Γάτες που πέφτουν και θεμελιώδης φυσική. Falling Felines and Fundamental Physics

Με αφετηρία τις… γάτες, ο πανεπιστημιακός δάσκαλος και συγγραφέας Γκρέγκορι Γκαμπόρ μιλάει για την ουσία του φυσικού κόσμου και τη θέση μας σε αυτόν. How do cats land on their feet? Discover how this question stumped brilliant minds and how its answer helped solve other seemingly impossible puzzles. The question of how falling cats land on their feet has long intrigued humans. In this playful and eye‑opening history, physicist and cat parent Gregory Gbur explores how attempts to understand the cat‑righting reflex have provided crucial insights into puzzles in mathematics, geophysics, neuroscience, and human space exploration. The result is an engaging tumble through physics, physiology, photography, and robotics to uncover, through scientific debate, the secret of the acrobatic performance known as cat‑turning, the cat flip, and the cat twist. Readers learn the solution but also discover that the finer details still inspire heated arguments. As with other cat behavior, the more we investigate, the more surprises we discover. Cats are cautiously fond of physics, as Ariel can attest. Credit: Jennifer Ouellette

– Κύριε Γκαμπόρ, δεν θέλω να πάρω περισσότερο από τον χρόνο σας, αλλά ειλικρινά χάρηκα πολύ που σας γνώρισα και μιλήσαμε, έστω και από το τηλέφωνο.

– Είστε ευπρόσδεκτος κάθε στιγμή να με ρωτήσετε ό,τι άλλο θέλετε. Ήρθα και στην Ελλάδα πριν από δύο χρόνια και ήταν πολύ ωραία.

Πλησιάζει τα πενήντα, διδάσκει Φυσική αλλά και πιο εξειδικευμένα μαθήματα οπτικής, αφού και το πεδίο της έρευνάς του στις περίπου ογδόντα εργασίες του έχει να κάνει με αυτόν τον τομέα, ενώ έχει γράψει και βιβλίο σχετικό με τις μαθηματικές μεθόδους στην οπτική. Ωστόσο το πιο «εξωτικό» από τα πράγματα που τον έχουν απασχολήσει είναι η έρευνα για το πώς μπορούν να γίνονται κάποια αντικείμενα αόρατα.

Κυριακή απόγευμα στην Αθήνα, μεσημέρι στη Σαρλοτσβίλ της Βόρειας Καρολίνας. Αφορμή της συνομιλίας με τον Γκρέγκορι Γκαμπόρ το βιβλίο του «Falling Felines and Fundamental Physics», που δεν έχει μεταφραστεί ακόμη στα ελληνικά και δεν γνωρίζουμε αν αυτό υπάρχει διάθεση για να γίνει, έχει όμως αρχίσει να δημιουργεί τη δική του ιστορία. Αλλά τα σχετικά με το βιβλίο αυτό ήταν μόνο η αφορμή. Διότι ο Γκρεγκ, όπως υπογράφει ο ίδιος στα μηνύματά του, είναι ένας παθιασμένος ιστορικός της εξέλιξης της επιστήμης, γράφει θαυμάσια στο μπλογκ του (https://skullsinthestars.com/) για διάφορα θέματα, από τη Φυσική έως την Πολιτική, πρόκειται για φιλόζωο ειδικευμένο και στο να σώζει γάτες που κινδυνεύουν, με γνώση και άποψη για τα ζώα αυτά, ενώ, αν και πολυάσχολος, είναι πρόθυμος να απαντήσει σε κάθε ερώτηση που θα του υποβάλει κάποιος από το πιο μακρινό σημείο του πλανήτη.

Η γοητεία του Φαραντέι

Michael Faraday by Thomas Phillips, 1841-1842

Όταν λοιπόν ερωτήθηκε, με τις έως τώρα περιπλανήσεις του στις σελίδες της ιστορίας της επιστήμης, ποια περίπτωση επιστήμονα του έχει αφήσει την πιο ζωηρή εντύπωση, η απάντηση ήλθε καλά τεκμηριωμένη και σαν έτοιμη από καιρό: «Ο αγαπημένος μου επιστήμονας διαχρονικά είναι ο Φαραντέι. Γύρω στα 1800 απέδειξε όχι μόνον τον δεσμό μεταξύ ηλεκτρισμού και μαγνητισμού, αλλά και ανάμεσα στον μαγνητισμό και το φως. Και μας έκανε να καταλάβουμε πως αυτά τα τρία είναι το ίδιο φαινόμενο. Με εμπνέει διότι είχε ταπεινή καταγωγή, δούλευε πρώτα ως βοηθός βιβλιοδέτη, και δίδασκε τον εαυτό του Φυσική και Χημεία από τα βιβλία που έπεφταν στα χέρια του και από όσες παραδόσεις μπορούσε να παρακολουθήσει. Ένα από αυτά τα βιβλία ήταν της Τζέιν Μάρσετ και η Μάρσετ και εκείνη κάθε άλλο παρά επιστήμονας με πτυχίο ήταν. Επρόκειτο για αυτοδίδακτη που αποφάσισε να γράψει κάτι για να το καταλαβαίνει ο καθένας. Αργότερα συναντήθηκαν οι δυο τους και έμειναν έκτοτε σε μακροχρόνια επικοινωνία. Ο Φαραντέι έκανε καριέρα επιστήμονα χάρη στον ενθουσιασμό του και το πάθος του για το αντικείμενο και κέρδισε την εκτίμηση από άλλους μεγάλους επιστήμονες. Διότι έφερε επανάσταση στη Φυσική και τη Χημεία κάνοντας σημαντικές ανακαλύψεις στα πενήντα του. Και πέρα από τα επιστημονικά του επιτεύγματα, ήταν ένας καλόκαρδος άνθρωπος που βοηθούσε τους άλλους. Για την επιστημοσύνη και την ευγενική του καρδιά είναι για εμένα πρότυπο. Εγώ πήγα σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο αλλά τώρα διδάσκω σε δημόσιο. Πιστεύω πως μια δωρεάν πανεπιστημιακή εκπαίδευση θα έπρεπε να είναι προσιτή στον καθένα που θα την επιδίωκε. Γι’ αυτό υποστηρίζω τα δημόσια πανεπιστήμια ενώ βρίσκω πως υπάρχει χώρος και για τα δύο στο εκπαιδευτικό μας σύστημα σήμερα».

Tesla demonstrating wireless lighting by "electrostatic induction" during an 1891 lecture at Columbia College via two long Geissler tubes (similar to neon tubes) in his hands.

Όταν η συζήτηση φθάνει σε ιστορικά πρόσωπα όπως ο Τέσλα και ο Νεύτων λέει: «Ο Τέσλα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πρόσωπο διότι ήταν ένας πολύ καλός επιστήμονας και εφευρέτης, αλλά έψαξε ιδέες και είχε απόψεις που τώρα γνωρίζουμε πως δεν στέκουν, όπως η επινόηση μιας (τάχα) «ακτίνας θανάτου». Και ας θυμηθούμε και την περίπτωση του Νεύτωνα που ασχολήθηκε πολύ εκτεταμένα με την αλχημεία. Ως ιστορικός της επιστήμης, αναγνωρίζω τα επιτεύγματά τους αλλά και το ότι ήταν άνθρωποι. Κάθε ιδέα λοιπόν που είχαν δεν ήταν απαραίτητα επιτυχημένη».

Έμπρακτη διδασκαλία

Επειδή τον ενδιαφέρουν πολύ τα θέματα της διδασκαλίας είναι έτοιμος να απαντήσει και στην ερώτηση από ποια ηλικία θα έπρεπε να διδάσκονται οι βασικοί νόμοι της Φυσικής στα παιδιά του σχολείου.

«Ιδανικά, πιστεύω, από τις πρώτες έξι τάξεις του σχολείου. Αρκετή από τη σύγχυση που παρατηρείται όταν οι μαθητές διδάσκονται αργότερα Φυσική, καθώς προχωρούν με τα χρόνια, οφείλεται και στη λανθασμένη αίσθηση που δημιουργείται για το πώς αντιδρούν και κινούνται τα σώματα. Όταν, για παράδειγμα, ο Πρώτος νόμος του Νεύτωνα αναφέρει ότι «ένα σώμα που κινείται παραμένει σε κίνηση εκτός εάν δράσει επάνω του μια εξωτερική δύναμη», αλλά στην καθημερινή ζωή έχουμε συνηθίσει σε πράγματα όπως τα αυτοκίνητα και τα ποδήλατα, όπου έχουμε μείωση της ταχύτητας και σταμάτημα εξαιτίας της τριβής και των φρένων, αυτό φαινομενικά δεν έρχεται σε συμφωνία με ό,τι αναφέρεται στη θεωρία της Φυσικής. Δεν εννοώ με αυτό πως οι μικροί μαθητές θα έπρεπε να διδάσκονται άφθονες εξισώσεις αλλά το να τους δίδεται κάποια αίσθηση των νόμων της Φυσικής θα βοηθούσε αρκετά στις επόμενες τάξεις».

Τότε, για να μην μπερδεύονται τα πράγματα, σε τι βαθμό ο δάσκαλος πρέπει να συνδέει τη θεωρία με την πράξη; «Όταν διδάσκω πάντα προσπαθώ να κάνω επιδείξεις στην τάξη και να συνδέω τους θεωρητικά διατυπωμένους νόμους με την καθημερινή εμπειρία. Είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο να διδάσκουμε τους νόμους αλλά να δείχνουμε στους μαθητές και το πώς εμφανίζονται στις ζωές τους και την τεχνολογία που χρησιμοποιείται. Ας μην ξεχνάμε πως είμαστε περικυκλωμένοι από τη Φυσική».

Ταξίδι στον χρόνο;

Είμαστε περικυκλωμένοι από τη Φυσική και από πολλαπλά Σύμπαντα; Θα κάνουμε και ταξίδια στον χρόνο; «Από τη μια, με το να εισάγουμε το ότι υπάρχουν άπειρα πολλαπλά Σύμπαντα που εξελίσσονται παράλληλα για να εξηγηθούν πράγματα σε αυτό που ζούμε φαίνεται να φορτώνουμε με πολύ και άχρηστο υλικό τη θεωρία της Φυσικής. Από την άλλη, έπειτα από εκατό χρόνια η κβαντική θεωρία παραμένει μυστηριώδης, οπότε κάθε ιδέα θα πρέπει να εξετάζεται. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να αποδείξουμε την ύπαρξή τους αλλά πολλά πράγματα που έμοιαζαν χωρίς απάντηση σε μια εποχή βρήκαν την απάντησή τους αργότερα. Τα ταξίδια στον χρόνο είναι μια άλλη ενδιαφέρουσα ιδέα που δεν μπορούμε να αποδείξουμε την ορθότητά της αυτή τη στιγμή, αλλά δεν μπορούμε και να την αποδείξουμε ως λανθασμένη».

Γεωμετρική φάση

A cat being dropped upside down to demonstrate a cat's movements while falling. Ralph Crane/The LIFE Picture Collection via Getty Images

Ένα από τα πολύ ωφέλιμα στοιχεία στο βιβλίο του καθηγητή Γκαμπόρ και με ακόμη περισσότερη ανάλυση στο μπλογκ του είναι η απόπειρα σύνδεσης γνωστών φαινομένων που εξηγούνται με τους νόμους της Φυσικής και σχετίζονται μεταξύ τους με κάτι που ονομάζεται «γεωμετρική φάση». Το εκκρεμές του Φουκό που αιωρείται ενώ η Γη περιστρέφεται κάτω από αυτό και καθώς χαράσσεται στην άμμο η πορεία του αποδεικνύεται η περιστροφή της Γης, η γάτα που κατορθώνει να προσγειωθεί στα πόδια της, το φως που έπειτα από διαδοχικές πολώσεις επιστρέφει στην κατάσταση που βρισκόταν έχουν κοινό τους σημείο επαφής το ότι παρ’ όλα αυτά, αν είσαι προσεκτικός θα δεις ότι κάτι έχει αλλάξει. Για παράδειγμα, η γάτα έχει μεν μετατοπιστεί παράλληλα προς τα κάτω, αλλά τώρα το σώμα της έχει κάνει μια περιστροφή, άρα είναι σε διαφορετική (γεωμετρική) φάση.

Αυτή η «διαφορά στη φάση», στην περίπτωση του φωτός, που περνούσε μέσα από κάποιους κρυστάλλους, παρατηρήθηκε από τον ινδό φυσικό S. Pancharatnam το 1956. Σήμερα η έρευνα επιστρέφει στη θεωρία του και γίνεται προσπάθεια να κατασκευάζονται φακοί επίπεδοι με τις ιδιότητες όμως των καμπύλων φακών που αλλάζουν τη φάση των οπτικών ακτίνων για να εστιάζουν σε ένα σημείο. Τοποθετώντας προσεκτικά πολλούς κρυστάλλους όπως πρέπει προσπαθούν να επιτύχουν τώρα το ίδιο αλλά με επίπεδους φακούς που έτσι θα έχουν αφάνταστα μικρό πάχος!

H Sophie (ένα από τα μέλη της γατικής οικογένειας του Γκαμπόρ), μετά από την εξαντλητική μελέτη της θεωρίας των χορδών.

Όταν λοιπόν η συζήτηση με τον Γκρεγκ επιστρέφει στις γάτες (του) λέει: «Δηλώνω θαυμαστής της εξυπνάδας τους. Οι δικές μου (το βιβλίο του είναι αφιερωμένο σε 15) με εκπλήσσουν μόνιμα με την ικανότητά τους να βρίσκουν τρόπους επικοινωνίας μαζί μου. Δεν καταλαβαίνω πώς επικοινωνώ με ένα τόσο διαφορετικό από εμάς είδος αλλά και το πώς βάζουν τους εαυτούς τους συνεχώς σε μπελάδες. Έχω φθάσει να λέω ότι «οι γάτες είναι εξυπνότερες από ό,τι νομίζουμε αλλά λιγότερο έξυπνες από ό,τι πιστεύουν εκείνες για τον εαυτό τους»».

Δεν είναι επιστήμη να πετούμε γάτες ανάποδα!

Chronophotograph (circa 1893) made on moving film consisting of twelve frames showing a cat falling, taken by Etienne-Jules Marey (1830-1904). SSPL/Getty Images

Από την πρώτη σελίδα του βιβλίου του ο Γκρέγκορι Γκαμπόρ ξεκαθαρίζει πως οι διάφορες φωτογραφίες με γάτες που τις ρίχνουν ανάποδα για να δουν τι θα κάνουν ανήκουν σε άλλες εποχές. Τέλος 19ου αιώνα έως και τα μέσα του 20ού. Τώρα όχι μόνο ξέρουμε πως δεν χρειάζεται και δεν πρέπει, αλλά παίρνουμε στα σοβαρά πλέον και το ότι τους είναι εξαιρετικά δυσάρεστο.

Γάτες που πέφτουν και προσγειώνονται ομαλά

Παράξενος τίτλος βιβλίου για όποιον δεν ξέρει ότι οι γάτες αν πέσουν στο κενό με την πλάτη προσγειώνονται πάντα στα τέσσερα πόδια τους. Και ότι αυτό είναι ένα πρόβλημα που απασχόλησε διάσημους επιστήμονες όπως ο Μάξγουελ και ο Στόουκς, από τον 19ο αιώνα έως και σήμερα. Σε 335 σελίδες ο αναγνώστης του βιβλίου, το οποίο έχει γράψει ο καθηγητής Φυσικής και Οπτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας Γκρέγκορι Γκαμπόρ, βρίσκει όχι μόνο μια πλήρη ιστορική αναδρομή των προσπαθειών να εξηγηθεί με τους νόμους της Φυσικής το φαινόμενo, αλλά και τις προεκτάσεις που έχει η εξήγησή του σε άλλους κλάδους της επιστήμης, όπως η ρομποτική και οι διαστημικές πτήσεις.

Το πρόβλημα και οι προσπάθειες για τη λύση του ξεκινούν από το ότι ένας ζωντανός οργανισμός όταν βρεθεί στο κενό, για να μπορέσει να στρίψει το σώμα του έστω και κατά μια πολύ μικρή γωνία, θα πρέπει να λάβει μια εξωτερική βοήθεια. Διότι η αρχή διατήρησης της στροφορμής, κάτι που θυμίζει κάπως, χωρίς να είναι ακριβώς το ίδιο, τη διατήρηση της ορμής αλλά σε συνθήκες περιστροφής ενός σώματος, θέλει, αφού πέφτεις στο κενό (χωρίς να σε έχει εξωθήσει κάποιος σε περιστροφική κίνηση), την ώρα που πέφτεις, να μην μπορείς μόνος σου να το επιτύχεις αυτό. Έτσι θα έπρεπε και μια γάτα που την έχεις σηκώσει ανάποδα, έχοντας πιάσει με κάθε χέρι τα δυο μπροστινά και τα δυο πίσω πόδια της και την αφήνεις έτσι στο κενό, να προσγειώνεται με την πλάτη και με οδυνηρές συνέπειες εξαιτίας αυτής της πτώσης.

Ωστόσο στο δευτερόλεπτο, όπως έχουν αποδείξει οι φωτογραφίσεις με υψηλές ταχύτητες, τα αιλουροειδή καταφέρνουν πρώτα να κάμψουν το σώμα τους προς τα μέσα και στη συνέχεια, σαν να αποτελείται αυτό από δύο χωριστούς κυλίνδρους, ο ένας από το κεφάλι έως την κοιλιά και ο άλλος από την κοιλιά έως την ουρά, να κάνει ο καθένας από μία στροφή με αντίθετη φορά. Όταν το καλοσκεφτείς, οι δύο αυτές στροφές, έχοντας αντίθετη φορά και ίση τιμή, δίνουν συνολική στροφορμή στο σώμα της γάτας ίση με μηδέν. Και έτσι δεν παραβιάζεται ο θεωρούμενος ως απαραβίαστος νόμος της διατήρησής της, ενώ με αυτή την αλληλουχία κινήσεων καταφέρνει η γάτα να προσγειωθεί με τα πόδια και όχι με την πλάτη…

Στο δωδέκατο και προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου ο συγγραφέας οδηγεί τον αναγνώστη πέρα από τα πολύ γνωστά για το θέμα, σε πολύ βαθύτερα κεφάλαια της Φυσικής, χωρίς να καταφύγει σε εξισώσεις. Διότι εντάσσει τη στροφή της γάτας ώστε να προσγειωθεί με τα πόδια σε ένα σύνολο μαζί με άλλες «συμπεριφορές» συστημάτων. Όπως το εκκρεμές του Φουκό, η πόλωση του φωτός ή ακόμα και συστήματα στον μικρόκοσμο, όπου επικρατούν οι νόμοι της κβαντικής φυσικής. Με κοινό χαρακτηριστικό σε όλα αυτά κάτι που ονομάζεται «γεωμετρική φάση» και έχει να κάνει με την αλλαγή στη γεωμετρία κατά την εξέλιξη του κάθε συστήματος.

Η πολυμάθεια του συγγραφέα καθιστά την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, που πραγματεύεται κάποιο θέμα γνωστό ίσως από παλιά, μια εξαιρετικά πλούσια σε γνώσεις εμπειρία.

Συνέντευξη στον Άλκη Γαλδαδά 

Πηγές: https://arstechnica.com/science/2019/12/the-surprisingly-complicated-physics-of-why-cats-always-land-on-their-feet/ - https://www.tovima.gr/2020/03/14/science/gkregkori-gkampor-eimaste-perikyklomenoi-apo-fysiki/

Η κλιματική αλλαγή απειλεί με εξαφάνιση την οχιά της Πίνδου. Warming mountaintops put snake at risk of extinction

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί βασική απειλή, που μπορεί να οδηγήσει στην εξαφάνιση της οχιάς της Πίνδου, σύμφωνα με μία νέα έρευνα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων. Climate change is a key factor contributing to the likely extinction of the Greek Meadow Viper, a new study has found. Greek Meadow Viper (Vipera graeca) on Tymfi Mountain in Greece. Credit: Edvárd Mizsei

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Έντβαρντ Μιτσέι του Κέντρου Οικολογικής Έρευνας της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο διεθνές περιοδικό «Oryx», εκτιμούν ότι έως το 90% των ορεινών ενδιαιτημάτων της εν λόγω οχιάς θα καταστούν αφιλόξενα έως το τέλος της δεκαετίας του 2080 λόγω ανόδου της θερμοκρασίας.

Η οχιά της Πίνδου ή νανόχεντρα είναι η μικρότερη οχιά της Ελλάδας, φθάνοντας σε μήκος τα 35 έως 45 εκατοστά. Ζει σε απομονωμένα αλπικά και υποαλπικά λιβάδια στην ελληνική οροσειρά της Πίνδου και στη νότια Αλβανία, συνήθως σε υψόμετρο άνω των 1.400 μέτρων. Θεωρείται ξεχωριστό είδος (Vipera graeca) και το δηλητήριό της είναι σχετικά ασθενές, αν και απαιτεί ιατρική φροντίδα.

Στη χώρα μας υπάρχουν και άλλα είδη οχιάς (κοινή, οθωμανική, της Μήλου, αστρίτης), αλλά της Πίνδου θεωρείται από τη Διεθνή Ένωση Προστασίας του Περιβάλλοντος (IUCN) κατ' εξοχήν αυτή που απειλείται ως είδος και ένα από τα ερπετά της Ευρώπης που ήδη αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης. Η νέα έρευνα δείχνει ότι η κλιματική αλλαγή θα εντείνει σημαντικά αυτόν τον κίνδυνο στο μέλλον.

Grasslands at Lakmos mountain in Greece, the key site for the long term survival of the Greek Meadow Viper. Credit: Edvárd Mizsei

Η οχιά της Πίνδου είναι προσαρμοσμένη στο κρύο περιβάλλον και θεωρείται άκρως ευάλωτη στην άνοδο της θερμοκρασίας και στην ξηρασία λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ήδη, σύμφωνα με τους ερευνητές, τα καλοκαίρια είναι πολύ ζεστά για το συγκεκριμένο φίδι, δυσκολεύοντας την έξοδο από τη φωλιά του και τη διατροφή του.

Η λεκάνη της Μεσογείου, που περιλαμβάνει την Ελλάδα, αναμένεται να γίνει σημαντικά ξηρότερη τις επόμενες δεκαετίες, καθώς προβλέπεται ότι θα μειωθούν οι βροχοπτώσεις. Παράλληλα, θα μειωθούν οι πληθυσμοί των εντόμων που αποτελούν την τροφή της οχιάς, ενώ και οι βοσκοί της Πίνδου σκοτώνουν συχνά τις οχιές, επειδή κατά καιρούς δαγκώνουν τα πρόβατά τους, όπως μεταδίδει το Αθηναϊκό Πρακτορείο.

Από ελληνικής πλευράς, στη μελέτη συμμετείχαν o καθηγητής Στέφανος Ρούσος (Τμήμα Βιολογικών Επιστημών Πανεπιστημίου του Βόρειου Τέξας ΗΠΑ) και οι ερπετολόγοι Μαρία Δημάκη (Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας) και Γιάννης Ιωαννίδης (Βιόσφαιρα).

Πηγές: Determining priority areas for an Endangered cold-adapted snake on warming mountaintops. Edvárd Mizsei, Márton Szabolcs, Loránd Szabó, Zoltán Boros, Kujtim Mersini, Stephanos a. Roussos, Maria Dimaki, Yannis Ioannidis, Zsolt Végvári, Szabolcs Lengyel. Oryx. DOI: doi.org/10.1017/S0030605319000322 - https://phys.org/news/2020-03-mountaintops-snake-extinction.html - https://tvxs.gr/news/animals/i-klimatiki-allagi-apeilei-me-eksafanisi-tin-oxia-tis-pindoy

Ανακαλύφθηκε καυτός εξωπλανήτης όπου μπορεί να πέφτει σιδερένια βροχή. Molten iron rain falls through the skies of scorching-hot exoplanet

Ευρωπαίοι αστρονόμοι πιστεύουν ότι υπάρχουν βάσιμες πιθανότητες ένας πολύ καυτός εξωπλανήτης, ο WASP-76b, να έχει βροχές από σίδηρο. Οι σχετικές ενδείξεις ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά στην ατμόσφαιρα του. WASP-76b, a gas-giant exoplanet located some 640 light-years away in the constellation of Pisces, has a day side where temperatures climb above 2,400 degrees Celsius (4,352 degrees Fahrenheit), high enough to vaporize metals; strong winds carry iron vapor to the cooler night side where it condenses into iron droplets. This illustration shows a night-side view of the exoplanet WASP-76b. To the left of the image, we see the evening border of the exoplanet, where it transitions from day to night. Image credit: M. Kornmesser / ESO.

Οι καυτοί γιγάντιοι εξωπλανήτες δέχονται από το άστρο τους ακτινοβολία χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από αυτή που δέχεται η Γη από τον Ήλιο. Οι θερμοκρασίες τους, που ξεπερνούν τους 1.700 βαθμούς Κελσίου, θεωρούνται ιδανικά εργαστήρια για τη μελέτη ακραίων κλιματικών και χημικών συνθηκών σε άλλους κόσμους.

The European Southern Observatory’s Very Large Telescope at Paranal, Chile. Photograph: S. Guisard/ESO/PA

Ο εξωπλανήτης βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων, απέχει περίπου 390 έτη φωτός και είχε αρχικά μελετηθεί το 2018 από το Πολύ Μεγάλο Τηλεσκόπιο (VLT) του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στη Χιλή. Οι ερευνητές από την Ελβετία, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία, με επικεφαλής τον καθηγητή Ντέηβιντ Έρενράιχ του Αστρονομικού Παρατηρητηρίου του Πανεπιστημίου της Γενεύης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Nature", μελέτησαν τις χημικές «υπογραφές» στην ατμόσφαιρα του πλανήτη WASP-76b και εντόπισαν το «σήμα» του σιδήρου.

The ultra-hot giant exoplanet WASP-76b orbits the star WASP-76, located some 390 light-years away in the constellation of Pisces. This video shows the orbit of this strange planet around its host star. Like the Moon on its orbit around the Earth, WASP-76b is ‘tidally locked’: it takes as long to rotate around its axis as it does to go around the star. On its day side temperatures climb above 2400 degrees Celsius, high enough to vaporise metals. Strong winds carry iron vapour to the cooler night side where it condenses into iron droplets. Credit: ESO/L.Calçada/spaceengine.org

Ο WASP-76b έχει μόνο μια πλευρά του στραμμένη προς το άστρο του, όπως η Σελήνη σε σχέση με τη Γη. Ο εν λόγω εξωπλανήτης έχει θερμοκρασίες επιφανείας άνω των 2.400 βαθμών Κελσίου στη φωτεινή πλευρά του που «βλέπει» μόνιμα το άστρο του, ικανές να εξαερώσουν μέταλλα που καταλήγουν στην ατμόσφαιρα του. Κατόπιν οι ατμοί των μετάλλων μεταφέρονται από ισχυρούς ανέμους στην κατά 1.000 βαθμούς πιο κρύα και μόνιμα «σκοτεινή» πλευρά του πλανήτη.

Graphic novelist Frederik Peeters is known for his science fiction works.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι εκεί ο σίδηρος συμπυκνώνεται, πιθανώς σε νέφη, τα οποία στη συνέχεια πέφτουν ως βροχή στη διάρκεια της νύχτας του «εξωτικού» εξωπλανήτη. «Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο πλανήτης γίνεται βροχερός το βράδυ, μόνο που βρέχει σίδηρο», δήλωσε ο Ερενράιχ. Προφανώς οι ομπρέλες δεν είναι κατάλληλες για μια τέτοια σιδερένια βροχή...

Πηγές: D. Ehrenreich et al. Nightside condensation of iron in an ultrahot giant exoplanet. Nature. Published online March 11, 2020. doi: 10.1038/s41586-020-2107-1. - https://www.space.com/alien-planet-iron-rain-WASP-76b.html - https://www.amna.gr/home/article/438513/Anakalufthike-kautos-exoplanitis-opou-mporei-na-pefteisiderenia-brochi

Άρης Τρίτσης: Ελληνική πρωτιά στην Αστροφυσική. European Astronomical Society’s MERAC Prize to Aris Tritsis

To Βραβείο MERAC της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Εταιρείας για την καλύτερη διδακτορική διατριβή απονέμεται στον θεωρητικό αστροφυσικό Άρη Τρίτση, ο οποίος «αφουγκράστηκε» τη μουσική της γέννησης των άστρων. The 2020 MERAC Prize for the Best PhD Thesis in Theoretical Astrophysics is awarded to Dr Aris Tritsis (Australian National University, Australia) for fundamental contributions to the physics of the interstellar medium and the process of star formation.

Δεν έχει υπάρξει άνθρωπος που έζησε πάνω στον πλανήτη Γη και δεν πέρασε έστω και λίγο χρόνο ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό. Αυτόν που μας μαγεύει όταν είμαστε παιδιά και συνεχίζει να μας προκαλεί δέος με την απεραντοσύνη και την ομορφιά του μεγαλώνοντας. Και φυσικά από καιρού εις καιρόν κάποιοι από εμάς δεν αρκούνται στην ενατένιση. Περνούν στη δράση και προσπαθούν να αφουγκραστούν τα μυστικά του, να χαρτογραφήσουν τις μέχρι πρότινος απροσπέλαστες «γωνιές» του.

Για την αποκάλυψη θεμελιωδών παραμέτρων ενός διαστρικού νέφους, ο έλληνας θεωρητικός αστροφυσικός δρ Άρης Τρίτσης παίρνει το Βραβείο MERAC, το οποίο απονέμει η Ευρωπαϊκή Αστρονομική Εταιρεία για την καλύτερη διδακτορική διατριβή. Το βραβείο απονέμεται κάθε τρία χρόνια και αποτελεί την ύψιστη διάκριση της Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Κοινότητας για σπουδές διδακτορικού επιπέδου. Έχει δε τη σημασία του να τονιστεί ότι ο δρ Τρίτσης, ο οποίος αυτή τη στιγμή συνεχίζει τις έρευνές του ως μεταδιδακτορικός υπότροφος στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, πραγματοποίησε τη διδακτορική διατριβή του επί ελληνικού εδάφους και ειδικότερα στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης. Το θέμα της διατριβής του, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Κωνσταντίνου Τάσση και ολοκληρώθηκε το 2017, αφορούσε την αστρογένεση και την αστροφυσική των διαστρικών νεφελωμάτων.

Μια ομάδα γεννιέται

Aris Tritsis (left), a postdoctoral student at the Australian National University. Konstantinos Tassis (right) of the University of Crete is a star formation specialist. IMAGE CREDIT: ARIS TRITSIS/UNIVERSITY OF CRETE.

Στην πραγματικότητα η τιμητική αυτή διάκριση δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη: όταν το 2018 δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα της δουλειάς του δρος Τρίτση στην περίβλεπτη επιστημονική επιθεώρηση Science, η διεθνής επιστημονική κοινότητα τη χαιρέτισε ως το επίτευγμα που άνοιγε νέους δρόμους στην κατανόηση της αστρογένεσης. Οι ιθύνοντες μάλιστα της επιθεώρησης είχαν εκδώσει σχετικό δελτίο Τύπου προκειμένου να διαδώσουν τα ευρήματα της ελληνικής ερευνητικής ομάδας. Περιττό να πούμε ότι στη συνέχεια η είδηση καλύφθηκε εκτενώς από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης.

Το άρθρο των Τρίτση και Τάσση είχε τίτλο «Magnetic Seismology of Interstellar Gas Clouds: Unveiling a Hidden Dimension» (Μαγνητική σεισμολογία διαστρικών νεφών αερίων: αποκαλύπτοντας μια κρυμμένη διάσταση) και προκειμένου να αντιληφθούμε τη σημασία του επικοινωνήσαμε τόσο με τους ίδιους όσο και με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Βασιλική Παυλίδου και μέλος του Εργαστηρίου Αστροφυσικής, η οποία μάλιστα είχε καταλυτικό ρόλο στην προσέλκυση του μεταπτυχιακού τότε φοιτητή Άρη Τρίτση στην Κρήτη: «Ο Άρης είχε σπουδάσει Φυσική στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων και είχε ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές σπουδές του στην Αστροφυσική στο University College του Λονδίνου, όταν συναντηθήκαμε στη Γερμανία και ειδικότερα στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ στη Βόννη. Εκείνος αναζητούσε εργαστήριο για τη διδακτορική διατριβή του και ήλπιζε να το βρει στη Βόννη και να εστιάσει στην Κοσμολογία» μας είπε η κυρία Παυλίδου και πρόσθεσε: «Περαιτέρω όμως επικοινωνία μαζί μας τον οδήγησε στο να πραγματοποιήσει ένα ταξίδι στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του οποίου αποφάσισε ότι είχε βρει το εργαστήριο που έψαχνε. Ομοίως, και εμείς, τα υπόλοιπα μέλη του εργαστηρίου, αισθανθήκαμε από την αρχή ότι ο Άρης έδενε αρμονικά με την ομάδα μας».

Θεμελιώδη ερωτήματα

Orion Molecular Cloud Complex, dominated in the center of this view by the brilliant Flame nebula (NGC 2024). The smaller, glowing cavity falling between the Flame nebula and the Horsehead is called NGC 2023. IMAGE CREDIT: NASA/JPL-CALTECH.

Η ερευνητική ομάδα, η οποία είχε μόλις σχεδόν συσταθεί (παρότι η κυρία Παυλίδου είχε εκλεγεί στο Τμήμα Φυσικής από το 2010 και ο κ. Τάσσης από το 2011, όλες οι προσλήψεις είχαν ανασταλεί λόγω της οικονομικής κρίσης – έτσι, το εργαστήριο άρχισε να λειτουργεί στα τέλη του 2013, όταν επιτέλους κατέστη δυνατή η πρόσληψή τους), εστίαζε το ενδιαφέρον της στη γέννηση των άστρων. Τι καθορίζει άραγε τον αριθμό και το είδος των άστρων που γεννιούνται στον Γαλαξία μας; Αυτό το θεμελιώδες και βασανιστικό ερώτημα το οποίο απασχολεί διαχρονικά τους αστροφυσικούς ήταν στο κέντρο των αναζητήσεων της ερευνητικής ομάδας. «Τα άστρα και οι πλανήτες δημιουργούνται μέσα σε πυκνά διαστρικά νέφη αερίων στα οποία κυριαρχεί το μοριακό υδρογόνο. Ποιες είναι όμως οι δυνάμεις που αναπτύσσονται εκεί; Ποιες είναι οι κυρίαρχες; Είναι τα μαγνητικά πεδία; Η αντίσταση στη βαρύτητα; Και τι συμβαίνει όταν κυριαρχεί η μία ή η άλλη; Τέτοιου είδους ερωτήματα μας απασχολούν» εξήγησε η κυρία Παυλίδου και πρόσθεσε: «Η Φυσική της Αστρογένεσης έχει άμεσο αντίκτυπο στο σχήμα των νεφών. Έτσι, αν γνωρίζουμε το σχήμα του νέφους, μπορούμε να εξαγάγουμε πολύτιμα συμπεράσματα σχετικά με τις φυσικές διεργασίες που κυριαρχούν στη γένεση των άστρων του».

Εύκολο να το λέει κανείς, αλλά στην πράξη εξαιρετικά δύσκολο, καθώς όταν οι επιστήμονες παρατηρούν τα διαστρικά νέφη, αυτό που στην πραγματικότητα βλέπουν είναι μόνο οι δυσδιάστατες προβολές τους. Στην ουσία βλέπουν μόνο τις δύο από τις τρεις διαστάσεις τους και αυτή η άγνοια της τρίτης διάστασης (του βάθους ενός διαστρικού νέφους) συνεπάγεται και άγνοια του σχήματός του. Όχι όμως πλήρη: «Γνωρίζουμε ότι η βαρύτητα προσπαθεί να συμπυκνώσει τα νέφη και να φτιάξει αστέρια, όμως κάτι αντιστέκεται  – αλλιώς όλο το αέριο του Γαλαξία θα είχε ήδη γίνει άστρα. Δύο είναι οι υποψήφιοι γι’ αυτόν τον ρόλο: το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία και η τύρβη. Νέφη-τηγανίτες προκύπτουν σε περιοχές με ισχυρό μαγνητικό πεδίο, ενώ νηματοειδή νέφη προκύπτουν σε περιοχές με ισχυρή τύρβη» εξήγησε ο κ. Τάσσης.

Νηματοειδές ή τηγανίτα;

This snakelike gas cloud (center dark area) in the constellation Musca resembles a skinny filament. But it’s actually a flat sheet that extends about 20 light-years into space away from Earth, an analysis finds. IMAGE CREDIT: IVAN EDER

Το διαστρικό νέφος με το όνομα Musca επέλεξε να μελετήσει ο Άρης Τρίτσης για τη διδακτορική διατριβή του. Επρόκειτο για ένα νηματοειδές νέφος, ένα νέφος δηλαδή στο οποίο η επικρατούσα δύναμη όφειλε να είναι η τύρβη. Μόνο που στην πορεία ανακάλυψε ότι το Musca δεν ήταν καθόλου νηματοειδές! Αντιθέτως ήταν ένα πεπλατυσμένο νέφος, ένα νέφος-τηγανίτα στο οποίο επικρατούσαν ισχυρά μαγνητικά πεδία.

Αν φέρουμε μια τηγανίτα μπροστά στα μάτια μας και την κρατήσουμε με το επίπεδό της παράλληλο προς το έδαφος, αυτό που θα δούμε είναι μια γραμμή, ένα νήμα. Θα χρειαστεί να την παρατηρήσουμε υπό γωνία για να αντιληφθούμε το πραγματικό της σχήμα. Αλλά οι αστροφυσικοί δεν μπορούν να μετακινήσουν τα νέφη! Ετσι, προσπαθούν να εξάγουν συμπεράσματα για το σχήμα τους κάνοντας μετρήσεις φυσικών παραμέτρων, όπως παραδείγματος χάριν είναι η συχνότητα των μαγνητικών κυμάτων που παγιδεύονται σε αυτά. Η επιλογή του Musca, ενός απομονωμένου νέφους στον νότιο ουρανό, δεν ήταν τυχαία: αφενός η απομόνωση ευνοεί την παγίδευση των κυμάτων και αφετέρου πρόκειται για ένα από τα λιγότερο χαοτικά νέφη καθώς αν το παρατηρήσει κανείς προσεκτικά φαίνεται να διασχίζεται από ραβδώσεις. Οπτικά δηλαδή παραπέμπει σε ύφασμα κοτλέ! Σε προηγούμενη εργασία τους οι Τρίτσης και Τάσσης είχαν δείξει ότι οι ραβδώσεις αυτές δημιουργούνται όταν διαδίδονται κύματα μαγνητικής πίεσης. Μόνο που στην περίπτωση του Musca τα κύματα δεν μπορούσαν να διαφύγουν από τα όρια του νέφους και έτσι δημιουργούσαν στάσιμα κύματα με αρμονικές συχνότητες.

Αστρική μουσική συμφωνία

Το διαστρικό μοριακό νέφος Musca: Μία μουσική συμφωνία στο Γαλαξία μας.

Ο υπολογισμός και η ανάλυση των συχνοτήτων των κυμάτων αυτών κατέδειξαν ότι ολόκληρο το νέφος Musca δονείται. Οι δονήσεις όμως είναι ήχος, είναι μουσική. Με άλλα λόγια, οι έλληνες ερευνητές είχαν ακούσει τη μουσική που παιζόταν στο νεφέλωμα Musca! Αλλά τι μπορούσε να μας πει αυτή η μουσική για το σχήμα του; Αυτός ακριβώς ήταν ο κόμπος που έπρεπε να λυθεί! Και δεν ήταν καθόλου εύκολο καθώς δεν υπήρχε σημείο αναφοράς. Όταν εμείς ακούμε ένα μουσικό όργανο μπορούμε να καταλάβουμε αν η μουσική προέρχεται από ένα έγχορδο ή ένα κρουστό. Αντιλαμβανόμαστε τη χορδή μιας κιθάρας και την ξεχωρίζουμε από το τύμπανο γιατί έχουμε ξανακούσει κιθάρα και τύμπανο. Οι έλληνες ερευνητές όμως ήταν οι πρώτοι στην ιστορία της ανθρωπότητας που άκουσαν την «αστρική μουσική»! Και ο Άρης Τρίτσης βάλθηκε να πάει πέρα από τις νότες, να αναζητήσει τη γενεσιουργό αιτία τους.

Η συγκεκριμένη φάση της διερεύνησης περιελάμβανε πολύ κόπο και μεγάλη επιμονή. Και βεβαίως όλα έγιναν με τη βοήθεια υπολογιστών. «Ο Άρης έτρεξε έναν πολύ μεγάλο αριθμό προσομοιώσεων, μεταβάλλοντας κάθε φορά τις παραμέτρους, προκειμένου να είναι βέβαιος για το αποτέλεσμα» μας είπε η κυρία Παυλίδου. Η ανάλυση λοιπόν των αρμονικών συχνοτήτων που είχαν προκύψει από τις μετρήσεις έδειξαν, στα μοντέλα προσομοίωσης που δημιούργησε ο υποψήφιος τότε διδάκτορας Άρης Τρίτσης, ότι ήταν συμβατές με ένα νεφέλωμα-τηγανίτα και όχι με κυλινδρικό νεφέλωμα, γεγονός που έφερε τα πάνω κάτω στην αστρονομία.

Νέα αρχή για την αστρονομία

Το Musca, ένα απομονωμένο σύννεφο στον νότιο ουρανό, είναι ένα από τα λιγότερο χαοτικά νέφη που έχουν παρατηρηθεί. Η πυκνή δομή του Musca - το μέρος όπου εν τέλει θα γεννηθούν αστέρια και πλανήτες - περιβάλλεται από ημιπεριοδικούς νημοτοειδής σχηματισμούς που ονομάζονται “ραβδώσεις”. Οι Άρης Τρίτσης και Κωνσταντίνος Τάσσης είχαν βρει σε προηγούμενη εργασία ότι οι ραβδώσεις αυτές δημιουργούνται εξαιτίας της διάδοσης κυμάτων μαγνητικής πίεσης. Στην περίπτωση του απομονωμένου Musca όμως τα κύματα αυτά παγιδεύονται δημιουργώντας έτσι στάσιμα κύματα με αρμονικές συχνότητες. Εικόνα: Το νέφος Musca διαγράφεται ως ένας φωτεινός κύλιδρος στο υπέρυθρο. Η παραπάνω εικόνα είναι από το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.

«Η ανακάλυψη αρμονικών συχνοτήτων στο μοριακό νεφέλωμα Musca είχε εξαιρετικά μεγάλο αντίκτυπο στην επιστημονική κοινότητα. To Musca θεωρούνταν για πολύν καιρό το πρότυπο νηματοειδούς νέφους – η προβολή του στον ουρανό μοιάζει πραγματικά με βελόνα! Και όμως, οι αρμονικές συχνότητές του έδειξαν – προς μεγάλη έκπληξη όλων – ότι έχει σχήμα τηγανίτας, απλώς τυχαίνει να το βλέπουμε από τη λεπτή του πλευρά. Αυτό άλλαξε ριζικά τον τρόπο που κατανοούμε τόσο το Musca όσο και τους μηχανισμούς που επικρατούν στη διαδικασία της αστρογένεσης. Το ότι το Musca είναι τηγανίτα υποδεικνύει ότι το μαγνητικό του πεδίο είναι πιο σημαντικό από την τύρβη. Αν και σε άλλες περιοχές έχουμε τηγανίτες «μασκαρεμένες» σε νήματα, ίσως αυτό να ισχύει στις περισσότερες περιοχές του Γαλαξία» εξήγησε ο κ. Τάσσης.

Εικόνα: Μια υπολογιστική προσομοίωση του νέφους Musca, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Metropolis HPC Facility του Κέντρου Κβαντικής Πολυπλοκότητας και Νανοτεχνολογίας (CCQCN) του Πανεπιστημίου Κρήτης Με τη χρωματική κλίμακα απεικονίζεται η  πυκνότητα του αερίου που απαρτίζει το νέφος. Οι μαύρες γραμμές που το διαπερνούν σχεδόν κάθετα στο επίπεδό του είναι οι δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου.

Τα παραπάνω ήταν μόνο η αρχή: ο Τρίτσης προσομοίωσε με ακρίβεια που δεν είχε ποτέ πριν επιτευχθεί τις χημικές αντιδράσεις στο εσωτερικό των νεφών και ανέπτυξε ένα σύστημα προσομοίωσης της διάδοσης της ακτινοβολίας μέσα από το αέριο των νεφελωμάτων το οποίο επιτρέπει να προβλεφθούν με ακρίβεια οι παρατηρήσιμες ιδιότητες κάθε θεωρητικού μοντέλου της διαδικασίας της αστρογένεσης μέσα σε τέτοια νεφελώματα.

Συνεχίζοντας δε το έργο που άρχισε στην Κρήτη, κατά τη διάρκεια της μεταδιδακτορικής του υποτροφίας στην Αυστραλία, ανέπτυξε μια νέα μέθοδο για τη μέτρηση μαγνητικών πεδίων στον Γαλαξία μας, την οποία χρησιμοποιεί για να πραγματοποιήσει μια τρισδιάστατη χαρτογράφηση των πεδίων αυτών. «Ένας τέτοιος χάρτης θα έχει πλήθος διαφορετικών εφαρμογών στην Αστροφυσική» εκτιμά ο κ. Τάσσης ο οποίος κλείνοντας σημείωσε: «Η πηγαία δημιουργικότητα και σταθερή αποφασιστικότητα του Άρη μάς έφερε σε αυτό το καταπληκτικό αποτέλεσμα, και είναι πραγματικά απολαυστικό να μοιράζεσαι μια τόσο αναπάντεχη και σημαντική ανακάλυψη με έναν ερευνητή στην αρχή ακόμη της καριέρας του και να ξέρεις ότι έχει ένα λαμπρό μέλλον με πολλές ακόμη ανακαλύψεις μπροστά του».

«Πιστεύω στα ελληνικά πανεπιστήμια»

Δεν μπορέσαμε να μη ρωτήσουμε τον Άρη Τρίτση για την απόφασή του να προτιμήσει την Ελλάδα για τη διδακτορική διατριβή του ενώ θα μπορούσε να έχει μείνει στο εξωτερικό. Ιδού η απάντησή του: «Νομίζω πως η γενικότερη αντίληψη ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια υστερούν έναντι των πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων του εξωτερικού είναι εσφαλμένη. Ειδικά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΙΤΕ το υψηλό επίπεδο έρευνας που εκπονείται είναι η καλύτερη διαφήμιση και προσελκύει όχι μόνο ερευνητές και διδακτορικούς φοιτητές, όπως ήμουν εγώ, αλλά και σημαντικές διεθνείς συνεργασίες. Τέτοιες συνεργασίες, που στοχεύουν να δώσουν απαντήσεις σε θεμελιώδη, αναπάντητα ερωτήματα της Φυσικής και της Αστρονομίας, συντονίζονται αυτή τη στιγμή από τα μέλη του καινούργιου Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Πανεπιστήμιου Κρήτης. Ένας επιπλέον παράγοντας για τον οποίο διάλεξα να κάνω τη διδακτορική μου διατριβή στην Ελλάδα ήταν πως πιστεύω στα ελληνικά πανεπιστήμια και ήθελα να συνεισφέρω σε αυτά με την έρευνά μου. Καθότι το Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι σταθερά πρώτο στις λίστες κατάταξης μεταξύ των ελληνικών πανεπιστημίων, ήταν και η προφανής επιλογή. Τέλος, ως διδακτορικός φοιτητής στο Τμήμα Φυσικής, είχα τη συνεχή στήριξη των συναδέλφων και καθηγητών μου και ένιωθα ότι άνηκα σε μια μεγάλη επιστημονική οικογένεια. Το μεράκι αυτής της πανεπιστημιακής κοινότητας ήταν και είναι αυτό που αντισταθμίζει τις όποιες ελλείψεις που μπορεί να υπάρχουν σε πόρους και υποδομές».

Παράδοση αριστείας

Η βράβευση του Άρη Τρίτση έρχεται να συνεχίσει μια παράδοση σημαντικών διεθνών επιτυχιών των φοιτητών της ομάδας Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ. «Ο Γιάννης Λιοδάκης, που ολοκλήρωσε το διδακτορικό του το 2017 υπό την επίβλεψη της κυρίας Παυλίδου, μελέτησε τη φυσική των πιδάκων ύλης που εκτοξεύονται από τις μεγαλύτερες μαύρες τρύπες στο Σύμπαν. Τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερης διδακτορικής διατριβής από την Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία το 2017 και με τη μεταδιδακτορική υποτροφία του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής και Κοσμολογίας του Πανεπιστημίου Stanford στις ΗΠΑ» μας είπε ο κ. Τάσσης και πρόσθεσε: «Και η δική μου φοιτήτρια, Τζίνα Πανοπούλου, που ολοκλήρωσε το διδακτορικό της το 2017, μελέτησε την τεχνική της μαγνητικής τομογραφίας – τεχνική που βρίσκεται στην καρδιά του πειράματος PASIPHAE που τρέχουμε στην Κρήτη και στη Νότιο Αφρική για να αποκαλύψουμε τις πρώτες στιγμές του Σύμπαντος. Τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερης διδακτορικής διατριβής από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση το 2017 και μετακινήθηκε στο Caltech των ΗΠΑ, ενώ το 2019 έλαβε τη μεταδιδακτορική υποτροφία Hubble της NASA, την πλέον περίβλεπτη μεταδιδακτορική υποτροφία Αστροφυσικής».

Πηγές: Tritsis, A. and Tassis, K (2018) Magnetic seismology of interstellar gas clouds: Unveiling a hidden dimension, Science, 360(6389), 635-638. DOI: 10.1126/science.aao1185 - https://eas.unige.ch/merac_prizes.jsp - https://eas.unige.ch/documents/eas_prizes_2020.pdf - https://www.physics.uoc.gr/en/node/1638 - https://www.forth.gr/index_main.php?c=28&l=e&i=1683&y=&in= - https://www.tovima.gr/2020/03/11/science/aris-tritsis-elliniki-protia-stin-astrofysiki/