Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου: το αξεπέραστο παράδειγμα της Μαρί Κιουρί. The Madame Curie Complex: The Hidden History of Women in Science

«Τίποτα στη ζωή δεν είναι για να το φοβόμαστε, παρά μόνο για να το καταλάβουμε»- Μαρί Κιουρί. Marie Curie, in Paris in 1925, was awarded a then-unprecedented second Nobel Prize. (AFP / Getty Images)

Γεννημένη το 1867 στην Πολωνία, η Μαρία Σκλοντόβσκα (αργότερα γνωστή ως Μαρί Κιουρί) επρόκειτο να μείνει στην ιστορία ως μία γυναίκα με τεράστιο κύρος στον επιστημονικό κόσμο. Παρά τις αντιξοότητες που συνόδευσαν τόσο τις προσπάθειές της να σπουδάσει όσο και την αναγνώρισή της ως ισότιμο μέλος της επιστημονικής κοινότητας, υπήρξε η πρώτη γυναίκα που βραβεύτηκε με βραβείο Νόμπελ, ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ και ο μοναδικός άνθρωπος που έχει κερδίσει βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικά πεδία των φυσικών επιστημών!

Władysław Skłodowski with daughters (from left) Maria, Bronisława, Helena, 1890

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βαρσοβία, σε ένα περιβάλλον χωρίς οικονομικές ανέσεις, ενώ στα δέκα της χρόνια έχασε τη μητέρα της. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας δεν επέτρεπε στην Μαρί να λάβει ανώτερη εκπαίδευση και πέραν αυτού, στην Πολωνία η ανώτερη εκπαίδευση δεν παρεχόταν σε γυναίκες. 

Maria Skłodowska (left) with sister Bronisława, ca. 1886

Τόσο η Μαρί όσο και η αδελφή της Μπρόνυα ήθελαν να σπουδάσουν, και έτσι η Μαρί δούλεψε για κάποια χρόνια ως γκουβερνάντα, προκειμένου να κερδίζει χρήματα για να στηρίξει τις σπουδές της αδελφής της στην ιατρική, στην Γαλλία. Παράλληλα, στον χρόνο που της απέμενε, μελετούσε φυσική και χημεία και παρακολουθούσε διαλέξεις στο παράνομο «Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο» της Πολωνίας.

Pierre and Marie Curie in the laboratory circa 1904, demonstrating the experimental apparatus used to detect the ionsation of air, and hence the radioactivity, of samples of purified ore which enabled their discovery of radium. Marie is operating the apparatus. With her right hand she is adding/subtracting known weights from a pan hanging from a strip of piezo-electric material which generates a very small elecrical charge (in the region of pico-amps) according to the weight hung on it. This is nulled against the charge accumulated on an ion chamber due to radioactivity. In her left hand she has a stopwatch to measure the rate of change of charge using a quadrant electrometer. When the weight is changed, the time elapsed for the charge to be nulled is measured by the stopwatch. The charge is indicated by a light spot on the scale in front of her projected by the quadrant electrometer, which is off the left of the picture.

Στα 24 χρόνια της ακολούθησε την αδελφή της στο Παρίσι, όπου σπούδασε Φυσική, Χημεία και Μαθηματικά στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης και ως τα 27 της είχε ολοκληρώσει δύο μεταπτυχιακά διπλώματα, ένα στη Φυσική και ένα στη Χημεία. Παντρεύτηκε τον επίσης επιστήμονα Πιερ Κιουρί, ο οποίος αποτέλεσε και τον πιο στενό επιστημονικό της συνεργάτη.

Marie and Pierre Curie, in their laboratory, followed what they called an "anti-natural" path, renouncing pleasure for science. (Scala / White Images / Art Resource, NY)

Την εποχή εκείνη, το φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας δεν ήταν ακόμη εξ ολοκλήρου γνωστό. Μόλις είχαν ανακαλυφθεί οι ακτίνες Χ από τον Βίλχεμ Ρέντγκεν και είχε ληφθεί η πρώτη ακτινογραφία (1895). Έναν χρόνο αργότερα ο Ανρί Μπεκερέλ ανακάλυψε ότι άλατα ουρανίου (ενώσεις με ουράνιο) εξέπεμπαν, αυθόρμητα, έναν τύπο ακτινοβολίας που διέφερε από τις πρόσφατα ανακαλυφθείσες ακτίνες Χ και μπορούσε να αποτυπωθεί σε φωτογραφική πλάκα. Η Μαρί μελέτησε αυτόν τον νέο τύπο ακτινοβολίας στη διδακτορική της διατριβή ‒ως η πρώτη γυναίκα- διδάκτορας στην Ευρώπη‒ μέσω της μελέτης του χημικού στοιχείου θόριο, που επίσης εξέπεμπε ίδιου τύπου ακτινοβολία. Κατέληξε ότι η ποσότητα της ακτινοβολίας εξαρτιόταν μόνο από την ποσότητα του θορίου ή ουρανίου και όχι από τη χημική μορφή του. Συμπέρανε λοιπόν ότι η ακτινοβολία έπρεπε να προέρχεται από το ίδιο το άτομο και όχι από κάποια χημική αντίδραση μεταξύ ατόμων. Αυτό συνέβαλε αποφασιστικά στην αμφισβήτηση της επικρατούσας, μέχρι τότε, θεωρίας περί αδιαιρετότητας του ατόμου. Το ζεύγος Κιουρί ονόμασε το φαινόμενο της εκπομπής ακτινοβολίας από τα άτομα «ραδιενέργεια» και μελέτησε εκτενώς στοιχεία του περιοδικού πίνακα προκειμένου να εντοπίσει και άλλα ραδιενεργά στοιχεία. Στην πορεία αυτή, το 1898, ανακάλυψαν δύο νέα χημικά στοιχεία, το πολώνιο και το ράδιο, τα οποία ήταν πολύ πιο ραδιενεργά από το ουράνιο.

Marie Curie Nobel Prize portrait, 1903

Το 1903, κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής μαζί με τον σύζυγό της και τον Ανρί Μπεκερέλ για την ανακάλυψη της ραδιενέργειας. Τρία χρόνια αργότερα και μετά τον θάνατο του Πιερ Κιουρί, η Μαρί ανακηρύχθηκε καθηγήτρια, αποτελώντας την πρώτη γυναίκα καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Το 1911, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Χημείας για την ανακάλυψη των δύο χημικών στοιχείων (πολώνιου και ράδιου) και για την απομόνωση και περιγραφή των ατομικών ιδιοτήτων του ράδιου.

Η Μαρία Κιουρί σε επιστημονική διάσκεψη στις Βρυξέλλες, το 1911. Επίσης διακρίνεται ο Αϊνστάιν. At First Solvay Conference (1911), Curie (seated, second from right) confers with Henri Poincaré; standing, fourth from right, is Rutherford; second from right, Einstein; far right, Paul Langevin.

Κατά τη διάρκεια των μελετών της, η Κιουρί ανακάλυψε ότι το ράδιο μπορούσε να σκοτώσει φυσιολογικά κύτταρα και συμπέρανε ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για να σκοτώσει καρκινικά κύτταρα, ανοίγοντας τον δρόμο για τη χρήση ακτινοβολιών στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Η συνειδητοποίηση αυτή δεν την εμπόδισε από το να συνεχίσει, ανιδιοτελώς, να δουλεύει με ραδιενεργά υλικά, παρότι πιθανότατα συνειδητοποιούσε ότι την εξέθεταν σε κίνδυνο. Εκτός αυτού, δεν κατοχύρωσε πατέντα για την παραγωγή του ράδιου, πράγμα που συνεπάγεται ότι δεν αποκόμισε κανένα έσοδο από τη μετέπειτα παραγωγή μεγάλης κλίμακας αυτού από ιατρικές εταιρείες.

Marie Curie in a mobile X-ray vehicle, circa 1915

Στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου σχεδίασε φορητό μηχάνημα ακτίνων Χ και ταξίδευε στο μέτωπο για να βοηθήσει η ίδια τους τραυματίες.

Bust of "Maria Skłodowska-Curie", CERN Museum, Switzerland.

Η Μαρί Κιουρί πέθανε το 1934, σε ηλικία 66 ετών από λευχαιμία, που υποστηρίζεται ‒σχεδόν με βεβαιότητα‒ ότι προκλήθηκε από τη συνεχή επαφή της με ραδιενεργά υλικά. Μάλιστα, όλα τα υπάρχοντα από το σπίτι του ζεύγους Κιουρί φυλάσσονται σε ειδικά δοχεία μολύβδου και εάν κάποιος θέλει να διαβάσει τα χειρόγραφα, πρωτότυπα κείμενα της Κιουρί, πρέπει να λάβει ιδιαίτερες προφυλάξεις, καθώς εκπέμπουν ακόμη ραδιενεργή ακτινοβολία.

Μυρτώ Μπότσιου, Βιολόγος - Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Ιδρύματος Ευγενίδου

Πηγές: https://www.eef.edu.gr/el/arthra/i-epistimi-stin-ypiresia-tou-anthropou-to-akseperasto-paradeigma-tis-mari-kiouri/ - https://www.smithsonianmag.com/history/madame-curies-passion-74183598/ - https://www.nobelprize.org/prizes/uncategorized/marie-and-pierre-curie-and-the-discovery-of-polonium-and-radium-2 - https://www.biography.com/scientist/marie-curie