Μαριάν Μακντόναλντ - Η μεγαλύτερη ελληνίστρια εν ζωή που ψηφιοποίησε τους αρχαίους συγγραφείς. Dr. Marianne McDonald - The largest scholar and philanthropist that digitizes the ancient writers

Η Αμερικανίδα (ιρλανδικής καταγωγής) καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών Μαριάν Μακντόναλντ ανέβασε στο internet όλη τη γραμματεία από τον Όμηρο έως το Βυζάντιο, αλλά πικράθηκε από την αδιαφορία της Πολιτείας. Professor Marianne McDonald was trained in classics and music, taught for many years at the University of California, Irvine, and is now Professor of Classics and Theatre at the University of California, San Diego. She is best known for her work on ancient Greek drama and mythology. Dr. McDonald founded two projects that have revolutionized studies in classics and Irish literature, about which she lectures nationally and internationally. The first is the Thesaurus Linguae Graecae, a computer project that makes available most of Greek literature up to the Byzantine period; the second is a similar project begun for the history of the Irish language and its literature (Thesaurus Linguarum Hiberniae). She also helped shape the Japanese Studies program at UCSD. In addition, she is the founder of the renowned McDonald Center at Sharp Hospital, whose success rate is among the highest in the nation in the treatment of drug and alcohol abuse. Dr. Marianne McDonald in black, circa 2008.

Η  Μαριάν Μακντόναλντ είναι η σημαντικότερη εν ζωή ελληνίστρια. Αμερικανίδα πολίτης, ιρλανδικής καταγωγής, έχει ωφελήσει το έθνος μας όσο δεν θα μπορούσαν ποτέ να ονειρευτούν ότι μπορούν όλες οι ακαδημίες, τα υπουργεία και διάφοροι ζάπλουτοι - αστοιχείωτοι ιδιώτες, που σφετερίζονται δημοσιότητα δίχως να την αξίζουν...

Η κυρία Μακντόναλντ το 1972 είχε την ιδέα της ψηφιοποίηση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Τότε, ενώ η λέξη «υπολογιστής» ήταν σχεδόν άγνωστη στη χώρα μας, εκείνη δεν περιορίστηκε στα λόγια. Προχώρησε σε θεαματικά έργα.

Δώρισε στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Ιρβάιν 1.000.000 δολάρια για να ξεκινήσει το πρόγραμμα καταχώρισης της ελληνικής γραμματείας σε ψηφιακή βάση δεδομένων. Αυτό το έργο ονομάστηκε Thesaurus Linguae Graecae (TLG).

Η πρόσβαση

The Thesaurus Linguae Graecae® or "Treasury of the Greek Language" was conceived and initially funded by Marianne McDonald. In 1971 Marianne McDonald, then a graduate student in Classics at the University of California, Irvine, motivated by her dissertation research on "terms of happiness" in Euripides, proposed the creation of a computerized databank of Greek Literature. The concept was extraordinary since no one until then had considered the marriage of Classical scholarship with the rapidly emerging new technologies.

Σήμερα έχει προχωρήσει τόσο πολύ ώστε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://stephanus.tlg.uci.edu/ ο επισκέπτης, που έχει κάνει συνδρομή, μπορεί να έχει πρόσβαση στο σύνολο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, από τον Όμηρο μέχρι και την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας!

Εκατομμύρια λέξεις, αναρίθμητες σελίδες, ανεκτίμητοι θησαυροί της ελληνικής σκέψης έχουν γίνει προσβάσιμα στην παγκόσμια κοινότητα εξαιτίας της αρχικής ιδέας, της αποφασιστικότητας και της γενναιοδωρίας της κυρίας Μακντόναλντ.

The new Director was immediately faced with a number of critical choices. Due to Ted Brunner's early retirement, the project had gone through a period of reduced activity. By 1996, technology was moving rapidly and the World Wide Web was making huge strides. The TLG was hampered by once revolutionary but now outdated technology. The project had no programming expertise, no information or documentation on how to produce its CD ROMs, and the Ibycus system could no longer handle the size of the corpus.

Σήμερα το TLG φιλοξενεί ελληνικά κείμενα ακόμα και του 20ού αιώνα, ενώ η έρευνα, η συλλογή και η ψηφιοποίηση συνεχίζονται αδιάκοπα. Αυτή η σπουδαία γυναίκα έχει γράψει δεκάδες βιβλία και μελέτες για την αρχαία ελληνική τραγωδία, είναι καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών και Θεάτρου στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Σαν Ντιέγκο και έχει τιμηθεί με τη διάκριση του Τάγματος του Φοίνικα από το ελληνικό κράτος κατόπιν πρότασης του Ανδρέα Παπανδρέου.

Στο παρελθόν αποπειράθηκε να ιδρύσει παράρτημα του TLG στην Ελλάδα, αλλά η κατάληξη ταίριαξε απόλυτα με τα μεταπολιτευτικά, παρακμιακά, δεδομένα. Η προχειρότητα, η αδιαφάνεια και η αναξιοκρατία εξουδετέρωσαν πλήρως τις καλές προθέσεις της και εκείνη υποχρεώθηκε σε παραίτηση.

Οι ηγεσίες του υπουργείου Πολιτισμού είχαν ενημερωθεί διεξοδικά στο παρελθόν γι' αυτή την υπόθεση, που διέσυρε τη χώρα μας διεθνώς, αλλά δεν καταδέχτηκαν να απαντήσουν - πολλώ δε μάλλον να πράξουν τα δέοντα.

«Εξομολόγηση»

Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, η κ. Μακντόναλντ μίλησε για την αγάπη της για τον Ελληνισμό, την ευμενή -έως σωτήρια- επίδραση που μπορεί να έχει στην καθημερινότητα μας η ελληνική γραμματεία, τη Γερμανία και την απληστία της και την απόφαση της να βαφτιστεί χριστιανή ορθόδοξη.

Σε μας είπε, ωστόσο, την άποψη της για την παγερή αδιαφορία της Ακαδημίας Αθηνών απέναντι στο έργο της. Η Ιρλανδική Ακαδημία την έχει κάνει δεκτή στους κόλπους της, αλλά -καθώς φαίνεται-υπάρχει μια μερίδα Ελλήνων ακαδημαϊκών που δεν θα άντεχε τις σοβαρές συγκρίσεις...

Μαριάν Μακντόναλντ: «Η Γερμανία καθοδηγείται από την απληστία και δεν έχει την υπομονή να δώσει βιώσιμη λύση στην πατρίδα σας».

Ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών. Greece, Delphi's Valley.

«Οι Δελφοί είναι τόπος ιερός. Στ΄ αλήθεια είναι ο ομφαλός του κόσμου ». 

- Πότε νιώσατε για πρώτη φορά ότι έχετε κλίση στην ελληνική γλώσσα και την αρχαία ελληνική γραμματεία;

«Ήμουν μαθήτρια στο σχολείο θηλέων Convent of the Sacred Heart από την 1η Δημοτικού μέχρι τη 2α Γυμνασίου. Εκεί κάναμε Λατινικά. Στην3η Γυμνασίου, στο Λατινικό Γυμνάσιο και Λύκειο στο Σικάγο, είχα την ευκαιρία να μελετήσω ελληνικά. Αμέσως διαπίστωσα την ανωτερότητα των αρχαίων ελληνικών σε σύγκριση με τη λογοτεχνία των Λατίνων: Η ελληνική φιλοσοφία ήταν βαθύτερη και η καλλιτεχνική χρήση των λέξεων, ανώτερη. Αργότερα κατάλαβα ότι αυτή η λογοτεχνία διαμόρφωσε τον δυτικό κόσμο μας».

- Ποιοι σας ενέπνευσαν να αφιερώσετε τη ζωή σας στην αρχαία ελληνική γραμματεία;

«Ο Francis Lovett και ο Francis Brokaw στο Λατινικό Γυμνάσιο και Λύκειο με ενέπνευσαν να μελετήσω αυτή τη σπουδαία λογοτεχνική παραγωγή Ήμουν τυχερή που ξεκίνησα από μικρή ».

- Μπορούν η αρχαία ελληνική λογοτεχνία, η φιλοσοφία και το δράμα να μας βοηθήσουν στην καθημερινότητα μας, να τη βελτιώσουν, να μας οδηγήσουν στην ευτυχία ή απλώς αποτελούν «χόμπι» των ειδικών;

«Δεν είναι χόμπι! Είναι ο αληθινός τόπος μας. Αποτελούν την οδό στη σωτηρία του μυαλού και της ψυχής».

- Εσάς πώς σας βοήθησαν σε προσωπικό επίπεδο;

Scene from the tragedy Iphigenia in Tauris by Euripides.In the center Orestes, on the left Pylades, on the right Iphigeneia. Roman fresco from the triclinium of the procurator in the Casa del Centenario (IX 8,3-6) in Pompeii.

«Συναπάντησα την ατυχία στη ζωή μου, όταν έχασα τη δεκαπεντάχρονη κόρη μου, σ' ένα βίαιο περιστατικό, όταν έδινα διάλεξη για την αρχαία ελληνική τραγωδία στην Ουάσινγκτον. Ι ελληνική τραγωδία με βοήθησε να επιβιώσω από τούτη την απώλεια: Σκέφτηκα τον Οιδίποδα και την Εκάβη. Τελικά ανακάλυψαν τους εαυτούς τους όταν έχασαν εκείνο που θεωρούσαν πολυτιμότερο όλων. Το να ανακαλύπτεις τον εαυτό σου είναι απερίγραπτα πολύτιμο. Επίσης, πρέπει πάντα να σκεφτόμαστε τις ηθικές αξίες που μας προσφέρει η ελληνική λογοτεχνία. Όπως έχει πει και ο Alfred North Whitehead, «ολόκληρη η φιλοσοφία της Δύσης είναι υποσημειώσεις στον Πλάτωνα».

- Τι σημαίνει η λέξη «Θεός» για εσάς;

Ο Ομφαλός της γης στους Δελφούς, σε αυτό το σημείο πιστεύεται ότι ήταν το κέντρο της γης.

«Εδώ ίσως φανώ λίγο παγανίστρια. Όπως ο Θαλής ο Μιλήσιος, βλέπω παντού τον Θεό. Κάποτε έκανα, μαζί με ξεναγό, τη διαδρομή από τους Δελφούς μέχρι το Κωρύκειο Άντρο: Πρέπει να κάνουν τον περίπατο όλοι όσοι δεν πιστεύουν στον Θεό και τους θεούς, για να νιώσουν το πνεύμα των Δελφών, του δάσους και των βουνών που τα περιβάλλουν. Το μέρος είναι ιερό. Στ' αλήθεια είναι ο ομφαλός (το κέντρο) του κόσμου και ο Ζευς είχε δίκιο που το αποκάλεσε έτσι. Αν όλοι μας σεβόμασταν τη φύση, ως δημιούργημα του Θεού, θα ζούσαμε πολύ καλύτερα».

- Πώς σας ήρθε η ιδέα να δημιουργήσετε μια ψηφιακή βάση δεδομένων με όλα τα αρχαία ελληνικά κείμενα, το περίφημο TLG;

«Θεωρούσα και θεωρώ ότι η αρχαία ελληνική λογοτεχνία είναι μια ανεκτίμητη κληρονομιά της ανθρωπότητας. Ήθελα να την καταστήσω προσβάσιμη σε όλους, μέσω των υπολογιστών. Εύχομαι να επεκταθεί το έργο και να ενταχθεί σε αυτό και η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, αλλά είμαι πολύ ικανοποιημένη για όσα έχουν επιτευχθεί μέχρι σήμερα».

- Ποιοι ήταν εκείνοι που βοήθησαν αποφασιστικά στη δημιουργία του TLG;

«Πρώτος απ' όλους ο πατέρας μου. Ήταν ο επικεφαλής της εταιρίας Zenith Radio και βοηθού την κυβέρνηση μας, προμηθεύοντάς τη με ραδιοφωνικό εξοπλισμό. Κι εκείνος ήθελε η ραδιοφωνική τεχνολογία να είναι προσβάσιμη ο όλους. Ήταν ένας εκ των πρωτοπόρων της ελεύθερης ραδιοφωνίας. Ο πατέρας μου, ήταν ο πρα τος άνθρωπος που εξέπεμψε σήμα από την Αρκτική στην Αυστραλία με τις ραδιοφωνικές συσκευές του. Με ενέπνευσε. Έπειτα υπέβαλα τη ιδέα νια μια ψηφιακή βάση δεδομένων της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνία^ οτο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, στο Ιρβάιν, και αφού έκανα τη δωρεά, ξεκίνησαν να το υλοποιούν. Εκείνη την εποχή ήταν η μεγαλύτερη δωρεά που είχε γίνει ποτέ στον τομέα των ανθρωπιστικών σπουδών. Ο David Packard (σ.σ.: συνιδρυτής της Hewlett-Packard) βοήθησε με την τεχνολογική υποδομή του εγχειρήματος».

-Το ελληνικό κράτος σας βοήθησε;

«Μου παραχώρησε ένα οίκημα στην Πλάκα για την περαιτέρω έρευνα και συνέχιση του TLG».

- Προσπαθήσατε να ιδρύσετε παράρτημα του TLG στην Ελλάδα; Τι συνέβη με αυτό;

«Βεβαίως, ναι. Όμως, ο Θανάσης Αναγνωστόπουλος, ο οποίος αρχικά προσφέρθηκε να βοηθήσει, ανέλαβε τα ηνία και έβαλε δικούς του ανθρώπους μέσα. Αρνήθηκε να λάβει τις συμβουλές εγνωσμένης αξίας ειδικών επιστημόνων. Αντιθέτως, προσέλαβε συγγενείς του και έκανε τρομακτικά, γελοία λάθη στην καταχώριση των δεδομένων. Εγώ παραιτήθηκα από το διοικητικό συμβούλιο, όπως έκαναν και όλοι οι υπόλοιποι σύμβουλοι - ειδικοί επιστήμονες».

- Προσπαθήσατε να επικοινωνήσετε με την ελληνική κυβέρνηση και να τους πείτε του λόγου που σας οδήγησαν σε παραίτηση από το ελληνικό ίδρυμα;

«Ναι».

- Σας απάντησαν;

«Όχι».

- Γιατί η Ελλάδα υποφέρει τόσο πολύ από την οικονομική κρίση;

«Διότι, όπως μας έχει αποδείξει η εμπειρία, επικράτησαν η διαφθορά και η αναξιοκρατία, όπως σε πολλές χώρες».

- Και η λύση ποια είναι;

«Λιγότερη απληστία, λιγότερη διαφθορά, περισσότερη τιμιότητα και σκληρή δουλειά. Κι αυτό είναι παγκόσμιο αιτούμενο, όχι μόνο ελληνικό».

- Συμφωνείτε με τον τρόπο που συμπεριφέρεται η Γερμανία στην Ελλάδα;

«Όχι. Φρονώ ότι, όπως γίνεται στις περισσότερες χώρες του κόσμου, η Γερμανία καθοδηγείται από την απληστία και δεν έχει την υπομονή να εργαστεί προς μια αληθινά βιώσιμη λύση για την τόσο σημαντική πατρίδα σας».

- Είστε Αμερικανίδα πολίτης με ιρλανδικές ρίζες και λατρεύετε την Ελλάδα. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι «συγγενικά» μεταξύ τους;

«Ζω εδώ στις ΗΠΑ, περικυκλωμένη από την ελληνική γραμματεία και ακόμα διδάσκω στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Τώρα συνεργάζομαι με μια φοιτήτρια που κάνει το διδακτορικό της στον Αριστοφάνη. Οι Ιρλανδοί και οι Έλληνες έχουν πολλά κοινά: αναζητούν την ποίηση της ψυχής».

- Πώς σας φαίνεται η διακυβέρνηση Ομπάμα;

«Ο Ομπάμα γνωρίζει ότι το σύστημα είναι διεφθαρμένο, αλλά είναι πολύ πρόθυμος να κάνει συμβιβασμούς. Δεν είμαι ιδιαίτερα ευχαριστημένη με τις λύσεις που προτείνει, ειδικά με όσες παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης πιστεύω ότι χρειάζεται μερικά μαθήματα κυβερνητικής διαφάνειας».

- Ποιο είναι το καθημερινό πρόγραμμα σας; Οι ενασχολήσεις που σας χαλαρώνουν και σας ευχαριστούν;

Dr. Marianne McDonald enjoying her dogs on her patio.

«Ξεκινώ τα περισσότερα πρωινά μου με τα ακόλουθα: βιβλιογραφική έρευνα και σύνταξη ενός κεφαλαίου για ένα βιβλίο που θα αναφέρεται στον χορό. Θα εκδοθεί από τις πανεπιστημιακές εκδόσεις της Οξφόρδης και το δικό μου μέρος αφορά τον χορό στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία Επίσης γράφω ένα άρθρο για τις διάφορες εκδοχές της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας στην Αμερική, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Βrill, καθώς και διάφορα δοκίμια. Βοηθώ τους φοιτητές με τις διατριβές τους και τους μαθαίνω τι χρειάζονται για να προχωρούν τις δικές τους έρευνες. Εκπροσωπώ το τμήμα του πανεπιστημίου μου στη Σύγκλητο. Γράφω θεατρικά έργα και μεταφράσεις (έχω μεταφράσει όλες τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και μερικές κωμωδίες). Πολλές απ' αυτές έχουν ανέβει σε διάφορα θέατρα του κόσμου. Για παράδειγμα, η μετάφραση μου στην Αντιγόνη του Σοφοκλή έχει ανέβει στους Δελφούς με Ιρλανδούς πρωταγωνιστές. Γυμνάζομαι καθημερινά επί μία ή δύο ώρες και μερικές φορές παρακολουθώ βίντεο που σχετίζονται με την εργασία μου ενώ κάνω στατικό ποδήλατο. Επίσης εξασκούμαι στο πιάνο, στην άρπα, περνάω χρόνο με τους φίλους, επισκέπτομαι τα παιδιά μου και τα εννέα εγγόνια μου και φροντίζω τα τρία τεριέ μου».

Το σκάνδαλο με το ίδρυμα TLG έφτασε και στη Βουλή

Το ζήτημα του ιδρύματος που αρχικά είχε σχεδιαστεί να αποτελέσει παράρτημα του TLG στην Ελλάδα έχει απασχολήσει τη Βουλή των Ελλήνων. Η τελευταία ερώτηση, σχετικά με τη λειτουργία, τους πόρους και το οίκημα που του έχει παραχωρηθεί από το Δημόσιο, υποβλήθηκε από τον βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Μ. Βορίδη στις 24 Μαΐου 2011. Στην ερώτηση απάντησε ο τότε υπουργός Οικονομικών κ. Βενιζέλος. Αν διαβαστεί προσεκτικά από τις καθ΄ ύλην αρμόδιες Αρχές της χώρας μας, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η αποχώρηση της κ. Μακντόναλντ από τον «θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας» ήταν απολύτως δικαιολογημένη. Στην αρχή, αυτό το ίδρυμα (με ισόβια μέλη τους αδελφούς Γεώργιο Χ. Αναγνωστόπουλο και Αθανάσιο Χ. Αναγνωστόπουλο) στεγαζόταν σε κτίριο που ανήκε στο υπουργείο Πολιτισμού, στην οδό θρασύλλου 18 στην Πλάκα. Στη συνέχεια μεταστεγάστηκε στην οδό Λυσίου 9, σε χώρο που παραχώρησε ξανά το υπουργείο Πολιτισμού. Ίσως αυτή η υπόθεση να χρήζει περαιτέρω, εξονυχιστικής έρευνας από τους καθ' ύλην αρμοδίους. Ειδικά αυτή την εποχή που λεφτά δεν υπάρχουν...

Του Παναγιώτη Λιάκου. Από την εφημερίδα Κυριακάτικη Δημοκρατία.

Δημήτρης Παπαδίτσας, Όπως ο Ενδυμίων

«Σελήνη και Ενδυμίων», έργο του Σεμπαστιάνο Ρίκκι. Τσίζγουϊκ Χάουζ, Λονδίνο. “Endymion and Selene”, by Sebastiano Ricci (1713). Chiswick House, England.

ΙΙΙ

Και αυτή τη νύχτα και την άλλη νύχτα

Το μάτι του Ξενοφάνη, ο ύπνος που είναι μέσα στο μυαλό

Το μυαλό που είναι μέσα στο άλλο μυαλό και δεν ξέρει από

    τραγούδι

Όπως το δέντρο μέσα στο δέντρο δεν ξέρει από δάσος

Και το μάτι μέσα στο μάτι από θωριά

Tombe François, paroi de droite, Vel Saties et le petit, Arnza Vulci. Vers 350 ap. J.-C.

Ξύλα πέτρες και ουρανόχτιστα σπίτια που τα βάφει ο

    αγώνας

Κι ο ερχομός του νόμου που μοιράζει σε φως και σκοτεινιά

Ο,τι περισσεύει από ένα θρόμβο κι έναν αφρό απριλιάτικο

Από ένα φρύνο που σβήνει στην κάψα της μέρας

Κι απ' το ένα μάτι που το 'χαν οι τρεις

Γεννημένες μ' άσπρα μαλλιά

Linceul ou tenture funéraires. Détrempe sur lin, Fayoum's Portrait.

 Αυτή τη νύχτα και την άλλη νύχτα Αλφειέ τυλιγμένε στο

    στέλεχός μου

Είμαστε η ερημική κουβαρίστρα που ξετυλίγει υφάδια και

    κέρδη σκοταδιού στα κρύα μάτια των Εσπερίδων

The Temple of Apollo at Delphi with the steep rock face of the Phaedriades behind it. Delphi's prime was between the 8th and 5th centuries BCE.

Αστερόπη Χρυσόθεμις Εσπέρα Γαλαξαύρα

Και Φαιδριάδες του φεγγαριού από βασάλτη και βαριά πέτρα

Ξυπνούν το μάντη να ονειρευτεί το λοξό κέντρο βάρους

Το έγχρωμο άνοιγμα του στήθους σε αύρες και μυστικά του

   νερού

Που βρέχει ουράνιες ρίζες έναν αιώνα ή μια στιγμή σκόνης

   και απογόνων

Η άκρη μου βρίσκει το τέλος μου

Από μέσα με τρώνε στόματα ουρανού και δεν θα ησυχάσω

Αν δεν μιλήσω με σκοτάδι τραγουδιστό που κατεβαίνει κοιλάδες

   αστρίτη

Anne-Louis Girodet, The Sleep of Endymion, 1791. Musée du Louvre, Paris.

Μια φορά ο ύπνος μου με πήγαινε από ηφαίστειο σε πεδιάδα

Από ερωτική καρδιά σε ανέμισμα θανάτου

Κι από αέρα και καταιγίδα σε φωλιές τρυφερότητας

Τώρα με ιονισμένα δάκρυα και κεφάλι περασμένο σε κλωστές

    ονείρων βγάζω φως

Και το ανεβαίνω όπως η αράχνη το νήμα της

Και δεν θέλω το πρώτο βήμα μου αλλού να μην απαλυνθεί

   από ένα ουράνιο βρύο και μιαν ανάερη κάθοδο σε μαλακούς

   ασημένιους δίσκους

Face avant d'un sarcophage romain : Séléné avec le berger Endymion sur le mont Latmon (Asie Mineure). Centre et droite : arrivée de la déesse de la Lune ; Endymion, plongé dans un sommeil éternel, est déplacé sous sa conduite dans une grotte ; le dieu ailé du Sommeil (Hypnos), verse sur lui un somnifère ; le dieu de la montagne, Latmos, est perché sur un rocher ; Séléné sur son animal symbole, le cancer. Gauche : départ de la déesse ; en contrebas, la Terre Mère ; l'attelage de Séléné est conduit par Éos, déesse de l'Aurore. Nombreux érotès. Vers 180 ap. J.-C.

Αυτή τη νύχτα και την άλλη νύχτα ζέοντος μεσημεριού

Έχω ξυπνήσει ένας μαγνήτης

Που χάνεται μέσα στα μέταλλα που τραβάει

Κι ό,τι έχω αγγίξει μ' επιστρέφει στο αίτιό μου

Εκάτη της ψυχής που πίνει το ψυχρό της φως

XV

Jérôme-Martin Langlois (1779-1838), Diana and Endymion.

Απ' τ' αχνάρι του άστρου κι απ' το βήμα πλάι στου φονιά

    το πρόσωπο

Απ' το ηλεκτρόνιο που παίζει στα βουνά ολομόναχο

Απ' το ηλεκτρόνιο που είναι αστραπή ή ακαριαίο άνοιγμα

   θάλασσας και ψαριού που φέγγει

Απ' το ψάρι που έχει μάτια μηχανές να σπιθίζουν αιθέρες

Απ' τη δίψα στήθους που είναι χάραμα και θάλασσα και τώρα

    είναι χτένια και αστερίες

Απ' τα χρόνια που λιώνουν σαν αλάτι στη γλώσσα αρνιού

Αρνιού που ξαφνικά το στερήθηκε ο αγρός και το κέρδισε η

    φυγή

Απ' την ένωση καπνού και σκόνης με το νερό και την ξεραϊλα

Και με τα λόγια που τρίβουν διαμαντικά

Και χύνουν ήχους κι αριθμούς σε μια πίστη που ψεύδεται

Endymion sleeping, detail from a scene with the legend of Endymion and Selene. Panel of a marble sarcophagus, early 3rd century AD. Found in 1806 at Saint-Médard d'Eyrans, France.

Αυτό το ψεύδος που το ξεσκεπάζει το βλέφαρο, λαμπυρίζει

Και σαν από χίλιους κέδρους και διαδρόμους αέρος ανεβαίνει

   στο μάτι

Που αυτό όχι σαν ήλιος αλλά ήλιος ολοκάθαρος

Του κομματιάζει τη συννεφιά.

Δημήτρης Παπαδίτσας, «Όπως ο Ενδυμίων» (1970)

Διονύσιος Σολωμός, Η ημέρα της Λαμπρής

Νικηφόρος Λύτρας, Το ωόν του Πάσχα, 1874-1875. Είναι μια πασχαλινή εικόνα από τον κορυφαίο Έλληνα ζωγράφο, τον Νικηφόρο Λύτρα (1832-1904). Στη γωνιά ενός φτωχικού δωματίου το κοριτσάκι ξεφλουδίζει με ευλαβική προσοχή το κόκκινο πασχαλινό αυγό. Ο Λύτρας απεικονίζει με ρεαλισμό μια ηθογραφική σκηνή που έχει ως θέμα της μία πραγματικά μοναδική λεπτομέρεια: το ξεφλούδισμα του πασχαλινού αυγού. Αποδίδει αριστοτεχνικά διάφορες λεπτομέρειες που γοητεύουν, όπως τη λαϊκή ενδυμασία της μικρής, το μαντήλι στα μαλλιά της, το γιλέκο και την ποδιά, το βάζο με τα λουλούδια μπροστά από το εικόνισμα και το καντήλι, τα διάφορα αντικείμενα στο πάτωμα...

«Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε

της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι,

σύγνεφο, καταχνιά, δεν απερνούσε

τ' ουρανού σε κανένα από τα μέρη

και από κει κινημένο αργοφυσούσε

τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ' αέρι,

που λες και λέει μες στης καρδιάς τα φύλλα:

Γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα.

Νικηφόρος Λύτρας, Το φίλημα, πριν το 1878. Λάδι σε μουσαμά , 79 x 69 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη.

Χριστός ανέστη! Νέοι, γέροι και κόρες,

όλοι, μικροί - μεγάλοι, ετοιμαστήτε

μέσα στες εκκλησίες τες δαφνοφόρες

με το φως της χαράς συμαζωχτήτε

ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες

ομπροστά στους Αγίους και φιληθήτε!

Φιληθήτε γλυκά, χείλη με χείλη,

πέστε Χριστός ανέστη, εχθροί και φίλοι!

Λύτρας Νικηφόρος, Θυμίαμα στον τάφο, 1902. Λάδι σε ξύλο, 33 x 40 εκ. Κληροδότημα Απόστολου Χατζηαργύρη.

Δάφνες εις κάθε πλάκα έχουν οι τάφοι,

και βρέφη ωραία στην αγκαλιά οι μανάδες

γλυκόφωνα, κοιτώντας τες ζωγραφι-

σμένες εικόνες, ψάλλουνε οι ψαλτάδες

λάμπει το ασήμι, λάμπει το χρυσάφι

από το φως που χύνουνε οι λαμπάδες

κάθε πρόσωπο λάμπει απ' τ' αγιοκέρι,

όπου κρατούνε οι Χριστιανοί στο χέρι».

Νικηφόρος Λύτρας, Όρθρος.

Οδυσσέας Ελύτης, ΚΥΡΙΑΚΗ (ΠΑΣΧΑ), 26

Paul Cézanne, The Bay of Marseilles, view from L'Estaque, 1885.

Καθαρή διάφανη μέρα. Φαίνεται ο άνεμος που ακινητεί με τη μορφή βουνού κει κατά τα δυτικά. Κι η θάλασσα με τα φτερά διπλωμένα, πολύ χαμηλά, κάτω από το παράθυρο.

Επιτύμβια στήλη της ιέρειας Νικομάχης (4ος αιώνας, Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά).

Σου 'ρχεται να πετάξεις ψηλά κι από κει να μοιράσεις δωρεάν την

ψυχή σου. Ύστερα να κατεβείς και, θαρραλέα, να καταλάβεις τη

θέση στον τάφο που σου ανήκει.

ΚΥΡΙΑΚΗ (ΠΑΣΧΑ), 26 β

Ασμάτιον

Karl-Edvard Diriks, Pin au bord de la mer.

Ανεμόεσσα κόρη ενήλικη θάλασσα

πάρε το κίτρο που μου 'δωκε ο Κάλβος

δικιά σου η χρυσή μυρωδιά

Edvard Munch, Melancholy, 1893. Oil on canvas. 86 × 129 cm. Munch Museum, Oslo.

Μεθαύριο θα 'ρθουν τ' άλλα πουλιά

θα 'ναι πάλι ελαφρές των βουνών οι γραμμές

μα βαριά η δική μου καρδία.

Οδυσσέας Ελύτης, «Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου» (1984)

Γιάννης Βαρβέρης, «Εσπερινός της αγάπης»

Diego Vélasquez, Le Christ chez Marthe et Marie, détail, 1618.

Η πόλη με οβελίες αλλού γιορτάζει.

Σταθμός Πελοποννήσου

κι απομεσήμερο του Πάσχα σε παγκάκι

μόνον εσύ κι εγώ καθόμαστε, μητέρα.

Είμαστε γέροι πια κι οι δυο

κι εγώ αφού γράφω ποιήματα

πιο γέρος.

Αλλά πού πήγανε τόσοι δικοί μας;

Μέσα σε μια βδομάδα

δεν απόμεινε κανείς.

Ήταν Μεγάλη βέβαια

γεμάτη πάθη, προδοσίες, σταυρώσεις-

θέλουν πολύ για να υποκύψουν οι κοινοί θνητοί;

Έτσι ακριβώς, από τα Βάγια μέχρι σήμερα

θα ‘πρεπε κάπως να ‘χαμε κι εμείς χωρέσει.

Όμως το Πάσχα τέλειωσε, μητέρα.

Κι εμείς τι θ’ απογίνουμε

σ’ ένα παγκάκι

αθάνατοι

καθώς νυχτώνει;

Francis Bacon, Figure in a Landscape, 1945.

Από τη συλλογή «Άνθρωπος μόνος» -εκδ. Κέδρος 2009