Το σφύριγμα του θανάτου των Αζτέκων. The hiss of death of Aztecs

Un sacrifice humain, Faolio 70r, Codex Magliabechiano. A human sacrifice, Faolio 70r, Magliabechiano Code. Ο φρικιαστικός ήχος από τις σφυρίχτρες σε σχήμα νεκροκεφαλής αποτελούσε «σάουντρακ» στις ανθρωποθυσίες.

Το να στέκεσαι αβοήθητος περιμένοντας να εκτελεστείς από έναν αζτέκο ιερέα ως θυσία στους θεούς είναι βέβαιον ότι ήταν παραπάνω από τρομακτικό. Η αγωνία και ο φόβος του επικείμενου τέλους θα πρέπει ωστόσο να μετατρέπονταν σε απύθμενη φρίκη στο άκουσμα της... μουσικής υπόκρουσης που, όπως φαίνεται, συνόδευε την τελετή. Ειδικοί που «ανέστησαν» τον ήχο τον οποίον έβγαζαν οι παράξενες σφυρίχτρες σε σχήμα νεκροκεφαλής των Αζτέκων διαπίστωσαν ότι ακούγεται σαν ανθρώπινη επιθανάτια κραυγή - σαν «το ουρλιαχτό χιλιάδων πτωμάτων», όπως είπε χαρακτηριστικά ένας από αυτούς. Υποστηρίζουν ότι το απόκοσμο μουσικό όργανο χρησίμευε ως ψυχολογικό όπλο για να προκαλεί «σοκ και δέος» όχι μόνο στα θύματα των ανθρωποθυσιών αλλά και στους εχθρούς την ώρα της μάχης.

Μυστηριώδες αξεσουάρ

Ο ήχος από τις σφυρίχτρες του θανάτου ήταν ανατριχιαστικός. Death whistle model of silver. Mexican aerophones are wind musical instruments or resonators that can generate sounds or noise with air jets and one or several chambers of globular, tubular and other shapes like simple flutes and multi-tubes, flutes with membranes, reed flutes, simple and multi-whistles, trumpets, horns, cornets, noise generators and dead whistles that were developed during several millenniums in Ancient Mexico. They can generate musical, natural, biological and underworld sounds and signals of many purposes, including some of unknown use. They were made of a great variety on materials like clay, cane, woods, bones, shells, carapaces, seeds, gourds, barks, metal and stone.

Οι κεραμικές σφυρίχτρες σε σχήμα ανθρώπινου κρανίου που χρησιμοποιούσαν οι Αζτέκοι έχουν ανακαλυφθεί εδώ και δεκαετίες από τους αρχαιολόγους - εκτίθενται μάλιστα σε μουσεία. Μόνο πρόσφατα ωστόσο άρχισαν να δημοσιεύονται μελέτες σχετικά με τον ήχο που μπορεί να παρήγαν, ενώ το πρώτο «αγγλόφωνο» σχετικό άρθρο που κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο θεωρείται αυτό που έγραψε πρόσφατα στο «Mexicolore» ο Ρομπέρτο Βελάσκες Καμπρέρα, 66χρονος μηχανολόγος μηχανικός, ο οποίος έχει αφιερώσει πολλά χρόνια στην προσπάθεια αναπαραγωγής των αρχαίων οργάνων προκειμένου να μελετήσει τον ήχο τους.

Το αποτέλεσμα που προέκυψε όταν τελικά κατόρθωσε να φτιάξει το πρώτο αντίγραφο ήταν μάλλον τρομακτικό: μπορείτε να το ακούσετε στο βίντεο, σε επίδειξη από τον Χαβιέρ Κίχας Ισαγιότλ, μουσικό και ειδικό στην κατασκευή παραδοσιακών κεραμικών φλογερών των Αζτέκων και των Μάγιας, ο οποίος ασχολήθηκε επίσης με την κατασκευή της αρχαίας σφυρίχτρας.

Urne aztèque à l'effigie de Mictlantecuhtli. Albâtre, Hauteur 16,1 cm, diam. 11 cm, Mexico, Museo Nacional de antropologia.

Μόνο και μόνο το σχήμα τους ήταν αρκετό για να ονομαστούν οι σφυρίχτρες-κρανία «σφυρίχτρες του θανάτου». Η αναβίωση του ήχου τους φαίνεται όμως να δικαιολογεί πλήρως τον τίτλο τους. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι Αζτέκοι τις χρησιμοποιούσαν κατά τις ανθρωποθυσίες για να βοηθήσουν την ψυχή του θύματος να ταξιδέψει στον άλλον κόσμο. Το γεγονός μάλιστα ότι δύο τέτοιες σφυρίχτρες βρέθηκαν στα χέρια του σκελετού ενός 20χρονου άνδρα ο οποίος υπήρξε θύμα ανθρωποθυσίας και βρέθηκε θαμμένος μπροστά στον ναό του θεού του ανέμου Εεκάτλ κάνει τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι συνδέονταν με τον συγκεκριμένο θεό, καθώς και με τον θεό του θανάτου Μικτλαντεκούτλι. Ο Εεκάτλ, θεός της δημιουργίας των Αζτέκων και άλλων λαών της προκολομβιανής Κεντρικής Αμερικής, ο οποίος συνδεόταν επίσης με τον θεό-φτερωτό φίδι Κετσαλκοάτλ,  απεικονιζόταν συχνά με δύο μάσκες μέσα από τις οποίες φυσούσε ο άνεμος, ενώ οι ναοί του χτίζονταν σε κυλινδρικό σχήμα ώστε ο αέρας να κυκλοφορεί χωρίς αντίσταση.

Κραυγές πολέμου

Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει σφυρίχτρες των Αζτέκων σε διάφορα σχήματα και πιστεύουν ότι η καθεμιά χρησίμευε για διαφορετικούς σκοπούς και τελετουργικά: αυτές σε σχήμα νεκροκεφαλής είναι πάντως βέβαιον ότι συνδέονταν με τον θάνατο.

Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, οι «σφυρίχτρες του θανάτου» μπορεί επίσης να αποτελούσαν ένα είδος «συμπληρωματικής ιαχής» κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μπορεί, δηλαδή, να χρησιμοποιούνταν από τους πολεμιστές πριν από την έναρξη μιας μάχης για να φοβίζουν τους εχθρούς - κάτι σαν «προληπτικό όπλο σοκ και δέους» της εποχής. Αν και φαντάζει απολύτως αθώο σε σχέση με τα σημερινά όπλα μαζικής καταστροφής, το «εφέ» δεν θα πρέπει να ήταν ευκαταφρόνητο. «Έπαιζαν περισσότερα από εκατό τέτοια όργανα μαζί, εκατό σφυρίχτρες θανάτου που προήλαυναν ταυτόχρονα για να προκαλέσουν μεγάλη ψυχολογική επίδραση στον εχθρό» εξηγεί σε βίντεο ο κ. Ισαγιότλ, προσθέτοντας πως ενδεχομένως χρησιμοποιούνταν και σε ειδικές τελετές τίμησης των νεκρών.

Εκτός από τις νεκροκεφαλές, πιστεύεται ότι πένθιμη νότα θα πρέπει να είχαν επίσης οι σφυρίχτρες σε σχήμα κουκουβάγιας που έχουν βρεθεί - η κουκουβάγια είναι ένα πτηνό που ακόμη και σήμερα συνδέεται με τον επικείμενο θάνατο από τους λαούς της Κεντρικής Αμερικής. Όπως μάλιστα επισημαίνει στο άρθρο του ο κ. Βελάσκες Καμπρέρας, η πρώτη μελέτη σχετικά με τα αρχαία μεξικανικά «αερόφωνα» που δημοσιεύθηκε το 1971 αφορούσε μια σφυρίχτρα σε σχήμα κεφαλιού κουκουβάγιας. Ο συγγραφέας της Λουίς Φράνκο περιέγραφε την εσωτερική δομή της και εξέφραζε την άποψη ότι θα πρέπει να είχε κάποια χρήση σε τελετές που σχετίζονταν με τον θάνατο, χωρίς ωστόσο να έχει γνώση του ήχου που παρήγε.

Ο απόκοσμος ήχος έγινε γνωστός όταν ο κ. Βελάσκες Καμπρέρας έφτιαξε τα σχέδια για την αναπαραγωγή του πρώτου πιστού αντιγράφου με βάση ένα θραύσμα από μια κεραμική σφυρίχτρα σε σχήμα νεκροκεφαλής που χρονολογείται στο 1250-1380 μ.Χ. Ο 66χρονος μηχανικός σχεδιάζει τώρα περισσότερες έρευνες σχετικά με το «σάουντρακ» που παρήγαν αυτά τα όργανα. Όπως γράφει, οι ως τώρα μελέτες έχουν δείξει ότι όταν δύο ή περισσότερες σφυρίχτρες «παίζονταν» μαζί, ο συνδυασμός τους μπορούσε να δημιουργήσει διάφορα ηχητικά εφέ τα οποία αξίζει να διερευνηθούν.