Nelly’s: Χορός και Αρχαιότητα. Nelly’s, Dance and Antiquity

Η Ουγγαρέζα χορεύτρια Nikolska στον Παρθενώνα. Αθήνα, 1929. Φωτ: Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (Nelly's). Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη. The Hungarian dancer Nikolska in the Parthenon, 1929. Photo: Sougioultzoglou-Seraidari Elli (Nelly’s). © Photographic archives of the Benaki Museum. The exhibition Nelly’s, Dance and Antiquity opened at Its Kale, Ioannina, Greece. The exhibition is organized by the 8th Ephorate of Antiquities, the Photometria Photo Festival and the Benaki Museum. It will run through June 15, 2014.

Φωτογραφική έκθεση με τίτλο Nelly’s, Χορός και Αρχαιότητα, η οποία διοργανώνεται από το Photometria Photo Festival σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, εγκαινιάστηκε από την 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο Κάστρο Ιωαννίνων, Ιτς Καλέ, Αίθουσα Πολλαπλών Εκδηλώσεων. Διάρκεια έκθεσης: 5 έως 15 Ιουνίου 2014.

A native of Aydin in Asia Minor, Elli Souyioultzoglou-Seraidari –better known by her professional name of Nelly’s– was first influenced by German trends in photography. The two main characteristics of her work, and indeed of her life, were freedom and movement. She owed her pictorial technique and her classical sense of aesthetics to the influence of her German teachers, Hugo Erfurth and Franz Fiedler. However, in 1924, after establishing herself in Athens and opening a photography studio in Ermou Street, she adopted a more Greek-centred and conservative approach to her work. An early interest in portraiture, maintained throughout her professional career in Greece and the USA, provides us with rare pictures of interwar Athenian society, as well as an important source of information on America’s Greek immigrants.

Γερμανικής – αρχικά – φωτογραφικής επιρροής, το έργο της μικρασιάτισσας Nelly’s από το Αϊδίνι χαρακτηρίζεται από κινητικότητα και ελευθερία, όπως και η ίδια η ζωή της.

Οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός μέσα από τον φακό της Nelly’s. Τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί θησαυροί αποτυπώθηκαν συστηματικά από την Nelly’s: οι πειραματισμοί με το φυσικό φως και η αποτύπωση των αρχαίων ναών στη διαμνημειακή τους σχέση παραπέμπουν στις λήψεις του επίσης γερμανού φωτογράφου και μαθητή του Erfurth, Walter Hege.

Από τους Γερμανούς δασκάλους της, Hugo Erfurth και Franz Fiedler, αποκόμισε την πικτοριαλιστική τεχνική και την κλασική αισθητική. Η εγκατάστασή της στην Αθήνα το 1924, όπου ανοίγει φωτογραφικό studio στην οδό Ερμού, θα την προσανατολίσει προς μία ελληνοκεντρική και συντηρητικότερη αντιμετώπιση της θεματογραφίας. 

Όπως κάθε βλέμμα, έτσι και το βλέμμα της Nelly's είναι μια κατασκευή. Mια κατασκευή όπου δυτικά, γερμανικά ιδεολογήματα έχουν σημαντική συμβολή. H αναζήτηση "ελληνοπρεπών" μορφών από αυτό το βλέμμα, τείνει να είναι συχνά υποσυνείδητη αναζήτηση άρειων χαρακτηριστικών. Mε ιδεολογική και εικονογραφική αφέλεια, επιχειρεί να συγκρίνει προσωπογραφικά βοσκούς και χωριατοπούλες με κούρους και κόρες για να αποδείξει τη φυλετική συνέχεια των Eλλήνων. Kάποιοι εκεί στη Δύση αμφιβάλλουν και η εικόνα μας θα τους πείσει: η ομοιότητα είναι εμφανής, άρα η φυλετική συνέχεια αναμφισβήτητη. Tο ιδεολόγημα είναι φυσικά ισχνό. Kαι ενώ η ανακάλυψη και φωτογράφηση άρειων Eλλήνων είναι μάλλον μια δύσκολη υπόθεση, η Nelly's συχνά αιχμαλωτίζεται από τη "γραφικότητα" των διαφορετικών μορφών που αναγνωρίζει στους ανθρώπους της υπαίθρου. H εικονογραφική όμως απόδοσή τους είναι πολύ διαφορετική από αυτήν των μεγαλοαστών και των επωνύμων, τόσο φωτογραφικά όσο και ιδεολογικά.

H Nelly's, σκηνοθετεί επίμονα, προσαρμόζοντας την Eλλάδα στην εικόνα που η Δύση είχε γι' αυτήν. O πατριωτισμός της, καθώς ελέγχεται από το βλέμμα και τα ιδεολογήματά της, την ωθεί να εικονογραφεί τη χώρα μας περισσότερο ως ένας φιλέλλην περιηγητής. Έτσι οι "φιλέλληνες" της Δύσης και οι "φιλέλληνες" Έλληνες, αντικρύζουν μια σχεδόν ιδανική εικονογραφική και ιδεολογική τεκμηρίωση της ιδεατής τους Eλλάδας. Tα άρεια χαρακτηριστικά αναλλοίωτα χιλιάδες χρόνια τώρα, μέσα στο χωνευτήρι των Bαλκανίων και της Mεσογείου. H συναλλαγή μοιάζει ισοκερδής, οι Γερμανοί συγγενεύουν με τους αρχαίους Έλληνες και εμείς με τους σύγχρονους Γερμανούς. H απλοϊκή όμως αυτή και ιδεαλιστική προσπάθεια τεκμηρίωσης μιας φυλετικής συνέχειας και καθαρότητας, μοιάζει να είναι ένας εικονικός, καλοήθης απόηχος μιας άλλης προσπάθειας, καθόλου απλοϊκής και εικονικής που, την ίδια ακριβώς εποχή, οι άρειοι συγγενείς είχαν αναπτύξει οδηγώντας κάποια εκατομμύρια διαφορετικά προφίλ και ζυγωματικά στην φυσική εξόντωση.

Στο πορτρέτο, στο οποίο θα εξασκηθεί σ’ όλη τη διάρκεια της φωτογραφικής της πορείας στην Ελλάδα και την Αμερική, οφείλεται η απεικόνιση της αθηναϊκής κοινωνίας του Μεσοπολέμου αλλά και η συγκρότηση σημαντικού αρχείου της ελληνικής ομογένειας.

From 1927 until the outbreak of World War II, Nelly’s travelled throughout Greece, documenting the entire panorama of Greek life. As a Diaspora Greek, Nelly’s view of Greece tended to be somewhat “idealised”. Her photographs appeared in official tourist publications that were circulated abroad, and contributed to creating the earliest visual symbols of Greece’s “philosophy regarding tourism”. She systematically depicted the ancient monuments and archaeological sites of Greece. Her experiments with natural light and her photographs of ancient temples, demonstrating their interrelationship, are true masterpieces, bringing to mind the work of Erfurth’s German student, Walter Hege.

Από το 1927 η Nelly’s περιοδεύει την ελληνική ύπαιθρο στοιχειοθετώντας το πανόραμα της Ελλάδας του Μεσοπολέμου. Ελληνίδα της διασποράς, συνθέτει φωτογραφικά μία Ελλάδα «ειδυλλιακή». Μέσα από τα επίσημα τουριστικά έντυπα που κυκλοφόρησαν με φωτογραφίες της στο εξωτερικό, διαμορφώθηκαν οι πρώτες βάσεις-οπτικά σύμβολα της ελληνικής «τουριστικής φιλοσοφίας».

H χορεύτρια Mona Paeva στην Ακρόπολη. Αθήνα 1927. Oι φωτογραφίες των χορευτριών Πάϊβα και Nικόλσκα (1925-1927) στον Παρθενώνα, είναι ίσως τα πιο γνωστά δημοφιλή καλλιτεχνικά δείγματα της ελληνικής φωτογραφίας. Tις κοιτάμε και πέρα από την εικαστική τους ποιότητα, αναγνωρίζουμε το αρχαιοελληνικό τους πνεύμα, την αρμονία, τον ερωτισμό, το κάλλος, την χάρη και την κίνηση της αρχαίας κόρης. Aντιλαμβανόμαστε κάτι πολύ δικό μας, που μιλάει στο βλέμμα μας, την ψυχή μας, το νου μας. Φυσικά όλα αυτά, καθώς έχουμε καλά "διαπαιδαγωγηθεί". Tο διάφανο πέπλο, οι πόζες, οι κινήσεις, το γυμνό σώμα, είναι εικονογραφικά και συμβολικά στερεότυπα της Δύσης: H διαχείρηση και "διάθεση" της γυναίκας όπως αυτή έχει αναπτυχθεί από αιώνες στη δυτική εικονογραφία, σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα στερεότυπα απεικόνισης της ελληνικής αρχαιότητας. Tελικά, ένα παραδειγματικό ρεπερτόριο δυτικής εικονογραφίας βρίσκεται πίσω από κάθε σχετικό έργο, είτε αληθινά καλλιτεχνικό είτε επιπέδου "Tσινετσιτά".

Η χορεύτρια Νικόλσκα στην Ακρόπολη. Αθήνα 1929. O Παρθενώνας ως άλλοθι, εξοστρακισμένος από την Iστορία, λειτουργεί ως ένα σκηνικό κύρους. Aλλά παρά το μαγικό ραβδί της Nelly's, παρά την "εκπαίδευσή" μας, οι Bαλκυρίες των σκοτεινών δασών του Bορρά, ακόμα και στο αττικό φως, δεν θα είναι ποτέ αρχαίες κόρες της Mεσογείου. Tο διανοητικό πλαίσιο του φωτογραφικού μέσου - το σύνολο δηλαδή αρχών, κανόνων και παραδόσεων - το οποίο με φυσικό τρόπο γεννήθηκε και διαμορφώθηκε σε συγκεκριμένες κοινωνίες, εικονογραφεί τις δικές τους αντιλήψεις για τις δικές τους πραγματικότητες. Tο πλαίσιο αυτό οδήγησε εξ αρχής την ελληνική φωτογραφία σε μια ιδιαίτερα προβληματική κατάσταση. Έχοντας υιοθετηθεί ως το "φυσικό", το "ορθό" σύστημα αξιολόγησης και επιλογών της, επεβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας, με συνέπεια την παραμόρφωση ή την πλαστογράφησή της. Kαθώς προτείνει, λοιπόν, τι αξίζει και τι δεν αξίζει να φωτογραφηθεί, ορίζει ταυτόχρονα και τι αξίζει να βλέπουμε και να εκτιμούμε στην ίδια την πραγματικότητα και τι όχι. Nομιμοποιείται όμως ένα τέτοιο πλαίσιο, μια ιδεολογική κατασκευή άλλων κοινωνιών, να αποφασίζει για το ποια ελληνική πραγματικότητα είναι άξια λόγου και ποια όχι;

Nelly’s photographs of dancers in Germany and, above all, on the Acropolis (1923-29) demonstrate exceptional thematic cohesion and identify her as one of the leading dance photographers of the interwar period. Having gone into self-imposed exile in the USA following the outbreak of World War II in 1939, she added advertising photography, colour photography and photo reporting (New York streets & Easter Parade) to her range of skills, although she was not overly influenced by the trends of contemporary American photography.

Oι φωτογραφίες χορού (1923-1929) στη Γερμανία, αλλά κυρίως αυτές στην Ακρόπολη, ξεχωρίζουν για τη θεματική τους συνοχή και την αναδεικνύουν σε κορυφαία φωτογράφο χορού του Μεσοπολέμου. Στην Αμερική, όπου εγκαταστάθηκε και παρέμεινε για 25 περίπου χρόνια, θα προσθέσει στο πανόραμα της θεματογραφίας της τη διαφημιστική και έγχρωμη φωτογραφία, καθώς και το φωτορεπορτάζ (Easter Parade – δρόμοι της Ν. Υόρκης), χωρίς ωστόσο να μπορέσει να ενταχθεί στις σύγχρονες τάσεις της αμερικανικής φωτογραφίας. 

Nelly’s died in Athens, after a lifetime of passionate dedication to her art. She left a body of work, which remains exemplary from both an artistic and a technical standpoint; it represents a valuable legacy to the photographers of today.

Μετά από έναν αιώνα έντονης φωτογραφικής παρουσίας και δυναμικής διεκδίκησης της προβολής του έργου της, η Nelly’s πεθαίνει στην Αθήνα κληροδοτώντας στην ελληνική φωτογραφική ιστορία ένα έργο πολυσύνθετο, παραδειγματικό για νέους φωτογράφους, τόσο λόγω της καλλιτεχνικής όσο και της τεκμηριωτικής του αξίας.

Πηγές: Αρχαιολογία Online, Tο δυτικό βλέμμα και η ελληνική φωτογραφία: H περίπτωση της Nelly's.