Το γέλιο θέτει τον εγκέφαλο σε κατάσταση… διαλογισμού. Laughing puts the brain into a 'true meditative state' and can improve your memory, researchers claim

Rembrandt. Portrait de Saskia Riant, Portrait of Laughing Saskia, 1633, 52,5x44 cm. Προκαλεί ευεργετικές νευροχημικές αλλαγές και βελτιώνει τη μνήμη. Researchers say that laughter can help minimise the damage stress hormones cause, and puts the brain into a 'true meditative state'.

Γελάστε, είναι... ευεργετικό για τον εγκέφαλο (και όχι μόνο), φωνάζουν αμερικανοί επιστήμονες οι οποίοι διαπίστωσαν ότι το γέλιο θέτει τον εγκέφαλο σε «κατάσταση πραγματικού διαλογισμού».

Μελετώντας τις επιδράσεις της ορμόνης του στρες κορτιζόλης στον εγκέφαλο οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Λόμα Λίντα στις ΗΠΑ αποφάσισαν να διερευνήσουν κατά πόσο το γέλιο μπορούσε να αλλάξει την καταστροφική για τον οργανισμό δράση της.

Διαπίστωσαν λοιπόν ότι το γέλιο περιορίζει την αρνητική επίδραση της κορτιζόλης και θα μπορούσε να αποτελέσει μια μορφή θεραπείας, προσφέροντας μια ευχάριστη λύση π.χ. σε ασθενείς με υπέρταση, με διαβήτη ή με καρδιολογικά προβλήματα.

«Τα πράγματα είναι απλά, όσο λιγότερο στρες έχει κανείς τόσο καλύτερη μνήμη έχει» αναφέρει ο δρ Λι Μπερκ, ο οποίος έλαβε μέρος στη μελέτη. «Το χιούμορ περιορίζει την καταστροφική δράση των ορμονών που σχετίζονται με το στρες όπως η κορτιζόλη η οποία επιδρά στους νευρώνες του ιππόκαμπου που σχετίζονται με τη μνήμη ενώ παράλληλα μειώνει τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης και αυξάνει τη ροή του αίματος, βελτιώνοντας  τη διάθεσή μας» εξηγεί ο ερευνητής.

'Joyful laughter immediately produces the same brain wave frequencies experienced by people in a true meditative state,' the researchers said.

«Το γέλιο - ή η απόλαυση του χιούμορ - αυξάνει την απελευθέρωση ενδορφινών και ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, προσφέροντάς μας μια αίσθηση ικανοποίησης και ανταμοιβής. Αυτές οι ευεργετικές νευροχημικές αλλαγές, με τη σειρά τους, κάνουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα να λειτουργεί καλύτερα» λέει ο δρ Μπεργκ.

Oπως είδαν οι αμερικανοί επιστήμονες, όταν γελάμε συντελούνται ακόμη αλλαγές στα εγκεφαλικά κύματα και συγκεκριμένα στα γ κύματα, οι οποίες φαίνεται να ενισχύουν τη διαδικασία της μνήμης και της ανάκλησης των αναμνήσεων.

«Το γέλιο οδηγεί στην παραγωγή εγκεφαλικών κυμάτων σε συχνότητες παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται σε άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση διαλογισμού» προσθέτει ο δρ Μπεργκ.

Το γέλιο στο μικροσκόπιο

Rembrandt. Soldat Riant sur cuivre, 1628, 15,5x12 cm. Συμπληρωματικές θεραπείες «χιούμορ» θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και να βοηθήσουν ηλικιωμένα άτομα που πάσχουν από διαβήτη, υπέρταση και καρδιαγγειακά νοσήματα, εκτιμούν οι αμερικανοί επιστήμονες. The researchers said that laughing could actually help improve the memory of some respondents.

Στο πλαίσιο της μελέτης τους οι επιστήμονες έδειξαν ένα κωμικό βίντεο διάρκειας 20 λεπτών σε μια ομάδα υγιών ηλικιωμένων και σε μια ομάδα ηλικιωμένων με διαβήτη.

Στη συνέχεια, ζήτησαν από τους εθελοντές να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο με σκοπό την αξιολόγηση των ικανοτήτων τους ως προς τη μάθηση, την ανάκληση των αναμνήσεων και την αναγνώριση εξ όψεως.

Οι επιδόσεις τους συγκρίθηκαν με εκείνες μιας ομάδας ελέγχου, της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας, η οποία όμως δεν είχε παρακολουθήσει το ξεκαρδιστικό βίντεο.

Οι ερευνητές προχώρησαν στη μέτρηση των επιπέδων της κορτιζόλης τόσο στην αρχή του πειράματος όσο και στο τέλος του. Εντόπισαν λοιπόν σημαντική μείωση ως προς τα επίπεδα της ορμόνης του στρες και στις δύο ομάδες που είχαν παρακολουθήσει το βίντεο και εμφάνιζαν βελτίωση ως προς την ικανότητα ανάκλησης των αναμνήσεών τους συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου.

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση της ομάδας των εθελοντών με διαβήτη παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη πτώση ως προς τα επίπεδα της κορτιζόλης, ενώ τα μέλη της ομάδας των υγιών εθελοντών εμφάνισαν το υψηλότερο σκορ ως προς τα τεστ μνήμης.

«Τα ευρήματα της μελέτης μας προσφέρουν πιθανά κλινικά οφέλη και δυνατότητες αποκατάστασης που θα μπορούσαν να βρουν εφαρμογή ιδιαίτερα σε περίπτωση ατόμων προχωρημένης ηλικίας» αναφέρει ο δρ Μπερκ.

Πέτρα-ψαλίδι-χαρτί και ισορροπία Nash. Study reveals a way to improve chances of winning at rock-paper-scissors

Η βέλτιστη στρατηγική για να νικήσετε στο πέτρα-ψαλίδι-χαρτί. Easy as one-two-three... but winning is more complicated.

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, το ερώτημα του πώς μπορεί κανείς να νικήσει στο «πέτρα-ψαλίδι-χαρτί» έχει απασχολήσει σπουδαίους μαθηματικούς της θεωρίας των παιγνίων, οι οποίοι είχαν μάλιστα καταλήξει σε μια θεωρητική απάντηση. Τώρα, ένα πείραμα με εκατοντάδες φοιτητές στην Κίνα αποκαλύπτει ένα κενό στη θεωρία και δείχνει να προσφέρει μια νέα στρατηγική νίκης.

Game theorists in China say that how most people play this classic game is predictable, and knowing the opponent's next move is possible.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ζεζιάνγκ παρατήρησαν ότι ο παίκτης που κερδίζει έναν γύρο του παιχνιδιού τείνει να παραμένει σταθερός στην επιλογή του, ενώ ο παίκτης που χάνει περνά στην επόμενη κίνηση της αλληλουχίας πέτρα-ψαλίδι-χαρτί. Και, εφόσον κάποιος γνωρίζει αυτόν τον άτυπο κανόνα, είναι εύκολο να μαντέψει την επόμενη κίνηση του αντιπάλου του για να κερδίσει στους επόμενους γύρους.

Θεωρητικά, η βέλτιστη τακτική για να κερδίσει κανείς σε αυτό το παιχνίδι είναι να επιλέγει τις κινήσεις του τυχαία, έτσι ώστε ο αντίπαλος να μην μπορεί να κάνει προβλέψεις.

Game theory pioneer John Forbes Nash Jr was played by Russell Crowe in the film A Beautiful Mind.

Αυτό αντιστοιχεί στη λεγόμενη «ισορροπία Νας», η οποία παίρνει το όνομά της από τον Τζον Φορμπς Νας, τον αμφιλεγόμενο πρωτοπόρο της θεωρίας των παιγνίων που καθόρισε τις στρατηγικές του Ψυχρού Πολέμου (η ζωή του μεταφέρθηκε μάλιστα στο σινεμά το 2001 στην ταινία Ένα Υπέροχο Μυαλό).

Η τυχαιότητα της ισορροπίας Νας είναι θεωρητικά η βέλτιστη στρατηγική, ωστόσο ο Ζιζιάν Ουάνγκ και οι συνεργάτες του παρατήρησαν ένα διαφορετικό μοτίβο στο πείραμά τους. Οι ερευνητές στρατολόγησαν 300 φοιτητές, οι οποίοι χωρίστηκαν σε ομάδες των έξι και έπαιξαν 300 γύρους του παιχνιδιού ο καθένας.

Η ανάλυση των αποτελεσμάτων, η οποία αναρτήθηκε στην υπηρεσία προδημοσίευσης arXiv, έδειξε ότι κάθε επιλογή του παιχνιδιού (πέτρα, ψαλίδι ή χαρτί) εμφανιζόταν χονδρικά στο ένα τρίτο των περιπτώσεων, ένδειξη ότι οι παίκτες συμμορφώνονταν με την ισορροπία Νας.

The Rock-Paper-Scissors game. (A) Each matrix entry specifies the row action’s payoff. (B) Non-transitive dominance relations (R beats S, P beats R, S beats P) among the three actions. (C) The social state plane for a population of size N = 6. Each filled circle denotes a social state (nR, nP , nS); the star marks the centroid c0; the arrows indicate three social state transitions at game rounds t = 1, 2, 3. Credit: arXiv:1404.5199 [physics.soc-ph]

Όμως μια προσεκτικότερη ματιά αποκάλυψε ένα διαφορετικό μοτίβο: οι νικητές έτειναν να επαναλαμβάνουν την κίνηση που τους χάρισε τον πρώτο γύρο, ενώ οι χαμένοι επέλεγαν άλλη κίνηση, και μάλιστα την επόμενη κίνηση στην αλληλουχία πέτρα-ψαλίδι-χαρτί του ονόματος του παιχνιδιού.

Στη θεωρία των παιγνίων η στρατηγική αυτή ονομάζεται «εξαρτημένη απόκριση», επισημαίνουν οι ερευνητές. Εικάζουν μάλιστα ότι αυτό το μοτίβο λήψης αποφάσεων, στο οποίο ο παίκτης αλλάζει τακτική μόνο όταν χάνει, είναι ριζωμένο στον ανθρώπινο εγκέφαλο -μια υπόθεση που σκοπεύουν να διερευνήσουν σε επόμενες μελέτες τους.

Προς το παρόν, το μόνο που μπορεί κανείς να πει είναι ότι κάποιος που γνωρίζει τον κανόνα της μελέτης είναι πιθανότερο να κερδίσει έναν αντίπαλο που δεν γνωρίζει τον κανόνα. Παραμένει ωστόσο ασαφές ποιος θα νικήσει, αν και οι δύο έχουν υπόψη τελευταία μελέτη.

Ηρωικές ταφές από την Παλαίπαφο, Heroic burials from Palaipaphos

Λεπτομέρεια σκηνής πολιορκίας πόλεως από τον Ηρακλή. Σαρκοφάγος του πρώιμου 5ου αι. π.Χ. από την Παλαίπαφο. Detail from a scene of town seize by Herakles on an early 5th c. BC larnax from Palaipaphos. Efstathios Raptou (Archaeological Officer, Department of Antiquities, Cyprus) will give a lecture about the heroic burials from Palaipaphos in the framework of the Cyprus Seminar series of the Cycladic Art Museum. As Mr. Raptou will elaborate in his lecture: “Paphos (Palaipaphos), one of the most ancient cities of Cyprus and a place inherently linked with the cult of Aphrodite, has been of fundamental importance for the development of Cypriot culture. Although written documentation for the early stages of Paphian history is limited, our knowledge is enriched by the numerous monuments of the city, and new finds brought to light through ongoing archaeological investigations. These finds, which are often impressive in style, are constantly renewing scholarly interest in this major city.

Στις αρχές του 12ου αιώνα π.Χ. κτίστηκε μεγαλοπρεπές ιερό της Μεγάλης Θεάς, που στα ιστορικά χρόνια ταυτίστηκε με την Αφροδίτη (Εικ. 2). Η λατρεία της θεάς αυτής που σχετίζεται με τη γονιμότητα, είχε βαθειές ρίζες στην περιοχή της Πάφου, ήδη στην 4η χιλιετία, όπως δείχνουν οι πρόσφατες ανασκαφές στο Χαλκολιθικό οικισμό Κισσόνεργα. Το ιερό αυτό της Μεγάλης Θεάς έγινε κέντρο λατρείας με παγκύπρια ακτινοβολία και σε μεταγενέστερες περιόδους απέκτησε τεράστια πολιτική δύναμη. Γύρω από τη λατρεία της Θεάς αναπτύχθηκαν πολιτιστικές εκδηλώσεις, που θα 'χαν την αρχή τους στο μυθικό βασιλιά της Πάφου Κινύρα, γνωστό στον Όμηρο και στον Πίνδαρο. Χαρακτηριστικό της ακτινοβολίας της Πάφου είναι το γεγονός πως ο Ησύχιος την αναφέρει μαζί με τους Δελφούς ως τον «Ομφαλό της Γης».

Η Πάφος (Παλαίπαφος), μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Κύπρου ταυτισμένη με τη λατρεία της Αφροδίτης, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την εξελικτική πορεία του κυπριακού πολιτισμού. Παρά την έλλειψη γραπτών πηγών για την πρώιμη ιστορία της πόλης, η γνώση μας πλουτίζεται από τα μνημεία της και από τα ευρήματα που φέρνει συνεχώς στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.

Δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε την έκταση της Παλαιπάφου κατά τον 11ο αιώνα Π.χ. και συνεπώς ούτε και τον πληθυσμό της πόλης. Αν όμως λάβουμε υπόψη την έκταση των νεκροταφείων της, ιδίως τώρα με την ανακάλυψη του νέου νεκροταφείου στη θέση Πλάκες, η Παλαίπαφος πρέπει νάταν μιά από τις μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό, αν όχι η μεγαλύτερη, πόλη της Κύπρου. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως στις αρχές του 11 ου αιώνα Π.χ. κάνουν την εμφάνισή τους στην Κύπρο οι πρώτοι τάφοι καθαρά Μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής, λαξευμένοι στο βράχο, με στενόμακρο «δρόμο»και τετράπλευρο μικρό θάλαμο (Εικ. 3). Τέτοιοι τάφοι, που είναι γνωστοί στη Μυκηναϊκή Ελλάδα και στην Κρήτη, βρέθηκαν και σ' άλλα μέρη του νησιού, όπως στη Σαλαμίνα, στο Κούριο, στη Λάπηθο, στην Αμαθούντα.

Τα ευρήματα αυτά συχνά εντυπωσιάζουν και ανανεώνουν το επιστημονικό ενδιαφέρον για την Παλαίπαφο. Καθοριστική για την κατανόηση των πρώιμων φάσεων του βασιλείου της Πάφου, του υλικού πολιτισμού του και της κοινωνικής οργάνωσης, υπήρξε η ανασκαφή των νεκροταφείων της περιοχής, ιδιαίτερα εκείνου στη θέση Κούκλια-Σκάλες, που έτυχε άμεσης δημοσίευσης.

Στους τάφους του 11ου και 10oυ αι. π.χ. στην Παλαίπαφο βρέθηκαν πλούσια κτερίσματα. Η κεραμεική είναι ευφάνταστη και συχνά παρουσιάζει ομοιότητες με την κεραμεική της Κρήτης του 11ου αιώνα. Αξιοπρόσεκτοι είναι οι ζωόμορφοι ασκοί και οι οινοχόες με ανθρωπόμορφη προχοή (Εικ. 5-6).

Η πρόσφατη ανασκαφική δραστηριότητα σε αρχαία νεκροταφεία περιλαμβάνει συστηματικές έρευνες στη νέα θέση Κούκλια-Πλάκες, συνέχιση των ανασκαφών στη θέση Κούκλια-Σκάλες, καθώς και μικρότερης κλίμακας ανασκαφές σε άλλες νέες θέσεις, που χρονολογούνται από τις αρχές του 11ου αι. π.Χ. μέχρι την Κλασική περίοδο. Μεταξύ των ευρημάτων, έχει εντοπιστεί μεγάλος αριθμός ταφών πολεμιστών, του τύπου που αποκαλούνται «ηρωικές ταφές».

Αν ο 12ος αιώνας είναι ο αιώνας της μαζικής άφιξης των Αχαιών, ο 11ος είναι η περίοδος της δημιουργίας τους. Κι αυτό δεν το συμπεραίνουμε μόνο από εύγλωττη μαρτυρία των κεραμεικών ρυθμών, που εμπνέονται κυρίως από την Αιγαιακή κεραμεική από τις αρχές κιόλας του 12ου αιώνα π.χ., αλλά και από ένα άλλο φαινόμενο, τη γλώσσα. Για πρώτη φορά μπορούμε να πούμε τώρα με βεβαιότητα πως τον 11ο αιώνα Π.χ. η ελληνική γλώσσα ήταν σε χρήση στην Πάφο. Αυτό είναι η πιο αδιάσειστη μαρτυρία για την Ελληνική παρουσία στο νησί τουλάχιστο από τον 11ο αιώνα. Μπορεί να πει κανείς πως η αλλαγή των ρυθμών στην τέχνη μπορεί να είναι αποτέλεσμα ανταλλαγών ή άλλων επαφών, η γλώσσα όμως προϋποθέτει ζωντανή παρουσία. Πάνω σ' ένα χάλκινο οβελό, που βρέθηκε σε τάφο του 11ου αιώνα Π.χ. στη θέση Σκάλες, υπάρχει μια εγχάρακτη επιγραφή στο Κυπριακό Συλλαβάριο (το αρχαιότερο δείγμα του Συλλαβαρίου που βρέθηκε ως τώρα) (Εικ. 4). Με τη βοήθεια του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Olivier Masson, η επιγραφή αυτή αποκρυπτογραφήθηκε ως εξής: O-pe-Ie-ta-u = (του) Οφέλτου. Ένα κύριο όνομα που απαντάται κυρίως στην Αρκαδία, ,στη γενική πτώση: (ο οβελός του) Οφέλτου. Σύμφωνα με τους ειδικούς φιλολόγους, ο τύπος της γενικής σε -U είναι χαρακτηριστικό της αρκαδικής διαλέκτου, ενώ στην κοινή Μυκηναϊκή θα ανέμενε κανείς μια γενική σε -ο. Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ σημαντικό για τις ρίζες της κυπριακής διαλέκτου, και έρχεται να επιβεβαιώσει την αρκαδική προέλευσή της, γεγονός που γνωρίζουμε ως τώρα μόνο από κείμενα της Αρχαϊκής - Κλασικής περιόδου. Μπορούμε τώρα να πούμε με βεβαιότητα ότι τον 11ο αιώνα Π.Χ. στην Πάφο μιλιόταν η αρκαδική διάλεκτος, γεγονός με ευρύτατη σημασία, που αποτέλεσε και τη βάση των συζητήσεων σε πολλά διεθνή συμπόσια και δημοσιεύσεις.

Για τις «ηρωικές ταφές από την Παλαίπαφο» θα μιλήσει ο Ευστάθιος Ράπτου, Αρχαιολογικός Λειτουργός του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, τη Δευτέρα 5 Μαΐου 2014 και ώρα 19.00, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Στους τάφους ανδρών αφθονούν τα όπλα: χάλκινα και σιδηρά. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα σιδηρά ξίφη, αλλά Μυκηναϊκού τύπου (Εικ. 7-8). Είναι σήμερα γενικά αποδεκτή η θεωρία ότι η χρήση του σιδήρου για την κατασκευή όπλων εισήχθη στην κυρίως Ελλάδα από την Κύπρο. Εκτός από αυτή τη νέα «τεχνολογία», οι Έλληνες και τα παιδιά τους που έζησαν τον 11ο αιώνα στην Κύπρο μεταναστεύοντας στο Αιγαίο, μετέφεραν και άλλους ρυθμούς στη μεταλλοτεχνία, όπως π.χ. τους χάλκινους τρίποδες (Εικ. 9) που αφθονούν στην Κύπρο και απομιμήσεις τους απαντούμε κυρίως στην Κρήτη. Στον τάφο της περιοχής Σκάλες, όπου βρέθηκε ο οβελός του Οφέλτη, ανακαλύφθηκε μέσα στο θάλαμο ασάμινθος (μπανιέρα) από ασβεστόλιθο. Δεν περιείχε ταφή, αλλά τοποθετήθηκε στον τάφο για να χρησιμοποιηθεί από το νεκρό στη δεύτερη ζωή (Εικ. 10). Παρόμοιοι ασάμινθοι βρέθηκαν πρόσφατα και σ' άλλους τάφους της νεκρόπολης της Παλαιπάφου καθώς και σε τάφο του Κουρίου της ίδιας περιόδου.

Όπως αναφέρει ο κ. Ράπτου: «Οι ταφές αυτές χαρακτηρίζονται από τον εντυπωσιακό πλούτο των κτερισμάτων και από τις ιδιαίτερες τιμές που αποδίδονται στους νεκρούς. Οι πρακτικές που παρατηρούνται σε ορισμένες ηρωικές ταφές της Γεωμετρικής και της Αρχαϊκής περιόδου παραπέμπουν σαφώς σε ομηρικά έθιμα. Το ίδιο ισχύει για μια σαρκοφάγο της Κλασικής περιόδου, η εικονογράφηση της οποίας εμπνέεται εξ ολοκλήρου από την παράδοση των Ομηρικών επών. “Among the new finds, particularly notable are a number of warrior burials of the so-called ‘heroic’ type. These burials are distinguished by the impressive wealth of their contents and the elaborate rituals performed in honour of the dead. The practices observed in several warrior graves of the Geometric and Archaic periods refer clearly to customs mentioned in the Homeric epics. A similar dependence of epic tradition is identified on a larnax of the Classical period, the decoration of which is obviously inspired by Homeric narratives. ”

Στους τάφους γυναικών βρέθηκαν πάμπολλα χρυσά και αργυρά κοσμήματα: πόρπες, ρόδακες από λεπτά φύλλα χρυσού που διακοσμούσαν ίσως ενδύματα (τα φάρεα χρυσά του Ομήρου), καθώς και ένα χρυσό βελόνι! Πλακίδια από χρυσό, με έκτυπο διάκοσμο βρέθηκαν σε διάφορους τάφους της Παλαιπάφου. Παριστάνουν γυναίκα που φορεί «τιάρα» και αποτελούσαν ίσως μέρος της ίδιας τιάρας. Συνδέονται μεταξύ τους με χάλκινα ελάσματα (Εικ. 11). “The quantity and quality of the new finds reveal the high level of material culture, art and technology in early Paphos. At the same time it allows for a reappraisal of questions concerning the historical development of the city, the structure of the local society and its affinity with other areas in the Mediterranean.”

«Η ποιότητα και η ποσότητα των νέων ευρημάτων μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το υψηλό επίπεδο του υλικού πολιτισμού, της τέχνης και της τεχνογνωσίας των Παφίων, και να επανεξετάσουμε θέματα που άπτονται της ιστορικής πορείας της Πάφου, των δομών της τοπικής κοινωνίας και των επαφών της με άλλες περιοχές της Μεσογείου».

Μωσαϊκό δαπέδου από ρωμαϊκή οικία στα Κούκλια της Πάφου. 2ος - 3ος αι. μ.Χ. Εικονίζει τη Λήδα και τον κύκνο. Μουσείο Παλαιπάφου, Κούκλια.

Μετά την ομιλία, που εντάσσεται στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων με τίτλο «Κυπριακό Σεμινάριο: Πρόσφατες εξελίξεις στην αρχαιολογία της ανατολικής Μεσογείου» που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με στόχο την ευρύτερη προβολή της κυπριακής αρχαιολογίας στην Ελλάδα, θα ακολουθήσει σχολιασμός από τον καθηγητή Νικόλαο Χρ. Σταμπολίδη.

Πηγές:

http://www.archaiologia.gr

http://www.evagoras.org/arthra/keimena/palaipafos.htm

Ερείπια - Οροθετικές γυναίκες. Το χρονικό μιας διαπόμπευσης. Ruins - Chronicle of an HIV witch-hun

Το ντοκιμαντέρ «ΕΡΕΙΠΙΑ - Οροθετικές γυναίκες. Το χρονικό μιας διαπόμπευσης», παρακολουθεί την εξιστόρηση της δίωξης των οροθετικών γυναικών, οι οποίες προσήχθησαν από την Ελληνική Αστυνομία, υπέστησαν εξαναγκαστικούς ελέγχους για ΗΙV, προφυλακίστηκαν για κακούργημα, και τελικά διαπομπεύθηκαν, όταν οι φωτογραφίες και τα προσωπικά τους δεδομένα δημοσιοποιήθηκαν στα ΜΜΕ, λίγες μέρες πριν τις εθνικές εκλογές της 6ης Μαΐου του 2012.

"Θέλησα να κάνω αυτό το ντοκιμαντέρ γιατί πιστεύω ότι η υπόθεση των διαπομπευμένων οροθετικών γυναικών αντικατοπτρίζει όλα όσα έχουν πάει στραβά στη χώρα μας τα χρόνια της κρίσης: τον αυξανόμενο συλλογικό μας πανικό, την ανικανότητα των θεσμών, τη δουλικότητα των ΜΜΕ απέναντι στην υποτιθέμενη ιερότητα της εξουσίας, το φαρισαϊσμό των πολιτικών μας και την άνοδο του αστυνομικού κράτους. 

Κυρίως, η υπόθεση αυτή εξέθεσε ένα ουσιαστικό έλλειμμα συμπόνιας προς αυτούς που έχουν χτυπηθεί περισσότερο από την κρίση και τη λιτότητα, τους ανθρώπους που περιφέρονται σιωπηλά ανάμεσα στα ερείπια της κοινωνίας μας." Zωή Μαυρουδή.

Α documentary about a shocking case of HIV criminalization in Greece. The story of the persecution of HIV-positive women who were detained by the Hellenic Police, forcibly tested, charged with a felony, imprisoned and publicly exposed, when their mug shots and personal data were published in the media in the run-up to the country’s 2012 national elections.

Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς: «Μαζί με τον Όμηρο, οι μεγαλύτεροι αφηγητές της υδρογείου». Peter Paul Rubens: "Together with Homer, the greatest storytellers of the earth"

Αυτοπροσωπογραφία, Self-portrait. 1623.

Ο 17ος αιώνας είναι η εποχή του Ρούμπενς. Ο Ρούμπενς (1577-1640), ένας ξεχωριστός, κοσμοπολίτης ζωγράφος στη Φλάνδρα (στην καθολική περιοχή των Κάτω Χωρών), η τέλεια έκφραση του μπαρόκ, με χαρακτηριστική θεατρικότητα και μνημειακότητα, πληθωρικός στη σύνθεση και στο χρώμα, με έντονα αισθησιακά γυμνά (αποθεώνει το γυναικείο γυμνό), ήξερε να ενσωματώνει την παράδοση στο προσωπικό του ύφος. 

Peter Paul Rubens. The judgment of Paris (Iliad 24:25–30). circa 1601. oil on panel. 133.9 × 174.5 cm (52.7 × 68.7 in). London, National Gallery.

Ήταν ένας από τους πιο παραγωγικούς ζωγράφους όλων των εποχών, απέκτησε μεγάλη φήμη και πλούτο, και ως διπλωμάτης βοήθησε τη Φλάνδρα στην Ιταλία και την Ισπανία.

Peter Paul Rubens. Ganymede receives the bowl from Hebe (Met. 10:152ff). 1611-1612. oil on canvas. 203 × 203 cm (79.9 × 79.9 in). Vienna, Schwarzenberg Palace.

Peter Paul Rubens. Venus and Cupid. circa 1606-1611. oil on canvas. 137 × 111 cm (53.9 × 43.7 in). Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza.

Peter Paul Rubens. Perseus freeing Andromeda (Met. 4:665-739). 1639-1640. Oil on canvas. 267 × 162 cm. Madrid, Museo del Prado.

Δημιούργησε πλήθος μυθολογικών επινοήσεων, όχι μόνο γιατί ως ζωγράφος ήταν εξαιρετικά ευρηματικός, αλλά γιατί ήταν τέλειος γνώστης των κλασικών πηγών, ο κατεξοχήν πεπαιδευμένος ζωγράφος (pictor doctus) της εποχής του.

Peter Paul Rubens. Venus and Adonis (Met. 10:529-559). Ca. 1635-1640. Oil on canvas. 197.5 × 242.9 cm. New York, Metropolitan Museum of Art.

Διάλεγε όπως και άλλοι ζωγράφοι του 17ου αιώνα ελκυστικά μυθολογικά θέματα ή θέματα με ηθικοπλαστικό περιεχόμενο από την κλασική εποχή, γιατί πίστευε βαθιά ότι τα έργα ζωγραφικής των Ελλήνων ήταν τα ωραιότερα που δημιουργήθηκαν ποτέ.

Ρούμπενς, Η πανηγυρική είσοδος της Μαρίας των Μεδίκων. Η βασιλεία. Bernard Picard, χαρακτικό.

Απόλλων του Belvedere. Βατικανό, Museo Pio Clementino.

Μελέτησε αρχαία κλασικά αγάλματα, τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο έργο του. Εδώ όμως η χρήση των αρχαίων προτύπων είναι διαφορετική. Δεν είναι το μέσο για να δημιουργήσει το δικό του έργο, αλλά περισσότερο αποτελούν ένα είδος λόγιας φιλολογικής παραπομπής σε σημαντικά αρχαία πρωτότυπα, και νιώθει περήφανος να το κάνει αισθητό. Έτσι, χρησιμοποιεί τον Λαοκόοντα π.χ. για τη μορφή του Χριστού στο έργο της ιταλικής του περιόδου Στέφανος εξ ακανθών (1602· Grasse, Νοσοκομείο) ή τον Απόλλωνα Belvedere στη σειρά για τη Μαρία των Μεδίκων. 

Ρούμπενς, Ο Ιούστος Λίψιος και οι μαθητές του ή Οι Τέσσερις φιλόσοφοι, 1611-1612 (167 x 143). Φλωρεντία, Palazzo Pitti.

Στους Τέσσερις φιλοσόφους (1611/1612) το τοπίο με τμήμα από τον Παλατίνο λόφο της Ρώμης και η μαρμάρινη προτομή σε κόγχη που πίστευαν ότι εικονίζει τον Σενέκα είναι έμμεσες αναφορές στην αρχαιομάθεια των εικονιζόμενων.

Peter Paul Rubens. Achilles recognized among the daughters of Lycomedes (Met. 13:162-170). 1630-1635. Oil on panel. 45.5 × 61.2 cm. Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen.

Peter Paul Rubens. Le Combat des Amazones, Fights of Amazones. (Plutarch 1:27). 1617-1618. Oil on panel. 120.3 × 165.3 cm. Munich, Alte Pinakothek.

Peter Paul Rubens. Venus, Cupid, Bacchus and Ceres. (Eunuchus 732). Ca. 1612-1613. Oil on canvas. 140.5 × 200 cm. Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister.

Ο Ρούμπενς φιλοδοξούσε να αναδημιουργήσει χαμένους πίνακες του Απελλή, του Ζεύξη και άλλων συναδέλφων του της κλασικής εποχής και έτσι σαν νέος Απελλής έφτιαξε την Ανακάλυψη του Αχιλλέα ανάμεσα στις κόρες του Λυκομήδη, την Αμαζονομαχία, το Συμπόσιο της Αφροδίτης κ.ά.

Peter Paul Rubens (follower). The abduction of Europa (Met. 2:836-875). year unknown. 130.2 × 197.5 cm (51.3 × 77.8 in). New York City.

Peter Paul Rubens. The punishment of Prometheus by Zeus' eagle (Theogony 507-616). circa 1610-1611. oil on panel. 189 × 240 cm (74.4 × 94.5 in). Philadelphia, Philadelphia Museum of Art.

Peter Paul Rubens. The Fall of Phaeton (Met. 2:150-327). circa 1604-1605. oil on canvas. 98.4 × 131.2 cm (38.7 × 51.7 in). Washington, D.C., National Gallery of Art.

Αν εξαιρέσει κανείς τις μεγάλες σειρές μυθολογικών του θεμάτων, όπως τη σειρά για τη Μαρία των Μεδίκων και άλλες αντίστοιχες παραγγελίες, υπάρχουν γύρω στα εκατό ακόμη αυτόνομα ζωγραφικά του έργα με μυθολογικές σκηνές, χωρίς να υπολογίζονται αλληγορίες κτλ. Για την παραγωγή του αυτή ο Φριντλέντερ συγκρίνει τον Ρούμπενς με τον Όμηρο: «οι δύο μεγαλύτεροι αφηγητές της υδρογείου».

Πηγή: «Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της» των Μανόλη Βουτυρά & Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά.

Αλέξανδρος Παναγούλης... ωραίος ως Έλλην. Alexandros Panagoulis... beautiful as a Greek

Υπήρξε ο κορυφαίος αγωνιστής κατά της δικτατορίας. Ένας άντρας με αστείρευτη γενναιότητα, με απροσδόκητο ταμπεραμέντο, ένας άνθρωπος που γνώριζε πώς να δραπετεύει από τις ανθρώπινες ανασφάλειες. Alexandros Panagoulis (2 July 1939 – 1 May 1976) was a Greek politician and poet. He took an active role in the fight against the Regime of the Colonels (1967–1974) in Greece. He became famous for his attempt to assassinate dictator Georgios Papadopoulos on 13 August 1968, but also for the torture that he was subjected to during his detention. After the restoration of democracy he was elected to the Greek parliament as a member of the Center Union (E. K.).

Η ιστορία του, αν και ξεκινάει στα 60s, σημάδεψε καθοριστικά τη δεκαετία του ’70. Ωστόσο, εκείνο που εκπλήσσει στην περίπτωση του Αλέκου Παναγούλη είναι ο τρόπος που είχε να παραμένει έξω από κάθε στεγανό, να δρα απροσδόκητα, να εκπλήσσει τους συντρόφους και τους αντιπάλους του. Την περίοδο που οι ελληνικές και οι κυπριακές μυστικές υπηρεσίες συνεργάζονταν στενά, αναζήτησε τον αμφιλεγόμενο Πολύκαρπο Γεωρκάτζη.

«Θυμάμαι σαν να είχα μισοκοιμηθεί ανάμεσα στους βράχους. Από τις κινήσεις των αστυνομικών καταλαβαίνω ότι το αυτοκίνητο πρόκειται να περάσει. Νάτο. Φαίνεται στο βάθος του δρόμου. Μπροστά είναι οι μοτοσυκλετιστές, αμέσως κατόπιν ένα αυτοκίνητο της αστυνομίας, πίσω το αυτοκίνητο της Ασφάλειας. Στη μέση το αυτοκίνητο που με ενδιαφέρει. Ένα αυτοκίνητο μαύρο. Χάθηκαν πάλι σε μία στροφή. Σηκώνομαι λίγο για να δω πότε θα περάσει τη στροφή. Χαίρομαι που το χέρι μου, που κρατάει το καλώδιο, δεν τρέμει καθόλου…Τα μάτια μου πάντα καρφωμένα στο δρόμο. Η συνοδεία ξαναφάνηκε. Πλησιάζει. Πλησιάζει πάντοτε πιο πολύ. Το μαύρο αυτοκίνητο μεγαλώνει. Το χέρι μου κάνει την επαφή. Πετιέται ένας μεγάλος σωρός από χώματα και πέτρες. Οι νάρκες έχουν εκραγεί. Εγώ το έκανα, εγώ που δεν μπορώ να σκοτώσω άνθρωπο. Εγώ που πρέπει, έπρεπε να σκοτώσω τον τύραννο… Άραγε πέτυχα; Με βασανίζει αυτό το ερώτημα». (Η "κρίσιμη στιγμή", όπως την αφηγήθηκε ο Αλέξανδρος Παναγούλης στον Κώστα Μαρδά).

Κάτι παραπάνω από έναν χρόνο μετά την επιβολή της δικτατορίας και πάνω στην απόλυτη παντοδυναμία της, αποπειράται να δολοφονήσει τον Παπαδόπουλο. Βασανίζεται, μα είναι ο μόνος που δεν λυγίζει, δεν κλαίει και δεν δέχεται να «παραδεχθεί το λάθος του». Προβαίνει σε τρεις απόπειρες απόδρασης, όλες αποτυχημένες, μα δεν πτοείται. Στην περίοδο της «ειρήνης» της Μεταπολίτευσης, συγκρούεται ταυτοχρόνως με σχεδόν όλες τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας.

 Panagulis vive! (1980), ιταλική ταινία σε σκηνοθεσία Giuseppe Ferrara.

Γράφει ποίηση, ερωτεύεται, σαν η μαύρη περίοδος, τα τέσσερα χρόνια στις φυλακές της χούντας, να μην επηρέασαν ποτέ την πίστη του στον εαυτό του. Υπήρξε ένας άντρας που δραπέτευε συνεχώς από τα δεσμά των ανθρώπινων στερεοτύπων. Η ιστορία της ζωής του, καθώς και το σοκαριστικό τέλος της παραμένουν ασφαλώς επίκαιρα.

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης γεννήθηκε στη Γλυφάδα το 1939. Ήταν ο δεύτερος στη σειρά γιος του αξιωματικού του στρατού ξηράς Βασιλείου Παναγούλη και της μητέρας του Αθηνάς. Μεγάλωσε στη Λευκάδα και στην Αθήνα, ενώ ήδη ως το 1961, την εποχή της κορύφωσης του αγώνα για το 1-1-4 και για το 15%, σπούδαζε στη Σχολή Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων του Πολυτεχνείου. Εντάχθηκε στην Οργάνωση της Νεολαίας της Ένωσης Κέντρου (ΟΝΕΚ και έπειτα ΕΔΗΝ) του Γεωργίου Παπανδρέου. «Ήταν εξαιρετικά δραστήριος, πρωτοστατούσε στους αγώνες και είχε δημιουργήσει ένα πλέγμα ανθρώπων γύρω του» εξηγεί ο κ. Ν. Νικολαΐδης, πρόεδρος της ΕΔΗΝ από το 1965 ως την επιβολή του καθεστώτος της 21ης Απριλίου. Ο συναγωνιστής του Κώστας Ανδρουτσόπουλος έχει δηλώσει: «Την εποχή εκείνη, το να γράφεις στους τοίχους 1-1-4 ήταν τολμηρή πράξη. Το να σηκώνεις σημαία με το 1-1-4 ήταν επικίνδυνη. Και το να σχηματίζεις με στουπιά το 1-1-4 ήταν περίπου επαναστατική πράξη. Μια ομάδα υπό τον Αλέκο τα έκανε όλα αυτά. Εκινείτο στο περιθώριο του νόμου». Συχνά, ο τότε πρόεδρος της ΟΝΕΚ Λ. Βερυβάκης μεσολαβούσε στην αστυνομία πόλεων προκειμένου να απελευθερωθεί ο Παναγούλης.

Nel 1973 Panagoulis è stato liberato dopo anni di torture per aver attentato alla vita del dittatore greco Papadopulus. Silvano Agosti lo intervista in segreto grazie alla collaborazione della resistenza greca.  La rocambolesca avventura di Agosti lo vede al centro di peripezie e camuffamenti degni di un intreccio romanzesco, tanto più che tra i sui incontri ad Atene c'è Oriana Fallaci. ALTRI SEGUIRANNO è un film con e su Panagoulis, che dopo quasi 40 anni torna alla luce in DVD insieme alla STRAGE DI BRESCIA, con contenuti extra in cui Agosti narra la sua avventura greca illustrando il panorama storico politico del mondo di allora.

Καθώς πλησίαζε η ώρα να παρουσιαστεί στον στρατό, ο ίδιος είχε αρκετούς λόγους να θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο πραξικοπήματος. Αν και ο Βερυβάκης είχε ήδη συνταχθεί με τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον οποίο ο Παναγούλης δεν αποδεχόταν, του δήλωσε: «Αν είναι για δικτατορία θα έρθω να σε ξαναβρώ. Δεν έχει καμία σημασία αν τυχόν είμαι ή δεν είμαι στρατιώτης – θα λιποτακτήσω». Τον Μάρτιο του 1967 επισκέπτεται τον τότε υπεύθυνο οργανωτικού γραφείου της ΕΔΗΝ Ανδρουτσόπουλο στο γραφείο της οργάνωσης στην οδό Ομήρου και τον προτρέπει να επικοινωνήσει με τον Γεώργιο Παπανδρέου και να τον ενημερώσει για ύποπτες κινήσεις στο στράτευμα, καθώς και ότι ομάδα αντρών της ΕΣΑ θα προέβαινε σε προβοκάτσια κατά τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου στην πλατεία Συντάγματος κατά πολιτών που τυχόν επευφημούσαν τον πρόεδρο της Ένωσης Κέντρου. Ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν εμφανίστηκε στον εορτασμό.

Εκπομπή-αφιέρωμα της ΕΡΤ στον Αλέξανδρο Παναγούλη (περιλαμβάνει συνέντευξη που παραχώρησε κρυφά ο Παναγούλης στον Ιταλό δημοσιογράφο Silvano Agosti λίγες μέρες μετά την αμνήστευση που απένειμε το καθεστώς των συνταγματαρχών στους πολιτικούς κρατουμένους στις 21/8/1973).

Πράγματι, περίπου έναν μήνα έπειτα από την επιβολή του πραξικοπήματος, ο Αλέκος Παναγούλης εγκαταλείπει το στράτευμα. Για λίγες ημέρες, ώσπου να καταφέρει να αποδράσει στην Κύπρο, φιλοξενείται μυστικά στα σπίτια του αδελφού του Στάθη, του Γιάννη Κλωνιζάκη και του Νίκου Λεκανίδη. Προσχωρεί στην οργάνωση ΕΚΔΑ, της οποίας η δράση περιορίζεται στην έκδοση προκηρύξεων. Όταν οι σύντροφοί του συλλαμβάνονται, μαζί και ο αδελφός του Στάθης που όμως κατορθώνει να διαφύγει στην Ιταλία, όπου βρισκόταν ήδη ο Νικολαΐδης, ο ίδιος φυγαδεύεται στην Κύπρο. Η οργάνωση Ελληνική Αντίσταση είχε συσταθεί και ο ίδιος ως αρχηγός της υπό το ψευδώνυμο «Ανίκητος» γνωρίζει τον αμφιλεγόμενο υπουργό Εσωτερικών και Εθνικής Άμυνας της Κύπρου, Πολύκαρπο Γεωρκάτζη. Ο Παναγούλης έχει περιγράψει τη συνάντησή του με τον Γεωρκάτζη. «Στην αρχή δεν ήξερε ποιος ήμουν. Όταν άκουσε το όνομά μου – το όνομα του ανθρώπου τον οποίο οι υπηρεσίες του (σ.σ.: η ελληνική και η κυπριακή ΚΥΠ συνεργάζονταν στενά) καταδίωκαν μάταια – έμεινε έκπληκτος. “Ωστε συ είσαι” μου είπε. “Και για πες μου, πού κρυβόσουν τόσον καιρό και δεν σε βρίσκαμε;”».

Το τηλεγράφημα του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων που αναφέρει την απόπειρα του Αλέξανδρου Παναγούλη κατά του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου.

Ως το καλοκαίρι του 1968, σύμφωνα με το βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη «Δύο απόπειρες και μία δολοφονία» (εκδ. Αλφάδι, 2009), ο Παναγούλης και ο Νικολαΐδης είχαν συναντηθεί πολλές φορές με τον Γεωρκάτζη. Είχαν συζητήσει για το τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει μια επικείμενη επίθεση και ο κύπριος υπουργός είχε συμφωνήσει να βοηθήσει, παρέχοντας εκρηκτικά και χρήματα, στην απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα. «Ο Γεωρκάτζης επέμενε πως “δεν θα έχετε κάνει τίποτα σοβαρό αν δεν χτυπήσετε έναν εκπρόσωπο της χούντας”.

Τα εκρηκτικά (πάνω φωτ.) που έλαβε ο Παναγούλης από τον Πολύκαρπο Γεωρκάτζη, τον τότε υπουργό Εσωτερικών της Κύπρου. Ο Γεωρκάτζης φιλοξένησε τον Παναγούλη στην Κύπρο και σχεδίασε μαζί του την απόπειρα κατά του Γ. Παπαδόπουλου. Ο ίδιος βρέθηκε δολοφονημένος (κάτω φωτ.) το 1970, μία εβδομάδα μετά την αποτυχημένη απόπειρα κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, στην οποία φέρεται να συμμετείχε. 

Ο Αλέκος είχε ενθουσιαστεί μαζί του» θυμάται ο κ. Νικολαΐδης. Πράγματι,  το 1970 ο Παναγούλης τού αφιέρωσε ένα ποίημα που έγραψε αργότερα στην απομόνωση. Προτού τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς ο Παναγούλης εκπαιδευτεί στους εκρηκτικούς μηχανισμούς στην Κύπρο, είχε επισκεφτεί τον αδελφό του και τον Νικολαΐδη που χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Τάσος στη Ρώμη προκειμένου να οργανωθούν και να καταστρώσουν το σχέδιο της απόπειρας κατά του Γεωργίου Παπαδόπουλου. Λέγεται πως ο αρχικός σχεδιασμός των δράσεών τους περιελάμβανε και χτυπήματα από ομάδες Κυπρίων, οι οποίες ωστόσο δεν εμφανίστηκαν.

Το τεθωρακισμένο αυτοκίνητο του Γεώργιου Παπαδόπουλου ήταν δώρο του εφοπλιστή Ανδρεάδη, που θέλησε ίσως να εξιλεωθεί μ' αυτον τον τρόπο για την προδικτατορική σχέση του με τον Ηλία Ηλιού, που ήταν δικηγόρος του. Το αυτοκίνητο, που ζύγιζε 8 τόνους, ανήκε στον Dr. N'Krumah, τον πρώην δικτάτορα της Γκάνα. Κανείς αγοραστής δεν είχε ενδιαφερθεί μέχρι που παρουσιάστηκε ο Ανδρεάδης.

Τα εκρηκτικά, τα χρήματα και οι σχετικές προκηρύξεις έφθαναν στην Αθήνα μέσα στους διπλωματικούς σάκους της κυπριακής πρεσβείας. H απόπειρα ορίστηκε να γίνει στις 13 Αυγούστου του 1968, αλλά ο Παναγούλης αισθανόταν πίεση να δράσει γρήγορα. Δύο από τα μέλη της Ελληνικής Αντίστασης, ο Λευκός (Νίκος Λεκανίδης) και ο Νικηφόρος (Νίκος Ζαμπέλης), έκαναν καθημερινές διαδρομές από το Λαγονήσι όπου βρισκόταν το σπίτι του δικτάτορα ως την Αθήνα προκειμένου να βρουν το ιδανικό σημείο για την επίθεση. Ήταν η στροφή στο 31ο χιλιόμετρο της παραλιακής οδού Αθήνας - Σουνίου. Η κάλυψή τους ήταν ότι δήθεν ήταν κολυμβητές. Κάτω από τον δρόμο υπήρχε ο υπόνομος όπου τοποθετήθηκε ο μηχανισμός και υπολόγιζαν ότι χάνοντας τον έλεγχο ο οδηγός του οχήματος θα έπεφτε στον γκρεμό, στη θάλασσα, θα χανόταν για πάντα.

Περιμένει τον δικτάτορα από τις 4.30 το πρωί. Η αυτοκινητοπομπή καταφθάνει, μα ο μηχανισμός εκπυρσοκροτεί αργότερα. Εκείνος φορούσε το μαγιό του και θα κολυμπούσε ως μια βενζινάκατο που τον περίμενε κοντά στο σημείο της έκρηξης, η οποία θα αποχωρούσε αν κάτι δεν πήγαινε καλά. «Για να καλύψω τη διαφορά χρόνου», αφηγείται, «βγαίνω από τη θάλασσα και τρέχω κατά μήκος της ακτής. Τρέχω σκυφτός, ξυπόλυτος πάνω στα κοφτερά βράχια. Πλησιάζω στον μικρό κόλπο όπου με περίμενε η βενζινάκατος. Πλησιάζω ακόμη πιο πολύ, μα είναι ήδη αργά. Βλέπω τη βενζινάκατο να ανοίγεται στο πέλαγος. Δεν μου δημιουργεί ούτε πανικό ούτε θυμό αυτό το γεγονός». Ο Παναγούλης συλλαμβάνεται και οδηγείται στο ΕΑΤ ΕΣΑ. Βασανίζεται με διαβόητα πρωτοφανή αγριότητα από τον Θεοφιλογιαννάκο, τον Μάλλιο και τον Μπάμπαλη. Σύμφωνα με τους συντρόφους του, αρχή του ήταν «για να αποφύγεις τις πολλές ομολογίες κατά την ανάκριση, πρέπει να εκνευρίζεις τον βασανιστή σου για να εντείνει τον βασανισμό σου και να λιποθυμήσεις, οπότε διακόπτεται η ανάκριση».

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης σε φωτογραφία του 1969, όταν είχε συλληφθεί από τη χούντα. Alexandros Panagoulis on trial by the junta.

Τον επόμενο Νοέμβριο, ξεκινά η δίκη στο στρατοδικείο που δίχασε τους πραξικοπηματίες σε σχέση με το πόσο αυστηρή θα επέβαλλαν να είναι η απόφαση για τους 15 κατηγορουμένους ως μέλη της Ελληνικής Αντίστασης. Κατά διάρκεια της δίκης δεν έκανε καμία δήλωση μεταμέλειας. 

Αντιθέτως πέταξε το αμπέχονό του μπροστά στο δικαστήριο και υπερασπίστηκε τη δράση του. Δήλωσε στην απολογία του: «Δεν έχει σημασίαν ότι ημείς απετύχαμεν. Άλλοι έρχονται μετά από εμάς. Δεν υποχωρώ διότι γνωρίζω ότι το ωραιότερον κύκνειον άσμα οιουδήποτε πραγματικού αγωνιστού είναι ο επιθανάτιος ρόγχος προ του εκτελεστικού αποσπάσματος, παρά ενώπιον μιας τυραννίας, και αυτήν την θέσιν αποδέχομαι».

Αριστ. : Φωτ. Αρχείο Αφών Μεγαλοκονόμου. Δεξ. : Ο εισαγγελέας Ι. Λιάπης (ζήτησε τη θανατική ποινή). Φωτ. Denis Langlois, Panagoulis, le sang de la Grece.

Στις 9 το βράδυ της 17ης Νοεμβρίου ο πρόεδρος του στρατοδικείου ανακοίνωσε τις ποινές: Ο Αλέκος Παναγούλης καταδικάζεται δις εις θάνατον και μεταφέρεται στην Αίγινα προκειμένου να τουφεκιστεί. Η ποινή προβλεπόταν να εκτελεστεί εντός τριών ημερών. Ωστόσο, οι διεθνείς αντιδράσεις είχαν λάβει πρωτόγνωρες διαστάσεις: στην Ιταλία στις 12 το μεσημέρι της επομένης όλα τα μέσα μεταφοράς – δημόσιες συγκοινωνίες και ΙΧ – σταμάτησαν να κινούνται και οι επιβάτες τήρησαν πέντε λεπτών σιγή. Ανάλογες εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Πολλές κυβερνήσεις έκαναν σχετικά διπλωματικά διαβήματα προς τους κύριους υποστηρικτές της δικτατορίας, το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Πλέον υπήρχε διεθνής ανησυχία για το ενδεχόμενο της εκτέλεσης του Παναγούλη.

Η Oriana Fallaci στις Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, όπου ήταν κρατούμενος ο Αλέξανδρος Παναγούλης. 

Έπειτα από λίγο καιρό, ο Παναγούλης μεταφέρεται στο στρατόπεδο του Μπογιατίου. Στις 7 Ιανουαρίου 1969 μετατίθεται εκεί ο στρατιωτικός Γιώργος Μοράκης. «Κατάλαβα ότι βρέθηκα σε φυλακές, όχι σε στρατόπεδο, και μάλιστα στρατιωτικές, θα έλεγα στρατόπεδο συγκεντρώσεως» θα δηλώσει ο ίδιος αργότερα. Αφού περιηγήθηκε τον χώρο και γνώρισε κάποιους κρατούμενους χρειάστηκε να γνωρίσει και «έναν πολύ επικίνδυνο εγκληματία» και έτσι τον οδήγησαν σε ένα πολύ μικρό δωμάτιο. «Η σιδερένια πόρτα που χώριζε τον προθάλαμο από το κελί του Αλέκου είχε μόνο μια μικρή τρύπα και από εκεί οι φρουροί παρακολουθούσαν τις κινήσεις του κρατούμενου. Πήγα κι εγώ να δω ποιος είναι πίσω από αυτήν την πόρτα. Έβαλα το μάτι μου, αλλά το μάτι δεν έβλεπε γιατί είχε ήδη πάει ένα δάχτυλο μέσα στην τρύπα – δεν ήθελε να μου βγάλει το μάτι, ο Παναγούλης έκανε πλάκα – και δεν είδα τίποτα. Φεύγοντας το δάχτυλο άνοιξε η πόρτα και έτσι αντίκρισα τον κρατούμενο».

Το κελί του Αλέκου Παναγούλη δεν είχε τουαλέτα, απλώς μια τρύπα υπονόμου στο έδαφος. Ενώ έξω χιόνιζε, το κελί δεν είχε τζάμι στο παράθυρο, αλλά μόνο κάγκελα. Αντί για κρεβάτι υπήρχε ένα μουσκεμένο στρώμα. Μεταξύ των δύο αντρών σφυρηλατήθηκε φιλία και μάλιστα ο Μοράκης δεν ήταν ο μοναδικός από τους φαντάρους που προσπαθούσε να τον βοηθά, το έκαναν και άλλοι στο (περιορισμένο) μέτρο που μπορούσαν. Του έδιναν το κλειδί και του άνοιγε καμιά φορά τις βαριές γερμανικές χειροπέδες του. Στις 5 Ιουνίου, έπειτα από μήνες οδύνης και βασανιστηρίων, ο Μοράκης δίνει μια στρατιωτική στολή στον Παναγούλη, εκείνος τη φοράει, παραγεμίζουν το στρώμα με κουβέρτες ώστε να φαίνεται πως κοιμάται κάποιος και το βράδυ, όταν φύλασσαν το κελί νεοσύλλεκτοι φαντάροι, ξεκινούν για να δραπετεύσουν. Έδωσαν εντολή στον φύλακα της πύλης να τους ανοίξει καθώς δήθεν έβγαιναν με έξοδο. Η ώρα είχε πάει 10.30, πήδηξαν τη μάντρα του διοικητηρίου σκαρφαλώνοντας ο ένας πάνω στον άλλον, τους κυνήγησαν τα σκυλιά, προσπέρασαν μια στρατιωτική φάλαγγα και έφυγαν προς την Αθήνα. Ο Αλέκος Παναγούλης είχε πάρει το λεωφορείο της γραμμής!

Φθάνουν στην Κηφισιά και περιπλανώνται σε σπίτια γνωστών, ωστόσο κανείς δεν θέλει να τους φιλοξενήσει με τον φόβο της σύλληψης και της ανάκρισης. Το πρώτο βράδυ τούς φιλοξένησε ο ξάδελφος του Παναγούλη Πατίτσας και το δεύτερο κοιμήθηκαν σε μια οικοδομή. Καθώς ήταν ήδη επικηρυγμένοι, το πιθανότερο είναι πως κάποιος τους πρόδωσε εκείνη τη νύχτα. Φυλακίστηκαν και οι δύο, ο Παναγούλης δε, σε ένα κελί σχεδόν χωμένο στο έδαφος. Τον βασάνιζαν καθημερινά, δεν του επέτρεπαν να διαβάζει ή να γράφει πια τίποτε.

«Επαμεινώνδας-Αυγά-Φασουλής» έγραφε το χαρτάκι στην τσέπη της Αθηνάς Παναγούλη. Το είχε πάρει μαζί της ύστερα από συνεννόηση με τον αδελφό του Στάθη, με τον Κώστα Ανδρουτσόπουλο, τη μία φορά τον μήνα που της επέτρεπαν να επισκεφτεί τον γιο της. Στο μικροσκοπικό κελί, ο Παναγούλης καθόταν στο κρεβάτι του, απέναντι σε μια καρέκλα η μητέρα του, μαζί με τέσσερις φρουρούς σε ένα δωμάτιο 3 επί 3. Ήταν ήδη Νοέμβριος του 1970 και η Αθηνά προτού αποχωρήσει, έκανε να τον αγκαλιάσει. Προτού προλάβουν να αντιδράσουν οι φρουροί έσπρωξε το χαρτί μέσα στην μπλούζα του. Οι φρουροί είδαν το χαρτάκι, όρμησαν πάνω τους, όλοι έγιναν ένα κουβάρι, μα τελικά ο Παναγούλης κατάφερε να κρύψει το χαρτί που εκτός από το σύνθημα, έγραφε τη διεύθυνση και το τηλέφωνο του Ανδρουτσόπουλου, προκειμένου να επικοινωνήσει κάποιος εκ μέρους του Αλέκου και να οργανωθεί ακόμη μία απόδραση. Ως μέρος που θα φιλοξενούσε τον Παναγούλη είχε οριστεί το σπίτι της Αμαλίας Φλέμινγκ.

«Επαμεινώνδας-Αυγά-Φασουλής» ακούστηκε από την άλλη πλευρά του ακουστικού. Ήταν Κυριακή 18 Φεβρουαρίου και στο σπίτι του Ανδρουτσόπουλου τηλεφωνούσε ο στρατιώτης Κώστας Μπεκάκος. Η Αθηνά είχε διηγηθεί το περιστατικό στους υπόλοιπους και χωρίς να είναι απολύτως σαφές αν ο Παναγούλης είχε καταφέρει να κρατήσει το χαρτάκι κρυφό έκτοτε, ο Μπεκάκος θα μπορούσε κάλλιστα να είναι πράκτορας της χούντας. Το παρουσιαστικό του έπεισε τον Ανδρουτσόπουλο για τις καλές προθέσεις του νέου συνδέσμου του με τον Αλέκο. Του προωθούσαν λάμες για να κόβει τα κάγκελα μέχρι την ημέρα της απόδρασης. Θα τον παραλάμβαναν με αυτοκίνητο και θα πήγαιναν κατευθείαν στα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα – του είχαν εξασφαλίσει πλαστό διαβατήριο. Επιπλέον, η Φλέμινγκ είχε καλή σχέση με τον Τίτο.

Λίγο καιρό νωρίτερα είχε αποδράσει ο Νίκος Ζαμπέλης από τις φυλακές στην Αίγινα και οι φρουροί θορυβήθηκαν. Έτσι άρχισαν να ψάχνουν περισσότερο εντατικά τα κελιά και άλλων «συνωμοτών» για ύποπτα αντικείμενα. Με αυτόν τον τρόπο εντόπισαν τις λάμες. Η απόπειρα ασφαλώς ματαιώθηκε και ο Μπεκάκος εξαφανίστηκε, πιθανώς τρομοκρατημένος. Τη δεύτερη φορά που ακούστηκε το σύνθημα από το ακουστικό, στην άλλη γραμμή ήταν ο Στάικος της ΕΣΑ. Η απόδραση διοργανώθηκε εκ νέου, αλλά αντί για τον Παναγούλη στο σημείο συνάντησης μετά την υποτιθέμενη απόδραση έφθασαν άντρες του καθεστώτος. Η επιχείρηση είχε προδοθεί.

Η συνέντευξη στην Oriana Fallaci. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο της Uno Uomo (Ένας Άνδρας). 

Καθώς οι πιέσεις της διεθνούς κοινότητας προς τον αυταρχικό χαρακτήρα της χούντας γίνονταν ολοένα και πιο έντονες, τον Αύγουστο του 1973 ο Γεώργιος Παπαδόπουλος προσπαθεί να δείξει ότι το καθεστώς γίνεται πιο φιλελεύθερο (πολλοί προέβλεψαν ότι η Ελλάδα οδηγείται σε ένα περισσότερο μόνιμο καθεστώς τύπου Φράνκο), απονέμει γενική αμνηστία στους πολιτικούς κρατουμένους και ο Παναγούλης βρίσκεται ελεύθερος. Η διάσημη ιταλίδα δημοσιογράφος και πολεμική ανταποκρίτρια Οριάνα Φαλάτσι αφικνείται στην Ελλάδα. Έχει μόλις επιστρέψει από τον πόλεμο του Βιετνάμ και αφού έχει δημοσιεύσει συνεντεύξεις με τον Νόμαν Μέιλερ, τη δούκισσα της Αλμπα, τον Φεντερίκο Φελίνι και την Ινγκριντ Μπέργκμαν, αναζητεί τον Παναγούλη για τον οποίο έχει ακούσει τόσα.

Ερωτεύονται και αποτελούν το πλέον ιδιοσυγκρασιακό, εκρηκτικό ζευγάρι της εποχής. Εκείνη νευρώδης και δυναμική, εκείνος απρόβλεπτος, υπερκινητικός. «Θυμάμαι την Οριάνα να με παίρνει τηλέφωνο έξαλλη και να μου λέει: “Δεν μπορεί να μου συμπεριφέρεται σαν να είμαι cornuta Siciliana!”» θυμάται ο κ. Νικολαΐδης. Ως τη Μεταπολίτευση, ο Παναγούλης αυτοεξορίζεται στη Φλωρεντία.

Στο μεταξύ κυκλοφορούν δύο συλλογές με ποιήματα που έγραψε καθώς ήταν φυλακισμένος στο Μπογιάτι, από τον ιταλικό εκδοτικό οίκο Rizzoli, που εκδίδει επίσης τα βιβλία της Φαλάτσι. Και στις δύο εκδόσεις τον πρόλογο υπογράφει ο Πιερ Πάολο Παζολίνι που εκείνη την εποχή γυρίζει την Τριλογία της Ζωής, το «Δεκαήμερο», τους «Μύθους του Καντέρμπουρι» και τις «Χίλιες και μία νύχτες». Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί ποιήματά του. Τιμάται με το διεθνές βραβείο λογοτεχνίας Βιαρέτζιο.

Με τη Μεταπολίτευση, ο Παναγούλης επιστρέφει στην Αθήνα και εκλέγεται βουλευτής στη Β΄ Αθηνών με την Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις του Γεωργίου Μαύρου, αφού έχει απορρίψει πρόταση συνεργασίας με το ΠαΣοΚ. Συχνά «στολίζει» τον Ανδρέα Παπανδρέου με διόλου κολακευτικούς χαρακτηρισμούς. «Ο κ. Παπανδρέου πιστεύει ότι ο προοδευτισμός είναι ανευθυνότητα. Συρράφει ωραίες λέξεις, ηχηρές φράσεις, χτίζοντας ιδεολογίες με νεφελώματα» είχε δηλώσει στην «Ακρόπολι» στις 27 Οκτωβρίου του 1974, στην ένταση της προεκλογικής περιόδου.

Την ίδια περίοδο προσεγγίζει τη σύζυγο του, φυλακισμένου πλέον, βασανιστή της χούντας Νίκου Χατζηζήση. Αποσπά από εκείνη, που ζητεί ευνοϊκή μεταχείριση για τον άντρα της, πολλά από τα αρχεία του ΕΑΤ ΕΣΑ. Την ίδια περίοδο έρχεται σε αντιπαράθεση με στελέχη της Δεξιάς (ιδιαιτέρως με τον Δημήτρη Τσάτσο και με τον Ευάγγελο Αβέρωφ) για τη σχέση που είχαν με το καθεστώς. Παραιτείται από την ΕΚ-ΝΔ (και σημαίνει το τέλος του Κέντρου ως ανεξάρτητου πολιτικού χώρου στην Ελλάδα) και παραμένει στη Βουλή ως ανεξάρτητος βουλευτής. Είναι γεγονός ότι δεχόταν απειλητικά μηνύματα στο σπίτι και στο γραφείο του, ενώ πολλοί ισχυρίζονται πως τη μοιραία ημέρα στον δρόμο είδαν ότι τον ακολουθούσαν δύο ή τρία αυτοκίνητα.

Σκοτώνεται σε αυτοκινητικό δυστύχημα στη λεωφόρο Βουλιαγμένης την 1η Μαΐου του 1976. Το Fiat Mirafiori του, δώρο της Φαλάτσι, έφυγε από την πορεία του και έπεσε σε υπόγειο κατάστημα επί της λεωφόρου κάθετα στην πορεία.

Το βράδυ είχε προσκαλέσει στο σπίτι του στη Γλυφάδα φίλους για να εορτάσουν την εργατική Πρωτομαγιά. Με δεδομένους τους εχθρούς που είχε κάνει (πλέον, από κάθε πολιτικό χώρο), οι συνωμοσιολόγοι «οργίασαν» έπειτα από τον θάνατό του. Ο ίδιος δραπέτευσε οριστικά από τη συμβατική ζωή.

Το 1979 κυκλοφόρησε η βιογραφία του «Ένας άντρας» από τη Φαλάτσι. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε το άλμπουμ «Non devi dimenticare», σε μουσική του Ένιο Μορικόνε, όπου απαγγέλλει ο ίδιος ποιήματά του, μαζί με τον Παζολίνι, τον Τζιαν Μαρία Βολοντέ και την Αντριάνα Αστι. «Non devi dimenticare» σημαίνει «Δεν πρέπει να ξεχάσεις».

Σήμερα στην Αθήνα υπάρχει ένας σταθμός του μετρό που μοιράζεται το όνομα του Αλέκου Παναγούλη με εκείνο του Αγίου Δημητρίου, ενώ το 2009 το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας αποφάσισε να στηθεί αδριάντας του.

Το 2012 το άγαλμά του τοποθετήθηκε στην οδό Πανεπιστημίου στην πλατεία Αντώνη Τρίτση απέναντι από το Rex. Κανένα ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι δεν ασχολήθηκε αν και την είδηση την έδωσαν αρκετά ευρωπαϊκά κανάλια. Στο διαδίκτυο ποικίλουν τα αρνητικά σχόλια για κάθε τι. (Η θέση, η αισθητική, η απόφαση...). Υπήρξαν ακόμα και επικριτικά κείμενα στον Τύπο.

Πηγές:

http://www.tovima.gr/vimamen/guys/article/?aid=431513

http://www.lifo.gr/team/sansimera/33735