Εντοπισμός εξωπλανήτη μέσω ακτίνων Χ για πρώτη φορά. NASA's Chandra Sees Eclipsing Planet in X-rays for First Time

Καλλιτεχνική απεικόνιση του περάσματος του γαλάζιου πλανήτη HD 189733b από το μητρικό του άστρο. Στην ένθετη εικόνα είναι μια από τις καταγραφές που έγιναν με τα τηλεσκόπια ακτινών Χ. This graphic depicts HD 189733b, the first exoplanet caught passing in front of its parent star in X-rays. Image Credit: X-ray: NASA/CXC/SAO/K.Poppenhaeger et al; Illustration: NASA

Αμερικανοί και ευρωπαίοι αστρονόμοι πρώτη φορά κατάφεραν να εντοπίσουν έναν εξωπλανήτη μέσω διαστημικών τηλεσκοπίων ακτινών-Χ και όχι μέσω οπτικών παρατηρητηρίων, όπως μέχρι τώρα.

Συγκεκριμένα, το τηλεσκόπιο ακτινών-Χ «Chandra» της αμερικανικής NASA και το ανάλογο τηλεσκόπιο ακτινών-Χ «XMM Newton» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) παρατήρησαν έναν εξωπλανήτη να περνά μπροστά από το μητρικό άστρο του (HD 189733), που βρίσκεται σε απόσταση 63 ετών φωτός από τη Γη.

Εικόνα ακτίνων X του συστήματος ΗD 189733. Το άστρο ΗD 189733 (πάνω αριστερά), ο εξωπλανήτης HD 189733B (δεξιά) και ένα αντικείμενο στο υπόβαθρο (κάτω).

Η τυχαία παρεμβολή του εξωπλανήτη μεταξύ της Γης και του άστρου του (το οποίο επισκίασε ελαφρά κατά τη διάβασή του), έγινε αντιληπτή από τα δύο διαστημικά τηλεσκόπια ως μικρή εξασθένηση της έντασης των εκπεμπόμενων από το άστρο ακτινών -Χ.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Κάτια Ποπενχέγκερ του Κέντρου Αστροφυσικής Χάρβαρντ- Σμιθσόνιαν, που πρόκειται να κάνουν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal» [Transit observations of the Hot Jupiter HD 189733b at X-ray wavelengths, K. Poppenhaeger, J.H.M.M. Schmitt, S.J. Wolk], δήλωσαν ότι «μέχρι σήμερα χιλιάδες υποψήφιοι (σ.σ. μη επιβεβαιωμένοι) εξωπλανήτες έχουν παρατηρηθεί σε φάση διάβασης μόνο στο οπτικό φως. Τελικά, κατέστη δυνατό να δούμε κι έναν με ακτίνες-Χ, πράγμα σημαντικό, επειδή θα μας αποκαλύψει νέες πληροφορίες για τις ιδιότητες ενός εξωπλανήτη».

Αrtist's impression of the extrasolar planet HD 189733b, now known to have methane and water. Astronomers used the Hubble Space Telescope to detect methane - the first organic molecule found on an extrasolar planet. Hubble also confirmed the presence of water vapour in the Jupiter-size planet's atmosphere, a discovery made in 2007 with the help of the Spitzer Space Telescope. They made the finding by studying how light from the host star filters through the planet's atmosphere. Credit: ESA, NASA, G. Tinetti (University College London, UK & ESA) and M. Kornmesser (ESA/Hubble)

Ο εξωπλανήτης HD 189733b είναι ένας «καυτός Δίας», δηλαδή έχει πολύ μεγάλο μέγεθος και ταυτόχρονα βρίσκεται σε πολύ κοντινή τροχιά στο άστρο του (περίπου 30 φορές πιο κοντά από ό,τι η Γη στον Ήλιο), με συνέπεια η ημέρα του, δηλαδή μια πλήρης περιφορά του, να διαρκεί μόνο 2,2 γήινες ημέρες και η θερμοκρασία του να είναι πολύ υψηλή.

Πρόκειται για τον πλησιέστερο στη Γη «καυτό Δία» που έχει μέχρι σήμερα ανακαλυφθεί, κάτι που τον καθιστά κατ’ εξοχήν μελλοντικό στόχο των αστρονόμων, οι οποίοι θέλουν να μελετήσουν καλύτερα αυτή την κατηγορία εξωπλανητών και την ατμόσφαιρά τους. Ήδη, με τη βοήθεια των δύο οπτικών διαστημικών τηλεσκοπίων «Χαμπλ» και «Κέπλερ» της NASA, οι αστρονόμοι διαπίστωσαν ότι ο εν λόγω κοντινός «καυτός Δίας» έχει μπλε χρώμα στη μεγάλη ατμόσφαιρά του, η οποία υφίσταται διαρκείς απώλειες εξαιτίας της επίδρασης της υπεριώδους και άλλης ακτινοβολίας που δέχεται από το εγγύς μητρικό άστρο του.