αλλά και οι υδατάνθρακες, τα λίπη και άλλα συστατικά.

A hand axe, now on display at the Museum of Somerset, Taunton, made by a skilled Homo heidelbergensis toolmaker 300,000 years ago. (Laura Basell/Museum of Somerset, Taunton)

Επιπλέον, οι περιοχές αυτές παρείχαν υλικά στον H. heidelbergensis (π.χ. πυρόλιθους) για την κατασκευή εργαλείων αλλά και για το άναμμα της φωτιάς.

Βέβαια, η ευκολία και η ποικιλία στην αναζήτηση τροφής που παρείχαν αυτές οι περιοχές τις καθιστούσαν και ιδιαίτερα επικίνδυνες για τον άνθρωπο, αφού αποτελούσαν, όπως είναι ευνόητο, και πόλο έλξης για μεγάλα σαρκοβόρα της εποχής. Γι' αυτόν τον λόγο και, σύμφωνα με τους ερευνητές, όσοι επέλεγαν να ζήσουν σε αυτές τις περιοχές δεν διασκορπίζονταν σε όλη τους την έκταση αλλά περιορίζονταν στις μικρές νησίδες που σχηματίζονταν σε διάφορα σημεία ώστε να προστατεύονται από τα σαρκοφάγα ζώα (τα οποία συνήθως αποφεύγουν να έρχονται σε πολύ στενή επαφή με το νερό).

Οι «γκουρμέ» Νεάντερταλ

Investigation of three Neanderthal levels at the cave site showed how areas were divided up for different activities.

Όπως και στην περίπτωση των πιο μακρινών προγόνων μας, έτσι και για τα διασημότερα εξαδέλφια μας, τους Νεάντερταλ, οι ειδικοί πίστευαν ότι τρέφονταν σχεδόν αποκλειστικά με κρέας. Μια έρευνα όμως επιστημόνων του Τμήματος Ανθρωπολογίας και του Εργαστηρίου Αρχαιοβιολογίας του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Σμιθσόνιαν της Ουάσιγκτον ανατρέπει αυτή την πεποίθηση.

Αναλύσεις που διεξήχθησαν στα δόντια Νεάντερταλ αποκάλυψαν δύο πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Κατά πρώτον, ότι οι Νέαντερταλ περιελάμβαναν στο καθημερινό τους διαιτολόγιο φυτά αλλά και λαχανικά. Η δεύτερη και εξίσου σημαντική αποκάλυψη είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα φυτά και τα λαχανικά είχαν μαγειρευτεί σε φωτιά.

A collapsed rock shelter in north-west Italy has revealed that cavemen were in fact tidy. The site showed how they arranged their living space, assigning separate areas for preparing food, making tools and socializing.

Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι Νεάντερταλ δεν είχαν και τόσο πρωτόγονες διατροφικές συνήθειες. Επιπλέον υποδηλώνει ότι ήλεγχαν τη φωτιά εξίσου καλά με τους προγόνους των σύγχρονων ανθρώπων (Ηomo sapiens). Αυτό πιθανώς ανατρέπει και τη θεωρία ότι ένας από τους παράγοντες της επικράτησης των σύγχρονων ανθρώπων έναντι των Νεάντερταλ ήταν η ανώτερη διατροφή τους.

Η διατροφική εξέλιξη που... πονά

Η διατροφή που ακολουθεί ο σύγχρονος άνθρωπος ευθύνεται για τα αυξημένα προβλήματα στοματικής υγιεινής που αντιμετωπίζει, εκτιμούν οι επιστήμονες.

Ειδικοί ανέφεραν σε συνέδριο για την Εξέλιξη των Ανθρώπινων Δοντιών και Σιαγόνων, το οποίο πραγματοποιήθηκε πριν από λίγο καιρό στη Βόρεια Καρολίνα, στις ΗΠΑ, πως το γεγονός ότι σήμερα έχουμε περισσότερα σφραγίσματα ενδεχομένως να σχετίζεται με το ότι οι τροφές που καταναλώνουμε είναι υπερβολικά μαλακές σε σχέση με εκείνες που κατανάλωναν οι πρόγονοί μας που ήταν κυνηγοί - τροφοσυλλέκτες.

Από μελέτες που διεξήχθησαν σε αρχαία ευρήματα δοντιών, εξελικτικοί βιολόγοι, διατροφολόγοι και οδοντίατροι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σύγχρονη διατροφή είναι τόσο διαφορετική από εκείνη των προγόνων μας ώστε η εμφάνιση εκτεταμένης τερηδόνας και ορθοδοντικών προβλημάτων ήταν απλά αναπόφευκτη.

Πηγή: Antony G. Brown, Laura S. Basell, Sian Robinson, Graham C. Burdge. Site Distribution at the Edge of the Palaeolithic World: A Nutritional Niche Approach. PLoS ONE, 2013; 8 (12): e81476 DOI: 10.1371/journal.pone.0081476

Η μέρα που οι ωκεανοί της Γης θα βράσουν. When will the Earth lose its oceans?

About 1.1 billion years from now the sun will begin to grow larger and hotter. The earth's ice caps will melt and, as the planet grows hotter, the oceans will boil away. Eventually Earth will lose all its water to space. It will be a hot, dry planet.

Οι μέρες της Γης είναι γνωστό ότι είναι μετρημένες, αφού η ακτινοβολία του Ήλιου θα γίνεται όλο και ισχυρότερη μέχρι που οι ωκεανοί θα αρχίσουν να βράζουν. Μια νέα μελέτη εκτιμά τώρα το πότε και το πώς θα έρθει το τέλος: η υδρόγειος θα έχει χάσει όλο το νερό της σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια.

Το σενάριο του τέλους

Artist’s impression of a red giant star.

Όπως συμβαίνει στα περισσότερα άκρα, ο Ήλιος γίνεται αργά αλλά σταθερά όλο και πιο φωτεινός στην πορεία της εξέλιξής του. Όταν μάλιστα εξαντλήσει τα πυρηνικά καύσιμά του, το μητρικό μας άστρο θα διογκωθεί σε κόκκινο γίγαντα και δεν αποκλείεται ακόμα και να καταπιεί ολόκληρη τη Γη.

Μέχρι τότε βέβαια ο πλανήτης θα είναι ήδη νεκρός από υπερθέρμανση: η σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας λόγω αύξησης της ακτινοβολίας θα επιταχύνει την εξάτμιση του νερού και θα γεμίσει την ατμόσφαιρα υδρατμούς. Οι υδρατμοί λειτουργούν όμως ως αέριο του θερμοκηπίου, οπότε θα αυξήσουν περαιτέρω τη θερμοκρασία σε ένα είδος φαύλου κύκλου.

3.5 billion years from now, as the sun steadily grows larger and hotter, a now-lifeless earth will resemble the inferno of today's Venus.

Το τι μπορεί να συμβεί σε αυτή την περίπτωση είναι εμφανές στη γειτονική Αφροδίτη, θύμα ενός ανεξέλεγκτου φαινομένου του θερμοκηπίου, με επιφανειακές θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 400 βαθμούς Κελσίου. Είναι γενικά δύσκολο για τους επιστήμονες να εκτιμήσουν πότε θα έρθει το τέλος. Αυτό, εξάλλου, δεν εξαρτάται μόνο από τη συμπεριφορά του Ήλιου αλλά και από την αντίδραση της Γης.

Η μελέτη

Numerical simulations of the Earth's surface temperatures at the spring equinox, with an increasingly luminous Sun in the future. The first two diagrams are obtained with the global climate model. The second one shows the situation just before the complete evaporation of the oceans. The last one (380 W/m2) is an extrapolation showing temperatures after the complete evaporation of the oceans. The dates, expressed in Myr (millions of years), indicate the Sun's evolution: in reality, the continents and topography will be totally different in this distant future. (Credit: © Jérémy Leconte)

Όπως εξηγούν οι γάλλοι ερευνητές που υπογράφουν τη νέα μελέτη στην επιθεώρηση «Nature», τα υπολογιστικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την εκτίμηση της εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής δεν είναι αξιόπιστα σε υψηλές θερμοκρασίες και σε βάθος εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών. Μέχρι σήμερα, οι μόνες εκτιμήσεις για το τέλος της Γης βασίζονταν κυρίως σε αστροφυσικά μοντέλα, τα οποία θεωρούν τη Γη ομοιογενή ενώ δεν είναι.

Μια πιθανώς πιο αξιόπιστη απάντηση δίνει τώρα το υπολογιστικό μοντέλο του Εργαστηρίου Μετεωρολογικής Δυναμικής στη Γαλλία, το οποίο λαμβάνει υπόψη περισσότερους παράγοντες.

As the ever-growing sun becomes a huge orange giant star, dominating the sky, the surface of Earth will glow with a red heat and mountains will begin to melt.

Η προσομοίωση δείχνει ότι η αρχή του τέλος θα έρθει όταν η μέση ισχύς της ηλιακής ακτινοβολίας φτάσει τα 375 Watt ανά τετραγωνικό μέτρο, συγκριτικά με 341 W/m2 σήμερα, και η επιφανειακή θερμοκρασία θα ξεπεράσει τότε 70 βαθμούς Κελσίου. Αυτό προβλέπεται να συμβεί σε ένα δισ. χρόνια. Μερικές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια αργότερα, οι ωκεανοί θα αρχίσουν να βράζουν και το υγρό νερό θα εξαφανιστεί.

Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, προηγούμενες μελέτες εκτιμούσαν ότι το τέλος θα έρθει αρκετά νωρίτερα, σε μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Η νέα εκτίμηση όμως λαμβάνει υπόψη την κυκλοφορία του αέρα στην ατμόσφαιρα, καθώς και την ιδιότητα των νεφών να ανακλούν την εισερχόμενη ακτινοβολία, παράγοντες που θα φρενάρουν την αύξηση της θερμοκρασίας.

Οι ερευνητές, τέλος, επισημαίνουν ότι η μελέτη δεν έχει σημασία μόνο για το μέλλον της Γης, αλλά και για τον υπολογισμό των συνθηκών που πρέπει να επικρατούν σε έναν πλανήτη προκειμένου να υπάρχει νερό σε υγρή μορφή. Με άλλα λόγια, οι προβλέψεις για το τέλος της Γης ίσως βοηθήσουν στην αναζήτηση ενός νέου κατοικήσιμου πλανήτη.

Πηγή: Jérémy Leconte, Francois Forget, Benjamin Charnay, Robin Wordsworth, Alizée Pottier. Increased insolation threshold for runaway greenhouse processes on Earth-like planets. Nature, 2013; 504 (7479): 268 DOI: 10.1038/nature12827