Οι Κούροι της Νάξου. The “Kouroi” of Naxos

Κούρος της Νάξου (περίπου 625-600 π.Χ.). Βρίσκεται κοντά στο χωριό Απόλλωνας. Με ύψος π. 10,5 μ. είναι από τα μεγαλύτερα αγάλματα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής. Αποδίδεται στο θεό Διόνυσο. Πιθανώς εγκαταλείφτηκε, γιατί κατά την επεξεργασία παρουσίασε ράγισμα. The area of Apollonas and the giant statue of beard-sporting god Dionysus which was probably destined for his temple at Yria.

Στη Νάξο μπορούμε να δούμε τρεις γιγαντιαίους και ημιτελείς Κούρους, δηλαδή αγάλματα νέων ανδρών. Και τα τρία αγάλματα χρονολογούνται στην Αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος αιώνας π.Χ.) και βρίσκονται στις θέσεις που κάποτε άρχισαν να σμιλεύονται, χωρίς ποτέ να τελειώσουν. Οι δύο από αυτούς βρίσκονται στη θέση Φλεριό, κοντά στο χωριό Μέλανες σε απόσταση περίπου 9 χιλιόμετρα από την Χώρα, ενώ ο τρίτος και μεγαλύτερος βρίσκεται κοντά στο χωριό Απόλλωνα σε απόσταση περίπου 35 χιλιόμετρα από τη Χώρα.

One of the most interesting sightseeing of Naxos is three “Kouroi”, that is to say statues of young men, left unfinished at the place where once the artists had started to sculpt them. All three statues are dated in the Archaic period (7th – 6th centuries b.C.). Two of them lie at Flerio, near the village of Melanes, at a distance of some 9 kilometers far from the town of Naxos (Chora), whereas the third and bigger one is found near the village of Apollonas, some 35 kilometers far from Chora.

Κούροι ονομάζονται τα μαρμάρινα αναθηματικά ή επιτύμβια αγάλματα της μνημειακής ελληνικής αρχαϊκής πλαστικής που απεικονίζουν όρθιους γυμνούς νέους. Παραμένει άγνωστο πότε ακριβώς οι Έλληνες ξεκίνησαν να σμιλεύουν στο μάρμαρο τους γυμνούς εφήβους με τους φαρδείς ώμους και τη λεπτή μέση, φαίνεται όμως ότι ο τύπος του κούρου διαδόθηκε ταχύτατα σε όλο τον ελληνικό χώρο. Οι Κούροι, όπως και οι σύγχρονες με αυτούς Κόρες αντίστοιχα, παρουσιάζονται στο τελευταίο τέταρτο του 7ου π.Χ. αι και η παρουσία τους συνεχίζεται ως τις αρχές του 5ου π.Χ. αι. Αποτελούν τον τύπο του αγάλματος, στον οποίο οι αρχαϊκοί καλλιτέχνες ερεύνησαν ακούραστα επί εκατόν πενήντα περίπου χρόνια τις σχέσεις που διέπει το ανθρώπινο σώμα εξωτερικά, με την οργανική του δομή, τη λειτουργία της ανατομίας και γενικά τους πολύπλοκους μηχανισμούς του.

Τον ένα από τους δυο Κούρους στο Φλεριό είναι αρκετά δύσκολο να τον δούμε γιατί βρίσκεται σε μέρος με δύσκολη πρόσβαση. Τον άλλο, ο οποίος χρονολογείται στον 7ο π.Χ. αιώνα και έχει μήκος περίπου 6,5 μέτρα, τον βλέπουμε «ξαπλωμένο» στο έδαφος μέσα σε ένα χωράφι γεμάτο ελιές, ιδιοκτησία της οικογένειας Κονδύλη, στην ίδια θέση που τον δούλευε ο αρχαίος τεχνίτης. Τον Κούρο αυτόν ονόμασαν «Έλληνα», λόγω του εντυπωσιακού μεγέθους και της δύναμης που αποπνέει ως γλυπτό.

Only one of the statues at Flerio is easily accessible. It lies on a field full of olive trees, now property of Kondylis’ family, at the same place where the sculpture worked it. The statue is dated in the 7th century b.C. and it would be some 6,5 meters high. Due to its impressive size the statue was called “Hellen” (“Greek”).

Τέτοιου μεγέθους έργα στην αρχαιότητα δουλεύονταν χονδρικά στο λατομείο (για να μην καταστραφεί κατά τη μεταφορά η τελική επιφάνειά τους) και ολοκληρώνονταν στον τόπο προορισμού τους. 

Μετά το χωριό Μέλανες και μέσα σε μια καταπράσινη περιοχή που ονομάζεται Φλεριό είναι ξαπλωμένοι δυο κούροι. Το όνομα Μέλανες προέρχεται από το ΜΕΛΑΣ= σκιερός, γεμάτος δέντρα. Ιδιαίτερα η περιοχή Φλεριό πλούσια σε παχιά, επιφανειακά στρώματα, καλής ποιότητας μαρμάρου, αποτέλεσε το λίκνο της ανάπτυξης της μαρμάρινης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η περιοχή ήταν και εξακολουθεί και είναι κατοικήσιμη από την 3η π.Χ. χιλιετία. Από αυτά τα λατομεία έχουμε εντυπωσιακά γλυπτά σε Νάξο και Δήλο και σε άλλα μέρη της Ελλάδος. 

Η περιοχή βρίθει καταλοίπων λατόμευσης (χαρακτηριστικά ίχνη αρχαίων λατομιών, όπως φάλκες, ορθογώνιες οπές σφηνών, σειρές μικρών κυκλικών οπών από βελόνι, πληθώρα λατύπης) και κυρίως, φιλοξενεί δύο ημίεργα ανδρικά γυμνά αγάλματα (κούρους) υπερφυσικών διαστάσεων, τα οποία χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 6ου αι. π.Χ. 

Λίγο πιο έξω από το Πάνω χωριό, στο δρόμο για Χαλκί, βρίσκεται ένα γυναικείο άγαλμα, η Κόρη της Ποταμιάς, γνωστό και ως η σύντροφος του Κούρου των Μελάνων.

Oι ξαπλωμένοι στις ερημιές κούροι της Νάξου είναι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της μυθολογίας της. Η αναζήτησή τους είναι μια αποκαλυπτική της ψυχής του νησιού περιπλάνηση. 

Κοιτάζεις αυτούς τους γυμνούς, μισοτελειωμένους νέους του 6ου αιώνα π.Χ. να είναι ξαπλωμένοι, ο ένας στη σκιά ενός μεγάλου δένδρου και ο άλλος κάτω από τον δυνατό ήλιο στη γυμνή πλαγιά, και κάνεις ένα σωρό σκέψεις. Φαντάζεσαι τους ονομαστούς μαρμαρογλύπτες, τον Ευθυκαρτίδη και τους άλλους, να δημιουργούν σε αυτή την ίδια ακριβώς θέση τα αγάλματα και μετά να διευθύνουν την τεράστια και κοπιώδη μεταφορά τους, χιλιόμετρα ολόκληρα, ως τη θάλασσα, για να ολοκληρώσουν εκεί την παραγγελία. Αν βεβαίως το έργο τους δεν πάθαινε ζημιά και δεν το εγκατέλειπαν, όπως αυτούς τους κούρους, στο σημείο όπου άρχισαν να το λαξεύουν. 

Και στις δύο περιπτώσεις είναι προφανές ότι κατά τη μεταφορά τους από τις πλαγιές του λατομείου προς την κοιλάδα του ποταμού κάποιο ατύχημα έγινε αφορμή να σπάσει τμήμα τους (στον κούρο στο Φαράγγι στα σκέλη, στον κούρο στο Φλεριό στο δεξιό πόδι) με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν. Η ατυχής έκβαση της μεταφοράς τους αναδεικνύει εύγλωττα τις δυσκολίες και την αγωνία των λατόμων της εποχής, που αναζητούσαν στο γειτονικό ιερό στις πηγές του Φλεριού στο πρόσωπο των γιγάντων Ώτου και Εφιάλτη παραστάτες στο επίπονο έργο τους. 

Ο Κούρος στον Απόλλωνα έχει μήκος σχεδόν 10 μέτρα και χρονολογείται από τον 6ο π.Χ. αιώνα. Βρίσκεται κοντά στην είσοδο ενός παλιού λατομείου, αρκετά κοντά στο χωριό και έχουμε αρκετές ενδείξεις ότι παριστάνει τον Διόνυσο. Για να συλλάβουμε το τεράστιο μέγεθος και να κατανοήσουμε το σχήμα του ημιτελούς αγάλματος πρέπει να το δούμε από κάποια απόσταση, γιατί από κοντά το βλέπουμε ως ένα τεράστιο πέτρινο όγκο. Ο πιθανότερος λόγος που το άγαλμα αυτό εγκαταλείφθηκε ημιτελές είναι το γεγονός ότι κατά την διάρκεια της επεξεργασίας του παρουσίασε μεγάλες ρωγμές και έτσι το άφησαν στο σημείο που το δούλευαν.

The Kouros at Apollonas, dated in the 6th century b.C. is much more impressive. From what we see today it would be some 10 meters high and according to some scholars it would present Dionysus, the god of wine. The statue lies at the entrance of an old quarry, pretty close to the village. The size and the shape of the statue can be perceived only from a certain distance; due to its dimensions, if we are very close, we would think that it is just a huge piece of marble. It has been suggested that possibly the statue was left unfinished when cracks appeared in the material, which would not permit its realization as planned. Thus, it had been left in site.

Οι ίδιοι λόγοι πιθανόν να οδήγησαν και στην εγκατάλειψη και των άλλων δυο Κούρων στα σημεία που τους δούλευαν. Άλλοι ερευνητές ισχυρίζονται ότι τα αγάλματα έμειναν ημιτελή, λόγω πιθανού θανάτου του πελάτη που τα είχε παραγγείλει, ή εξαιρετικά πολιτικά γεγονότα. Λέγεται, σύμφωνα πάντα με τις φιλολογικές πηγές της αρχαιότητας, ότι ο τύραννος Λύγδαμις, μόλις κατέλαβε την εξουσία κατάσχεσε όλες τις παραγγελίες των πλουσίων αρχόντων του νησιού στα λατομεία. Επίσης, πάντα κατά τις πηγές, αργότερα μερικά από αυτά, αλλά όχι όλα, τα ξαναπούλησε στους αρχικούς ιδιοκτήτες.

It is possible that the other two statues were left unfinished for the same reasons. Some scholars have suggested that the statues were never realized because of the death of the people that had ordered them, or because some extraordinary facts interrupted the process. According to ancient texts, Lygdamis, the tyrant of Naxos, when seized power, he confiscated all the orders for statues that wealthy people of Naxos had given to the quarries. According to some other written sources, later on, Lygdamis had sold some of them to the initial owners.

It is considered that the statues of Kouroi express the idea people had about their gods in this period. The gods are human, but much taller than man. It is for this reason that scholars think that these statues present some of the most important gods of the island, above all Dionysus.

Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Βακουφτσής. Photo credit: Konstantinos Vakouftsis