Παλατινή Ανθολογία. Palatine Anthology

Head of late, small winged soul, Charon, Lekythos, Berlin, Detail

ΧΙ 300. ΠΑΛΛΑΔΑ

Πολλὰ λαλεῖς, ἄνθρωπε, χαμαὶ δὲ τίθῃ μετὰ μικρόν.

σίγα καὶ μελέτα ζῶν ἔτι τὸν θάνατον.

Λες, άνθρωπε, πολλά, μα στο ’πα

πως σύντομα θα μπεις στο χώμα.

Μελέτα όσο ζεις ακόμα

το θάνατό σου - γι’ αυτό σώπα.

VII 285. ΓΛΑΥΚΟΥ ΝΙΚΟΠΟΛΙΤΟΥ

Attic black figure kylix by Nikosthenes, 530 BC, Louvre Museum

Οὐ κόνις οὐδ’ ὀλίγον πέτρης βάρος, ἀλλ’ Ἐρασίππου

ἥν ἐσορᾷς, αὕτη πᾶσα θάλασσα τάφος·

ὤλετο γὰρ σὺν νηί· τὰ δ’ ὀστέα ποῦ ποτ’ ἐκείνου

πύθεται, αἰθυίαις γνωστὰ μόναις ἐνέπειν.

Δεν είναι η πέτρα και η γη του Ερασίππου ο τάφος

μα όλη η θάλασσα - σ’ αυτήν εχάθη με το σκάφος.

Και πού σαπίζουν τα οστά και πού θα διαλυθούνε,

μονάχα οι γλάροι ξέρουνε, εκείνοι θα στο πούνε.

Χ 28. ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ

Choreutai, Redfigure vase painting

Τοῖσι μὲν εὖ πράττουσιν ἅπας ὁ βίος βραχύς ἐστιν,

τοῖς δὲ κακῶς μία νύξ ἄπλετός ἐστι χρόνος.

Είναι η ζωή μία στιγμή

γι’ αυτόν που τη γλεντάει

και μια στιγμή όλη η ζωή

για κείνον που πονάει.

Χ 58. ΠΑΛΛΑΔΑ

Narkissos, Roman marble copy of Greek bronze from Polycleitus (Polykleitos) schools, Berlin, Half detail 

Γῆς ἐπέβην γυμνὸς γυμνὸς θ’ ὑπὸ γαῖαν ἄπειμι·

καὶ τὶ μάτην μοχθῶ γυμνὸν ὁρῶν τὸ τέλος;

Γυμνός ήρθα πάνω στη γη, γυμνός θα μπω από κάτω.

Αφού είν’ το τέλος μου γυμνό, ματαίως όλα τα πράττω.

Χ 60. ΠΑΛΛΑΔΑ

Greek burial stone, Pergamon Museum, Berlin

Πλουτεῖς· καὶ τὶ τὸ λοιπόν; ἀπερχόμενος μετὰ σαυτοῦ

τὸν πλοῦτον σύρεις εἰς σορὸν ἑλκόμενος;

τὸν πλοῦτον συνάγεις δαπανῶν χρόνον· οὐ δύνασαι δὲ

ζωῆς σωρεῦσαι μέτρα περισσότερα.

Κι αν έχεις πλούτη, τι μ’ αυτό; Πίσω δε θα τ’ αφήσεις;

Μ’ όλο το βιός σου δεν μπορείς το βίο ν’ αβγατίσεις...

Χ 63. ΠΑΛΛΑΔΑ

Clay figure with hands on head, Cemetery of Ancient Thera

Μηδέποτε ζήσας ὁ πένης βροτὸς οὐδ’ ἀποθνῄσκει·

καὶ γὰρ ζῆν δοκέων ὡς νέκυς ἦν ὁ τάλας.

οἱ δὲ τύχας μεγάλας καὶ χρήματα πολλὰ λαχόντες,

οὗτοι τὸν θάνατον πτῶσιν ἔχουσι βίου.

Αφού δεν έζησε ποτέ, ζωή δε θα αφήσει

γιατί ο φτωχός το βίο του νεκρός τον έχει ζήσει.

Μα οι τυχεροί που είχανε γεμάτα πορτοφόλια

αυτοί το θάνατο θαρρούν του βίου τους απώλεια.

ΧΙ 278. ΛΟΥΚΙΛΛΙΟΥ

Young lady, Funeral relief from Attika, Berlin

Εἰς γραμματικὸν κερασφόρον

Ἔξω παιδεύεις Πάριδος κακὰ καὶ Μενελάου

ἔνδον ἔχων πολλοὺς τῆς σῆς Ἑλένης Πάριδας.

Σε φιλόλογο κερατά

Τον Πάρη, το Μενέλαο έξω σ’ άλλους μαθαίνεις

μα μέσα οι Πάρηδες πολλοί είν’ της δικής σου Ελένης.

Γκούσταφ Κλιμτ. Gustav Klimt

Gustav Klimt, Portrait of Adele Bloch-Bauer I, 1907. Oil, silver, and gold on canvas, Neue Galerie. Ένα πορτρέτο της θεωρούμενης χρυσής εποχής του, αυτό της "Αντέλε Μπλοχ Μπάουερ 1 ", διακοσμημένο με χρυσά και ασήμια, είναι ένας από τους ακριβότερους πίνακες όλων των εποχών. Τα αιγυπτιακά μάτια με τα μυκηναϊκά σπειροειδή μοτίβα, παρέχουν στοιχεία που ενισχύουν τον «εξωτισμό» του πίνακα. Ο Ρόναλντ Λόντερ, κληρονόμος μεγάλης περιουσίας και πρώην Αμερικανός πρεσβευτής στην Αυστρία, πλήρωσε 135 εκατομμύρια δολάρια το 2006 για να τον αποκτήσει για την γκαλερί του, Neue Galerie, στη Νέα Υόρκη.

Ο Γκούσταφ Κλιμτ (Gustav Klimt, 1862 – 1918) ήταν Αυστριακός ζωγράφος και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος της Απόσχισης (Sezession) της Βιέννης, τον προθάλαμο της Αρτ Νουβό. Είχε σημαντική συμβολή στη διεθνή αναγνώριση της αυστριακής τέχνης και πρωτοπόρα συνδύασε την εικονιστική με την αφηρημένη. 

Klimt in a light Blue Smock by Egon Schiele, 1913.

Γεννήθηκε στη Βιέννη, γιος του Έρνστ Κλιμτ, χρυσοχόου και της Άννας. Στα 14 φοιτά  κιόλας στη Σχολή Καλών Τεχνών Βιέννης, ενώ 3 χρόνια μετά λαμβάνει τις πρώτες παραγγελίες. Το 1910 εκθέτει στη Μπιενάλε της Βενετίας, όπου μάλιστα ολόκληρη αίθουσα του αφιερώνεται.

Portrait of Amalie Zuckerkandl, 1917-18 (unfinished)

Portrait of Eugenia Primavesi, c. 1913-14. Oil on canvas, 140 x 84 cm. Private collection.

Θεωρείται κυρίαρχη καλλιτεχνική προσωπικότητα του “χρυσού αιώνα” της αυστριακής τέχνης, που έληξε με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προσωπογράφος της εύπορης μπουρζουαζίας της Βιέννης, συμβολίζει πια την επιτομή της δεκαετίας εκείνης, τόσο για το βαρύ πλούτο των έργων του όσο και γιατί χρειάζεται άλλο τόσο πλούτο για να τ΄ αποκτήσει κάποιος μαικήνας.

Girlfriends or Two Women Friends, 1916–17, oil on canvas, 99 × 99 cm (Galerie Welz, Salzburg, later destroyed).

Ήδη στα πρώιμα κιόλας χρόνια φαίνεται να δέχτηκε επιρροές από το μοντέρνο καλλιτεχνικό κίνημα και μετά το σκάνδαλο απόρριψης των έργων του για το Πανεπιστήμιο Βιέννης, αφοσιώθηκε στις προσωπογραφίες και την αλληγορική ζωγραφική του, με νέο ανατρεπτικό κι αισθησιακό ύφος. Η αγάπη του για τις γυναίκες, έπαιξε θεμελιώδη ρόλο στη τέχνη και στα εξαιρετικά του σχέδια, μ’ ερωτικά κυρίως θέματα.

Beethoven Frieze, 1902, Österreichische Galerie, Wien.

Η απομάκρυνση από τον ακαδημαϊσμό που σημειώθηκε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα όταν προσπάθησε να συνδυάσει στη δημιουργία του τη ζωγραφική, το σχέδιο, την αρχιτεκτονική και τη μουσική. Το αντιπροσωπευτικότερο έργο του είναι η «Ζωφόρος Μπετόβεν» που παρουσιάσθηκε στην έκθεση της Secession το 1902. Τη μουσική υπόκρουση, στην αναπαράσταση τούτη της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν, παρείχε ο Γκούσταφ Μάλερ.

Judith I, 1901, oil on canvas, 84 × 42 cm, Austrian Gallery Belvedere.

O ερωτισμός που κυριαρχεί στα έργα του προκάλεσε αρκετές φορές ισχυρότατες αντιδράσεις. Εμφανής είναι η επιμονή του στην απεικόνιση γυναικών, με τον άνδρα απόντα στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Το ερωτικό στοιχείο είναι απροκάλυπτο και σε αρκετά από τα σχέδιά του, τα οποία ο ίδιος χαρακτήρισε ως φόρο τιμής «…στην αγαθή αλλά και λάγνα φυλή των υπερευαίσθητων». Προς το τέλος της καριέρας προσέγγισε τους Φωβιστές και τον Εξπρεσιονισμό εγκαταλείποντας τα έντονα διακοσμητικά στοιχεία επηρεασμένος σαφώς από την ιαπωνική τέχνη και τα χαρακτικά τους.

Philosophie, 1899–1907. Destroyed 1945.

Στις 11 Ιανουαρίου 1918, παθαίνει αποπληξία και σταματά να εργάζεται. Ούτε ένα μήνα μετά, στις 6 Φλεβάρη της ίδιας χρονιάς πεθαίνει μόλις 56 ετών. Αν και έζησε σε όλη την ενήλικη ζωή του με τη μητέρα του και τις δύο αδελφές του, όταν πέθανε εκκρεμούσαν 14 αγωγές πατρότητας σε βάρος του.

Πηγή: 216. Gustav Klimt, ιδιότροπος, μοναδικός, χρυσαφένιος (52 ...

Πλανήτης με τέσσερις Ηλιους! Amateur Team Finds 'Tatooine' Planet with 2 Suns in 4-Star System

Ο πλανήτης PH1 διακρίνεται ως σκοτεινή κουκκίδα μπροστά σε δύο από τα άστρα. Στο φόντο, ένα ακόμα ζευγάρι άστρων που κινείται σε τροχιά γύρω από το πρώτο. In this family portrait of the PH1 planetary system, the newly discovered planet is depicted in this artist's rendition transiting the larger of the two eclipsing stars it orbits. Off in the distance, well beyond the planet orbit, resides a second pair of stars bound to the planetary system. Released Oct. 15, 2012. CREDIT: Haven Giguere/Yale

Δύο χρήστες του Διαδικτύου που συμμετείχαν σε εθελοντικό πρόγραμμα για τον εντοπισμό εξωπλανητών ανακάλυψαν τον μοναδικό γνωστό πλανήτη που φωτίζεται από τέσσερα άστρα ταυτόχρονα.

Ο εξωπλανήτης PH1, σε απόσταση 5.000 ετών φωτός από τη Γη, είναι ένας γίγαντας από αέριο με διάμετρο 6 φορές μεγαλύτερη από της Γης, συγκρίσιμος σε μέγεθος με τον Ποσειδώνα.

An artist's illustration of PH1, a circumbinary planet with two parent stars and twom more stars orbiting the entire system; PH1 was discovered by volunteers from the Planet Hunters citizen science project. Image released on Oct. 15, 2012. CREDIT: Haven Giguere/Yale

«Καυτό» τετραπλό ηλιοβασίλεμα

Είναι πάντως απίθανο να υπάρχουν εξωγήινοι που απολαμβάνουν το τετραπλό ηλιοβασίλεμα του PH1, αφενός επειδή δεν διαθέτει στέρεη επιφάνεια, αφετέρου επειδή η θερμοκρασία του εκτιμάται ότι κυμαίνεται από τους 250 έως τους 340 βαθμούς Κελσίου.

Ο PH1 κινείται σε τροχιά γύρω από ένα δυαδικό σύστημα -ένα σύστημα που αποτελείται από δύο άστρα σε τροχιά το ένα γύρω από το άλλο. Το ένα από τα δύο αυτά άστρα έχει μέγεθος παρόμοιο με τον Ήλιο, ενώ το άλλο είναι ένας μικρός, αμυδρός κόκκινος νάνος.

Τα δυαδικά συστήματα δεν σπανίζουν στον Γαλαξία μας, ωστόσο το σύστημα του PH1 παρουσιάζει μια επιπλέον ιδιαιτερότητα, αφού ένα δεύτερο δυαδικό σύστημα εντοπίστηκε να κινείται σε τροχιά γύρω από το πρώτο σε απόσταση 1.000 αστρονομικών μονάδων (μια αστρονομική μονάδα, ή AU, είναι η απόσταση της Γης από τον Ήλιο, περίπου 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα).

Σε σταθερή τροχιά

Παρά την περιπλοκότητα αυτής της διάταξης, ο πλανήτης PH1 φαίνεται ότι βρίσκεται σε σταθερή τροχιά και δεν κινδυνεύει να πέσει μέσα στα άστρα ή να εκσφενδονιστεί στο διαστρικό διάστημα.

Η ανακάλυψη παρουσιάστηκε τη Δευτέρα σε συνέδριο της Αμερικανικής Ένωσης Αστρονομίας στο Ρένο της Νεβάδα. Η μελέτη είναι επίσης διαθέσιμη στην υπηρεσία προδημοσίευσης ArXIV.ar

O πλανήτης PH1 πήρε το όνομά του από το πρόγραμμα PLanetHunters.org, το οποίο ζητά από χρήστες του Διαδικτύου να βοηθήσουν στην ανάλυση των δεδομένων που μεταδίδει το τηλεσκόπιο Kepler της NASA, ειδικά σχεδιασμένο για τον εντοπισμό εξωπλανητών.

Ανακάλυψη από... διαδικτυακούς εθελοντές

Δύο αμερικανοί εθελοντές, ο Κίαν Τζεκ από το Σαν Φρανσίσκο και ο Ρόμπερτ Γκαγκλιάνο από την Αριζόνα, αναγνώρισαν στα δεδομένα του Kepler την ανεπαίσθητη μείωση της φωτεινότητας που προκαλούσε ο πλανήτης καθώς περνούσε μπροστά από τα μητρικά του άστρα.

Όπως ανακοίνωσε το Πανεπιστήμιο του Γέιλ, το οποίο διαχειρίζεται το PlanetHunters.org, η ανακάλυψη επιβεβαιώθηκε αργότερα με τη βοήθεια του μεγάλου τηλεσκοπίου Keck στη Χαβάη.

Από την εκτόξευσή του το 2009, το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler έχει συλλέξει ενδείξεις για 2.300 εξωπλανήτες.

Ανρί Ματίς. Henri Matisse

Henri Matisse, Luxe, Calme et Volupté, Luxury, Calm and Pleasure, Χλιδή Ηρεμία και Απόλαυση, 1904, Musée National d'Art Moderne, Paris. Έργο εμπνευσμένο από τα "Άνθη του Κακού " του Μπωντλαίρ.

Ο φωτεινός Γάλλος καλλιτέχνης Ανρί Ματίς, γλύπτης, σχεδιαστής και συγγραφέας (1869-1954), αφίχθηκε στην τέχνη συγκριτικά αργά ενώ πρωταγωνίστησε ως ο κλειδοκράτορας του Φωβισμού, μακράν το πρώτο avant-garde κίνημα στη στροφή του αιώνα. Από τους λαμπρότερους καλλιτέχνες της Γαλλίας ο Henri Matisse γεννήθηκε το 1869, έτος που το γνωστό ιστιοφόρο Cutty Sark ξεκίνησε τους πλόες του μεταφέροντας φρεσκομαζεμένο τσάι από τη Σαγκάη στο Λονδίνο σε μόλις 122 ημέρες ! Πέθανε το 1954 όταν έγινε η πρώτη πυρηνική δοκιμή υδρογονοβόμβας στην ατόλη Bikini.

The Blue Window, 1911, 130 x 90 cm. Museum of Modern Art, New York.

Έζησε μέσα σε μερικά από τα τραυματικότερα πολιτικά γεγονότα στην καταγραμμένη ιστορία, τους χειρότερους πολέμους, τις μεγαλύτερες σφαγές, τους πιο παρανοϊκούς ανταγωνισμούς της ιδεολογίας : Όλα αποδείχθηκαν τόσο μάταια, ούτε μια τρίχα δεν άλλαξε στη γης. Δεν έκανε ποτέ διδακτική ζωγραφική, δεν υπέγραψε μανιφέστα, για εξήντα συνεχή χρόνια, παρήγαγε τις εικόνες της άνεσης, πρόσφερε καταφύγια χαράς. Συναρπάστηκε με τα «Παράθυρα». Δύο από τα πασίγνωστα έργα ζωγραφικής του, είναι “Tο ανοικτό παράθυρο” που έκανε το 1905 και “Το μπλε παράθυρο” που έκανε το 1911.

Matisse at work cutting paper forms while bed-bound in later life.

Στα τελευταία του χρόνια, ο Ματίς εστράφη στα βιτρώ ως νέο μέσο της καλλιτεχνικής έκφρασης. Σε ηλικία ογδόντα ενός ετών έστεψε τη σταδιοδρομία του με τη δημιουργία του νέου παρεκκλησιού του Rosary of Dominican Nuns of Venice, στη Γαλλία, το αριστούργημα του όπως έλεγε ο ίδιος. Ακόμα κι όταν καθηλώθηκε σε ένα κρεβάτι στο στούντιό του, ο Ματίς υπήρξε καινοτόμος, ανέδειξε την τεχνική gouache. Χρωματισμένα φύλλα χαρτιού τα έκοβε με το ψαλίδι κι οι βοηθοί του ανέπτυσσαν το κολάζ στον τοίχο απέναντι από το κρεβάτι του.

Baigneuses à la tortue, 1908.

«Δεν μπορώ να αντιγράψω πιστά τη φύση. Αντίθετα, νιώθω την ανάγκη να την ερμηνεύω… …η ακριβής αντιγραφή των αντικειμένων που αποτελούν τη νεκρή φύση, δεν είναι τέχνη.  Αυτό που μετράει είναι να εκφράσεις τα συναισθήματα που δημιουργεί, την αίσθηση που προκαλεί…».

Brassaï. Matisse dessinant un nu dans son atelier de la rue des Plantes, 1939.

Με τέτοιες σκέψεις ίσως ο Ρεαλισμός δεν καταλήγει παρά μια επίδειξης της τεχνικής κατάρτισης. Το ζητούμενο του Συναισθήματος, η σχέση με τα πράγματα, η ανασύνθεση αντί της πιστής μεταφοράς συχνά απουσιάζουν προδίδοντας το νόημα της Τέχνης.

L'Algérienne, 1909

Ευτυχώς αποστράφηκε σύντομα τη δικηγορία. Μελέτησε ταξιδεύοντας ακούραστα. Εμβάθυνε στην Αφρικανική Πλαστική, ενώ στην Αλγερία γνωρίζει την Ισλαμική Τέχνη. Σε ένα ταξίδι στην Μόσχα γνωρίζει και την Βυζαντινή Αγιογραφία και αργότερα την περίφημη Ιαπωνική Τέχνη. Λάτρης του Μεσογειακού τοπίου μαγεύεται από το φως και το εκπεμπόμενο χρώμα.

Brassaï. Henri Matisse dessinant un nu étendu, 1939.

Δίκαια θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον Ματίς επαναστάτη αλλά και μεγάλο φιλόσοφο αφού με τόση άνεση και απλότητα μας ερμηνεύει την σχετικότητα της επαφής μας με τον πραγματικό κόσμο, ένα κόσμο που απέχει πολύ από τον ορατό. Με το ελεύθερο προσωπικό του στυλ καταφέρνει και αιχμαλωτίζει το φως, τα χρώματα του μπορούν και λειτουργούν ως αυτόματες εκφραστικές αξίες. Οι πίνακες του γίνονται μήτρες φωτός.

La raie verte,  Portrait de madame Matisse, 1906, Statens Museum for Kunst, Copenhague.

Το 1905 μαζί με τους Βλαμένκ και Ντερέν λαμβάνουν μέρος στο Φθινοπωρινό Σαλόνι, οι επαναστατικές για την εποχή τους δημιουργίες εξοργίζουν πολύ τους κριτικούς οι οποίοι τους αποκαλούν ”άγρια θηρία” (fauves). Με αυτό τον χαρακτηρισμό προκύπτει και η ονομασία του κινήματος του Φωβισμού (1904 -1907). Ο Ματίς με το ανατρεπτικό του έργο γίνεται η ψυχή του κινήματος και συγκρούεται με το κοινωνικό και καλλιτεχνικό κατεστημένο. Κουρασμένοι από τις βαρύγδουπες ιδεολογίες δεν υπηρετούν κανένα δόγμα με απόλυτη ελευθερία έχουν τις δικές τους προσωπικές πεποιθήσεις και ιδέες για την ζωγραφική. Κάνουν πράξη την ελευθερία του χρώματος, ενώ δίνουν απάντηση και συνέχεια στους μεγάλους δασκάλους Van Gogh, Gauguin, Seurat και Signac.

La Gitane, 1906.

Στο Φωβισμό γίνεται ένας νέος τόπος ερμηνείας του ορατού κόσμου με κύριο οδηγό το συναίσθημα και το ένστικτο. Ο πίνακας γίνεται ένας αυτόνομος πνευματικός χώρος ξεχωριστός από τον φυσικό. Το ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται στα αντικείμενα αλλά στην αίσθηση που προκαλούν αυτά στην ψυχή, μια υπέρβαση στην ορατή πραγματικότητα.

André Derain, Henri Matisse, 1905.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1914 ήταν σαράντα πέντε χρονών: Πολύ γέρος για να πολεμήσει, και πολύ σοφός για να πιστέψει ότι η τέχνη του θα σώσει κάποια από τα θύματα –όπως νόμιζαν αρκετοί αιθεροβάμονες στα 1960 ακόμη. Έχοντας πλήρη συνείδηση του ακορατηρίου του (κυρίως όμως της κοινής λογικής) είπε κάποτε πως ονειρεύεται την τέχνη του ως το ισοδύναμο μιας αναπαυτικής πολυθρόνας για έναν κουρασμένο επιχειρηματία.

Θεσσαλονίκη - Η Στοά των Ειδώλων. Las Incantadas

Las Incantadas, Σχέδιο του Cousinery με τη ρωμαϊκή στοά των Incantadas (Μαγεμένων ή Ειδώλων)

Γνωστή στη Θεσσαλονίκη είναι η λεγόμενη Στοά των Ειδώλων ή των Μαγεμένων της ύστερης ελληνιστικής περιόδου. Στοά των Ειδώλων ονομάστηκε από τους χριστιανούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης και Μαγεμένες από τους Σεφαραδίτες, τους Ισπανοεβραίους που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη από την περιοχή Sepharadh της Ισπανίας, όπου ήταν εγκατεστημένοι πριν το διωγμό του 1492 που επέβαλλαν οι Ισπανοί βασιλείς Φερδινάνδος και Ισαβέλλα. Εξάλλου, η Στοά των Ειδώλων –ό,τι, τέλος πάντων, είχε απομείνει από το μνημείο που είχαν ανεγείρει οι Ρωμαίοι για να στολίσουν τη νότια είσοδο στο Forum, από τη μεριά της σημερινής Εγνατίας– βρέθηκε να είναι ενσωματωμένη στο σπίτι του πλούσιου εβραίου υφασματέμπορου Λιάτσι Αρδίτη, στη συνοικία Rogos, στη βόρεια πλευρά της Εγνατίας, από την Παναγία Χαλκέων ως την περιοχή των λουτρών «Παράδεισος».

Το 1753 ο βρετανός ζωγράφος James Stuart (1713-1788) και ο αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Nicholas Revett (1720-1804), με τη μεσολάβηση του βρετανού προξένου, επισκέφθηκαν το σπίτι. Τη σκηνή αποθανάτισε ο Stuart σε χαρακτικό το οποίο έχει επιχρωματιστεί. Τα ανάγλυφα αφαιρέθηκαν (από τον παλαιογράφο Εμμανουήλ Μίλερ) και μεταφέρθηκαν στη Γαλλία το 1864, ενώ το σπίτι και τα κατάλοιπα του μνημείου στη Θεσσαλονίκη χάθηκαν στην πυρκαγιά του 1917. James 'Athenian' Stuart, Las Incantadas, Thessaloniki, 1762.

Κτίστηκε κατά το τέλος του 2ου μ.Χ. αιώνα, δηλαδή κατά την εποχή των Αντωνίνων Ρωμαίων Αυτοκρατόρων. Το όνομα με το οποίο έμεινε γνωστή, το πήρε πολύ αργότερα λόγω των αναγλύφων "ειδώλων" (έτσι δυστυχώς χαρακτηρίζονταν στους αιώνες του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας τα αγάλματα που απαγορεύθηκε πλέον να αγάλλουν και να τιμούν) που υπήρχαν στις δύο πλευρές των πεσσών του άνω τμήματος της Στοάς. Η Στοά αυτή ήταν  ανοιχτού τύπου και όριζε την κεντρική είσοδο της Αγοράς, η οποία ήταν διαμορφωμένη σε δύο κλιμακωτά -ανάλογα με την κλίση του εδάφους- επίπεδα. 

Η αμφιπρόσωπη στοά των Ειδώλων

Στους αμφίπλευρους ανάγλυφους πεσσούς αναγνωρίζονται (σύμφωνα με την αναπαράσταση των Stuart και Revett) στη μια πλευρά οι μορφές μιας Νίκης, της Αύρας, ενός από τους Διοσκούρους, του Γανυμήδη με τον Αετό-Δία · στην άλλη πλευρά γοητεύουν οι παραστάσεις μιας Μαινάδας, του Διόνυσου, της Αριάδνης και της Λήδας με τον Κύκνο-Δία. 

Δύο καλλιτέχνες και καθηγητές στην Σχολή Καλών Τεχνών της Γρανάδα στην Ισπανία, επισκέφτηκαν την πόλη μας πριν από περίπου δυόμιση χρόνια. Μέσα σε όλα τα αξιοθέατα συμπεριέλαβαν και το Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα εκθέματα τους μάγεψαν. Είχαν μία ιδέα. Να δημιουργήσουν μνημειακά έργα, ο κάθε ένας στο στυλ του, εμπνευσμένα από τα εκθέματα του μουσείου. Στην διεύθυνση άρεσε η ιδέα, και μέσα στα πλαίσια της παγκόσμιας τάσης να ανοίξουν τα μουσεία για εκδηλώσεις τέχνης, έκανε δεχτό το αίτημά τους. Για περίπου δύο χρόνια οι καλλιτέχνες πηγαινοέρχονταν για να κάνουν προσχέδια. Και ήρθε η στιγμή να παρουσιάσουν τις Las Incantadas….. Τις Μαγεμένες….. απεικονίσεις εμπνευσμένες από την πολιτιστική παράδοση της αρχαίας Μακεδονίας. Η Asuncion Jodar με ακουαρέλες σε σχεδόν φυσικό μέγεθος αναπαριστά ονειρικά γυναικείες φιγούρες από αγάλματα μαρμάρινα ή μικροσκοπικά μπρούτζινα ένθετα σε κρατήρες ή χρυσά κοσμήματα. Ο Ricardo Marin Viadel πιο έντονος στο σχέδιό του μας δίνει, με διάφορα στυλ ζωγραφικής βασισμένα σε μολύβι, προτομές επίσης μνημειακού χαρακτήρα. Τα έργα τοποθετήθηκαν κοντά, μπροστά, πίσω ή πάνω από τα εκθέματα τα οποία ενέπνευσαν τους δημιουργούς.

Ποιον ακριβώς μύθο αφηγούνταν οι μορφές αυτές που κοσμούσαν, προφανώς, ένα από τα πιο σημαντικά δημόσια κτήρια της πόλης, παραμένει άγνωστο. Έπειτα, μήπως δεν πρόκειται για την αφήγηση ενός μόνο μύθου; Μήπως πρόκειται για υπαινικτική αναφορά σε περισσότερους; 

Ωστόσο, δεν μπορούμε να μην υποψιαστούμε, τουλάχιστον για τις φιγούρες της Αριάδνης, του Διόνυσου και της Μαινάδας, τον πολύ γνωστό στον μακεδονικό χώρο μύθο του ιερού γάμου του θεού με την κόρη του Μίνωα και τον οργιαστικό χαρακτήρα της λατρείας του. Εξάλλου, στα νομίσματα που έκοβε η πόλη κυριαρχούσαν οι απεικονίσεις του Διόνυσου, του Κάβειρου, της Νίκης. Επισημαίνουμε ακόμη τη διπλή παρουσία του Δία με τη μορφή του αετού και του κύκνου. Στην πρώτη περίπτωση, ανακαλούμε στη μνήμη μας τον γνωστό μύθο της αρπαγής του νεαρού βοσκού στην Τροία, του «ωραιότερου των θνητών», τον οποίο ο θεός μετέφερε στον Όλυμπο, όπου υπηρέτησε ως οινοχόος των θεών. Η ανάκληση σκηνής συμποσίου σ’ έναν άλλον κόσμο, όχι των θνητών, παραπέμπει στην υπόσχεση για διαρκή συμποτική ζωή μετά θάνατον μέσα στα πλαίσια της διονυσιακής μύησης. 

Όσο για την ένωση της Λήδας με τον Κύκνο-Δία, σε μία από τις εκδοχές του μύθου το ζεύγος Κλυταιμνήστρα - Πολυδεύκης (ένας από τους Διόσκουρους) είναι παιδιά της Λήδας και του Τυνδάρεου, ενώ το ζεύγος Ελένη - Κάστορας (ο άλλος Διόσκουρος) προήλθε από την ένωση της Λήδας με τον Δία. Ένας από τους Διόσκουρους κοσμεί τη στοά. Αν, μάλιστα, λάβουμε υπόψη μας ότι οι Διόσκουροι εμπλέκονται ως συνοδοί θεοί στη λατρεία των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, τότε θα μπορούσε κανείς να βρει τους λεπτούς δεσμούς στις έξι από τις οκτώ ανάγλυφες μορφές των πεσσών. 

Μένουν η Νίκη και η Αύρα. Όμως και αυτή η τελευταία συνδέεται με τον Διόνυσο. Και όχι μόνο αυτό, αλλά υπαινίσσεται και φρυγικές καταβολές στη μυθολογία της Μακεδονίας. 

Η Αύρα ήταν κόρη της Περίβοιας από τη Φρυγία και του Τιτάνα Λέλαντα. Ανήκε στον κύκλο της Άρτεμης και μοιραζόταν με τις συντρόφισσές της την εμπειρία του κυνηγιού. Την ερωτεύτηκε ο Διόνυσος, εκείνη όμως, πιο ανάλαφρη, είχε το πλεονέκτημα να τρέχει σαν τον άνεμο και να του ξεφεύγει, μέχρι που η Αφροδίτη την έκαμε, ύστερα από παράκληση του ίδιου του Διόνυσου, να χάσει τα λογικά της και να του παραδοθεί. Από την ένωσή τους προέκυψαν δίδυμα, τα οποία όμως η ίδια η μάνα τα κομμάτιασε μέσα στην τρέλα της. Ύστερα, έπεσε στον ποταμό Σαγγάριο. Ο Δίας –διπλή η παρουσία του στη στοά– τη μεταμόρφωσε σε πηγή. Και πάντως, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη σχέση ανάμεσα στις τρεις ανδρικές φιγούρες: Δίας, Διόνυσος, Διόσκουρος. Ο Δίας πατέρας του Διόνυσου και του Διόσκουρου από διαφορετικές γυναίκες, ο Διόσκουρος, διαπλεκόμενος με τα μυστήρια της Σαμοθράκης διονυσιακού χαρακτήρα, γιος της Λήδας που παρίσταται στη στιγμή της ένωσής της με τον Δία σε άλλο πεσσό. Τρεις ακόμη γυναικείες φιγούρες, η Αύρα, η Αριάδνη, η Μαινάδα, αυτές με κάθε βεβαιότητα συμπλέκονται με τον Διόνυσο. Όσο για την παρουσία της Νίκης, μήπως θα πρέπει να την εκλάβουμε ως τον θρίαμβο του Διονύσου;

Οι φιγούρες της στοάς συνοδεύτηκαν από έναν ιστορικά ανακριβή μύθο των βυζαντινών χρόνων μέχρι την αρπαγή και τη μεταφορά τους στη Γαλλία. Σύμφωνα με τον μύθο αυτό, ο Μέγας Αλέξανδρος ζήτησε ενισχύσεις από τον βασιλιά της Θράκης για την πανελλαδική εκστρατεία που ετοίμαζε εναντίον των Περσών. Ο θράκας βασιλιάς κατέφθασε στη Μακεδονία με όλη του την οικογένεια, αλλά από τις πρώτες κιόλας μέρες αντιλήφθηκε τις ερωτικές σχέσεις που είχε συνάψει ο Αλέξανδρος με τη γυναίκα του. Έβαλε λοιπόν να κάνουν μάγια στον μακεδόνα βασιλιά ακριβώς την ώρα που θα διέσχιζε τη στοά προς τα διαμερίσματα της γυναίκας του. Ο Αλέξανδρος το πληροφορήθηκε και εκείνο το βράδυ δεν την επισκέφθηκε. Η βασίλισσα που ανυπομονούσε, ανησύχησε, βγήκε στη στοά να τον προϋπαντήσει και απολιθώθηκε. Την ίδια τύχη είχε και ο βασιλιάς και η συνοδεία του που βγήκαν, για να δουν τα αποτελέσματα της μαγείας.

Η Στοά σώζονταν σε καλή κατάσταση μέχρι τον 19ο αιώνα κι ένα μέρος της, στην αυλή εβραϊκής κατοικίας, έχει ωραιότατα αποτυπωθεί σε χαρακτικά της εποχής. Στα χαρακτικά αυτά βασίστηκε και το πολύ καλό ημερολόγιο που εξέδωσε πρόσφατα ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας (επιτέλους και μια προσπάθεια στην σωστή κατεύθυνση του Ελληνικού Πολιτισμού!). 

Το 1864, το μνημείο με "άδεια" των Τουρκικών αρχών, διαλύθηκε, όπως και τόσα άλλα, και μεταφέρθηκε με το πλοίο "La Mouette", στο νησί των Κύκνων. Από εκεί το 1869, με προσωπική εντολή του Ναπολέοντος Γ', τα μέλη του μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Λούβρου, όπου εκτίθενται και σήμερα, όμηροι και μάρτυρες του τρόπου με τον οποίο οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονται τις αξίες ενός Πολιτισμού που υποκριτικά τιμούν και που βέβαια η κλοπή και κλεπταποδοχή δεν είναι ανάμεσα στις αρετές του.

Πηγή: Στοά των ειδώλων

Τα Άλογα του Aχιλλέως. The Horses of Achilles

Henri Regnault, Ο Αυτομέδων και τα άλογα του Αχιλλέα, Automedon with the Horses of Achilles, 1868

Τον Πάτροκλο σαν είδαν σκοτωμένο,

        που ήταν τόσο ανδρείος, και δυνατός, και νέος,

        άρχισαν τ’ άλογα να κλαίνε του Aχιλλέως·

        η φύσις των η αθάνατη αγανακτούσε

        για του θανάτου αυτό το έργον που θωρούσε.

Τίναζαν τα κεφάλια των και τες μακρυές χαίτες κουνούσαν,

        την γη χτυπούσαν με τα πόδια, και θρηνούσαν

τον Πάτροκλο που ενοιώθανε άψυχο — αφανισμένο —

μια σάρκα τώρα ποταπή — το πνεύμα του χαμένο —

                ανυπεράσπιστο — χωρίς πνοή —

εις το μεγάλο Τίποτε επιστραμένο απ’ την ζωή.

Τα δάκρυα είδε ο Ζευς των αθανάτων

        αλόγων και λυπήθη. «Στου Πηλέως τον γάμο»

        είπε «δεν έπρεπ’ έτσι άσκεπτα να κάμω·

        καλλίτερα να μην σας δίναμε, άλογά μου

        δυστυχισμένα! Τι γυρεύατ’ εκεί χάμου

στην άθλια ανθρωπότητα πούναι το παίγνιον της μοίρας.

        Σεις που ουδέ ο θάνατος φυλάγει, ουδέ το γήρας

      πρόσκαιρες συμφορές σας τυραννούν. Στα βάσανά των

      σας έμπλεξαν οι άνθρωποι.»— Όμως τα δάκρυά των

                για του θανάτου την παντοτινή

      την συμφοράν εχύνανε τα δυο τα ζώα τα ευγενή.

Κωνσταντίνος Καβάφης

The Horses of Achilles

Anthony van Dyck, The Horses of Achilles, 1635

When they saw Patroklos dead

—so brave and strong, so young—

the horses of Achilles began to weep;

their immortal nature was upset deeply

by this work of death they had to look at.

They reared their heads, tossed their long manes,

beat the ground with their hooves, and mourned

Patroklos, seeing him lifeless, destroyed,

now mere flesh only, his spirit gone,

defenseless, without breath,

turned back from life to the great Nothingness.

Zeus saw the tears of those immortal horses and felt sorry.

“At the wedding of Peleus,” he said,

“I should not have acted so thoughtlessly.

Better if we hadn’t given you as a gift,

my unhappy horses. What business did you have down there,

among pathetic human beings, the toys of fate.

You are free of death, you will not get old,

yet ephemeral disasters torment you.

Men have caught you up in their misery.”

But it was for the eternal disaster of death

that those two gallant horses shed their tears.

Translated by Edmund Keeley/Philip Sherrard

C.P. Cavafy

..ἵπποι δ᾽ Αἰακίδαο μάχης ἀπάνευθεν ἐόντες

κλαῖον, ἐπεὶ δὴ πρῶτα πυθέσθην ἡνιόχοιο

ἐν κονίῃσι πεσόντος ὑφ᾽ Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο.

[Ραψ. Ρ,  426-428]