Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει. ‘John Singer Sargent. Dazzling Paris’ Is An Exceptional Exhibition Worth The Trip

H έκθεση στο Μουσείο Ορσέ συγκεντρώνει 90 έργα του Αμερικανού στυλίστα ζωγράφου, εστιάζοντας στην πιο καθοριστική περίοδο του έργου του. Aνάμεσά τους και η περίφημη «Madame X» το πιο διάσημο έργο του.  John Singer Sargent, Η Μαντάμ Χ (madame Pierre Gautreau), περ. 1883-1884. The Metropolitan Museum of Art, Fonds Arthur Hoppock Hearn, 1916, 16.53. Φωτ.: © The Metropolitan Museum of Art

Εκατό χρόνια έχουν περάσει από τον θάνατο του Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ, ενός από τους λίγους Αμερικανούς ζωγράφους της γενιάς του που έγιναν γνωστοί και δημοφιλείς στην Ευρώπη. Ενώ πριν από μερικές δεκαετίες τα έργα του ήταν ελαφρώς υποτιμημένα, με τον ίδιο να θεωρείται ένας κάπως βαρετός πορτρετίστας κυρίως πλουσίων και κοσμικών γυναικών, σήμερα η λάμψη και η κομψότητα των αριστοτεχνικών έργων του τον έχουν καταστήσει εκ νέου αντικείμενο μελετών αλλά και έναν ζωγράφο που προσφέρει απλόχερα απόλαυση και χαρά στους θεατές της τέχνης του με τη ζωηρή και αριστοτεχνική απεικόνιση των θεμάτων του. 

John Singer Sargent, Πορτρέτο νεαρού άντρα, περ. 1878. Ιδιωτική συλλογή. Φωτ.: © Houghton Hall

Ο Σάρτζεντ υπήρξε ο πιο παραγωγικός Αμερικανός ζωγράφος του 19ου αιώνα, με περίπου 900 ελαιογραφίες. Αυτόν τον καλλιτέχνη τιμά σήμερα το Mουσείο Ορσέ, αφιερώνοντάς του την πρώτη του ατομική έκθεση στο Παρίσι. Σε συνεργασία με το Mητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (The Met) της Νέας Υόρκης, η έκθεση «Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Μαγεύοντας το Παρίσι» εστιάζει για πρώτη φορά στην πιο καθοριστική περίοδο της καριέρας του Αμερικανού ζωγράφου. Τα 90 έργα που παρουσιάζονται, πολλά από τα οποία έφτασαν για πρώτη φορά στη Γαλλία από τότε που φιλοτεχνήθηκαν, ανασυνθέτουν την καταιγιστική άνοδο του νεαρού καλλιτέχνη στην Πόλη του Φωτός. Η έκθεση στοχεύει να επανασυστήσει το έργο του στο γαλλικό κοινό∙ στη Γαλλία ο καλλιτέχνης έχει σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί, σε αντίθεση με την Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αναγνωρίζεται ως ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα.

Join Stephanie Herdrich, Alice Pratt Brown Curator of American Painting & Drawing, Caroline Corbeau-Parsons, Curator of Drawings and Paintings, Musée D’Orsay, Paris, and Paul Perrin, Director of Conservation and Collections, Musée D’Orsay, Paris, to virtually explore Sargent and Paris. Sargent and Paris explores the early career of American painter John Singer Sargent (1856–1925), from his arrival in Paris in 1874 as a precocious 18-year-old art student through the mid-1880s, when his infamous portrait Madame X was a scandalous success at the Paris Salon. Over the course of one extraordinary decade, Sargent achieved recognition by creating boldly ambitious portraits and figure paintings that pushed the boundaries of conventionality. Immersed in a cosmopolitan circle of artists, writers, and patrons, Sargent was able to navigate a successful path through the French exhibition system while achieving acclaim and awards. Beyond the portrait studio, he traveled in search of inspiration for his art—finding subjects in Italy, the Netherlands, Spain, and North Africa. This exhibition gathers Sargent’s diverse works from this period to illuminate his path to becoming an artist, which was indelibly shaped by his experiences in the French capital. These visually stunning works provide a compelling view of the Paris art world of the late 19th century. The iconic Madame X, a beloved highlight of The Met collection, is the culmination of Sargent’s early years in Paris. The exhibition will take an in-depth look at this captivating portrait and the numerous preparatory sketches, and it will be displayed alongside select portraits of Parisiennes by Sargent’s contemporaries. © The Met

Ο Σάρτζεντ έφτασε στο Παρίσι το 1874, σε ηλικία 18 ετών, για να σπουδάσει δίπλα στον Κάρολο Ντουράν, και παρέμεινε στην πόλη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1880. Μέσα σ’ αυτήν τη δεκαετία, από το 1874 ως το 1884, διαμόρφωσε τόσο το καλλιτεχνικό του ύφος όσο και την προσωπικότητά του, βυθισμένος στον παλλόμενο κόσμο της παρισινής καλλιτεχνικής σκηνής της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Πρόκειται για μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την άνθηση των εκθέσεων, την ανάδυση του νατουραλισμού και του ιμπρεσιονισμού, και την εδραίωση του Παρισιού ως παγκόσμιας πρωτεύουσας της τέχνης.

John Singer Sargent, Ο γιατρός Πότζι στο σπίτι του, 1881. Λος Άντζελες, Hammer Museum, Συλλογή Armand Hammer. Φωτ.: © Ευγενική παραχώρηση του the Hammer Museum

Ο νεαρός Αμερικανός ζωγράφος βρήκε εκεί στήριξη από άλλους ξένους καλλιτέχνες, ενώ ταυτόχρονα εντάχθηκε με εντυπωσιακή επιτυχία στη γαλλική κοινωνία, χτίζοντας σχέσεις με καλλιτέχνες, συγγραφείς και καλλιεργημένους συλλέκτες. Εκεί γνώρισε επίσης τις πρώτες του επιτυχίες και δημιούργησε πολλά από τα αριστουργήματά του, όπως την προσωπογραφία του Γάλλου γυναικολόγου και συλλέκτη με τίτλο «Πορτρέτο του δρ Πότζι στο σπίτι» και το «Οι κόρες του Έντουαρντ Ντάρλι Μπόιτ». 

John Singer Sargent, Vernon Lee (πορτρέτο, 1881). Credit: Museum of Fine Arts Boston.

Ιδιαίτερη θέση στην πορεία του κατέχουν οι γυναίκες. Προστάτιδες, φίλες, μοντέλα ή κριτικοί τέχνης, είναι οι προσωπικότητες που συνέθεταν την πολύπλευρη εικόνα μιας κοσμοπολίτικης κοινωνίας σε μετάβαση, όπου η παραδοσιακή ευρωπαϊκή αριστοκρατία συναντούσε το χρήμα και τις περιουσίες που δημιουργούνταν στην Αμερική. Τα πορτρέτα τους, που παρουσιάζονται στην έκθεση, φανερώνουν την εκρηκτική σύνδεση δυο κόσμων, του παλιού και του νέου.

John Singer Sargent (1856–1925), Arab Woman (1905-06), watercolour and gouache on off-white wove paper, 45.7 x 30.5 cm, The Metropolitan Museum of Art, New York, NY. Wikimedia Commons.

John Singer Sargent (1856–1925), Bedouin Camp (1905-6), watercolour on paper, 25.4 x 35.7 cm, Brooklyn Museum, New York. WikiArt.

Αν και ζωγραφίζει σπάνια τη «ζωή στο Παρίσι», ο Σάρτζεντ χρησιμοποιεί την πόλη ως βάση για τα ταξίδια του στην Ευρώπη και τη βόρεια Αφρική. Από αυτά τα ταξίδια επιστρέφει με τοπία και σκηνές καθημερινής ζωής, έργα που συνδυάζουν το δημοφιλές εξωτικό ύφος της εποχής με τον δικό του μυστηριώδη και αισθησιακό καλλιτεχνικό κόσμο.

John Singer Sargent (1856–1925), The Ladies Alexandra, Mary, and Theo Acheson (The Acheson Sisters) (1902), oil on canvas, 273.6 x 200.6 cm, The Devonshire Collection, Chatsworth House, Derbyshire, England. Wikimedia Commons.

Τα πορτρέτα είναι αυτά που τον καθιερώνουν ως κορυφαίο καλλιτέχνη της εποχής του, κάποιον που ξεπέρασε τους δασκάλους του και ανταγωνίστηκε τους μεγάλους ζωγράφους του παρελθόντος. Η εξαιρετική τεχνική δεξιοσύνη του και η προκλητική αυτοπεποίθηση των μοντέλων του μαγνήτισαν το κοινό και πολλοί κριτικοί τον αποκάλεσαν άξιο διάδοχο του Βελάσκεθ.

John Singer Sargent, Οι κόρες του Έντουαρντ Ντάρλι Μπόιτ. Museum of Fine Arts, BostonBoston, Museum of Fine Arts, don de Mary Louisa Boit, Julia Overing Boit, Jane Hubbard Boit, and Florence D. Boit à la mémoire de leur père, Edward Darley Boit, 19.124 Photo © 2025 Museum of Fine Arts, Boston

Ο Χένρι Τζέιμς έγραψε για τον πίνακα «Οι κόρες του Έντουαρντ Ντάρλι Μπόιτ» ότι ο καλλιτέχνης «προσφέρει το ελαφρώς “αλλόκοτο” θέαμα ενός ταλέντου που στο κατώφλι της καριέρας του δεν έχει να μάθει τίποτα περισσότερο».

John Singer Sargent, Λα Καρμενσίτα (Carmen Dauset Moreno), περ.1890. Collection Musée d’Orsay Achat à John Singer Sargent, 1892. Φωτ.: © musée d’Orsay, Dist. RMN-Grand Palais / Patrice Schmidt

Η πρώτη του θεσμική αναγνώριση στη Γαλλία έρχεται το 1892, όταν το κράτος αγοράζει το πορτρέτο της χορεύτριας Καρμεντσίτα για το Μουσείο του Λουξεμβούργου – μια σπάνια τιμή για Αμερικανό καλλιτέχνη (και ειδικά πορτρετίστα) στη Γαλλία.

Ένα διάσημο, αμφιλεγόμενο και σκανδαλώδες έργο

Adolphe Giraudon (1849-1929), Ο John Singer Sargent στο στούντιό του με το πορτρέτο της Μαντάμ Χ, γύρω στο 1884. Νέα Υόρκη, The Metropolitan Museum of Art, αγορά, δωρεά του Judy Angelo Cowen, 2022. Φωτ.: © The Metropolitan Museum of Art

Ο Σάρτζεντ θεωρούσε τη «Madame X», το καλύτερο έργο της ζωής του, το πιο αμφιλεγόμενο και σκανδαλώδες έργο του. Η Αμερικανίδα Βιρζινί Γκοτρό, που πόζαρε στον ζωγράφο, ήταν διάσημη κοσμική φιγούρα, αποκαλούμενη «επαγγελματίας καλλονή», με τον όρο να σημαίνει ότι το μόνο της προσόν ήταν η ομορφιά της. Όταν εκτίθεται ο πίνακας στο Σαλόν του 1884, προκαλεί σάλο. Ο Τύπος επιτίθεται κυρίως στην «ηθική» του μοντέλου, αναδεικνύοντας τα πολύπλοκα κοινωνικά και αισθητικά ζητήματα που αναδύονταν γύρω από το δημόσιο πορτρέτο στη Γαλλία του τέλους του 19ου αιώνα. 

Virginie Amélie Avegno Gautreau. Avegno, ca. 1878. Subject of John Singer Sargent's painting Portrait of Madame X.

Η Γκοτρό ήταν παντρεμένη με έναν πλούσιο Γάλλο τραπεζίτη, μια γυναίκα κοσμική, εκκεντρική και ιδιαίτερα γνωστή για την ομορφιά της, την οποία πρόβαλλε επιτηδευμένα. Είχε πολλούς θαυμαστές, φορούσε πούδρα στο χρώμα της λεβάντας και ήταν συχνά αντικείμενο κουτσομπολιού στην παρισινή κοινωνία.

Αυτοί που σκανδαλίστηκαν πρώτοι με τον πίνακα ήταν οι επισκέπτες του Σαλόν του Παρισιού το 1884, που χαρακτήρισαν το έργο «βαρετό», «περίεργο», ακόμα και «τερατώδες». Σήμερα είναι απορίας άξιο πώς ένα τόσο όμορφο έργο, με πολυτελείς υφές και μια εκλεπτυσμένη μορφή, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Η απάντηση ίσως βρίσκεται στο βαρύ μακιγιάζ και το εφαρμοστό μαύρο φόρεμα της Γκοτρό, και στην τιράντα που γλιστρούσε προκλητικά από τον ώμο της και ερέθιζε τα ήθη μιας σεμνότυφης κοινωνίας που προτιμούσε να εκφράζει τα σεξουαλικά και ερωτικά της πάθη εν κρυπτώ. 

Σε αντίθεση με τα περισσότερα πορτρέτα του Σάρτζεντ, το έργο αυτό δεν ήταν παραγγελία. Ο ζωγράφος έγραψε σε έναν γνωστό του: «…Έχω μεγάλη επιθυμία να ζωγραφίσω το πορτρέτο της και έχω λόγους να πιστεύω ότι θα το επιτρέψει…». Η Γκοτρό υπέκυψε στη μεγάλη επιμονή και την πολιορκία του Σάρτζεντ και δέχτηκε να ποζάρει, υπό τον όρο να παρουσιαστεί ως σύμβολο ομορφιάς, μυστηρίου και κομψότητας.

John Singer Sargent, Study of Mme Gautreau, 1884. Tate Britain, London, UK.

Χρειάστηκε πάνω από ένας χρόνος για να ολοκληρωθεί ο πίνακας, με τον Σάρτζεντ να κάνει δεκάδες προσχέδια και μελέτες, πράγμα που δεν συνήθιζε. Ήξερε ότι ζωγραφίζοντας τη νεαρή Γκοτρό θα γινόταν το επίκεντρο της προσοχής των φιλότεχνων και των συλλεκτών. Στην πρώτη εκδοχή του πορτρέτου, η νεαρή γυναίκα φορά το περίφημο φόρεμά της με το βαθύ ντεκολτέ, το σώμα της είναι καλυμμένο με πούδρα (ήταν της μόδας οι πούδρες με αρσενικό που έκαναν το δέρμα κατάλευκο), το κεφάλι της είναι γερμένο αυτάρεσκα και η τιράντα έχει πέσει στο μπράτσο της, κάνοντας το αποτέλεσμα πιο τολμηρό και αισθησιακό. 

Για να καθησυχάσει τους καθωσπρέπει θεατές του έργου, ο νεαρός ζωγράφος ζωγράφισε ξανά την τιράντα στη θέση της και προσπάθησε να μετριάσει τις αντιδράσεις, αλλά η ζημιά είχε γίνει. Οι γαλλικές παραγγελίες στέρεψαν και ο Σάρτζεντ είπε στον φίλο του Έντμουντ Γκος το 1885 ότι σκεφτόταν να εγκαταλείψει τη ζωγραφική. Αν και διόρθωσε το πορτρέτο, αρνήθηκε να το αποσύρει από το Σαλόν. Η μητέρα της νεαρής Γκοτρό πήγε στο στούντιο του Σάρτζεντ και τον παρακάλεσε, «λουσμένη στα δάκρυα», να αποσύρει το έργο. «Όλο το Παρίσι κοροϊδεύει την κόρη μου, θα πεθάνει από θλίψη» του είπε, αλλά ο Σάρτζεντ, ανυποχώρητος, απάντησε ότι ήταν παράνομο να αποσυρθεί ένας πίνακας. Τη ζωγράφισε ακριβώς όπως ήταν ντυμένη, είπε, όπως εμφανιζόταν στον κόσμο και όχι μόνο στον καμβά του. Αντίθετα με όσα πίστευε η μητέρα της, ο πίνακας δεν κατέστρεψε τη ζωή της νεαρής Γκοτρό, που μέσα σε τρία χρόνια έκανε το θεατρικό της ντεμπούτο, διοργάνωνε φανταχτερά πάρτι και οι «New York Times» την αποκάλεσαν «κομμάτι πλαστικής τελειότητας».

Η ποιήτρια και μεταφράστρια Τζούντιθ Γκοτιέ έγραψε όταν είδε το έργο: «Είναι γυναίκα; Μια χίμαιρα; Η φιγούρα ενός μονόκερου σε ένα εραλδικό οικόσημο ή ένα αραβούργημα; Όχι, δεν είναι τίποτα από αυτά, αλλά μάλλον η ακριβής εικόνα μιας σύγχρονης γυναίκας, σχεδιασμένη σχολαστικά από έναν ζωγράφο που είναι δεξιοτέχνης». 

John Singer Sargent (1856–1925), Portrait of Rosina Ferrara (1878), further details not known. Wikimedia Commons.

John Singer Sargent (1856–1925), Carmela Bertagna (1879). Oil on canvas, 59.7 × 49.5 cm (23.5 × 19.5 in). Columbus Museum of Art, Ohio. Wikimedia Commons.

Πριν από το σκάνδαλο της «Μαντάμ Χ» του 1884, ο Σάρτζεντ είχε ζωγραφίσει εξωτικές καλλονές όπως η Ροζίνα Φεράρα από το Κάπρι και η Ισπανίδα Καρμέλα Μπερτάνια, αλλά οι εικόνες αυτές δεν είχαν εκτεθεί στο κοινό. Πολλές γυναίκες, αργότερα, ήθελαν αντίγραφα ή εκδοχές του φορέματος της «Μαντάμ Χ». Αν και το όνομα της γυναίκας ξεχάστηκε και το σκάνδαλο ξεθώριασε, ο Σάρτζεντ δημιούργησε μια μεγάλη, διαχρονική avant-garde στιγμή μόδας. Όσο για την τύχη του έργου, ο Σάρτζεντ κράτησε τον πίνακα σε περίοπτη θέση στο στούντιό του στο Λονδίνο, μέχρι που τον πούλησε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης το 1916, λίγους μήνες μετά τον θάνατο της Γκοτρό.

Ένας κοσμοπολίτης, απίστευτα ταλαντούχος ζωγράφος

John Singer Sargent, Οικογενειακή γιορτή (γνωστό και ως Η γιορτή γενεθλίων), 1885. Minneapolis Institute of Art, Αρχείο Ethel Morrison Van Derlip και Αρχείο John R. Φωτ.: © Minneapolis Institute of Art

Ένα γεγονός που συνέβη πριν από τη γέννηση του Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ καθόρισε την οικογενειακή του ζωή. Μετά τον θάνατο της αδελφής του η μητέρα του υπέστη νευρικό κλονισμό και μαζί με τον γιατρό πατέρα του αποφάσισαν να φύγουν από την Αμερική. Μετακόμισαν στο Παρίσι, και από εκεί ταξίδευαν στα ευρωπαϊκά ορεινά θέρετρα ή κοντά στη θάλασσα.

Όταν η μητέρα του ήταν έγκυος, αποκλείστηκαν στη Φλωρεντία εξαιτίας της επιδημίας χολέρας και ο γιος τους γεννήθηκε εκεί το 1856. Η οικογένεια ζούσε μετρημένα, με μια μικρή κληρονομιά και τις οικονομίες της, αποφεύγοντας τις κοινωνικές σχέσεις. Οι φίλοι τους ανήκαν στον κόσμο της τέχνης. 

John Singer Sargent, Σκηνή στο Λουξεμβούργο, (γνωστό και ως Στον κήπο του Λουξεμβούργου), 1879. Συλλογή John G. Johnson Collection, 1917, Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας. Φωτ.: © Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας

Ο ζωηρός νεαρός Σάρτζεντ ήταν προσεκτικός παρατηρητής της φύσης και οι σπουδές δεν τον ενδιέφεραν, αν και η μητέρα του ήταν πεπεισμένη ότι τα ταξίδια στην Ευρώπη και οι επισκέψεις σε μουσεία και εκκλησίες θα του έδιναν μια ικανοποιητική εκπαίδευση. Οι διαρκείς μετακινήσεις δεν βοηθούσαν στο να αποκτήσει μια σωστή επίσημη εκπαίδευση, αλλά οι γονείς του τον ενθάρρυναν να σχεδιάζει – άλλωστε ο πατέρας του έκανε ιατρικές εικονογραφήσεις και η μητέρα του ήταν ικανή ερασιτέχνιδα ζωγράφος. Ο Σάρτζεντ αντέγραφε σχέδια από εφημερίδες και έδειχνε να έχει ταλέντο. Ήταν δεκατριών ετών όταν πήρε τα πρώτα μαθήματα ακουαρέλας. Αν και ποτέ δεν ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του, ήταν εγγράμματος και κοσμοπολίτης, γνώριζε από μουσική, τέχνη και λογοτεχνία, ενώ μιλούσε άπταιστα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά. Ήταν δεκαεπτά ετών όταν έγραψε: «Έχω μάθει στη Βενετία να θαυμάζω απεριόριστα τον Τιντορέτο και να τον θεωρώ ίσως δεύτερο μόνο μετά τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Τιτσιάνο». 

Απέτυχε να σπουδάσει στη Φλωρεντία και επέστρεψε στο Παρίσι για να πάρει μαθήματα από τον νεαρό Γάλλο προσωπογράφο Κάρολο Ντουράν, που ήταν διάσημος για την τολμηρή τεχνική του και τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας του. Η επιρροή του θα ήταν καθοριστική για τον Σάρτζεντ τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσής του. Εκεί έμαθε τη μέθοδο alla prima, την απευθείας εργασία στον καμβά, που βασιζόταν στη σωστή τοποθέτηση των τόνων του χρώματος με ένα γεμάτο χρώμα πινέλο, η οποία προέρχεται από τον Ντιέγκο Βελάσκεθ. 

Το 1874 μπήκε στην École des Beaux-Arts, την κορυφαία σχολή τέχνης στη Γαλλία. Παρακολουθούσε μαθήματα σχεδίου, επισκεπτόταν τα μουσεία και ζωγράφιζε διαρκώς. Ήταν ένας από τους πιο ταλαντούχους ζωγράφους της γενιάς του, με τον Αμερικανό ζωγράφο Τζούλιαν Άλντεν Γουάιρ να τον αποκαλεί «έναν από τους πιο ταλαντούχους ανθρώπους που έχω συναντήσει ποτέ. Τα σχέδιά του είναι σαν των παλιών δασκάλων και το χρώμα του είναι εξίσου καλό». Ο Σάρτζεντ ήταν δημοφιλής και αξιοθαύμαστος και σε αυτό φυσικά βοηθούσε η άριστη γνώση της γαλλικής γλώσσας. Έτσι γνωρίστηκε με «γίγαντες» της τέχνης, τον Ντεγκά, τον Ροντέν, τον Μονέ, τον Γουίστλερ. 

Αν και η τοπιογραφία τον είχε συνεπάρει –όπως αποδεικνύεται από τα σκίτσα του που είναι γεμάτα βουνά, θαλασσογραφίες και κτίρια–, θεώρησε ότι η προσωπογραφία ήταν ο καλύτερος τρόπος για να προωθήσει την καλλιτεχνική του καριέρα, να εκθέσει στο Σαλόν και να κερδίσει παραγγελίες για τα προς το ζην. 

John Singer Sargent, Fishing for Oysters at Cancale (1878), oil on canvas, 41 x 61 cm, Museum of Fine Arts, Boston. WikiArt.

Το πρώτο μεγάλο του πορτρέτο ήταν της φίλης του Φάνι Γουότς το 1877, το οποίο σηματοδότησε την είσοδό του στο Σαλόν. Η δεύτερη συμμετοχή του ήταν οι «Συλλέκτες Στρειδιών του Κανκάλε», ένας ιμπρεσιονιστικός πίνακας που πήρε θερμές κριτικές.

John Singer Sargent (1856–1925), Portrait of Carolus-Duran (1879), oil on canvas, 116.8 × 95.9 cm, Sterling and Francine Clark Art Institute, Williamstown, MA. Wikimedia Commons.

Σε ηλικία 24 ετών ο Σάρτζεντ ζωγράφισε δεξιοτεχνικά τον δάσκαλό του Κάρολο Ντουράν σε ένα έργο που παρουσιάστηκε στο Σαλόν του Παρισιού και αποτέλεσε την καλύτερη διαφήμιση για παραγγελίες πορτρέτων στον ζωγράφο.

John Singer Sargent, Καπνός από γκρίζο κεχριμπάρι, 1880. Williamstown (Μασαχουσέτη), Clark Art Institute. Φωτ. © Clark Art Institute, Williamstown

Φεύγοντας από το ατελιέ του Ντουράν, ο Σάρτζεντ πήγε στην Ισπανία και μελέτησε με πάθος τους πίνακες του Βελάσκεθ. Στην Ισπανία αναζωπυρώθηκε η αγάπη του για τη μουσική που θα τον συνόδευε σε όλη τη ζωή του, ενώ έγινε ένθερμος υποστηρικτής των σύγχρονων συνθετών. Ταξίδεψε στη συνέχεια στην Ιταλία και απεικόνισε τη Βενετία σε σκίτσα και ακουαρέλες, ενώ οι σκηνές δρόμου αποτύπωναν χειρονομίες και στάσεις που θα έβρισκε χρήσιμες σε μεταγενέστερες προσωπογραφίες. 

Επιστρέφοντας στο Παρίσι, άρχισε να παίρνει παραγγελίες πορτρέτων και επί είκοσι πέντε χρόνια ζωγράφιζε με συγκέντρωση και συνέπεια, με αντοχή και σταθερότητα.

John Singer Sargent (1856–1925), Mrs Henry White, (1883), oil on canvas, 220.09 x 139.07 cm, National Gallery of Art,  Washington, D.C. Wikimedia Commons.

Οι τιμές των έργων του ήταν υψηλές και η φήμη του εξαπλωνόταν διαρκώς. Πριν εγκατασταθεί στην Αγγλία –μετά το σκάνδαλο με τον πίνακα «Madame X»– είχε αρχίσει να στέλνει πίνακες στη Βασιλική Ακαδημία. Ανάμεσα στους πίνακες που έστειλε ήταν το «Πορτρέτο του δρ Πότζι στο σπίτι», με τον γιατρό να φορά μια κατακόκκινη φανταχτερή ρόμπα, και το «Κυρία Χένρι Γουάιτ». Ο Σάρτζεντ ολοκλήρωσε τη μετακόμισή του στο Λονδίνο το 1886 και εγκαταστάθηκε στην καλλιτεχνική κοινότητα του Τσέλσι.

Στο Λονδίνο οι κριτικοί δεν τον υποδέχτηκαν πολύ θερμά. Περιέγραφαν την τεχνική του ως «σκληρή» και «σχεδόν μεταλλική» χωρίς «γούστο στην έκφραση και την ατμόσφαιρα». Η κυρία Γουάιτ, που είχε ποζάρει γι’ αυτόν, και ο Χένρι Τζέιμς τον υποστήριξαν και τον βοήθησαν να βρει χορηγούς, ενώ το γεγονός πως ήταν δημοφιλής μετέστρεψε και τη γνώμη των κριτικών. 

John Singer Sargent, Ο Κλοντ Μονέ ζωγραφίζει στην άκρη του δάσους, περ.1885. Tate.

Όταν επισκέφθηκε τους κήπους του Μονέ στο Ζιβερνί, ζωγράφισε ένα από τα πιο ιμπρεσιονιστικά πορτρέτα του, τον Μονέ να ζωγραφίζει σε εξωτερικό χώρο, ενώ κοντά του κάθεται η νύφη του («Ο Κλοντ Μονέ ζωγραφίζει στην άκρη του δάσους»), με το δικό του ιμπρεσιονιστικό στυλ. Όχι μόνο αγόρασε τέσσερα έργα του Μονέ, αλλά μετά από αυτή την επίσκεψη άρχισε να περνά πολύ χρόνο στη φύση, ζωγραφίζοντας στην αγγλική ύπαιθρο. Οι Άγγλοι κριτικοί τον κατέταξαν στους ιμπρεσιονιστές, αλλά ο Μονέ αργότερα δήλωσε: «Δεν είναι ιμπρεσιονιστής με την έννοια που χρησιμοποιούμε τη λέξη, είναι υπερβολικά επηρεασμένος από τον Κάρολο Ντουράν».

John Singer Sargent, Carnation, Lily, Lily, Rose (1885-6), oil on canvas, 174 x 153.7 cm, The Tate Gallery, London. WikiArt.

Η πρώτη μεγάλη επιτυχία του Σάρτζεντ στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών ήρθε το 1887, με την ενθουσιώδη ανταπόκριση που είχε το «Carnation, Lily, Lily, Rose», ένα μεγάλο έργο, ζωγραφισμένο στην ύπαιθρο, που απεικονίζει δύο νεαρά κορίτσια να ανάβουν φανάρια σε έναν αγγλικό κήπο στο Κοτσγουόλντς, το οποίο αγοράστηκε αμέσως από την Tate Gallery.

John Singer Sargent, Mrs Adrian Iselin, (1888), oil on canvas, 153.67 x 93.02 cm, National Gallery of Art,  Washington, D.C. Wikimedia Commons.

Ο Σάρτζεντ ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη και τη Βοστώνη και ζωγράφισε πάνω από 20 έργα, ανάμεσά τους το πορτρέτο της Ιζαμπέλα Στιούαρτ Γκάρντνερ, της διάσημης προστάτιδας της τέχνης της Βοστώνης, και το πορτρέτο της κυρίας Άντριαν Ισελίν.

John Singer Sargent, Το τραπέζι κάτω από την κληματαριά, (γνωστό και ως Τα ποτήρια κρασιού), περίπου 1875, Λονδίνο, The National Gallery. Φωτ.: © The National Gallery, Λονδίνο.

Επιστρέφοντας στο Λονδίνο, άρχισε να ασχολείται ξανά με τις καθιερωμένες μεθόδους του. Σκηνοθετούσε τα πάντα, επισκεπτόταν το σπίτι του πελάτη για να δει πού θα κρεμόταν ο πίνακας και εξέταζε την γκαρνταρόμπα του για να επιλέξει την κατάλληλη ενδυμασία. Επέλεγε τα έπιπλα και τα αντικείμενα που θα υπήρχαν στο φόντο και έπαιζε πιάνο στα διαλείμματα των συνεδριών με τα μοντέλα του. Ζωγράφιζε χωρίς προηγουμένως να σκιτσάρει και όταν ολοκλήρωνε το έργο διάλεγε και την κατάλληλη κορνίζα. Δεν είχε βοηθούς και οργάνωνε μόνος όλη την προετοιμασία για ένα έργο. Εκείνοι την εποχή οι εύποροι Αμερικανοί πελάτες του ταξίδευαν στο Λονδίνο για να ποζάρουν για ένα πορτρέτο.

John Singer Sargent, Έλεν Τέρι ως Λαίδη Μακμπέθ,1889, Tate.

John Singer Sargent, Λαίδη Άγκνιου του Λόχνο, 1892, Εθνική Πινακοθήκη της Σκωτίας.

Το 1890 φιλοτέχνησε δυο εμβληματικά πορτρέτα χωρίς παραγγελία, ένα της ηθοποιού Έλεν Τέρι ως Λαίδης Μακμπέθ και ένα της δημοφιλούς Ισπανίδας χορεύτριας Λα Καρμενσίτα. Τη δεκαετία του 1890 ζωγράφιζε κατά μέσο όρο δεκατέσσερις παραγγελίες πορτρέτων ετησίως, με πιο σημαντικά τη «Λαίδη Άγκνιου του Λόχνο» και το «πορτρέτο της κυρίας Χιου Χάμερσλεϊ».

John Singer Sargent, Πορτρέτο της Ena Wertheimer: A Vele Gonfie, 1904, Tate.

Οι αδελφές Wertheimer σε ένα έργο που προκάλεσε τη βρετανική σνομπ κοινωνία, με τους κριτικούς της να μην αποφεύγουν τα αντισημιτικά σχόλια. Credit: Museum of Fine Arts Boston

Όταν ταξίδεψε ξανά στις ΗΠΑ, ζωγράφισε από τρία πορτρέτα του μυθιστοριογράφου και ποιητή Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον και τα πορτρέτα δύο Προέδρων των ΗΠΑ: του Θίοντορ Ρούσβελτ και του Γούντροου Γουίλσον. Το 1898, ο Άσερ Βερτχάιμερ, ένας πλούσιος Εβραίος έμπορος τέχνης που ζούσε στο Λονδίνο, παρήγγειλε στον Σάρτζεντ δώδεκα πορτρέτα της οικογένειάς του, τη μεγαλύτερη παραγγελία του καλλιτέχνη από έναν μόνο χορηγό. Τα πορτρέτα σήμερα εκτίθενται στην Tate Britain.

Το 1907, σε ηλικία πενήντα ενός ετών, ο Σάρτζεντ έκλεισε επίσημα το στούντιό του. Ανακουφισμένος, δήλωσε: «Το να ζωγραφίζεις ένα πορτρέτο θα ήταν αρκετά διασκεδαστικό αν δεν αναγκαζόσουν να μιλάς ενώ εργαζόσουν... Τι μπελάς να πρέπει να διασκεδάζεις τον άνθρωπο που ποζάρει και να δείχνεις χαρούμενος όταν νιώθεις χάλια». Την ίδια χρονιά, ζωγράφισε μια σεμνή και σοβαρή αυτοπροσωπογραφία για την περίφημη συλλογή αυτοπροσωπογραφιών της Πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία. Συνέχισε να ζωγραφίζει πορτρέτα στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, αλλά οι μοντερνιστές τον αντιμετώπισαν με σκληρότητα, θεωρώντας ότι δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα της αμερικανικής ζωής και με τις αναδυόμενες καλλιτεχνικές τάσεις, όπως ο κυβισμός και ο φουτουρισμός. Ο Σάρτζεντ δέχτηκε ήσυχα την κριτική, αλλά αρνήθηκε να αλλάξει τις αρνητικές του απόψεις για τη μοντέρνα τέχνη. Απάντησε: «Ο Ενγκρ, ο Ραφαέλ και ο Ελ Γκρέκο, αυτών τα έργα θαυμάζω, αυτά είναι που μου αρέσουν».

John Singer Sargent (1856–1925), Thomas McKeller, 1917–1921.Oil on canvas, 125.7 x 84.5 cm (49 1/2 x 33 1/4 in.) Museum of Fine Arts, Boston (1986.60) Photograph © 2019 Museum of Fine Arts, Boston

McKeller was Sargent’s model for Atlas in Atlas and the Hesperides (1922-25) at the Museum of Fine Arts, Boston.

Κάποια στιγμή μεταξύ 1917 και 1920, ο Σάρτζεντ ζωγράφισε το πορτρέτο του Τόμας Μακέλερ, ενός νεαρού Αφροαμερικανού χειριστή ανελκυστήρα και βετεράνου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο καμβάς φυλάχθηκε στο στούντιο του ζωγράφου μέχρι τον θάνατό του και άρχισε να εκτίθεται μόνιμα στο κοινό μόλις το 1986, όταν αποκτήθηκε από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Ο Μακέλερ πόζαρε επίσης ως μοντέλο για τις μυθολογικές τοιχογραφίες που ζωγράφισε ο Σάρτζεντ στο κλιμακοστάσιο και τη ροτόντα του MFA της Βοστώνης και για τις τοιχογραφίες μνήμης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Βιβλιοθήκη Γουίντενερ του Χάρβαρντ.

Το 1922, ο Σάρτζεντ έγινε συνιδρυτής των Grand Central Art Galleries της Νέας Υόρκης. Επέστρεψε στην Αγγλία και πέθανε στο σπίτι του στο Τσέλσι στις 14 Απριλίου 1925, από καρδιακή νόσο.

Πηγές: https://www.musee-orsay.fr/en/whats-on/exhibitions/sargent-dazzling-paris - https://www.forbes.com/sites/ceciliarodriguez/2025/09/28/dazzling-paris-john-singer-sargent-at-an-exceptional-exhibit-worth-the-trip/ - https://www.lifo.gr/culture/eikastika/tzon-singker-sartzent-o-zografos-ton-stylaton-tis-epohis-toy-epistrefei

 

 

Βραβείο Νόμπελ Φυσικής 2025. Nobel Prize in Physics 2025

Το βραβείο Νόμπελ 2025 στην Φυσική απονεμήθηκε στους John Clarke, Michel H. Devoret και John M. Martinis «για την ανακάλυψη του μακροσκοπικού φαινομένου κβαντομηχανικής σήραγγας (macroscopic quantum tunnelling) και της κβάντωσης ενέργειας σε ένα ηλεκτρικό κύκλωμα». John Clarke, Michel H. Devoret and John M. Martinis were awarded the Nobel Prize in Physics on Tuesday in Sweden for their work in quantum mechanics and electric circuits. © Nobel Prize Outreach

Οι βραβευθέντες χρησιμοποίησαν μια σειρά πειραμάτων για να δείξουν ότι οι παράξενες ιδιότητες του κβαντικού κόσμου μπορούν να εκδηλωθούν σε μακροσκοπικά συστήματα.

Η κβαντική σήραγγα είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα κβαντομηχανικά φαινόμενα που αναδεικνύουν την βαθύτερη διαφορά του μικρόκοσμου με τον μακρόκοσμο. Ρίξτε μια μπάλα στον τοίχο. Θα αναπηδήσει προς τα πίσω. Όμως, ένα κβαντομηχανικό σωματίδιο μπορεί περιστασιακά να διασχίζει τον κλασικά αδιαπέραστο τοίχο!  Attribute ©Johan Jarnestad/The Royal Swedish Academy of Sciences

Το ηλεκτρικό ρεύμα (χιλιάδων ή εκατομμυρίων ηλεκτρονίων) μπορεί να διαπερνά φράγματα δυναμικού με τρόπο που δεν επιτρέπεται κλασσικά, παρόμοια με το γνωστό κβαντομηχανικό φαινόμενο σήραγγας. Έδειξαν επίσης ότι αυτά τα μακροσκοπικά συστήματα απορροφούσαν και απέδιδαν την ενέργεια κβαντισμένα. όπως προβλέπει η κβαντομηχανική για τα άτομα.

Τα πειράματά τους σε ένα τσιπ αποκάλυψαν την κβαντική φυσική σε δράση

Attribute ©Johan Jarnestad/The Royal Swedish Academy of Sciences

Ένα βασικό ερώτημα στη φυσική είναι το μέγιστο μέγεθος ενός συστήματος που μπορεί να εμφανίσει κβαντομηχανικά φαινόμενα. Οι βραβευθέντες με το Νόμπελ Φυσικής 2025, διεξήγαγαν πειράματα με ένα ηλεκτρικό κύκλωμα στα οποία επέδειξαν τόσο το κβαντομηχανικό φαινόμενο σήραγγας όσο και την κβάντωσης της ενέργειας σε ένα αρκετά μεγάλο και χειροπιαστό σύστημα.

A scanning tunelling microscope (pictured) relies on quantum tunnelling to create ultra high resolution images. Credit: Stan Olszewski/IBM Research/Science Photo Library

Η κβαντομηχανική επιτρέπει σε ένα σωματίδιο να κινείται κατευθείαν μέσα από ένα φράγμα, διαμέσου του φαινομένου σήραγγας. Όταν όμως εμπλέκεται μεγάλος αριθμός σωματιδίων, τα κβαντομηχανικά φαινόμενα συνήθως γίνονται αμελητέα. Τα πειράματα των βραβευμένων απέδειξαν ότι οι κβαντομηχανικές ιδιότητες μπορούν να εκδηλωθούν σε μακροσκοπική κλίμακα.

Το 1984 και το 1985, οι John Clarke, Michel H. Devoret και John M. Martinis διεξήγαγαν μια σειρά πειραμάτων με ένα ηλεκτρονικό κύκλωμα κατασκευασμένο από υπεραγωγούς, οι οποίοι άγουν το ρεύμα χωρίς να εμφανίζουν ηλεκτρική αντίσταση. Στο κύκλωμα, τα υπεραγώγιμα στοιχεία διαχωρίζονταν από ένα λεπτό στρώμα μονωτικού υλικού, μια διάταξη γνωστή ως επαφή Josephson. Βελτιώνοντας και μετρώντας τις διάφορες ιδιότητες του κυκλώματός τους, κατάφεραν να ελέγξουν και να εξερευνήσουν τα φαινόμενα που προέκυπταν όταν διοχέτευαν ρεύμα σε αυτό. Συνολικά, τα φορτισμένα σωματίδια που κινούνταν στον υπεραγωγό αποτελούσαν ένα σύστημα που συμπεριφερόταν σαν να ήταν ένα ενιαίο σωματίδιο που καταλάμβανε ολόκληρο το κύκλωμα.

Αυτό το μακροσκοπικό- σαν σωματίδιο – σύστημα βρίσκεται αρχικά σε μια κατάσταση στην οποία το ρεύμα ρέει χωρίς τάση. Το σύστημα είναι παγιδευμένο σ’ αυτήν την κατάσταση, σαν να βρίσκεται πίσω από ένα εμπόδιο που δεν μπορεί να διασχίσει. Στο πείραμα, το σύστημα δείχνει τον κβαντικό του χαρακτήρα καταφέρνοντας να ξεφύγει από την κατάσταση μηδενικής τάσης μέσω σήραγγας. Η αλλαγή της κατάστασής του ανιχνεύεται μέσω της εμφάνισης μιας τάσης.

Οι βραβευθέντες κατάφεραν επίσης να αποδείξουν ότι το σύστημα συμπεριφέρεται με τον τρόπο που προβλέπεται από την κβαντομηχανική – είναι κβαντισμένο, που σημαίνει ότι απορροφά ή εκπέμπει μόνο συγκεκριμένα ποσά ενέργειας.

«Είναι υπέροχο που μπορούμε να γιορτάσουμε το γεγονός ότι η κβαντομηχανική, παρότι συμπληρώνει έναν αιώνα, συνεχίζει να μας εκπλήσσει. Είναι επίσης εξαιρετικά χρήσιμη, δεδομένου ότι αποτελεί τη βάση κάθε ψηφιακής τεχνολογίας», δήλωσε ο Olle Eriksson, Πρόεδρος της Επιτροπής Νόμπελ Φυσικής.

The Nobel Prize in Physics has been awarded to John Clarke, Michel H. Devoret and John M. Martinis for their work on quantum mechanics that is paving the way for a new generation of very powerful computers. "There is no advanced technology used today that does not rely on quantum mechanics, including mobile phones, cameras... and fibre optic cables," said the Nobel committee. Getty Images

Τα τρανζίστορ στα μικροτσίπ υπολογιστών είναι ένα παράδειγμα της καθιερωμένης κβαντικής τεχνολογίας που μας περιβάλλει. Το φετινό βραβείο Νόμπελ Φυσική ανοίγει δρόμους για την ανάπτυξη της επόμενης γενιάς κβαντικής τεχνολογίας, που περιλαμβάνει την κβαντική κρυπτογραφία, τους κβαντικούς υπολογιστές και τους κβαντικούς αισθητήρες.

Διαβάστε περισσότερες λεπτομέρειες:

1. Popular science background: Quantum properties on a human scale (pdf)
2. Scientific background to the Nobel Prize in Physics 2025 (pdf)

Πηγές: https://www.nobelprize.org/prizes/physics/2025/press-release/ - https://physicsgg.me/2025/10/06/ 

 

 

 

Ίθαν Σίγκελ, Το «άτομο» έχασε την αρχική του σημασία, και αυτό είναι καλό για την επιστήμη. Ethan Siegel, The “atom” lost its original meaning, and that’s good for science

Αρχικά, το «άτομο» ονομάστηκε έτσι επειδή υπήρχε η πεποίθηση ότι αυτά τα δομικά στοιχεία της ύλης θα ήταν αδιαίρετα και άκοπα. Παρόλο που έχει περάσει περισσότερος χρόνος από τότε που μάθαμε ότι τα άτομα όντως αποτελούνται από συστατικά, από όσος χρόνος πριν θεωρούνταν τα άτομα θεμελιώδη, το όνομά τους, που εξακολουθεί να σημαίνει «ανίκανο να κοπεί», δεν έχει αλλάξει. Originally, the “atom” was named as such because it was thought that these building blocks of matter would be indivisible and uncuttable. Even though more time has passed since we learned that atoms are indeed made of components, than all the time before that atoms were thought to be fundamental, their name, still meaning “unable to be cut,” has not changed. Credit: LanaPo / Adobe Stock

Εδώ στον πλανήτη Γη, όλα όσα βλέπουμε, αισθανόμαστε ή με τα οποία αλληλεπιδρούμε αποτελούνται από άτομα. Υπάρχουν περίπου 90 φυσικά είδη ατόμων που μπορούμε να βρούμε στη Γη και περίπου 30 ακόμη που μπορούμε να συνθέσουμε σε εργαστηριακές συνθήκες. Έχουμε μάθει, χάρη στη δύναμη της σύγχρονης επιστήμης, ότι τα ίδια τα άτομα δεν είναι θεμελιώδη, αλλά μπορούν να χωριστούν σε μικρότερα κομμάτια: ηλεκτρόνια και έναν ατομικό πυρήνα, όπου ο πυρήνας με τη σειρά του μπορεί να αποσυντεθεί περαιτέρω σε πρωτόνια και νετρόνια, τα οποία αποτελούνται από κουάρκ και γλουόνια. Μόνο όταν φτάσουμε σε αυτό το βαθύ επίπεδο - το επίπεδο των ηλεκτρονίων, των κουάρκ και των γλουονίων - συναντάμε σωματίδια που είναι πραγματικά θεμελιώδη.

Αλλά η ίδια η λέξη άτομο, που προέρχεται από την ελληνική λέξη άτομο, σημαίνει κυριολεκτικά αδιαίρετο ή αδιάσπαστο. Πώς γίνεται, λοιπόν, να ονομάζουμε ακόμα αυτά τα σημαντικά συστατικά της πραγματικότητας «άτομα» αντί για κάποιο άλλο όνομα που αντανακλά καλύτερα τη σύνθετη φύση τους; Είναι ένα συναρπαστικό παράδειγμα κάτι αξιοσημείωτου για το πώς εξελίσσεται η επιστήμη: μόλις ανακαλυφθεί κάτι, διατηρεί το αρχικό όνομα που του δόθηκε, αλλά η σημασία αυτού του ονόματος θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου για να αντικατοπτρίζει τις νέες πληροφορίες που έχουμε αποκτήσει. Έχει συμβεί σε όλη την ιστορία και αν συνεχίσουμε να ασχολούμαστε με την επιστήμη σωστά, θα συμβαίνει ξανά και ξανά καθώς συνεχίζουμε να μαθαίνουμε περισσότερα για την πραγματικότητα.

Αν και στον σύγχρονο κόσμο μας συνήθως αντιλαμβανόμαστε τα άτομα ως πυρήνες με ηλεκτρόνια σε τροχιά γύρω τους, η αρχική έννοια ενός ατόμου ήταν ότι ήταν ένα εξαιρετικά μικροσκοπικό, αδιαχώριστο συστατικό κάθε ύλης και ότι υπήρχαν μόνο άτομα και το κενό. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως «πραγματικά αντικείμενα» θα προερχόταν από τους συνδυασμούς αμέτρητων ατόμων μαζί, με τα διάφορα ατομικά συστατικά να δημιουργούν ένα άπειρο σύνολο πιθανών συνδυασμών. Although we normally conceive of atoms as nuclei with electrons orbiting them in our modern world, the original concept of an atom was that it was an extremely tiny, uncuttable constituent of all matter, and that only atoms and the void existed. What we perceive of as “real objects” would originate from the combinations of countless atoms put together, with the various atomic ingredients giving rise to an infinite set of possible combinations. Credit: Sergey Nivens / Adobe Stock

Η λέξη άτομο εισήχθη τον 5ο αιώνα π.Χ. από δύο αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, τον Δημόκριτο και τον Λεύκιππο, όπου ο Δημόκριτος ήταν μαθητής του Λεύκιππου. Τότε, οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες ήταν ένα και το αυτό, καθώς δεν είχε γίνει διάκριση μεταξύ εκείνων που εκφράζουν γνώμη για τη φυσική πραγματικότητα και εκείνων που την ερευνούν από μια τεκμηριωμένη οπτική γωνία. Πριν από τον Λεύκιππο, οι προηγούμενοι επιστήμονες-φιλόσοφοι είχαν επινοήσει τις έννοιες των στοιχείων ως συστατικών της πραγματικότητας και συχνά θεωρούσαν ένα συγκεκριμένο συστατικό ως τον θεμελιώδη δημιουργό - ή αρχή (ἀρχή) - όλων των άλλων. Άλλοι, επιστρέφοντας στον ποιητή Ησίοδο, αντιπαρέβαλαν την τάξη του Σύμπαντος, ή κόσμου, με το μεγάλο κενό του μηδενός.

Η ιδέα του Λεύκιππου ήταν ότι το κενό ήταν πραγματικό, αλλά ότι όλα όσα μπορούσαμε να δούμε, να νιώσουμε ή με τα οποία αλληλεπιδρούσαμε δεν αποτελούνταν από στοιχεία όπως η Γη, η Φωτιά, ο Αέρας και το Νερό, αλλά αντίθετα αποτελούνταν από άτομα: αδιαίρετες, μικροσκοπικές οντότητες που αποτελούσαν τα πάντα. Ανάμεσα στα άτομα υπήρχε κενό, και όλα τα πράγματα που υπήρχαν ήταν άτομα. Ο Δημόκριτος βελτίωσε περαιτέρω τις ιδέες του Λεύκιππου, γράφοντας ότι:

• υπήρχε ένας άπειρος αριθμός ατόμων,
• ότι η διαιρετότητα της ύλης κάποια στιγμή θα έπαυε να υπάρχει,
• ότι όταν φτάνατε σε αυτό το σημείο, θα ανακαλύπτατε ότι είχατε πολλούς διαφορετικούς τύπους ατόμων: σώματα με διαφορετικά μεγέθη και σχήματα,
• και ότι αυτά τα άτομα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και μπορούν να συγκρουστούν μεταξύ τους,
• και καθώς το κάνουν, δημιουργούν μεγαλύτερες και πιο σύνθετες δομές, δημιουργώντας τον κόσμο που βιώνουμε μπροστά μας.

Ενώ κανένα από τα πρωτότυπα έργα του Δημόκριτου δεν έχει διασωθεί, άσκησε αρκετή επιρροή ώστε άλλοι να γράφουν για τις ιδέες του για αιώνες και χιλιετίες μετά.

Αν και η αρχική ιδέα για τα άτομα ήταν ότι θα είχαν διαφορετικά σχήματα και μεγέθη και ότι όλες οι οντότητες θα αποτελούνταν από διαφορετικούς συνδυασμούς αυτών των ατόμων, τα πραγματικά, φυσικά άτομα που ανακαλύψαμε δεν είχαν απαραίτητα αυτές τις ιδιότητες. Ωστόσο, τα επίπεδα ενέργειας που καταλαμβάνουν τα ηλεκτρόνια μέσα σε αυτά τα άτομα λαμβάνουν διαφορετικά σχήματα και έχουν διαφορετικά μεγέθη, επιτρέποντας την ευρεία ποικιλία χημικών ενώσεων που βρίσκουμε στη σύγχρονη πραγματικότητά μας. Although the original idea of atoms was that they would have different shapes and sizes to them, and that all entities would be composed of different combinations of these atoms, the actual, physical atoms that we discovered didn’t necessarily have these properties. The energy levels occupied by the electrons within those atoms, however, do take on different shapes and have different sizes, enabling the wide variety of chemical compounds we find in our modern reality. Credit: LibreTexts Library/UC Davis

Η ιδέα των ατόμων αναβιώθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν ο Άγγλος χημικός Τζον Ντάλτον επανέφερε την ιδέα του ατομισμού στον τομέα της χημείας. (Αν και άλλοι, όπως ο Γουίλιαμ Χίγκινς, ισχυρίστηκαν ότι ο Ντάλτον έκλεψε τις ιδέες άλλων .) Εξετάζοντας διαφορετικές γνωστές χημικές ενώσεις, ο Ντάλτον αναγνώρισε ότι μια ατομιστική οπτική θα επέτρεπε σε κάποιον να υπολογίσει μοριακά βάρη και μοριακούς τύπους με βάση μια σειρά από απλούστερα δομικά στοιχεία: άτομα, το καθένα με το δικό του μοναδικό ατομικό βάρος για τα διαφορετικά είδη ατόμων που υπάρχουν στο μόριο. Ο Ντάλτον εισήγαγε για πρώτη φορά τη νέα του «ατομική θεωρία» το 1803, παρέχοντας μια εξήγηση για τη σύνθεση του νιτρικού οξέος.

Στη συνέχεια, το 1808, ο Ντάλτον δημοσίευσε μια εκτενή συζήτηση για την ατομική του θεωρία, διατυπώνοντας συνολικά έξι αρχές:

1. Τα στοιχεία αποτελούνται από άτομα.
2. Τα άτομα ενός δεδομένου στοιχείου είναι πανομοιότυπα σε μέγεθος, μάζα και όλες τις άλλες ιδιότητες.
3. Τα άτομα δεν μπορούν να διαιρεθούν, να δημιουργηθούν ή να καταστραφούν.
4. Άτομα διαφορετικών στοιχείων συνδυάζονται σε ακέραιες αριθμητικές αναλογίες για να σχηματίσουν ενώσεις.
5. Στις χημικές αντιδράσεις, τα άτομα συνδυάζονται, διαχωρίζονται ή αναδιατάσσονται.
6. Και ο κανόνας της μέγιστης απλότητας: ότι αν άτομα δύο διαφορετικών στοιχείων σχημάτιζαν μια ένωση, τα μόρια αυτής της ένωσης θα έπρεπε να αποτελούνται από ένα από κάθε στοιχείο.

Αν και οι αρχές 1, 4 και 5 παραμένουν σωστές ακόμη και σήμερα, οι αρχές 2 (το ίδιο άτομο μπορεί να έχει διαφορετικά ατομικά βάρη), 3 (η ύλη και η αντιύλη μπορούν να δημιουργηθούν ή να καταστραφούν σε ίσες ποσότητες) και 6 (δεν ισχύει για το νερό, το οποίο είναι H2O και όχι HO, ή για την αμμωνία, η οποία είναι NH3 και όχι NH) αποδείχθηκαν αργότερα ψευδείς.

Ο περιοδικός πίνακας των στοιχείων είναι ταξινομημένος ως έχει (σε ​​περιόδους που μοιάζουν με γραμμές και ομάδες που μοιάζουν με στήλες) λόγω του αριθμού των ελεύθερων/κατειλημμένων ηλεκτρονίων σθένους, ο οποίος είναι ο νούμερο ένα παράγοντας στον προσδιορισμό των χημικών ιδιοτήτων κάθε ατόμου. Τα άτομα μπορούν να συνδεθούν για να σχηματίσουν μόρια σε τεράστιες ποικιλίες, αλλά η ηλεκτρονική δομή του καθενός είναι αυτή που καθορίζει κυρίως ποιες διαμορφώσεις είναι πιθανές, πιθανές και ενεργειακά ευνοϊκές. The periodic table of the elements is sorted as it is (in row-like periods and column-like groups) because of the number of free/occupied valence electrons, which is the number one factor in determining each atom’s chemical properties. Atoms can link up to form molecules in tremendous varieties, but it’s the electron structure of each one that primarily determines what configurations are possible, likely, and energetically favorable. Credit: Adobe Stock

Η ατομική θεωρία σημείωσε τεράστια επιτυχία. Σύντομα ανακαλύψαμε ότι άτομα διαφορετικών ειδών μπορούσαν να ταξινομηθούν με τρόπους όπου άτομα με παρόμοιες χημικές ιδιότητες θα ομαδοποιούνταν: τοποθετώντας στοιχεία όπως το νάτριο και το κάλιο στην ίδια βάση, καθώς και το ασβέστιο και το μαγνήσιο, το χλώριο και το φθόριο, καθώς και το ήλιο, το νέον και το αργό. Ο περιοδικός πίνακας των στοιχείων του Μεντελέγιεφ, που αναπτύχθηκε το 1869, αναγνώρισε τη σημασία της ταξινόμησης των στοιχείων με βάση αυτές τις χημικές ιδιότητες και όχι μόνο τη μάζα, και άφησε με επιτυχία κενά για άγνωστα ακόμη στοιχεία που ανακαλύφθηκαν με τις ιδιότητες που προέβλεψε: για παράδειγμα, το γάλλιο και το γερμάνιο.

Οι πτυχές της θεωρίας του Ντάλτον που διαφωνούσαν με την πραγματικότητα απορρίφθηκαν, όπως ακριβώς οι πτυχές των ιδεών του Δημόκριτου που δεν ευθυγραμμίζονταν με την πραγματικότητα δεν διατηρήθηκαν ως μέρος της θεωρίας. Αλλά για σχεδόν όλο τον 19ο αιώνα, η ιδέα ότι τα ίδια τα άτομα ήταν θεμελιώδη και αδιαίρετα παρέμεινε μέρος της επικρατούσας σοφίας. Ωστόσο, όλα άρχισαν να αλλάζουν προς τα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς μερικές ανακαλύψεις άρχισαν πραγματικά να αμφισβητούν τη συμβατική εικόνα της ατομικής φυσικής. Η μελέτη των καθοδικών ακτίνων, η ανακάλυψη των ακτίνων Χ και η ύπαρξη της ραδιενέργειας - με επικεφαλής πρωτοπόρους όπως ο Ανρί Μπεκερέλ, η Μαρί και ο Πιερ Κιουρί, και ο Τζ. Τζ. Τόμσον - θα αποκάλυπταν την ύπαρξη υποατομικών σωματιδίων: σωματίδια μέσα στο ίδιο το άτομο και μικρότερα από αυτό.

Αυτή η απεικόνιση δείχνει 5 από τους κύριους τύπους ραδιενεργών διασπάσεων: διάσπαση άλφα, όπου ένας πυρήνας εκπέμπει ένα σωματίδιο άλφα (2 πρωτόνια και 2 νετρόνια), διάσπαση βήτα, όπου ένας πυρήνας εκπέμπει ένα ηλεκτρόνιο, διάσπαση γάμμα, όπου ένας πυρήνας εκπέμπει ένα φωτόνιο, εκπομπή ποζιτρονίων (γνωστή και ως διάσπαση βήτα-συν), όπου ένας πυρήνας εκπέμπει ένα ποζιτρόνιο, και σύλληψη ηλεκτρονίων (γνωστή και ως αντίστροφη διάσπαση βήτα), όπου ένας πυρήνας απορροφά ένα ηλεκτρόνιο. Αυτές οι διασπάσεις μπορούν να αλλάξουν τον ατομικό ή/και μαζικό αριθμό του πυρήνα, αλλά ορισμένοι γενικοί νόμοι διατήρησης, όπως η ενέργεια, η ορμή και η διατήρηση του φορτίου, πρέπει να τηρούνται. Η διάσπαση βήτα περιλαμβάνει πάντα ένα νετρόνιο, είτε ελεύθερο είτε εντός ενός πυρήνα, που διασπάται σε ένα πρωτόνιο, ένα ηλεκτρόνιο και ένα αντινετρίνο ηλεκτρονίων. This illustration shows 5 of the main types of radioactive decays: alpha decay, where a nucleus emits an alpha particle (2 protons and 2 neutrons), beta decay, where a nucleus emits an electron, gamma decay, where a nucleus emits a photon, positron emission (also known as beta-plus decay), where a nucleus emits a positron, and electron capture (also known as inverse beta decay), where a nucleus absorbs an electron. These decays can change the atomic and/or mass number of the nucleus, but certain overall conservation laws, like energy, momentum, and charge conservation, must still be obeyed. Beta decay always involves a neutron, whether free or within a nucleus, decaying into a proton, electron, and electron antineutrino. Credit: CNX Chemistry, OpenStax/Wikimedia Commons

Σύντομα ανακαλύφθηκε ότι τουλάχιστον τρεις τύποι σωματιδίων εκπέμπονταν σε διάφορες ραδιενεργές διεργασίες:

• σωματίδια άλφα, τα οποία ήταν θετικά φορτισμένα,
• σωματίδια βήτα, τα οποία ήταν αρνητικά φορτισμένα,
• και σωματίδια γάμμα, τα οποία ήταν ηλεκτρικά ουδέτερα.

Τα πειράματα του Thomson με τις καθοδικές ακτίνες, ειδικότερα, οδήγησαν στην ανακάλυψη του ηλεκτρονίου: ενός σωματιδίου με πολύ μικρή μάζα και μικρό μέγεθος σε σύγκριση με τα άτομα, αλλά με μεγάλο και σημαντικό αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο. Λίγο αργότερα, τα σωματίδια βήτα αναγνωρίστηκαν ως ηλεκτρόνια, συνδυάζοντας αυτές τις δύο ανεξάρτητες πτυχές της πραγματικότητας.

Αυτό σήμαινε ότι τα ίδια τα άτομα δεν ήταν στην πραγματικότητα αδιαίρετα, αλλά μάλλον μπορούσαν να διαιρεθούν σε τουλάχιστον δύο συστατικά: τα ηλεκτρόνια που υπήρχαν μέσα σε αυτά, με κάποιο τρόπο, και κάποιο άλλο θετικά φορτισμένο συστατικό. Ο Thomson ήταν ο πρώτος που μοντελοποίησε τα άτομα ως τέτοια: αυτό που ονόμασε μοντέλο «δαμάσκηνου», όπου τα ηλεκτρόνια ήταν σαν αρνητικά φορτισμένα δαμάσκηνα μέσα στο θετικά φορτισμένο πουτίγκα του υπόλοιπου ατόμου.

Αλλά στη συνέχεια, στις αρχές του 1900, ο Έρνεστ Ράδερφορντ σχεδίασε ένα υπέροχο πείραμα που είχε σχεδιαστεί για να δοκιμάσει ακριβώς αυτό: το περίφημο πείραμά του με το φύλλο χρυσού.

Το πείραμα του Ράδερφορντ με το χρυσό φύλλο έδειξε ότι το άτομο ήταν ως επί το πλείστον κενός χώρος, αλλά ότι υπήρχε μια συγκέντρωση μάζας σε ένα σημείο που ήταν πολύ μεγαλύτερη από τη μάζα ενός σωματιδίου άλφα: τον ατομικό πυρήνα. Παρατηρώντας ότι ορισμένα από τα εκπεμπόμενα, ραδιενεργά σωματίδια αναπήδησαν πίσω ή εξοστρακίστηκαν σε διαφορετική κατεύθυνση από αυτήν προς την οποία εκπεμπόντουσαν, ο Ράδερφορντ μπόρεσε να αποδείξει την ύπαρξη ενός συμπαγούς, ογκώδους πυρήνα στο άτομο. Rutherford’s gold foil experiment showed that the atom was mostly empty space, but that there was a concentration of mass at one point that was far greater than the mass of an alpha particle: the atomic nucleus. By observing that some of the emitted, radioactive particles bounced back, or ricocheted off, in a different direction than they were emitted in, Rutherford was able to demonstrate the existence of a compact, massive nucleus to the atom. Credit: Chris Impey

Αυτό που έκανε ο Ράδερφορντ ήταν να πάρει ένα λεπτό φύλλο χρυσού, ένα μέταλλο που ήταν γνωστό για την εύπλαστη φύση του, και να το σφυρηλατήσει όσο το δυνατόν λεπτότερο, μέχρι που μετά βίας συγκρατήθηκε. Στη συνέχεια, ο Ράδερφορντ τοποθέτησε μια ραδιενεργό πηγή στη μία πλευρά του φύλλου, περιβάλλοντας την υπόλοιπη συσκευή με έναν απορροφητικό δακτύλιο από στερεό υλικό. Αυτό που περίμενε ότι θα έβρισκε ήταν ότι αυτά τα ραδιενεργά σωματίδια θα περνούσαν κατευθείαν μέσα από το φύλλο και θα κατέληγαν στην άλλη πλευρά, δεδομένου του πόσο ενεργητικά ήταν τα εκπεμπόμενα σωματίδια και πόσο λεπτό και εύθραυστο ήταν στην πραγματικότητα το φύλλο χρυσού.

Και πράγματι, αυτό συνέβη για την πλειονότητα των εκπεμπόμενων σωματιδίων που στάλθηκαν προς την κατεύθυνση του φύλλου χρυσού: πέρασαν κατευθείαν στην άλλη πλευρά. Αλλά για ένα κλάσμα αυτών των σωματιδίων, συνέβη κάτι άλλο. Αντί να περάσουν, φάνηκαν να εξοστρακίζονται από κάτι σκληρό, ογκώδες και ακίνητο μέσα σε αυτό το φύλλο χρυσού, εκτρέποντας σε ορισμένες περιπτώσεις ή αναπηδώντας πίσω, σε άλλες περιπτώσεις, στο εσωτερικό της πειραματικής συσκευής. Ο Ράδερφορντ δεν μπορούσε να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό και την αμηχανία του για το θέμα, σημειώνοντας για το πείραμά του του 1909:

«Ήταν το πιο απίστευτο γεγονός που μου έχει συμβεί ποτέ στη ζωή μου. Ήταν σχεδόν τόσο απίστευτο σαν να έριχνες ένα βλήμα 15 ιντσών σε ένα κομμάτι χαρτομάντιλο και αυτό να γύριζε πίσω και να σε χτυπούσε.»

Αν τα άτομα ήταν φτιαγμένα από συνεχείς δομές, τότε όλα τα σωματίδια που εκτοξεύονταν σε ένα λεπτό φύλλο χρυσού θα αναμενόταν να περάσουν κατευθείαν μέσα από αυτό. Το γεγονός ότι οι σκληρές ανάκρουσεις παρατηρούνταν αρκετά συχνά, προκαλώντας μάλιστα ορισμένα σωματίδια να αναπηδήσουν πίσω από την αρχική τους κατεύθυνση, βοήθησε να καταδειχθεί ότι υπήρχε ένας σκληρός, πυκνός πυρήνας εγγενής σε κάθε άτομο. Ενώ τα άτομα έχουν μέγεθος περίπου ένα άνγκστρομ, ο πυρήνας μοιάζει περισσότερο με μερικά φεμτόμετρα σε διάμετρο: μια διαφορά ενός παράγοντα ~100.000. If atoms had been made of continuous structures, then all the particles fired at a thin sheet of gold would be expected to pass right through it. The fact that hard recoils were seen quite frequently, even causing some particles to bounce back from their original direction, helped illustrate that there was a hard, dense nucleus inherent to each atom. Whereas atoms are about one angstrom in size, the nucleus is more like a few femtometers across: a difference of a factor of ~100,000. Credit: Kurzon/Wikimedia Commons

Με άλλα λόγια, τα άτομα όχι μόνο δεν ήταν άκοπα, αλλά αποτελούνταν από δύο πολύ διαφορετικά μέρη: τα ελαφρά, αρνητικά φορτισμένα ηλεκτρόνια και έναν βαρύ, θετικά φορτισμένο ατομικό πυρήνα. 10 χρόνια αργότερα, το 1919, η συνεχιζόμενη εργασία του Ράδερφορντ ήταν σε θέση να παρατηρήσει πυρήνες υδρογόνου να εκτοξεύονται από άτομα αζώτου που είχαν βομβαρδιστεί με σωματίδια άλφα (τώρα γνωστά ως πυρήνες ηλίου), αποδεικνύοντας την ύπαρξη του πρωτονίου. Την επόμενη χρονιά, το 1920, ο Ράδερφορντ έδωσε στα πρωτόνια το όνομά τους, διδάσκοντάς μας ποια ήταν τα δύο κύρια συστατικά των ατόμων.

Πώς, όμως, υπήρχαν ισότοπα αυτών των διαφορετικών στοιχείων, όπου άτομα με τις ίδιες χημικές ιδιότητες μεταξύ τους θα μπορούσαν να έχουν διαφορετικές μάζες μεταξύ τους; Μια ιδέα ήταν ότι μέσα σε έναν ατομικό πυρήνα, δεν υπήρχαν μόνο πρωτόνια, αλλά και κάποια ηλεκτρόνια που είχαν σχηματίσει συνδεδεμένες καταστάσεις με πρωτόνια στο εσωτερικό τους. Αυτό οδήγησε σε ένα παράδοξο, ωστόσο: γιατί μόνο ορισμένα ηλεκτρόνια θα σχηματίζουν συνδεδεμένη κατάσταση με πρωτόνια, ενώ άλλα παρέμειναν σε τροχιά γύρω από το άτομο; Υπήρχαν δύο θεμελιωδώς διαφορετικοί τύποι ηλεκτρονίων;

Τελικά, το ζήτημα θα διευθετούνταν πειραματικά: από τον James Chadwick το 1932, ο οποίος βομβάρδισε πυρήνες βηρυλλίου με σωματίδια άλφα και σημείωσε την εκπομπή ενός ογκώδους, ουδέτερου σωματιδίου που εκπέμπεται από τη διαδικασία. Αυτό το νέο σωματίδιο, το νετρόνιο, ολοκλήρωσε τελικά τη βασική εικόνα του ατόμου.

Όλα τα άτομα άνθρακα αποτελούνται από 6 πρωτόνια στον ατομικό τους πυρήνα, αλλά υπάρχουν τρεις κύριες ποικιλίες που υπάρχουν στη φύση. Ο άνθρακας-12, με 6 νετρόνια, αποτελεί την πιο κοινή μορφή σταθερού άνθρακα. Ο άνθρακας-13 έχει 7 νετρόνια και αποτελεί το υπόλοιπο 1,1% του σταθερού άνθρακα. Ο άνθρακας-14 είναι ασταθής, με χρόνο ημιζωής λίγο περισσότερο από 5.700 χρόνια, αλλά σχηματίζεται συνεχώς στην ατμόσφαιρα της Γης λόγω των προσπίπτουσων κοσμικών ακτίνων. Η ύπαρξη τόσο του πρωτονίου όσο και του νετρονίου είναι απαραίτητη για να εξηγηθούν αυτά τα διαφορετικά ισότοπα. All carbon atoms consist of 6 protons in their atomic nucleus, but there are three main varieties that exist in nature. Carbon-12, with 6 neutrons, makes up the most common form of stable carbon; carbon-13 has 7 neutrons and makes up the remaining 1.1% of stable carbon; carbon-14 is unstable, with a half-life of a little more than 5,700 years, but is constantly being formed in Earth’s atmosphere due to incident cosmic rays. The existence of both the proton and the neutron is required to explain these different isotopes. Credit: Coastal Systems Group/Woods Hole Oceanographic Institute

Οι ατομικοί πυρήνες, λοιπόν, αποτελούνταν από θετικά φορτισμένα πρωτόνια και ηλεκτρικά αφόρτιστα νετρόνια, τα οποία με τη σειρά τους περιβάλλονταν από πολύ ελαφριά, αρνητικά φορτισμένα ηλεκτρόνια για να ολοκληρώσουν το άτομο. Αυτά τα άτομα μπορούσαν στη συνέχεια να συνδεθούν μεταξύ τους, όπως ακριβώς είχε διατυπώσει ο Δημόκριτος περισσότερα από 2000 χρόνια πριν, στα μόρια και τις μεγαλύτερες δομές που αποτελούσαν τον μακροσκοπικό μας κόσμο. Δεν υπήρχαν άπειροι αριθμοί από αυτούς, αλλά μάλλον ένας τεράστιος αλλά μετρήσιμος αριθμός υποατομικών συστατικών αυτών των ατόμων, και συναρμολογούνταν για να συνθέσουν ολόκληρη την πραγματικότητα.

Στο διάστημα που μεσολάβησε από τότε, ανακαλύψαμε μια ομάδα ασταθών σωματιδίων που ονομάζονται μεσόνια: σωματίδια για τα οποία αρχικά υπήρχαν υποψίες (σύμφωνα με το λαμπρό αλλά λανθασμένο μοντέλο Sakata ) ότι ήταν σύνθετα βαρυόνια όπως πρωτόνια, νετρόνια, αντιπρωτόνια και αντινετρόνια, τα οποία θα μπορούσαν να επιτύχουν πολύ χαμηλότερες μάζες μαζί λόγω της έννοιας της ενέργειας σύνδεσης. Μεσόνια όπως τα καόνια θα μπορούσαν στη συνέχεια να εξηγηθούν αν προσθέσουμε και το ασταθές βαρυόνιο Λάμδα (και το αντισωματίδιό του) στο μείγμα, με πρωτόνια, νετρόνια και το βαρυόνιο Λάμδα να αποτελούν μια τριάδα που μερικές φορές είναι γνωστή ως σακατόνια.

Καθώς όμως προχωρούσαμε στην εκτέλεση πειραμάτων βαθιάς ανελαστικής σκέδασης, το μοντέλο Sakata έχασε την εύνοια του κοινού, καθώς οι πιο επιτυχημένες θεωρίες των κουάρκ και των παρτονίων (που τώρα είναι γνωστό ότι είναι τα ίδια μεταξύ τους) περιέγραφαν καλύτερα το αποτέλεσμα. Αυτή η εξέλιξη των γεγονότων ήταν που τελικά μας έφερε στη σύγχρονη εικόνα της πραγματικότητας και στο Καθιερωμένο Πρότυπο των στοιχειωδών σωματιδίων.

Τα κουάρκ, τα αντικουάρκ και τα γλουόνια του Καθιερωμένου Μοντέλου έχουν χρωματικό φορτίο, εκτός από όλες τις άλλες ιδιότητες όπως η μάζα και το ηλεκτρικό φορτίο. Όλα αυτά τα σωματίδια, εκτός από τα γλουόνια και τα φωτόνια, υφίστανται την ασθενή αλληλεπίδραση. Μόνο τα γλουόνια και τα φωτόνια είναι άμαζα. Όλα τα άλλα, ακόμα και τα νετρίνα, έχουν μη μηδενική μάζα ηρεμίας. The quarks, antiquarks, and gluons of the Standard Model have a color charge, in addition to all the other properties like mass and electric charge. All of these particles, except gluons and photons, experience the weak interaction. Only the gluons and photons are massless; everyone else, even the neutrinos, have a non-zero rest mass. Credit: E. Siegel/Beyond the Galaxy

Κι όμως, παρόλο που πιστεύαμε ότι τα άτομα ήταν πραγματικά αδιαίρετες οντότητες για περισσότερα από 90 χρόνια, από την εισαγωγή τους από τον Ντάλτον μέχρι τις ανακαλύψεις της ραδιενέργειας και της φύσης των καθοδικών ακτίνων, εξακολουθούμε να τους δίνουμε το όνομα «άτομο». Μερικοί άνθρωποι απογοητεύονται από αυτή την κατάσταση πραγμάτων, ισχυριζόμενοι ότι η αρχική έννοια του ατόμου — που ανάγεται στην ελληνική λέξη άτομο — θα έπρεπε να προορίζεται για οντότητες που είναι πραγματικά θεμελιώδεις ή στοιχειώδεις: οντότητες που δεν μπορούν να κοπούν ή να διασπαστούν.

Κρίμα για τους ανθρώπους που το πιστεύουν αυτό· αυτός δεν είναι ο τρόπος που λειτουργεί η επιστήμη. Τα πράγματα ονομάζονται τη στιγμή της ανακάλυψής τους και συνήθως ονομάζονται με την πιο ακριβή (ή πιασάρικη) περιγραφή που έχουμε γι' αυτά εκείνη τη στιγμή. Αυτά τα ονόματα επιμένουν ακόμη και καθώς η κατανόησή μας για αυτά τα αντικείμενα ή τα φαινόμενα βελτιώνεται, ακόμα κι αν αυτό που μαθαίνουμε στη συνέχεια έρχεται σε αντίθεση με το αρχικό όνομα που τους δώσαμε.

• Τα άτομα μπορούν πράγματι να κοπούν ή να διασπαστούν.
• Οι εξωπλανήτες, συντομογραφία των εξωηλιακών πλανητών, δεν πληρούν τον τεχνικό ορισμό της λέξης πλανήτης που έδωσε η IAU το 2006.
• Η Μεγάλη Έκρηξη, που ονομάστηκε για πρώτη φορά έτσι το 1949 , δεν σημαίνει πλέον ένα αρχικό γεγονός που δημιούργησε το Σύμπαν μας, αλλά απλώς τα θερμά, πυκνά, επεκτεινόμενα επακόλουθα του τέλους του κοσμικού πληθωρισμού.

Μαζί με πολλά άλλα παραδείγματα, τα άτομα είναι απλώς αυτό που είναι. Παρόλο που μπορούν να κοπούν, εξακολουθούν να αποτελούν μια ζωτικής σημασίας έννοια για την κατανόηση της πραγματικότητάς μας.

Η παραπάνω άποψη είναι προσβάσιμη στην ανθρωπότητα εδώ και σχεδόν 250 χρόνια: ένα αντικείμενο, περίπου στο μέγεθος του Δία, με έναν φωτεινό κυκλικό δακτύλιο που σταδιακά εξασθενεί προς τα έξω και προς τα μέσα, αλλά με ένα φωτεινό κεντρικό σημείο μέσα του. Αυτό είναι το Νεφέλωμα Δακτυλίου, ή Μεσιέ 57 (M57), που ανακαλύφθηκε το 1779. Αν και ήταν το αντικείμενο που έδωσε το όνομα «πλανητικό νεφέλωμα», γνωρίζουμε εδώ και αιώνες ότι δεν έχει καμία σχέση με πλανήτες, ωστόσο το όνομα επιμένει. The above view has been accessible to humanity for nearly 250 years: an object, about the size of Jupiter, with a bright circular annulus gradually faintening toward the outside and inside, but with a bright central point within it. This is the Ring Nebula, or Messier 57 (M57), discovered in 1779. Although it was the object that spurred the name “planetary nebula,” we’ve known for centuries that it has nothing to do with planets at all, yet the name persists. Credit: Mike Reid of Mike’s Astro

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, είχα την ευκαιρία να ταξιδέψω σε πολλά αρχαία ρωμαϊκά ερείπια, συμπεριλαμβανομένων πολλών ναών. Πολλοί είχαν ορθογώνιο σχήμα, αλλά μερικοί ήταν και στρογγυλοί. Για εκατοντάδες χρόνια, οι κλασικοί μελετητές αναγνώριζαν λανθασμένα τους στρογγυλούς ως «Ναό της Εστίας», λόγω του διάσημου στρογγυλού Ναού της Εστίας που σώζεται εν μέρει στην αρχαία ρωμαϊκή αγορά. Στη σύγχρονη εποχή, έχουμε μάθει ότι αυτοί οι διάσημοι ναοί πιθανότατα δεν ήταν καθόλου Ναοί της Εστίας, αλλά μάλλον ήταν ναοί άλλων θεών, μερικοί από τους οποίους είναι γνωστοί και μερικοί των οποίων η προέλευση παραμένει άγνωστη. Ακόμα και όταν γνωρίζουμε καλύτερα, ωστόσο, το να πείσουμε τους ανθρώπους να αποδεχτούν μια αλλαγή ονόματος είναι, για να μην πούμε τίποτα άλλο, μια δύσκολη μάχη.

Γι' αυτό το λόγο, η προσέγγιση που ακολουθεί γενικά η επιστήμη δεν είναι να αλλάξει το όνομα, αλλά να επιτρέψει στην έννοια του ονόματος που έχουμε δώσει να εξελιχθεί. Αν ανακαλύψουμε ότι η σκοτεινή ενέργεια όντως εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, θα την ονομάζουμε ακόμα σκοτεινή ενέργεια, αλλά θα σταματήσουμε να τη συνδέουμε με μια κοσμολογική σταθερά. Αν ανακαλύψουμε ότι η σκοτεινή ύλη αλληλεπιδρά με την κανονική ύλη ή με το φως, θα την ονομάζουμε ακόμα σκοτεινή ύλη, παρόλο που η φύση της δεν θα είναι πλέον εντελώς «σκοτεινή» για εμάς. Γνωρίζουμε εδώ και καιρό ότι τα πλανητικά νεφελώματα δεν είναι πλανήτες , αλλά διατηρούν το ίδιο όνομα από τότε που δόθηκε για πρώτη φορά το 1779. Ο Ήλιος δεν «δύει» και δεν «ανατέλλει» καθώς η Γη περιστρέφεται και τα «πεφταστέρια» δεν είναι στην πραγματικότητα αστέρια, αλλά αυτά τα ονόματα - ηλιοβασίλεμα, ανατολή και πεφταστέρι - είναι απίθανο να εξαφανιστούν σύντομα.

Στην επιστήμη, δεν προσκολλόμαστε σε ξεπερασμένες έννοιες των λέξεων. Βρίσκουμε κάτι, το ονομάζουμε και μετά συνεχίζουμε να το μελετάμε. Αν αυτά που μαθαίνουμε έρχονται σε αντίθεση με τις προσδοκίες που είχαμε όταν το ονομάσαμε, τόσο το καλύτερο για εμάς. Άλλωστε, οι συμβάσεις ονομασίας δεν είναι ο σκοπός της επιστήμης. Η εκμάθηση για το Σύμπαν, δηλαδή η διεξαγωγή και η αποκόμιση των μαθημάτων της ίδιας της επιστήμης, είναι ο λόγος που το κάνουμε.

Πηγή: https://startswithabang.substack.com/p/the-atom-lost-its-original-meaning