Arts Universe and Philology

Arts Universe and Philology
The blog "Art, Universe, and Philology" is an online platform dedicated to the promotion and exploration of art, science, and philology. Its owner, Konstantinos Vakouftsis, shares his thoughts, analyses, and passion for culture, the universe, and literature with his readers.

Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2015

Faces. Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή φωτογραφία μετά το 1990. FACES. European Portrait Photography since 1990

Η έκθεση διερευνά τις σημαντικές εξελίξεις που σημειώθηκαν στην ευρωπαϊκή φωτογραφία πορτρέτου από το 1990 έως σήμερα. Παρουσιάζει ένα ρεύμα που τείνει να εστιάσει στο άτομο σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον. Η ιστορία, η μνήμη, η πολιτική, ακόμη και το πού ζει το φωτογραφιζόμενο υποκείμενο (η πόλη ή η χώρα του), όλα παίζουν έναν ρόλο. Αυτές οι εξελίξεις που παρατηρούνται στη συγκεκριμένη τεχνοτροπία, έχουν συντελεστεί με φόντο τη ραγδαία μεταμόρφωση της ευρωπαϊκής ζωής, την οποία έχει προκαλέσει η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση, η έλευση του διαδικτύου και η οικονομική ενοποίηση – αλλαγές που έχουν στρέψει την προσοχή στην έννοια της «ταυτότητας».

Οι φωτογράφοι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες που επελέγησαν γι’ αυτήν την έκθεση έχουν εν γένει βαθύτατη επίγνωση της πλούσιας παράδοσης η οποία αναπτύχθηκε εδώ και αιώνες στην προσωπογραφία. Στο έργο τους, άλλοτε αναφέρονται σκόπιμα σε αυτήν και άλλοτε παίζουν με τις ιστορικές συμβάσεις. Ενώ τα ζωγραφικά πορτρέτα παραδοσιακά απεικονίζουν ανθρώπους από ανώτερη κοινωνική τάξη ή κατέχοντες σημαντικές θέσεις στην κοινωνία, οι σύγχρονοι πορτρετίστες συχνά επιλέγουν να αποτυπώσουν συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες σε στιγμές της καθημερινής ζωής τους. Παρά τις διαφορές στη δουλειά αυτών των καλλιτεχνών, κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η συμπονετική, ανθρωπιστική αντιμετώπιση των θεμάτων τους.

Μια σημαντική σύμπραξη τριών ευρωπαϊκών φορέων, η έκθεση «FACES. Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή φωτογραφία μετά το 1990», έρχεται στην Ελλάδα! Το BOZAR Centre for Fine Arts (Bρυξέλλες, Bέλγιο), το Nederlands Fotomuseum (Ρότερνταμ, Ολλανδία) και το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, έχοντας συνεργαστεί τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζουν αυτήν τη μεγάλη, διεθνών προδιαγραφών, έκθεση, καθώς και τον κατάλογο που τη συνοδεύει.

This is an important collaboration of three European institutions; the BOZAR Centre for Fine Arts (Brussels, Belgium), the Nederlands Fotomuseum (Rotterdam, the Netherlands) and the Museum of Photography in Thessaloniki, who after a fruitful collaboration, present an exhibition of international stature along with its catalogue.

Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας σημαντικής συνέργειας, που ενισχύει το διεθνές προφίλ του Μουσείου Φωτογραφίας και το εντάσσει στο ευρωπαϊκό δίκτυο πολιτιστικών φορέων, ενώ ταυτόχρονα προβάλει τη χώρα μας στο εξωτερικό.

It is a synergy which reinforces each institution’s international profile, and promotes European photography as well as each country’s national artists.

Η έκθεση, πριν φτάσει στη Θεσσαλονίκη, παρουσιάστηκε με εξαιρετική επιτυχία στις Βρυξέλλες και έπειτα στο Ρότερνταμ, στους χώρους των δύο συνδιοργανωτών, συγκεντρώνοντας χιλιάδες επισκέπτες και αποσπώντας τα θερμά σχόλια του διεθνή Τύπου. Παράλληλα, είναι υποψήφια στα Global Fine Art Awards 2015 στο Miami!

The exhibition has already been shown with great success first in Brussels and then in Rotterdam in both institutions; it was embraced by the public and by the international press. This is underlined by its nomination in the Global Fine Art Awards 2015 which will take place in Miami!

Αυτή η έκθεση συγκεντρώνει περίπου 200 έργα 32 φωτογράφων και εικαστικών από 20 χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ιρλανδία, Ισπανία, Ισραήλ, Ιταλία, Μ. Βρετανία, Ολλανδία, Ουκρανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σουηδία, Τσεχία, Φιλανδία), οι οποίοι τα τελευταία 25 χρόνια συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού φωτογραφικού πορτρέτου. Μεταξύ αυτών και τρεις Έλληνες, ο Στράτος Καλαφάτης, ο Νίκος Μάρκου και ο Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, που δίνουν ο καθένας με το δικό του τρόπο και ύφος, μια άλλη ματιά επάνω στη θεματική του πορτρέτου.

It showcases around 200 works by 32 photographers and artists from 20 countries (Austria, Belgium, France, Germany, Switzerland, Greece, USA, Ireland, Spain, Israel, Italy, Great Britain, The Netherlands, Ukraine, Poland, Portugal, Slovakia, Sweden, Czech Republic, Finland), who have left their mark in the course of these 25 years in the genre of portrait photography.

Πρόκειται για την πρώτη έκθεση φωτογραφίας που αναζητά με το βλέμμα προς το παρελθόν τις ενδιαφέρουσες εξελίξεις που έχουν συμβεί στο ευρωπαϊκό φωτογραφικό πορτρέτο από το 1989, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Σηματοδοτεί μία τάση στο εν λόγω είδος, φέρνοντας στο προσκήνιο το άτομο – επώνυμο ή ανώνυμο – και την κοινωνική ή πολιτιστική του ταυτότητα. Αυτή η καλλιτεχνική εξέλιξη διαδραματίζεται έχοντας ως φόντο τις εξαιρετικά ταχείες αλλαγές που έγιναν στην Ευρώπη, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης, της επικράτησης του ίντερνετ και της ευρωπαϊκής ενοποίησης: αλλαγές που έχουν επηρεάσει την έννοια της «ταυτότητας» από το 1990. Στόχος της έκθεσης είναι να εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις παραπάνω θεματικές, καθώς και τη σχέση μεταξύ υποκειμένου, παρατηρητή και φωτογράφου.

This is the first exhibition which looks back on the interesting developments which European portrait photography has experienced since 1989, after the Fall of the Berlin Wall. It signals a trend in the genre whereby the individual – famous or anonymous – and his or her social and cultural identity occupy centre stage. This artistic development takes place against the background of extremely rapid changes within Europe due to globalisation, migration, the advent of the internet and economic unification: changes which have focused on the notion of ‘identity’ since 1990. The exhibition raises questions about identity, culture and history and the relationship between the subject, the observer and the photographer.

Όπως λέει ο επικεφαλής επιμελητής της έκθεσης Frits Gierstberg, «Με τη φωτογραφία είμαστε εντελώς βέβαιοι πως αυτό που κοιτάμε είναι μια απεικόνιση, ένα επινόημα, μια κατασκευή και όχι ένα άτομο καθαυτό. Ωστόσο, το πορτρέτο μας επιτρέπει να βιώσουμε και μια σύγκρουση με το “άλλο άτομο”. Καθώς κοιτάμε ένα πορτρέτο, βλέπουμε πρώτα απ’ όλα το βλέμμα. Ερευνάμε αρχικά τα μάτια, σχεδόν ενστικτωδώς. Μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου έχουμε εκτιμήσει το βλέμμα, την έκφραση του προσώπου και τη στάση. Η εικόνα τότε γίνεται το φευγαλέο αφηρημένο υποκατάστατο μιας πραγματικής συνάντησης. Αυτό δίνει στο πορτρέτο μια ιδιαίτερη αύρα, που δεν απαντά στα φωτογραφικά τοπία, στις νεκρές φύσεις και στις σκηνές δρόμου. Καθιστά το φωτογραφικό πορτρέτο ξεχωριστό είδος, ακόμα και εντός της ίδιας της φωτογραφικής τέχνης. Το πορτρέτο επιδρά στην ανθρώπινη εμπειρία μας. Κάνει έκκληση στο αίσθημα ανθρωπιάς μας. Διατυπώνει μια ταυτότητα για το άλλο άτομο ή εγείρει ερωτήματα, πράγμα που οδηγεί σε ένα βαθμό ενσυναίσθησης καθώς βάζουμε τον εαυτό μας, ορθολογικά ή συναισθηματικά, στη θέση του απεικονιζόμενου. Κατά δεύτερο λόγο, κάνοντάς μας να διερωτηθούμε για την ταυτότητά μας ως θεατών, το πορτρέτο λειτουργεί σαν καθρέφτης. Πρέπει να σχετιστούμε με το άλλο άτομο, και κάνοντας το, βλέπουμε τον εαυτό μας. Αυτό συμβαίνει μόνο αν η εικόνα του άλλου ατόμου είναι αξιόπιστη».

As Frits Gierstberg, the head curator of the exhibition mentions: “With photographs, we are perfectly aware that what we are looking at is an image, a fabrication, a construction, and not a person as such. Yet a portrait does allow us to experience a confrontation with ‘the other person’. As we look at a portrait, we see the look first of all. We search out the eyes first, almost instinctively. Within a fraction of a second, we have assessed that look, his or her facial expression and the posture. The image then becomes the fleeting abstract substitute for a meeting in the flesh. This gives a portrait a special aura, which is foreign to photographic landscapes, still lifes and street scenes. This makes a photo portrait an exceptional genre, even within photography itself. The portrait has an effect on our experience of being human. It appeals to our sense of humanity. It postulates an identity for the other person or it raises questions, which leads to a degree of empathy as we put ourselves, rationally or emotionally, in the depicted person’s place. Secondly, in questioning our identity as a beholder, the portrait acts as a mirror. We have to relate to the other person, and by doing so, we see ourselves. This happens only if the image of that other person is a credible one”.

Οι φωτογράφοι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες που επελέγησαν γι’ αυτήν την έκθεση έχουν εν γένει βαθύτατη επίγνωση της πλούσιας παράδοσης η οποία αναπτύχθηκε εδώ και αιώνες στην προσωπογραφία. Στο έργο τους, άλλοτε αναφέρονται σκόπιμα σε αυτήν και άλλοτε παίζουν με τις ιστορικές συμβάσεις. Ενώ τα ζωγραφικά πορτρέτα παραδοσιακά απεικονίζουν ανθρώπους από ανώτερη κοινωνική τάξη ή κατέχοντες σημαντικές θέσεις στην κοινωνία, οι σύγχρονοι πορτρετίστες συχνά επιλέγουν να αποτυπώσουν συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες σε στιγμές της καθημερινής ζωής τους. Παρά τις διαφορές στη δουλειά αυτών των καλλιτεχνών, κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η συμπονετική, ανθρωπιστική αντιμετώπιση των θεμάτων τους. Οι τυπολογικές σειρές πορτρέτων που δημιούργησε ο εικαστικός καλλιτέχνης Thomas Ruff στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 (μέρος των οποίων εκτίθεται εδώ), έπαιξαν καίριο ρόλο στην εξέλιξη της φωτογραφίας πορτρέτου. Ο Ruff απάλλαξε το πορτρέτο από κάθε εξωτερικότητα, μετατρέποντάς το σε καθαρή εικαστική εικόνα. Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, αρχίζοντας από αυτήν την tabula rasa, πολλοί ακόμη φωτογράφοι αναζήτησαν νέες μορφές και νέες προσεγγίσεις στο είδος.




The photographers and visual artists selected for this exhibition are generally keenly aware of the continent’s rich, centuries-old tradition of portrait painting. They sometimes make deliberate reference to it or play around with historical conventions in their work. Whereas portraits have traditionally featured people of high social class or occupying important positions within society, these modern portraitists often choose to depict ordinary men and women involved in their everyday lives. However varied their work may be, its common feature is their compassionate, humanistic view of their subjects.

Τα επιλεγμένα έργα ακολουθούν μια μακρά Ευρωπαϊκή παράδοση αποτύπωσης ή απεικόνισης, ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων, θέτοντας ανοιχτά ερωτήματα για τον τρόπο συγκρότησης της ταυτότητας και των δημιουργικών πρακτικών μέσα από τις παρακάτω ενότητες: To πρόσωπο ως μάσκα, Tabula Rasa, Παράδοση και Καινοτομία, Η πόζα και η ανθρώπινη προοπτική, Κουλτούρα και Τόπος, Ταυτότητα εντός της ομάδας, Δημόσιο και Ιδιωτικό, Επίσημο και Ανεπίσημο.


The selected works, by combining artistic with social development, stand in a long European tradition of the portrayal or imagination of an individual person or a group of individuals, while also posing open questions regarding identity and artistic practices. The exhibition presents the works in the following sections: The Face as a mask, Tabula Rasa, Tradition and Innovation, The pose and the human perspective, Culture and Location, Identity within the group, Private and Public, Formal and Informal.













































Συμμετέχοντες δημιουργοί: Tina Barney, Sergey Bratkov, Koos Breukel, Clegg & Guttmann, Anton Corbijn, Christian Courrèges, Denis Darzacq, Luc Delahaye, Rineke Dijkstra, Jitka Hanzlová, Alberto García-Alix, Boris Mikhailov, Hellen van Meene, Jorge Molder, Lucia Nimcova, Adam Pańczuk, Dita Pepe, Anders Petersen, Paola De Pietri, Jorma Puranen, Thomas Ruff, Clare Strand, Beat Streuli, Thomas Struth, Juergen Teller, Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek, Stephan Vanfleteren, Manfred Willmann, Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, Στράτος Καλαφάτης, Νίκος Μάρκου.

Participating photographers: Tina Barney, Sergey Bratkov, Koos Breukel, Clegg & Guttmann, Anton Corbijn, Christian Courrèges, Denis Darzacq, Luc Delahaye, Rineke Dijkstra, Jitka Hanzlová, Konstantinos Ignatiadis, Alberto García-Alix, Stratos Kalafatis, Boris Mikhailov, Nikos Markou, Hellen van Meene, Jorge Molder, Lucia Nimcova, Adam Pańczuk, Dita Pepe, Anders Petersen, Paola De Pietri, Jorma Puranen, Thomas Ruff, Clare Strand, Beat Streuli, Thomas Struth, Juergen Teller, Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek, Stephan Vanfleteren, Manfred Willmann.




Χώροι: 1. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α’, 1ος όροφος, Λιμάνι) & – ανοιχτά από 11/09/15 2. παράρτημα ΜΦΘ-κτίριο πρώην Αποθηκών Στρατού (Α’ Προβλήτα, Λιμάνι) – ανοιχτά από 26/09/15.

Locations: 1. Museum of Photography Thessaloniki (Warehouse Α’, 1st floor, Port) – open from 11/09/15, 2. TMP annex-Army Warehouses (Dock A’, Port) – open from 26/09/15.

Υπήρχε κάποτε ωκεανός μάγματος μέσα στη Γη. Giant Magma Ocean Once Swirled Inside Early Earth

Όπως φαίνεται την πρώτη περίοδο ύπαρξης της Γης στο εσωτερικό της υπήρχε ένας ωκεανός μάγματος. Βρισκόταν στον μανδύα του πλανήτη και ανατρέπει την κρατούσα γεωλογική θεωρία. As far back as 4.5 billion years ago, a dense magma ocean may have formed at the top of Earth's core. Credit: @sylvain Petitgirard/ Bayreuth University

Μια εντυπωσιακή διαπίστωση έκανε διεθνής ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον Σιλβάν Πετιτζιράρντ του Πανεπιστημίου του Μπαϊρόιτ στη Γερμανία. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι κάποτε στο εσωτερικό της Γης υπήρχε ένας μεγάλος ωκεανός μάγματος.

Οι θεωρίες και τα πειράματα

Ο μανδύας του πλανήτη είναι ένα παχύ στρώμα που βρίσκεται μεταξύ του γήινου εξωτερικού πυρήνα και του φλοιού. Ο μανδύας της γης βρίσκεται, χονδρικά, από το βάθος των 30 χλμ μέχρι τα 2.900 χλμ κάτω από την επιφάνεια της γης και καταλαμβάνει το 70% του όγκου της. Ο γήινος μανδύας διακρίνεται στον κυρίως μανδύα και στον ανώτερο μανδύα

Υπάρχουν διάφορες απόψεις για το παρελθόν και το παρόν του μανδύα. Μια δημοφιλής θεωρία είναι ότι από την πρώτη στιγμή που σχηματίστηκε μέχρι και σήμερα βρίσκεται σε στερεή κατάσταση. Άλλη θεωρία με πολλούς υποστηρικτές είναι ότι ο μανδύας βρίσκεται σε ημίρρευστη κατάσταση. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν αρχικά δέσμες ακτίνων Χ με τις οποίες συγκέντρωσαν στοιχεία για από το εσωτερικό του μανδύα. Στη συνέχεια πραγματοποίησαν πειράματα στις εγκαταστάσεις του Ευρωπαϊκού Συγκροτήματος Ακτινοβολίας Σύγχροτρον στη Γκρενόμπλ της Γαλλίας. Αναπαρήγαγαν τις συνθήκες που επικρατούν στο κατώτερο στρώμα του μανδύα και σε βάθη 2.900 χλμ κάτω από την επιφάνεια του πλανήτη μας.

The elusive mineral bridgmanite is shown in a shock melt vein inside a 4.5-billion-year-old meteorite found in Queensland, Australia. Credit: Chi Ma

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον στην πρώτη φάση της ύπαρξης του ο μανδύας φιλοξενούσε στο εσωτερικό του ένα ωκεανό μάγματος. Σύμφωνα με τους ερευνητές ο ωκεανός αυτός ήταν προϊόν του βομβαρδισμού της πρώιμης Γης από μετεωρίτες και αστεροειδείς η μαζική πτώση των οποίων αύξησε κατακόρυφα την θερμοκρασία στο εσωτερικό του πλανήτη με αποτέλεσμα να λιώνουν τα πετρώματα. Η διαπίστωση είναι σημαντική γιατί εκτός των άλλων η ύπαρξη ενός τέτοιου ωκεανού θα λύσει ένα γεωλογικό μυστήριο που απασχολεί τους επιστήμονες. Το γιατί το μείγμα των στοιχείων στο εσωτερικό της Γης είναι διαφορετικό από εκείνο των μετεωριτών οι οποίοι αποτελούνται από τα ίδια υλικά από τα οποία σχηματίστηκε ο πλανήτης μας.

Παρασκευή 6 Νοεμβρίου 2015

Άννυ Κουτροκόη, «Η σιωπή σου»

Émile Bernard, Young Woman in Kimono, Reading, 1887.

Δεν είμαι μόνος
Ζω με την σιωπή σου
Χρόνια τώρα
Που ξέρει να ουρλιάζει
Και με την απουσία σου
Που μ’αγκαλιάζει
Με χέρια στιβαρά
Πονάει η ψυχή μου
Το σώμα μου λυγάει
Παρέα ιδιότροπη   
Άφησες μες στο σπίτι
Μία σιωπή
Και μια απουσία
Έτσι
Για να με ξεγελάσεις.

Armand Rassenfosse, Le peignoir jaune, 1912.

Η Άννη Κουτροκόη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και εξακολουθεί να διαμένει. Σπούδασε γαλλική φιλολογία στο ΑΠΘ και συνέχισε με αγγλικά, ιταλικά και ισπανικά. Το 1988 εμφανίστηκε με ποιήματά της στο λογοτεχνικό περιοδικό "Παρατηρητής". Τακτική συνεργάτης της "Νέας Πορείας" επί σειρά ετών και της "Παρόδου" όπου δημοσιεύει ποίηση, διήγημα, δοκίμιο, μετάφραση καθώς και σημειώσεις για το έργο άλλων λογοτεχνών. Φιλοξενήθηκε επίσης στο "Εντευκτήριο", στην "Παρέμβαση", στο "Art et poesie de Touraine", κ.α. Για το ποιητικό της έργο, έχει λάβει θετικές κριτικές από προσωπικότητες της ελληνικής λογοτεχνίας. Το 2007 της απονεμήθηκε το δεύτερο διεθνές βραβείο ποίησης της πόλης Arles, για την ελληνογαλλική ποιητική της συλλογή. Από το 1998 είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.

Ηλιακοί άνεμοι «φύσηξαν» στο Διάστημα την ατμόσφαιρα του Άρη. NASA Mission Reveals Speed of Solar Wind Stripping Martian Atmosphere

Ο Ήλιος και οι... άνεμοι του οδήγησαν την ατμόσφαιρα του Άρη στο Διάστημα καθιστώντας τον ένα έρημο και χωρίς ζωή κόσμο. NASA's Mars Atmosphere and Volatile Evolution (MAVEN) mission has identified the process that appears to have played a key role in the transition of the Martian climate from an early, warm and wet environment that might have supported surface life to the cold, arid planet Mars is today. Artist’s rendering of a solar storm hitting Mars and stripping ions from the planet's upper atmosphere. Credits: NASA/GSFC

Η Γη διατήρησε το νερό και την πυκνή ατμόσφαιρά της κυρίως χάρη στο μαγνητικό πεδίο της, το οποίο εκτρέπει τα επικίνδυνα φορτισμένα σωματίδια που εκπέμπει διαρκώς ο Ήλιος. Το πεδίο πηγάζει από την κίνηση του λιωμένου σιδήρου από το οποίο αποτελείται ο εσώτερος πυρήνας του πλανήτη και ουσιαστικά λειτουργεί σαν γιγάντιο δυναμό. Άγνωστο πώς, ο Άρης έχασε το μαγνητικό πεδίο που πιθανότατα διέθετε στα αρχικά στάδια της ζωής του.

Ένα από τα επακόλουθα ήταν να χάσει την ατμόσφαιρα που οι ειδικοί εκτιμούν ότι διέθετε στην πρώτη περίοδο της ύπαρξης του. Η μεγάλη αραίωση της ατμόσφαιρας δεν μπορούσε πλέον να συγκρατήσει το νερό στην επιφάνεια του Αρη με ότι αυτό συνεπάγεται για τις δυνατότητες του πλανήτη να φιλοξενήσει ζωή. Το 2013 δύο ανεξάρτητες ερευνητικές ομάδες της NASA μελέτησαν δεδομένα που συνέλεξε το Curiosity, ένας από τους ρομποτικούς εξερευνητές του Κόκκινου Πλανήτη.

Οι δύο ομάδες κατέληξαν στα ίδια συμπεράσματα και ανέπτυξαν μια κοινή θεωρία σύμφωνα με την οποία λίγο μετά τον σχηματισμό του, όπως συνέβη και με τη Γη, ο Άρης έγινε ένα πεδίο συνεχούς πτώσης αστεροειδών, κομητών και διαφόρων διαστημικών σωμάτων.

Οι ερευνητές έκαναν την εκτίμηση ότι πριν από περίπου 4 δισ. έτη ένα σώμα με μέγεθος παρόμοιο με εκείνο του Πλούτωνα έπεσε πάνω στον Άρη. Η τρομερή σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα η ατμόσφαιρα του Άρη να καταστραφεί ολοσχερώς. Σύμφωνα με τους ερευνητές, εκτός από τη σύγκρουση κάποιο ρόλο στην καταστροφή της ατμόσφαιρας του Άρη έπαιξε η ηφαιστειακή δραστηριότητα του πλανήτη αλλά και οι ηλιακοί άνεμοι.

Οι πρώτες ενδείξεις

Ο δορυφόρος MAVEN φαίνεται ότι λύνει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του Κόκκινου Πλανήτη. Data collected by NASA's MAVEN spacecraft revealed Mars' atmosphere was stripped by solar wind. Credit:NASA

Τον Νοέμβριο του 2013 τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον Άρη ο δορυφόρος MAVEN της NASA και λίγες μόλις εβδομάδες αργότερα κατάφερε να συλλέξει σημαντικά στοιχεία για την απώλεια της ατμόσφαιρας και του νερού από τον πλανήτη. Ο ΜAVEN κατέγραψε σύννεφα ατόμων υδρογόνου, άνθρακα και οξυγόνου τα οποία δραπετεύουν από την ατμόσφαιρα του Άρη και χάνονται στο διάστημα -μια διαδικασία που συνεχίζεται εδώ και τρία δισεκατομμύρια χρόνια και άφησε τον πλανήτη παγωμένο και στεγνό. Εκτός των άλλων η απώλεια της ατμόσφαιρας άφησε τον πλανήτη ευάλωτο στην επίδραση του Ήλιου.

High above the thin Martian skies, NASA’s MAVEN spacecraft is carrying out a mission: determine how Mars lost its early atmosphere, and with it, its water. While previous Mars orbiters have peered down at the planet’s surface, MAVEN is spending part of its time gazing at the stars, looking for subtle changes in their color as they dip through the limb of Mars and set below the horizon. Such stellar occultations reveal what Mars’ atmosphere is made of, and how its composition varies with altitude. MAVEN’s observations are providing scientists with the most detailed picture of the Mars upper atmosphere to date, helping them understand how a once-hospitable world changed into the forbidding desert that we see today. This video is public domain and can be downloaded at: http://svs.gsfc.nasa.gov/goto?11992

Το Maven διαπίστωσε από τις πρώτες εβδομάδες της λειτουργίας του ότι το φαινόμενο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, με τον Ήλιο να κλέβει ακόμα υλικό από την αραιή ατμόσφαιρα του Άρη, η οποία είναι σήμερα 100 φορές πιο αραιή από της Γης.

Τα σωματίδια που εκπέμπει ο Ήλιος, γνωστά ως ηλιακός άνεμος, συγκρούονται με την ατμόσφαιρα και την συμπαρασύρουν στο Διάστημα. Αυτό είναι μια συνεχής διαδικασία, η οποία όμως εντείνεται δραματικά όταν ο Ήλιος ξεσπά σε εκρήξεις, γνωστές ως ηλιακές εκλάμψεις και εκτινάξεις στεμματικού υλικού. Το Maven κατέγραψε τον Σεπτέμβριο του 2014 ένα σύννεφο σωματιδίων από μια εκτίναξη στεμματικού υλικού να φτάνει στον Άρη. Δεν μπόρεσε όμως να παρατηρήσει την αντίδραση της ατμόσφαιρας, καθώς δεν είχαν ενεργοποιηθεί ακόμα όλα τα όργανά του. Το σκάφος κατάφερε ωστόσο να απεικονίσει σύννεφα ατομικού υδρογόνου, οξυγόνου και άνθρακα που χάνονται από την ατμόσφαιρα στο Διάστημα. 

Η επιβεβαίωση

Mars is a cold and barren desert today, but scientists think that in the ancient past it was warm and wet. The loss of the early Martian atmosphere may have led to this dramatic change, and one of the prime suspects is the solar wind. Unlike Earth, Mars lacks a global magnetic field to deflect the stream of charged particles continuously blowing off the Sun. Instead, the solar wind crashes into the Mars upper atmosphere and can accelerate ions into space. Now, for the first time, NASA’s MAVEN spacecraft has observed this process in action – by measuring the speed and direction of ions escaping from Mars. This data visualization compares simulations of the solar wind and Mars atmospheric escape with new measurements taken by MAVEN. Credits: NASA-GSFC/CU Boulder LASP/University of Iowa

Την Πέμπτη το βράδυ η NASA ανακοίνωσε ότι το MAVEN συγκέντρωσε πλέον όλα τα εκείνα τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι υπεύθυνοι για την απώλεια της ατμόσφαιρας του Άρη είναι οι ηλιακοί άνεμοι. Οι μετρήσεις του δορυφόρου δείχνουν ότι κατά μέσο όρο κάθε δευτερόλεπτο περί τα 100 γρμ ατμόσφαιρας του Άρη εγκαταλείπουν τον πλανήτη. «Μοιάζει με μικρή απώλεια. Είναι σαν να κλέβει κάποιος καθημερινά από ένα ταμείο λίγα νομίσματα. Ομως η απώλεια αυξάνεται πολύ όταν κάνουν την εμφάνιση τους ηλιακοί άνεμοι και με δεδομένο ότι το φαινόμενο εξελίσσεται σε βάθος αρκετών δισ. ετών και ο ήλιος ήταν τότε νεότερος και πολύ πιο ενεργός είναι βέβαιο ότι απώλειες ήταν πολύ μεγαλύτερες» ανέφερε στη συνέντευξη Τύπου ο Μπρους Τζέικοσκι, εκ των επικεφαλής της αποστολής MAVEN. «Ο ‘Άρης φαίνεται ότι διέθετε ένα παχύ ατμοσφαιρικό στρώμα ικανό να υποστηρίξει την παρουσία νερού σε υγρή μορφή στοιχείο που γνωρίζουμε ότι είναι απαραίτητο για την παρουσία της ζωής, τουλάχιστον της ζωής που εμείς γνωρίζουμε. Μαθαίνοντας τι συνέβη στην ατμόσφαιρα του Άρη θα αυξήσουμε τις γνώσεις μας για την εξέλιξη και τους μηχανισμούς μιας ατμόσφαιρας σε ένα πλανήτη. Μαθαίνοντας τι προκάλεσε μια αλλαγή που μετέτρεψε ένα πλανήτη φιλόξενο στη ζωή έστω και τη μικροβιακή σε ένα εντελώς αφιλόξενο κόσμο όπως φαίνεται ότι συνέβη στον Άρη θα αποκτήσουμε πολύτιμες πληροφορίες στον σχεδιασμό μιας επανδρωμένης αποστολής στον Κόκκινο Πλανήτη»αναφέρει ο Τζον Γκράνσφελντ, αστροναύτης και στέλεχος της NASA.

Πηγές: B. M. Jakosky. MAVEN Explores the Martian Upper Atmosphere.Science, 2015; 350 (6261): 643 DOI: 10.1126/science.aad3443

Bruce M. Jakosky, Joseph M. Grebowsky, Janet G. Luhmann, David A. Brain. Initial results from the MAVEN mission to MarsGeophysical Research Letters, 2015; DOI: 10.1002/2015GL065271

Πέμπτη 5 Νοεμβρίου 2015

Μέτρησαν για πρώτη φορά την αντιύλη! The Interactions Between Antiprotons Have Been Measured For The First Time

Οι επιστήμονες κατάφεραν για πρώτη φορά να μελετήσουν την αντιύλη. Scientists working at Brookhaven National Laboratory, including physicists at Rice University, have announced the first measurements of the attractive force between antiprotons. The discovery gives physicists new ways to look at the forces that bind matter and antimatter. Credit: Brookhaven National Laboratory

Επιστήμονες στις ΗΠΑ έκαναν την πρώτη μέτρηση στην ελκτική δύναμη μεταξύ των αντιπρωτονίων, δηλαδή των σωματιδίων της αντιύλης, φωτίζοντας έτσι ένα από τα μυστήρια της Φυσικής: γιατί μπορούν να συγκροτούνται πυρήνες αντιύλης και να μην υπάρχει μόνο ύλη στο σύμπαν. Δεν μπόρεσαν όμως να εξηγήσουν γιατί η ύλη είναι τόσο περισσότερη από την αντιύλη.

Η δύναμη

Την ισχυρή αλληλεπίδραση ή ισχυρή δύναμη αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως την αλληλεπίδραση μεταξύ των κουάρκ και των γκλουονίων, η οποία περιγράφεται από τη θεωρία της κβαντικής χρωμοδυναμικής (quantum chromodynamics - QCD). Η ισχυρή δύναμη είναι η θεμελιώδης δύναμη η οποία μεταφέρεται από τα γκλουόνια, και ασκείται πάνω στα κουάρκ, τα αντικουάρκ, καθώς και τα ίδια τα γκλουόνια για να σχηματίσουν τα πρωτόνια, τα νετρόνια και τα άλλα αδρόνια. Επίσης, σε μεγαλύτερη κλίμακα, είναι η δύναμη που κρατά τα πρωτόνια και τα νετρόνια μαζί για να σχηματίσουν τους πυρήνες των ατόμων. An animation of the nuclear force (or residual strong force) interaction between a proton and a neutron. The small colored double circles are gluons, which can be seen binding the proton and neutron together. These gluons also hold the quark-antiquark combination called the pion together, and thus help transmit a residual part of the strong force even between colorless hadrons. Anticolors are shown as per this diagram.

Όπως η ισχυρή πυρηνική δύναμη που συγκρατεί τους πυρήνες των κανονικών πρωτονίων στα άτομα της ύλης, έτσι και στην περίπτωση της αντιύλης, όπως διαπίστωσαν οι επιστήμονες, υπάρχει μια αντίστοιχη ισχυρή ελκτική δύναμη. Τα σωματίδια της αντιύλης (αντιπρωτόνια) έχουν ίδιες μάζες με εκείνα της κανονικής ύλης (πρωτόνια), αλλά αντίθετα ηλεκτρικά φορτία.

Στην αρχή του σύμπαντος, η Μεγάλη Έκρηξη εκτιμάται ότι δημιούργησε ίσες ποσότητες ύλης και αντιύλης, όμως σήμερα η αντιύλη είναι πολύ σπάνια. Αν και υπάρχουν πολλές θεωρίες για την αιτία, η οριστική εξήγηση διαφεύγει ακόμη από τους επιστήμονες. Η μέτρηση που έγινε στα αντιπρωτόνια, θα βοηθήσει να μελετηθεί καλύτερα η φύση της αντιύλης, η οποία είναι δυνατό να παραχθεί σε επιταχυντές σωματιδίων όπως του CERN, αν και σε μικρές ποσότητες.

Οι συγκρούσεις

Το επίτευγμα ρίχνει φως σε ένα μεγάλο μυστήριο της Φυσικής. Zhengqiao Zhang, a graduate student from the Shanghai Institute of Applied Physics, with STAR physicist Aihong Tang at the STAR detector of the Relativistic Heavy Ion Collider (RHIC).

Τα νέα πειράματα έγιναν στον Σχετικιστικό Επιταχυντή Βαρέων Ιόντων Relativistic Heavy Ion Collider (RHIC) του Εθνικού Εργαστηρίου Μπρουκχέιβεν του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ και παρουσιάζονται στην επιθεώρηση «Nature». Η δημιουργία αντιύλης έγινε με τη σύγκρουση πυρήνων βαρέων ατόμων χρυσού μεταξύ τους, σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός.

Η ελκτική δύναμη μεταξύ των αντιπρωτονίων επιτρέπει στα σωματίδια αυτά, όταν πλησιάζουν μεταξύ τους, να συγκρατούνται μαζί, υπερνικώντας έτσι την απωθητική δύναμη που ασκούν τα αρνητικά ηλεκτρικά φορτία τους.

Οι μετρήσεις επιβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει διαφορά στον τρόπο που η ισχυρή πυρηνική δύναμη συμπεριφέρεται στην ύλη και στην αντιύλη. Έτσι, η ύλη και η αντιύλη φαίνονται να είναι τελείως συμμετρικές, οπότε η σημερινή παρατηρούμενη ασυμμετρία στις ποσότητές τους στο σύμπαν παραμένει μέγα μυστήριο, όπως τόνισαν οι επιστήμονες.Αν οι φυσικοί είχαν βρει κάποια διαφορά στη δύναμη που «συγκολλά» την αντιύλη, τότε αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει την σημερινή σχεδόν ανυπαρξία της αντιύλης σε σχέση με την ύλη - μόνο που τέτοια διαφορά δεν διαπιστώθηκε. 

Πηγή: The STAR Collaboration. Measurement of interaction between antiprotonsNature, 2015 DOI: 1038/nature15724.

Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 2015

Μηχανή αναζήτησης με νοημοσύνη! Artificial-intelligence institute launches free science search engine

Η Semantic Scholar είναι μια μηχανή αναζήτησης με υψηλή νοημοσύνη. Θα αναζητά επιστημονικές δημοσιεύσεις στον κυβερνοχώρο.

Μία νέα χείρα βοηθείας, εξοπλισμένη με τεχνητή νοημοσύνη, μόλις απέκτησαν οι απανταχού επιστήμονες και ερευνητές. Πρόκειται για τη Semantic Scholar, μια δωρεάν μηχανή αναζήτησης, η οποία όχι μόνο ψάχνει μέσα σε εκατομμύρια επιστημονικές δημοσιεύσεις, αλλά έχει την «εξυπνάδα» να καταλαβαίνει τι είναι σημαντικό και χρήσιμο μέσα σε αυτό τον τεράστιο όγκο δεδομένων.

Τεράστιος όγκος

Κάθε χρόνο γίνονται περίπου δύο εκατομμύρια νέες επιστημονικές δημοσιεύσεις και από αυτές σχεδόν οι μισές διαβάζονται το πολύ από τρεις ανθρώπους. Η Semantic Scholar - δημιούργημα του Ινστιτούτου Άλεν για την Τεχνητή Νοημοσύνη (γνωστού και ως ΑΙ2) με έδρα το Σιάτλ των ΗΠΑ, που χρηματοδοτείται από τον πολυεκατομμυριούχο συνιδρυτή της Microsoft Πολ Άλεν με πάνω από 20 εκατ. δολάρια - θέλει να διευκολύνει τους επιστήμονες, ενημερώνοντάς τους για γνώσεις, συσχετίσεις και νέες ιδέες, που είχαν περάσει απαρατήρητες έως τώρα. Image credit: Peter Ginter/Getty

Αντί να ψάχνουν βελόνες στα άχυρα, οι ερευνητές θα μπορούν να θέτουν ερωτήματα στη Semantic Scholar και αυτή θα «διαβάζει» όλα εκείνα που εκείνοι, ακόμα κι αν γνώριζαν ότι υπάρχουν, δεν θα προλάβαιναν να το κάνουν.

Η αναζήτηση

Σε πρώτη φάση, σύμφωνα με το «New Scientist» και το «Nature», η μηχανή θα αναζητά δημοσιεύσεις από το πεδίο της πληροφορικής και των υπολογιστών (περίπου τρία εκατομμύρια μέχρι στιγμής), ενώ από το 2016 θα διευρύνει τον ορίζοντά της σε άλλα πεδία, με προτεραιότητα τη βιοϊατρική και τη φυσική.

Το σύστημα ψάχνει μόνο σε ελεύθερα προσβάσιμες δημοσιεύσεις (όχι όσες διατίθενται μέσω συνδρομής) και "σκανάρει" τόσο το κείμενο όσο και τις φωτογραφίες ή τα επιστημονικά διαγράμματα. Παράλληλα, μπορεί να εντοπίσει ποιες δημοσιεύσεις έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή και ποιες είναι αμφιλεγόμενες.

Oren Etzioni, chief executive officer of the Allen Institute for Artificial Intelligence. (CC BY-NC 2.0).

Σε εξέλιξη βρίσκονται παρεμεφερείς προσπάθειες από τον υπερυπολογιστή «Γουάτσον» της ΙΒΜ που υποστηρίζει το νέο εργαλείο επιστημονικής αναζήτησης "The Knowledge Integration Kit" (KnIT), καθώς και από την υπηρεσία Προωθημένων Αμυντικών Ερευνητικών Προγραμμάτων (DARPA) του αμερικανικού Πενταγώνου, η οποία αναπτύσσει την φιλόδοξη τεχνολογία "Big Mechanism" (Μεγάλος Μηχανισμός), που αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως το 2017.

Παράλληλα, υπάρχουν οι βάσεις επιστημονικών δημοσιεύσεων, με μεγαλύτερες τη Google Scholar (με τουλάχιστον 100 εκατομμύρια έγγραφα) και τη PubMed, οι οποίες όμως δεν έχουν την τεχνητή νοημοσύνη να «καταλάβουν» το περιεχόμενο αυτών των δημοσιεύσεων. Το πλεονέκτημα της Google Scholar, από την άλλη, είναι ότι μπορεί να βρει και δημοσιεύσεις που «κρύβονται» πίσω από το «τείχος» της πληρωμένης συνδρομής. Άλλa εργαλεία, όπως η Microsoft Academic Search και η CiteSeer, είναι μικρότερης εμβέλειας.