Το αίνιγμα των πορτρέτων του Φαγιούμ. The mystery of the Fayum portraits

Τα πορτρέτα ζωγραφίζονται είτε απευθείας επάνω στο νεκρικό σεντόνι είτε επάνω σε λεπτά ξύλινα φύλλα, αρχικώς τετράπλευρα, τα οποία αργότερα κόβονταν για να προσαρμοστούν και να τοποθετηθούν στις μούμιες των νεκρών στο σημείο του προσώπου. Στη δεύτερη περίπτωση έχει χρησιμοποιηθεί ξύλο από κέδρο, έλατο, πεύκο, συκομουριά, φλαμουριά και κυπαρίσσι. 

Χαμένος κρίκος στην αλυσίδα της αρχαίας ζωγραφικής, τα πορτρέτα του Φαγιούμ ήρθαν στο φως στα τέλη του περασμένου αιώνα προβληματίζοντας έναν μικρό κύκλο μελετητών και συλλεκτών που έσκυψαν επάνω τους με ενδιαφέρον, χωρίς ωστόσο να κατορθώσουν να εξηγήσουν τι κρυβόταν πίσω από τα περίεργα πρόσωπα με τα σφιχτά σφραγισμένα χείλη και τα φλογερά μάτια. 

Δεν είναι γνωστό αν τα πορτρέτα είχαν αποκλειστικά ταφικό προορισμό ή γίνονταν στη διάρκεια ζωής των εικονιζόμενων και ίσως στόλιζαν ως έργα τέχνης τα σπίτια τους. Οπωσδήποτε το ζωηρό βλέμμα και οι εκφράσεις των προσώπων προκρίνουν την δεύτερη άποψη.

Τα πορτρέτα, που αποδίδουν με ρεαλιστικό τρόπο άλλοτε γυναίκες, άλλοτε άνδρες και άλλοτε παιδιά, κράτησαν το μυστικό τους και, κατά κάποιον τρόπο, τις αποστάσεις τους από το ευρύτερο κοινό. Χρειάστηκε να περάσουν άλλα εκατό χρόνια για να γίνουν γνωστά στον κόσμο, χωρίς ωστόσο, ακόμη και τώρα, να έχουν κατακτήσει την πλήρη κατανόηση. 

Σε αυτό ίσως κάποιο ρόλο πρέπει να έπαιξε το ότι πρόκειται για νεκρικά πορτρέτα, το ότι δηλαδή από την αρχή προορισμός τους ήταν η μελλοντική ζωή: έγιναν για να συνοδεύσουν τον νεκρό στον άγνωστο άλλον κόσμο. Αν τώρα σε αυτό προστεθεί το ότι πρόκειται για ένα επίσης άγνωστο είδος ζωγραφικής που προβλημάτισε ακόμη και τους ειδήμονες ως προς το πού να το εντάξουν, καταλαβαίνουμε γιατί οι νεκρικές προσωπογραφίες του Φαγιούμ είναι ακόμη τυλιγμένες με έναν πέπλο μυστηρίου.

Επί έναν αιώνα τα μεγάλα μουσεία ήταν αναποφάσιστα αν έπρεπε να τις εντάξουν στις αιγυπτιακές, στις κοπτικές ή στις ελληνορωμαϊκές συλλογές τους και το μόνο που έκαναν ήταν να τις παρουσιάζουν ως είδος αξιοπερίεργο, πάντα στο περιθώριο πότε της μιας και πότε της άλλης από αυτές τις συλλογές.

Στον κήπο της Αιγύπτου

Σήμερα μας είναι γνωστά περισσότερα από 1.000 πορτρέτα του Φαγιούμ που βρίσκονται σκορπισμένα σε μεγάλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Πρόκειται για το μεγαλύτερο corpus ζωγραφικής που έφθασε στις ημέρες μας από την αρχαιότητα.

Τα περισσότερα από τα πορτρέτα αυτά προέρχονται από την περιοχή του Φαγιούμ, ένα νομό της αρχαίας Αιγύπτου που κάλυπτε μια μεγάλη και εύφορη κοιλάδα κάπου 60 χιλιόμετρα νοτίως του Καΐρου, στη δυτική όχθη του Νείλου. 

Από τους αρχαίους χρόνους η περιοχή του Φαγιούμ ονομαζόταν «ο κήπος της Αιγύπτου» για την οργιαστική βλάστησή της. Ήταν μια πλούσια κοιλάδα που φάνταζε σαν όαση στη σιωπή της απέραντης ερήμου.

Στο κέντρο της κοιλάδας που θυμίζει μια φυσική λεκάνη βρισκόταν η λίμνη Μοίριδα, που έμοιαζε με θάλασσα όταν τα καλοκαίρια ξεχείλιζε ο Νείλος και τα νερά του πλημμύριζαν την περιοχή.

Όταν τα νερά αποσύρονταν, οι άνθρωποι που κατοικούσαν στα υψηλότερα σημεία της κοιλάδας καλλιεργούσαν την εύφορη γη. Οι πόλεις ήταν κτισμένες στις παρυφές των λόφων που ζώνουν το Φαγιούμ και εκεί κοντά οι άνθρωποι συνήθιζαν να θάβουν τους νεκρούς τους. Πολύ παλιά, στον 19ο αιώνα π.Χ., ο Φαραώ Αμενεμχάτ Γ' έκτισε την πυραμίδα του στη Χαουάρα του Φαγιούμ και άνοιξε κανάλια προσπαθώντας να ελέγξει τη ροή των νερών για να προστατεύσει την κοιλάδα από τις πλημμύρες. Φαίνεται όμως ότι οι προσπάθειές του δεν πέτυχαν και το μέρος ξεχάστηκε.

Η δεύτερη περίοδος άνθησης του Φαγιούμ ήρθε στα ελληνιστικά χρόνια, όταν στην Αλεξάνδρεια βασίλευε ο Πτολεμαίος Β' ο Φιλάδελφος. Ο Φιλάδελφος λοιπόν έδωσε στο Φαγιούμ το όνομα της αδελφής και συζύγου του Αρσινόης και ονόμασε την πόλη που έκτισε εκεί Φιλαδέλφεια. Η κοιλάδα εξακολουθούσε να είναι εύφορη και τώρα κοντά στους Αιγυπτίους ζούσαν αρμονικά Έλληνες, Σύριοι, Ρωμαίοι, Νούβιοι και Εβραίοι. 

Ήταν μια πολυεθνική κοινωνία, δεκτική στα διαφορετικά ήθη που προέρχονταν από άλλους τόπους και άλλες φυλές. Οι πλούσιες τάξεις των γαιοκτημόνων και των εμπόρων ζούσαν στις παρυφές της «λεκάνης» του Φαγιούμ και οι Αιγύπτιοι ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης.

Όπως και στην υπόλοιπη Αίγυπτο, αυτά τα χρόνια οι άνθρωποι μιλούσαν ελληνικά. Εξακολουθούσαν όμως να λατρεύουν τους αιγυπτίους θεούς και να διατηρούν τα παλιά θρησκευτικά έθιμα. Το Φαγιούμ γνώρισε σε αυτήν την περίοδο μεγάλη άνθηση, που συνεχίστηκε και στους πρώτους τρεις αιώνες της Ρωμαιοκρατίας. 

Τελικά, οι φόροι που επέβαλλαν οι Ρωμαίοι έπληξαν κατά κύριο λόγο τους πλούσιους γαιοκτήμονες, που σιγά σιγά εγκατέλειψαν την περιοχή, η οποία στη συνέχεια σκεπάστηκε από την άμμο που οι άνεμοι έφερναν από την έρημο. Έτσι η κοιλάδα του Φαγιούμ ξεχάστηκε για μία ακόμη φορά και μαζί οι κάτοικοί της, τα έργα τους και οι συνήθειές τους.

Μια «βιομηχανία θανάτου»

Το Φαγιούμ βγήκε ξαφνικά από τη λήθη στα τέλη του περασμένου αιώνα, όταν ένας αυστριακός έμπορος έργων τέχνης παρουσίασε στις αγορές της Ευρώπης τα παράξενα νεκρικά πορτρέτα που, όπως ισχυρίστηκε, προέρχονταν από την Αίγυπτο και ειδικότερα από την περιοχή του Φαγιούμ.

Περίπου την ίδια εποχή οι ανασκαφές του Βρετανού W. Μ. Flinders Petrie αλλά και άλλων αρχαιολόγων επιβεβαίωσαν τους ισχυρισμούς του Αυστριακού για τις μούμιες που ήταν θαμμένες στο Φαγιούμ και οι οποίες είχαν ενσωματωμένα στο ύψος του προσώπου πορτρέτα ζωγραφισμένα σε ξύλο ή επάνω στο λινό σάβανο.

Η ζωγραφική ήταν ρεαλιστική και δεν είχε καμία σχέση με την ως τότε γνωστή αιγυπτιακή παράδοση. Ορισμένα από αυτά τα πορτρέτα είναι ζωγραφισμένα με τέμπερα και άλλα με τη μέθοδο της εγκαυστικής ενώ σε λίγες μούμιες αποδίδεται ζωγραφικά ολόσωμος ο νεκρός.

Αν και τα ίδια τα πρόσωπα που απεικονίζονται κρατάνε σφιχτά σφραγισμένα τα χείλη τους για την ιστορία που εκτυλίχθηκε στο Φαγιούμ όταν μετά τους Έλληνες πήραν την εξουσία στην Αίγυπτο οι Ρωμαίοι, οι έρευνες των τελευταίων ιδίως χρόνων αρχίζουν να φωτίζουν τις άγνωστες πτυχές και σιγά σιγά η εικόνα συμπληρώνεται.

Στους πρώτους τρεις αιώνες λοιπόν της Ρωμαιοκρατίας στην Αίγυπτο, στις νεκροπόλεις που βρίσκονταν έξω από τις πόλεις ανθούσε μια «βιομηχανία θανάτου» που απασχολούσε ένα μεγάλο αριθμό Αιγυπτίων οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι εκεί με τις οικογένειές τους. Το φαινόμενο δεν ήταν νέο. Οι κοινωνίες αυτές που ασχολούνταν με τον θάνατο υπήρχαν πάντα έξω από τις πύλες των αιγυπτιακών πόλεων από την εποχή των πρώτων Φαραώ. 

Όταν μεταφέρονταν εκεί οι νεκροί, παραδίδονταν κατ' αρχήν στους ταριχευτές, οι οποίοι ξεκινούσαν αμέσως τη μακρόχρονη διαδικασία της ταρίχευσης, που υπολογίζεται ότι διαρκούσε 70 περίπου ημέρες. Σε αυτό το διάστημα οι ιερείς έκαναν τελετουργίες, διάβαζαν ιερά κείμενα και γενικά παρακολουθούσαν όλα τα στάδια της προετοιμασίας του νεκρού ως την ταφή.

Όταν όλα ήταν έτοιμα, ενσωμάτωναν στις μούμιες τα νεκρικά πορτρέτα και τις κατέβαζαν με σχοινιά σε βαθιά πηγάδια όπου η ξηρασία της αιγυπτιακής γης τις διατήρησε άθικτες ως τις ημέρες μας.

Όπως πρόσφατα αποκαλύφθηκε στο μεγάλο νεκροταφείο της αρχαίας Αλεξάνδρειας, έτσι και εδώ υπήρχαν συμφωνίες για τις θέσεις των τάφων που ήταν καθορισμένες, όπως καθορισμένο ήταν και το έργο της κάθε συντεχνίας σε αυτήν την κοινωνία που απασχολούνταν αποκλειστικά με τη μετά θάνατον ζωή. Η ταρίχευση των νεκρών ήταν στην Αίγυπτο μια πανάρχαια και μακρόχρονη διαδικασία που συνεχίστηκε και στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας με την προσθήκη νέων ηθών. Μια τέτοια καινοτομία ήταν η εμφάνιση των προσωπογραφιών που συνόδευαν τη μούμια στον άλλον κόσμο.

Σήμερα είναι σχεδόν βέβαιον ότι πολλά από τα πορτρέτα αυτά είχαν γίνει όταν ακόμη ο άνθρωπος βρισκόταν εν ζωή. Οι προσωπογραφίες φυλάσσονταν στα σπίτια και ίσως να είχαν διακοσμητική χρήση, όπως γίνεται και σήμερα. Σε ανασκαφές έχουν βρεθεί ακόμη και τα πλαίσια με τα οποία κρεμούσαν τις προσωπογραφίες στον τοίχο όσο ζούσε ακόμη ο άνθρωπος που απεικόνιζαν ενώ ακτινογραφίες έχουν αποδείξει σε πολλές περιπτώσεις ότι η ηλικία του νεκρού δεν αντιστοιχούσε πάντα στην ηλικία του ειδώλου του πορτρέτου.

Αν και τα πορτρέτα χρονολογούνται στους πρώτους τρεις αιώνες της Ρωμαιοκρατίας στην Αίγυπτο, μια εποχή δηλαδή όπου ανθούσε ακόμη το ελληνικό στοιχείο, οι φυσιογνωμίες συχνά δεν έχουν τίποτα το ελληνικό και μόνο η τεχνοτροπία και ο ρεαλιστικός τρόπος με τον οποίον αποδίδονται οι μορφές μας υποδεικνύουν ότι οι ρίζες αυτής της ζωγραφικής βρίσκονται στη σχολή της Αλεξάνδρειας και είναι ελληνικές.

Τα πρόσωπα των πορτρέτων ανήκουν αναμφίβολα στην άρχουσα τάξη των οικογενειών των Ρωμαίων και των Ελλήνων γαιοκτημόνων και εμπόρων αλλά και σε όσους άλλους είχαν την οικονομική άνεση να εξασφαλίσουν την αθανασία με την απεικόνιση της μορφής τους στη μούμια τους. Έτσι το κοινό στοιχείο στα περισσότερα από αυτά τα έργα είναι η μοναδική ποιότητα της τέχνης που υπερβαίνει τους όποιους φυλετικούς, μορφολογικούς ή και πολιτισμικούς φραγμούς.

Πηγή: Το Βήμα Online

Ένας «Μικρός Κόσμος» σε εικόνες. NIKON’S SMALL WORLD

Η αποκάλυψη του κυκλοφορικού συστήματος του εγκεφάλου ενός ζωντανού εμβρύου ψαριού-ζέβρα έλαβε το πρώτο βραβείο του διαγωνισμού. Δρ Jennifer Peters και Δρ Michael R. Taylor, St Jude Research Hospital, Μέμφις, Τενεσί. Τεχνική: συνεστιακή μικροσκοπία

Νεογέννητα αραχνάκια, ένα μυρμήγκι που κουβαλά την προνύμφη του και τα αιμοφόρα αγγεία ενός εμβρύου ψαριού είναι μερικές από τις φωτογραφίες που βραβεύονται στο πλαίσιο του διαγωνισμού «Μικρός Κόσμος» της Nikon.

«Είμαστε περήφανοι που αυτός ο διαγωνισμός επιδεικνύει την πραγματική δύναμη της επιστημονικής απεικόνισης και της σημασίας της τόσο για την επιστημονική κοινότητα όσο και για το ευρύ κοινό» δήλωσε ο Έρικ Φλεμ, υπεύθυνος επικοινωνίας της Nikon Instruments.

Ιδού οι άλλες τέσσερις  φωτογραφίες που σκαρφάλωσαν στην κορυφή της κατάταξης:

2ο Βραβείο: Νεογέννητες αράχνες Lynx (6x), Walter Piorkowski, Σάουθ Μπέλοϊτ, Ίλινοϊ, Τεχνική: Ανακλώμενο φως / οπτικές ίνες / Image Stacking

3ο Βραβείο: Κύτταριο οστεοσαρκώματος (καρκίνος των οστών) με ινίδια ακτίνης (μοβ), μιτοχόνδρια (κίτρινο) και DNA (μπλε) 63x, Dylan Burnette, Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, Μπετέσντα, Μέριλαντ. Τεχνική: Μικροσκοπία δομημένου φωτισμού

4ο Βραβείο: Αμφιβληστροειδής προνυμφικού σταδίου της μύγας Drosophila melanogaster,  ΗΗΜΙ, Βορτζίνια, ΗΠΑ. Τεχνική: συνεστιακή μικροσκοπία

5ο Βραβείο: Οκυκτός κακοξενίτης (18x),  Honorio Gocera, Πανεπιστήμιο της Βαλένθια, Ισπανία. Τεχνική: Φως διέλευσης

The Nikon International Small World Photomicrography Competition recently announced its list of winners for 2010. The competition began in 1974 as a means to recognize and applaud the efforts of those involved with photography through the light microscope. Peering into the small worlds of animal, plants and minerals using many techniques and different instruments, this year's entries brought us images of crystalline formations, fluorescent body parts, cellular structures and more, valuable for both their beauty and insight.

The Nikon Small World Photomicrography Competition lets us see beyond the capabilities of our unaided eyes. Almost 2000 entries from 70 countries vied for recognition in the 37th annual contest, which celebrates photography through a microscope. Images two through 21 showcase the contest's winners in order, and are followed by a selection of other outstanding works. Scientists and photographers turned their attention on a wide range of subjects, both living and man-made, from lacewing larva to charged couple devices, sometimes magnifying them over 2000 times their original size. (source: The Boston Globe). Music: Visible World - Scuro - Jan Garbarek.

Πως θα μπορούσαμε εκτρέψουμε την πορεία ενός αστεροειδούς που κατευθύνεται προς τη Γη; Βάφοντάς τον άσπρο! How a paintball gun in space could deflect an 27 gigaton asteroid away from Earth

Computer generated simulation shows an asteroid striking the Earth - something the new research could avoid

Ενώ στα σενάρια των επιστημονικών ταινιών του Χόλλυγουντ χρησιμοποιούνται πυρηνικές βόμβες για να εκτρέψουν αστεροειδείς, ο Sung Wook Paek, ένας μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Αεροναυτικής και Αστροναυτικής του ΜΙΤ, ισχυρίζεται πως αρκεί να τους βάψουμε άσπρους, “πυροβολώντας τους με paintball”!

Το λευκό χρώμα αντανακλά το φως του ήλιου, και με την πάροδο του χρόνου, η πίεση της ηλιακής ακτινοβολίας θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία του αστεροειδούς.

An artist's rendering of the asteroid Apophis. Image: European Space Agency

Στην πρότασή του ο Paek, χρησιμοποίησε ως παράδειγμα τον αστεροειδή Απόφι, έναν βράχο 27 γιγατόνων, που θα περάσει κοντά από τη Γη το 2029 και και στη συνέχεια το 2036.  Υπολόγισε ότι θα χρειαστούν πέντε τόνοι λευκού χρώματος για να καλυφθεί η επιφάνεια του αστεροειδούς, που έχει διάμετρο 450 μέτρα. Με την πρόταση αυτή ο Paek κέρδισε τον διεθνή διαγωνισμό του  ”Μετακινήστε έναν αστεροειδή 2012“.

In the event that a giant asteroid is headed toward Earth, you'd better hope that it's blindingly white. A brightly colored asteroid would reflect sunlight — and over time, this bouncing of photons off its surface could create enough of a force to push the asteroid off its course. How might one encourage such a deflection? The answer, according to an MIT graduate student: with a volley or two of space-launched paintballs.

Αλλά αυτή η μέθοδος αυτή παρουσιάζει κάποια μειονεκτήματα. Για παράδειγμα, απαιτεί αρκετό χρόνο. Σύμφωνα με τον Paek θα απαιτηθούν έως και 20 χρόνια για να εκτραπεί ο αστροειδής από την πορεία του – λόγω της ηλιακής ακτινοβολίας. Έτσι η μέθοδος δεν μπορεί να εφαρμοστεί για τον αστεροειδή  2012 DA14, που αναμένεται να περάσει πολύ κοντά στη Γη στις 15 Φεβρουαρίου 2013 …

«Οι Συνταγές της Πείνας», Τι έτρωγαν οι Έλληνες στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής

Τέτοιο καιρό, πριν από 70 περίπου χρόνια, τον Απρίλη του 1941, οι Γερμανοί έμπαιναν στην Αθήνα (27 Απρίλη) και ξεκινούσε για την Ελλάδα η κατοχή.

Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, τα τρόφιμα εξαφανίζονται, η πείνα γίνεται μόνιμος σύντροφος του ελληνικού πληθυσμού με αποτέλεσμα περίπου 40.000 συμπατριώτες μας να χάσουν τη ζωή τους το χειμώνα του ΄41 – ΄42.

Τα φαγητά που έτρωγε ο κόσμος στη γερμανοκρατούµενη Αθήνα, οι «Συνταγές της… πείνας» (εκδόσεις Οξυγόνο 2011), είναι το αντικείμενο πρωτότυπης ιστορικής έρευνας της γνωστής ιστορικού Ελένης Νικολαΐδου, που αναδεικνύει ανάγλυφα ιστορίες καθημερινής τρέλας στην κατεχόμενη πόλη.

Στα χρόνια της Κατοχής, τα χόρτα ήταν στο επίκεντρο των συνταγών στα αλμυρά φαγητά και η σταφίδα στα γλυκά.

«Παίρνετε τις ντομάτες, αν τις βρείτε, τις λιώνετε, τις βράζετε και μετά ρίχνετε τις ελιές: 5 µε 6 ελιές για κάθε άτομο της οικογένειας. Να μια νόστιμη σούπα που δεν την είχατε σκεφτεί πριν». Τέτοιου τύπου συμβουλές έδιναν καθημερινά οι εφημερίδες της Κατοχής, καθώς οι ελλείψεις προϊόντων, οι αστρονομικές τιμές, η μαύρη αγορά έκαναν την επιβίωση δύσκολη και έφερναν την ασιτία προ των πυλών.

Αν σε κάποιον είχε περισσέψει από το μεσημέρι ένα πιάτο φασολάκια γιαχνί, ο περίφημος Νίκος Τσελεμεντές στη στήλη του σε εφημερίδα πρότεινε: «Ψιλοκόψτε το περίσσευμα, ρίξτε το στην κατσαρόλα, ρίξτε και αρκετό νερό, βάλτε και μερικές ελιές και έτοιμη η σούπα». Στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έρευνά της µε τίτλο «Οι συνταγές της… πείνας», η ιστορικός Ελένη Νικολαΐδου παρουσιάζει όλες τις λεπτομέρειες της δύσκολης καθημερινότητας του Αθηναίου στην Κατοχή μαζί µε περισσότερες από εβδομήντα σελίδες µε τις συνταγές που χρησιμοποιούσαν τότε οι άνθρωποι για να στρώνουν ένα τραπέζι, έστω και εκ των ενόντων. Φασολάκια χωρίς φασόλια, μουσταλευριά χωρίς… μούστο, βλίτα ογκρατέν, βλιτοκεφτέδες, βιεννέζικο «νόκερλ» από πατάτες, λάχανο με κάστανα, μελιτζάνες με πουρέ πατάτας, κολοκύθια γεμιστά με τραχανά, σπανακοπίλαφο, σέσκουλα πουρέ, κυδωνόπαστο, μαρμελάδα πορτοκάλι χωρίς ζάχαρη, τσάι πορτοκαλιού.

Τα χόρτα ήταν στο επίκεντρο των συνταγών στα αλμυρά και η σταφίδα στα γλυκά. Η σταφίδα άλλωστε, λόγω της μεγάλης θερμιδικής της αξίας, έσωσε κόσμο στην Κατοχή.

Επιπλέον, όλα αυτά είχαν όνοµα και μάλιστα ευφάνταστο: λέγονταν «πολεμικά εδέσματα».

Μπορεί και να τα… ξαναχρειαστούμε, λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου η συγγραφέας Ελένη Νικολαΐδου που, εκτός από το ότι συμβουλεύτηκε μια εκτενή βιβλιογραφία, αποδελτίωσε τρεις εφημερίδες της εποχής: τα «Αθηναϊκά Νέα», την «Καθημερινή» και τη «Βραδυνή». Ενώ ταυτόχρονα κατέγραψε και το βασικό χρονολόγιο της κατοχικής Αθήνας µε τις διαδικασίες παράδοσης της πόλης, τις τρεις κυβερνήσεις (Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου, Ράλλη) της περιόδου αυτής, τις πρώτες απεργίες των δηµοσίων υπαλλήλων, τις πρώτες αντιστασιακές ενέργειες, τις μαζικές εκτελέσεις. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Διαβάζοντας μαθαίνουμε λ.χ. ότι παγωτά και πάστες φτιάχνονταν από σταφιδίνη. Και ότι είδος μεγάλης κατανάλωσης ήταν η σταφιδόπαστα που φτιάχνεται από μαύρες σταφίδες και μοιάζει με κέικ.

Διαβάζουμε ότι στα περισσότερα εξοχικά κέντρα οι πελάτες τότε προσέρχονταν µε τα φαγητά τους. Και ότι δεν ήταν λίγα τα εξοχικά κέντρα που νοίκιαζαν τα καθίσματά τους µε μοναδική υποχρέωση του πελάτη να πάρει ένα ποτήρι κρύο νερό.

Στα Χαυτεία υπήρχαν ζαχαροπλαστεία που πωλούσαν γλυκίσματα ακατάλληλα προς βρώση, κατασκευασμένα με τσουένι (ρίζα κέθρου) και άλλες επιβλαβείς ουσίες. Το σαπούνι ήταν σπάνιο. Κάποιοι αετονύχηδες πωλούσαν νέο είδος σαπουνιού που, αν το χρησιμοποιούσες, κατέστρεφες τα ρούχα σου ή βρώμιζες το σώμα σου χειρότερα από πριν.

Οι γάμοι γίνονταν με μαύρα κουφέτα! Επειδή τα κουφέτα ήταν πανάκριβα και δυσεύρετα, έφτιαχναν κουφέτα από καμένη ζάχαρη.

Ως νόστιμο χειμωνιάτικο φρούτο οι άνθρωποι κατανάλωναν κούμαρα. Τα κούμαρα έχουν γλυκιά γεύση, αλλά είναι γεμάτα µε σκληρούς σπόρους και πρέπει να τρώγονται σε μια συγκεκριμένη φάση ωρίμανσης, ενώ δεν αντέχουν σχεδόν καθόλου μετά τη συγκομιδή.

Οι τιμές των βιβλίων δεκαπλασιάστηκαν μέσα στους πρώτους μήνες του 1942. Κι επειδή από τους πρώτους ήδη μήνες της Κατοχής είχαν επιταχθεί τα αυτοκίνητα, η βενζίνη είχε έλλειψη και τα μέσα μεταφοράς σπάνιζαν, οι Αθηναίοι διένυαν τις περισσότερες αποστάσεις με τα πόδια. Τα γαϊδούρια έγιναν της μόδας, αλλά ένα γαϊδουράκι κόστιζε όσο κόστιζε προπολεμικά μια μοτοσυκλέτα. Αργότερα τα έσφαζαν κι αυτά για το κρέας τους.

Σαρδέλες για δώρο

Στις γιορτές, οι Αθηναίοι συνέχιζαν να ανταλλάσσουν επισκέψεις, αλλά για δώρα έδιναν τρόφιµα. Τα καταστήµατα πλάσαραν στις βιτρίνες ως καλύτερα δώρα µεγάλες στολισµένες σακούλες που περιείχαν δύο κοµµάτια µαντολάτο, δύο κοµµάτια παστέλι, πενήντα φιστίκια, πενήντα αµύγδαλα κ.ο.κ. Οι βασιλόπιτες από χαρουπάλευρο και σταφίδες κόστιζαν µια περιουσία. Τα Χριστούγεννα του 1941 ένα µαγαζί πωλούσε για πρωτοχρονιάτικο δώρο παστές σαρδέλες. Ο καθένας πωλούσε ό,τι µπορούσε. Κατάστηµα που προπολεµικά πωλούσε µόνο ηλεκτρικά είδη τώρα δίπλα στην ηλεκτρική συσκευή είχε ένα µικρό, πανάκριβο γλυκό, 50 δραχµές το κοµµάτι. Και τα γνωστά ανθοπωλεία της Βασιλίσσης Σοφίας στη Βουλή πουλούσαν επίσης µελιτζάνες, κολοκυθάκια και παντζάρια…

Γάτες και σκύλοι

Τον πρώτο χειμώνα της Κατοχής εξαφανίστηκαν από την Αθήνα γάτες και σκύλοι για ευνόητους λόγους. Η Αστυνομία συνέλαβε κάποιον που προσπαθούσε να πουλήσει σκύλο ράτσας «λουλού» ως αρνάκι γάλακτος. Άλλος συνελήφθη να πουλάει κοκκινιστές γάτες στην κατσαρόλα, ενώ μια γάτα ήταν γδαρμένη και την πωλούσε για κουνέλι. Σε μια συνοικία της Αθήνας, τον Ασύρματο, μια γυναίκα έσφαζε σκυλιά, τα μαγείρευε και τα πουλούσε ως φαγητό. Όταν πιάστηκε, είχε μαγειρέψει έναν σκύλο µε κολοκυθάκια. Το σκληρό κρέας είχε βάλει σε υποψίες έναν πελάτη που μασούσε το κρέας και δεν μπορούσε να το καταπιεί.

Σύμφωνα με την Ελένη Νικολαΐδου το Μάρτιο του 1942 συνελήφθη κάποιος που είχε μαζί του τρεις γαϊδουροκεφαλές και τις πήγαινε σε εστιατόριο. Ο εν λόγω πολίτης έσφαζε συστηματικά γαϊδούρια και τα καλύτερα κομμάτια των ζώων τα πωλούσε σε πολυκατοικίες του Κολωνακίου ως… μοσχαρίσια φιλέτα. Τα λιγότερο καλά τα πήγαινε σε άλλες συνοικίες. Στην Καισαριανή διέθεταν κατά σύστημα το κοινό αλογίσιο κρέας, το οποίο γινόταν ανάρπαστο. Ο Τύπος, μάλιστα, δεν δίστασε να επιδοκιμάσει την πρακτική: «Σ’ όλον τον κόσμον τρώγεται το άλογον. Και εφ’ όσον έχει επιστημονικώς διαπιστωθεί ότι είναι κατάλληλον προς βρώσιν είναι ακατανόητον, με τας σημερινάς μάλιστα δυσχερείας, να το κρατάμε μακριά από τις κουζίνες μας».

Σπάνιες στιγμές της γερμανικής κατοχής από τον κινηματογραφιστή εκείνης της εποχής, Άγγελο Παπαναστασίου.

Καφές από ρεβίθια και για επιδόρπιο «εμετός των Γερμανών»

Παιδιά σκελετωμένα από την πείνα. Φωτογραφίες από άλμπουμ που εστάλη παρανόμως στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό προκειμένου να γίνει γνωστό διεθνώς το δράμα της πείνας στην Αθήνα, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο – Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Τα φρούτα στην κατοχική Αθήνα, αποτελούσαν ένα είδος υπό εξαφάνιση. «Υπήρχαν όμως συνταγές για ορεκτικά που έκοβαν την όρεξη! Οι οδηγίες δηλαδή που δίνονταν ήταν, πώς θα ξεγελάσουμε το στομάχι μας, ώστε να νιώσει ότι είναι γεμάτο. Τούς προέτρεπαν λοιπόν να τρώνε χόρτα και να τα μασούν αργά αργά για να νομίσει το στομάχι ότι είναι χορτάτο».

Ακόμη, λόγω του ότι ο καφές ήταν δυσεύρετος, απλοί πολίτες έφτιαχναν έναν τύπο καφέ από διάφορα προϊόντα, όπως τα ρεβίθια ή από βραστά κουκούτσια.

«Αυτό που υπήρχε σε μερική αφθονία, ήταν το κρασί, το οποίο έσωσε αρκετούς Αθηναίους, γιατί τους τόνωνε. Επίσης και οι σταφίδες και τα σύκα ήταν υλικά που τους κρατούσαν ζωντανούς, αφού τα χρησιμοποιούσαν ως υποκατάστατα ζάχαρης και έφτιαχναν γλυκά. Υπήρχαν εστιατόρια που πουλούσαν γάλα, νερωμένο φυσικά, και αμφιβόλου ποιότητας. Να συμπληρώσω εδώ ότι από την πείνα τους, οι Αθηναίοι μάζευαν ό, τι χόρτο έβρισκαν, αλλά πόσα χόρτα μπορεί να υπάρχουν για να ταΐσουν μία πόλη; Δίνονταν τότε οδηγίες να είναι προσεκτικοί  στο τι τρώνε, αλλά στην πράξη ήταν ανέφικτο λόγω της πείνας».

Άλλοι επιβίωναν με φέτες λασπώδους ψωμιού ή την λεγόμενη μπομπότα (χυλός από καλαμποκάλευρο), ενώ είναι εξακριβωμένο ότι υπήρχαν άνθρωποι και παιδιά ή ορφανά πολέμου, που σύχναζαν έξω από τις ταβέρνες που έπιναν και έτρωγαν οι Γερμανοί και όταν αυτοί ξερνούσαν, θρέφονταν από τον εμετό τους».

Μοναδική πρώτη ύλη το νερό και τα χόρτα… ογκρατέν

Διανομή συσσιτίου στην Αθήνα, Αρχείο ΕΡΤ – Πέτρος Πουλίδης.

«Είναι τραγικό αυτό που θα σας πω αλλά η πρώτη ύλη ήταν το ...νερό! Όταν βέβαια έτρεχε από τις βρύσες, γιατί η αλήθεια είναι ότι τους το έκοβαν πολύ συχνά. Για να σας δώσω να καταλάβετε, υπήρχε συνταγή που έλεγε ότι αν και εφόσον βρεθείτε τόσο τυχεροί και αγοράσετε φασολάκια, να τα καθαρίσετε, κρατήστε τις άκρες και τις κλωστές και όλα μαζί ψιλοκόψτε τα. Σε μία κατσαρόλα με νερό ρίξτε τα όλα μέσα, προσθέστε λίγο κρεμμύδι, ντομάτα ή ελιές και να μία θαυμάσια σούπα για το βράδυ!».

Να σημειωθεί ότι σε περισσότερη αφθονία, αναλογικά, ήταν τα χόρτα και γι’ αυτό υπήρχαν πολλές συνταγές με αυτά, μέχρι και το πώς να μαγειρέψετε… χόρτα ογκρατέν!

Η ανταλλακτική οικονομία και οι «σκοπιές» στα λάχανα

Άδεια μεταφοράς τροφίμων από την επαρχία στην Αθήνα «προς οικογενειακήν χρήσιν» το καλοκαίρι του 1941, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο – Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Οι Αθηναίοι επέστρεψαν από τα πρώτα χρόνια της Κατοχής στην ανταλλακτική οικονομία. Η οδός Αθηνάς, ο γνωστός δρόμος στο κέντρο της Αθήνας, ήταν ο τόπος συνάντησης των απανταχού ταλαιπωρημένων και πεινασμένων.

«Εκεί θα βλέπατε να έχουν στο δρόμο ό, τι μπορούσε κανείς να πουλήσει από το σπίτι του. Προσωπικά αντικείμενα, έπιπλα, ίσως κάποια τρόφιμα, μαγειρευτά φαγητά με ύποπτα κρέατα μέσα, ζαχαρωτά που περισσότερο ήταν καθαρτικά, ακόμη και σαπούνια που τελικά έλιωναν τα ρούχα (παρασκευάζονταν παράνομα και χωρίς γνώσεις). Τότε άλλωστε, υπήρχε τρομερή έλλειψη από σαπούνι».

Αρκετοί απλοί πολίτες κατάφεραν να σωθούν, χάρη στα συσσίτια που διοργάνωναν τα σωματεία προς τα μέλη τους. Αποτέλεσμα ήταν η εξασφάλιση ενός πιάτου με όσπρια ή μία κούπα νεροζούμι. «Τα συσσίτια ήταν πολύ διαδεδομένα και εξαιτίας τους κατάφεραν πολλοί Αθηναίοι να επιβιώσουν. Φυσικά μην νομίζετε ότι ήταν τίποτα φαγητά της προκοπής αλλά ήταν αρκετά για να μπορέσουν να σταθούν τα πόδια τους. Να σας πω επιπλέον, ότι πολλοί Αθηναίοι έβαζαν κοτέτσια στα μπαλκόνια και τις αυλές ή έφτιαχναν δικό τους μπαξέ που όμως φύλαγαν σκοπιά για να μην πάει κάποιος πεινασμένος να τους πάρει την κότα ή το λαχανικό».

Οι εφημερίδες την εποχή της Κατοχής ήταν γεμάτες με ειδήσεις από την κεντρική αγορά. Φουφούδες είχαν στηθεί στους δρόμους και πουλούσαν ζωμούς από κρέας, χωρίς να διευκρινίζεται για το τι κρέας μαγείρευαν. Οι μεταφορές γίνονταν με αυτοσχέδια καροτσάκια. Τα παπούτσια έλιωναν και άρχισαν οι Αθηναίοι σκάλιζαν ξύλα και τα φορούσαν. Τότε εμφανίστηκαν λοιπόν στην Αθήνα και τα τσόκαρα. Τα μαγαζιά με ηλεκτρικά είδη πουλούσαν μέχρι και σπιτικά γλυκά.

Πατατοφλουδοκεφτέδες και ροφήματα από φλούδες μήλων

Γράφημα που απεικονίζει τις συνέπειες του φονικού λιμού της Κατοχής στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Υφυπουργείο Ανοικοδομήσεως – Κ. Α. Δοξιάδης (επιμ.), Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, Αθήνα 1946, Γενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία.

"Μην το πάρετε για παραδοξολογία. Πρόκειται για φαγητό δοκιμασμένο και νοστιμότατο. Τότε έλεγε ότι πρέπει να: Βράζετε τις πατάτες, αφού τις πλύνετε καλά. Έπειτα τις ξεφλουδίζετε. Τι κάνετε τις φλούδες; Τις πετάτε. Πετάτε δηλαδή το πιο θρεπτικό και το πιο υγιεινό μέρος της πατάτας, αφού είναι πια γνωστό πως κάθε λαχανικό και φρούτο στο φλοιό του και γενικά προς τα εξωτερικά του στρώματα περιέχει τις διάφορες πολύτιμες βιταμίνες. Παίρνετε, λοιπόν, αυτές τις φλούδες, προσθέτετε μπόλικο κρεμμυδάκι ψιλοκομμένο, λιγάκι δυόσμο, αλάτι, πιπέρι, ζυμώνετε και τηγανίζετε. Θα απορήσετε για το αποτέλεσμα. Αν δεν πρόκειται να βράσετε τις πατάτες, αλλά να τις μαγειρέψτε αλλιώς όποτε θα τις παστρέψτε πριν τις βράσετε, πάλι μπορείτε να κάνετε τους κεφτέδες σας, βράζοντας τις φλούδες που θα είναι ακόμα πιο νόστιμες γιατί θα έχουν επάνω και λίγη πατάτα.

Στις συνταγές της εποχής συγκαταλέγονται επίσης, τα ροφήματα ή γλυκίσματα από φλούδες μήλων, η χρησιμότητα των κουκουτσιών για περίφημα γλυκά και τα μπισκότα από ελάχιστο αλεύρι.

Πηγές: http://news247.gr/eidiseis/weekend-edition/oi-syntages-ths-peinas-sthn-katoxh.3098543.html - Η πρώτη περίοδος της Κατοχής - Ο λιμός - Η Αθήνα ελεύθερη | 12 ...

Entartete Kunst: Η «Εκφυλισμένη Τέχνη» του 3ου Ράιχ. 1937 Exposition nazie, Art Dégénéré

Το 1937 στο Μόναχο, παρουσιάστηκε μια πολύ διαφορετική έκθεση έργων τέχνης, πολλά από τα διασωθέντα εκθέματα της οποίας θαυμάζουμε ακόμα και σήμερα σε διάφορες συλλογές αφού οι δημιουργοί τους θεωρούνται από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μοντέρνας τέχνης. Αυτό που έκανε την έκθεση “Entartete Kunst“, (Εκφυλισμένη Τέχνη), μοναδική στο είδος της, είναι το πρίσμα μέσα από το οποίο παρουσιάστηκαν τόσο οι δημιουργοί όσο και τα έργα τους.

Hitler and Goebbels visit Degenerate Art Show, 1937, Germany

Οι αρχές του 20ου αιώνα χαρακτηρίστηκαν από νέα, ρηξικέλευθα εικαστικά κινήματα που εξερεύνησαν και άλλαξαν για πάντα τις παραστατικές τέχνες, όπως ο κυβισμός, ο ντανταϊσμός, ο σουρεαλισμός, ο συμβολισμός, ο φωβισμός και άλλα. Το ίδιο διάστημα, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, γεννήθηκε ένα νέο είδος μουσικής, με αφρικανικές επιρροές της μουσικής των πρώην σκλάβων που αργότερα εξελίχθηκε σε blues, swing, jazz.

Visitors to the Degenerate Art Show, 1937, Germany

Τα νέα αυτά ρεύματα βρήκαν γρήγορα θερμούς υποστηρικτές στην Ευρώπη, αλλά συνάντησαν και δυνατές αντιστάσεις αφού από πολλούς θεωρήθηκαν ακατανόητα ελιτίστικα και αμφίβολης ηθικής. Το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου είχε άλλωστε ήδη σημάνει μεγαλύτερες, πολιτικές αυτή τη φορά, αλλαγές για τη Γερμανική Αυτοκρατορία που το 1919 απέκτησε νέο δημοκρατικό πολίτευμα.

Hitler and Ziegler inspect Willrich's and Hansen's Installation of Degenerate Art Show, 1937, Germany

Στα χρόνια λοιπόν της νέας αυτής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και μέχρι την άνοδο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, η Γερμανία αν και έβγαινε ηττημένη από έναν καταστροφικό πόλεμο υπήρξε σημαντικό κέντρο της νέας εικαστικής, αρχιτεκτονικής και μουσικής πρωτοπορίας. Υπήρξε η πατρίδα του Εξπρεσιονισμού, του Bauhaus και μουσικών όπως οι Paul Hindemit και Kurt Weill.

Η άνοδος των Εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία το 1933, σήμανε παρόλα αυτά το τέλος αυτής της περιόδου, της ελεύθερης δημιουργικής έκφρασης. Τα εικαστικά πρότυπα που προήγαγε το κόμμα των Nazi ήταν σαφώς πιο συντηρητικά και αφενός εξέφραζαν τις προσωπικές προτιμήσεις του αρχηγού Hitler, ενώ αφετέρου εξυπηρετούσαν μια συγκεκριμένη στρατηγική προπαγάνδας, αντίστοιχη με εκείνη που εφάρμοζε ο Μουσολίνι στην Ιταλία, με διαρκείς αναφορές στα κλασσικά ιδεώδη της Ελληνικής και Ρωμαϊκής αρχαιότητας αλλά και το μεγαλείο και την υπεροχή του Γερμανικού πνεύματος. Απέρριπταν δε κάθε τύπου ατονική μουσική, όπως η jazz και εξιδανίκευαν τα έργα του Ρίχαρντ Βάγκνερ ως γνήσια έκφραση του Γερμανικού πνεύματος και ιδεώδους.

Στην προσπάθεια τους να διατηρήσουν τη φυλετική καθαρότητα, αλλά και να εξαλείψουν τις βλαβερές για το Γερμανικό λαό επιρροές, βρήκαν θεωρητικό υπόβαθρο σε μία παλαιότερη θεωρία που ανέπτυξε στα τέλη του 19ου αιώνα ο κριτικός και συγγραφέας Max Nordau . Ο Nordau, στηριζόμενος στο έργο του εγκληματολόγου Cesare Lombroso  (που προσπάθησε να αποδείξει το 1976 ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι γεννημένοι με δολοφονικές προδιαθέσεις, οι οποίες μπορούν να εντοπιστούν μετρώντας σωματικά χαρακτηριστικά που ξέφευγαν του “φυσιολογικού“) ανέπτυξε μια δική του θεωρητική προσέγγιση της μοντέρνας τέχνης.

Δανείστηκε από την βιολογία τον όρο εκφυλισμό (Entartung), που δηλώνει την κατάσταση κατά την οποία ένα είδος χάνει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και αλλάζει προς το χειρότερο. Στο ομώνυμο βιβλίο που εξέδωσε το 1892 παρουσίασε την Μοντέρνα Τέχνη σαν προϊόν ανθρώπων σε τόσο προχωρημένο εκφυλιστικό στάδιο, που αδυνατούν να παράγουν κατανοητά έργα. Σύμφωνα με την θεωρία του Nordau, τα διάφορα κινήματα της μοντέρνας τέχνης ήταν προϊόντα ψυχοπαθολογίας ή εκφυλιστικών παθήσεων του οπτικού νεύρου, σε αντίθεση με διάφορα “λαμπρά” παραδείγματα κλασσικών γερμανικών έργων τέχνης που εξέφραζαν την παραδοσιακή γερμανική κουλτούρα.

 

The Nazis not only burned books, they also banned numerous German artists from hanging their works. In a very showy fashion, the Nazis banned the "degenerate" art of some 93 artists (including such recognized greats as Marc Chagall, Max Ernst, Wassily Kandinsky, Paul Klee, and Piet Mondrian.) If you've heard anything about Nazi kultur, you may have wanted to see just what kind of "degenerate" art the Nazi regime expelled and what kind of "heroic" art they promoted. Here are some 250 examples of both. This is not meant to glorify Nazi art, nor to denigrate it. It is simply a collection for the curious. For music we have "Hojotoho! Hojotoho!" from Die Walküre, an opera by one of Hitler's favorite composers, Richard Wagner. Then comes the German national anthem, "Das Deutschlandlied" (The Song of Germany), by Joseph Haydn.

Αν και οι Cesare Lombroso   και Max Nordau  ήταν επιφανείς Εβραίοι, οι θεωρίες τους γύρω από τον πολιτισμικό εκφυλισμό και την απαίτηση της φυλετικής καθαρότητας χρησιμοποιήθηκαν, υιοθετήθηκαν και εμπλουτίστηκαν από τους Nazi στα πλαίσια της αντισημιτικής και ρατσιστικής τους προπαγάνδας.

Hitler and Ziegler jurying Great German Art Exhibition, 1937, Germany

Κάτω από αυτό το πνεύμα, το 1937 ταυτόχρονα και στον αντίποδα της Μεγάλης Γερμανικής Έκθεσης Τέχνης (“Große Deutsche Kunstausstellung”) που εγκαινιάστηκε από τον ίδιο τον Hitler και παρουσίαζε τα “υγιή” έργα εγκεκριμένων από τo Reich καλλιτεχνών στο νέο Mέγαρο Γερμανικών Tεχνών, διοργανώθηκε η έκθεση της “Εκφυλισμένης Τέχνης” (“Entartete Kunst”).

Εμπνευστές της ήταν οι Adolf Ziegler  και Goebbels  που γνώριζαν την απέχθεια του Hitler  για τη μοντέρνα τέχνη. Μια πενταμελής ομάδα υπό τον Ziegler, επισκέφτηκε τα μουσεία διαφόρων πόλεων και κατάσχεσε σε λίγες εβδομάδες 5.238 έργα που κρίθηκαν εκφυλιστικά, και επέδειχναν σημάδια παρακμής, αδυναμίας χαρακτήρα, ψυχασθένειας και έλλειψης φυλετικής καθαρότητας. Στο στόχαστρο των “κριτών” ήταν καλλιτέχνες που είχαν συμμετάσχει ή αναφερθεί σε πρωτοποριακές εικαστικές εκδηλώσεις και εκδόσεις, ενώ η λίστα των κατασχεθέντων εμπλουτιζόταν τακτικά φτάνοντας στο τέλος τα 16.558 έργα.

Ο Γκαίμπελς επισκέπτεται την Έκθεση Εκφυλισμένης Τέχνης

Ο χώρος που φιλοξένησε την έκθεση στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας επελέγη ειδικά για την στενότητα των αιθουσών και των κακό φωτισμό τους, αφού σκοπός της ήταν να χειραγωγηθεί η αντίληψη των μαζών και να τονιστεί η διεφθαρμένη, απεχθής φύση των έργων και των δημιουργών τους.

 

Ο μοντερνισμός και οι εικαστικοί πειραματισμοί των σύγχρονων ζωγράφων, με τις σαφείς επιρροές τους από την αφαιρετική αφρικανική λαϊκή τέχνη και την αμερικανική μουσική τζαζ των μαύρων, δεν μπορούσαν παρά να θορυβήσουν τους ναζί. 

Wassily Kandinsky, Composition II, 1928

Η αντίθεση του μοντερνισμού με το εικαστικό ιδεώδες των ναζί δεν θα μπορούσε να είναι εντονότερη. Από τη μια, η περιγραφική απεικόνιση μιας εξιδανικευμένης -άρα ανύπαρκτης- γερμανικής υπαίθρου και, από την άλλη, η παρουσίαση της αδυσώπητης πραγματικότητας και της αφόρητης αδικίας των ετών της Βαϊμάρης μέσα από την αφαίρεση και τις νέες τολμηρές συνθέσεις.

Ernst Ludwig Kirchner, Malade dans la nuit, 1920

Η έκθεση περιλάμβανε 650 αρπαχθέντα έργα που παρουσιάστηκαν πρόχειρα, συνοδευόμενα από περιπαικτικό ειρωνικό και ρατσιστικό graffiti στους τοίχους. Ανάμεσα στους 112 συνολικά δημιουργούς τους συναντάμε τα ονόματα των Marc Chagall, Georg Grosz, Wassily Kandinsky, Ernst Ludwig Kirchner, Paul Klee,  Georg Kolbe,  Wilhelm Lehmbruck, Franz Marc, Emil Nolde.

Ernst Ludwig Kirchner, Autoportrait en soldat, soldat et putain, 1915

Αν και κατασχέθηκαν και έργα ξένων καλλιτεχνών (όπως των Pablo Picasso, Piet Mondrian, Miro και άλλων) λίγα από αυτά εκτέθηκαν, αφού μεγαλύτερη βαρύτητα δινόταν στα διεφθαρμένα έργα Γερμανών καλλιτεχνών.

Otto Dix, Portrait du joailler Karl Krall, 1923

Ακόμη πιο προσβλητικά στην εθνικιστική και αλυτρωτική ρητορική των ναζί είναι τα έργα των Γερμανών αντιπολεμικών ζωγράφων του Μεσοπολέμου, όπως των Ότο Ντιξ και Μπέκμαν. Οι ζωγράφοι αυτοί συνδυάζουν το αντιπολεμικό με το ταξικό μήνυμα, παρουσιάζοντας τη φρίκη των χαρακωμάτων του Πρώτου Πολέμου, παράλληλα με τη χλιδή της αστικής τάξης, που πλουτίζει παρά τους επαχθείς όρους της γερμανικής συνθηκολόγησης.

Max Beckmann, Le Christ et la femme adultère, 1917

Η παρουσίαση ομαδοποιούσε στην πρώτη αίθουσα έργα βλάσφημα προς την θρησκεία, στην επόμενη έργα Εβραίων καλλιτεχνών, στην τρίτη έργα προσβλητικά προς την Γερμανίδα γυναίκα, τους αγρότες και τους στρατιώτες της χώρας και ακολουθούσαν έργα ποικίλης θεματολογίας.

Marc Chagall, Rabbin, 1912

Εκτός από τα περιπαικτικά σχόλια/τίτλους στους τοίχους, τα έργα τέχνης συνόδευαν κείμενα από εξέχοντα μέλη του κόμματος που υποτίθεται πως ανασκεύαζαν τα επιχειρήματα των manifesti των διάφορων κινημάτων, υπογράμμιζαν το υπέρογκο κόστος του έργου (ειδικά αν εκείνο είχε αποκτηθεί στις πληθωριστικές εποχές των αρχών της δεκαετίας του ’20) και γενικά οτιδήποτε προήγαγε την θεωρία πως ο Μοντερνισμός είναι μια συνωμοσία των Εβραίων-μπολσεβίκων που επιβουλεύονται την Γερμανική αγνότητα, παρόλο που μόλις 6 από του 112 δημιουργούς ήταν πραγματικά Εβραίοι.

Karl Hofer, Deux amis, 1926 

Παρόλα αυτά η επιτυχία της έκθεσης ήταν τεράστια: σε τέσσερις μήνες είχε πάνω από δύο εκατομμύρια επισκέπτες -σχεδόν τρεις φορές το κοινό της Μεγάλης Γερμανικής Έκθεσης Τέχνης- και επαναλήφθηκε στο Βερολίνο, την Λειψία, το Ντίσελντορφ, τη Βιέννη και άλλες μεγάλες πόλεις.

Lovis Corinth, Ecce Homo, 1925

Οι καλλιτέχνες το έργο των οποίων χαρακτηρίστηκε εκφυλιστικό και διεφθαρμένο, έχασαν κάθε δημόσια θέση και δυνατότητα να καταλάβουν άλλη, ενώ ήταν υποχρεωμένοι να δέχονται αιφνιδιαστικούς έλεγχους ώστε να διαπιστωθεί ότι δεν παραβιάζουν την απαγόρευση που τους επιβλήθηκε, δημιουργώντας μη αποδεκτά έργα.

Paul Klee, ( Vers où) jardin d'enfants, 1925

Πολλοί από τους εκφραστές της Γερμανικής πρωτοπορίας όπως ο Max Beckmann, ο Max Ernst,  ο Paul Klee  και άλλοι αυτοεξορίστηκαν, ενώ ο Kirchner αυτοκτόνησε. 

Emil Nolde, Nus et eunuques Le gardien du Harem, 1912

Άλλοι, όπως ο Otto Dix, αποσύρθηκαν και υιοθέτησαν ένα πιο συντηρητικό και αποδεκτό στυλ για να μην προκαλέσουν, στον Emil Nolde  και τον Edgar Ende  απαγορεύτηκε να αγοράζουν υλικά ζωγραφικής (αν και ο Nolde συνέχισε να ζωγραφίζει με νερομπογιές) και όσοι ήταν Εβραϊκής καταγωγής, και δεν κατάφεραν να διαφύγουν, στάλθηκαν σε στρατόπεδα.

Emil Nolde, La vie du Christ, en crucifixion, 1911 – 1912

Πολλά από τα έργα που κατασχέθηκαν κατέληξαν σε δημοπρασίες στην Γαλλία (που αν και βρισκόταν Γερμανική κατοχή, δεν ίσχυε ο περιορισμός στις Τέχνες) και την Ελβετία από όπου έφτασαν σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία. Αρκετά από αυτά τα κράτησαν οι ίδιοι οι Γερμανοί αξιωματούχοι για τις δικές του συλλογές. Τον Μάρτιο του 1939 η πυροσβεστική υπηρεσία του Βερολίνου έκαψε περίπου 4.000 με 5.000 έργα μικρής αξίας, ενώ το  1942 πάνω από 500 έργα καλλιτεχνών όπως των Picasso, Dalí, Ernst, Klee, Léger και Miró,  κάηκαν στους κήπους της Galerie nationale du Jeu de Paume στο Παρίσι.

Karl Schmidt-Rottluf, Pharisiens, 1912

Μετά το τέλος του πολέμου, αρκετά μεταφέρθηκαν στην Σοβιετική Ένωση και εκτίθενται στο  Hermitage  στην Αγία Πετρούπολη.

Marg Moll, Tanzerin

Το 2010, σε εργασίες επέκταση του μετρό του Βερολίνου από την Alexanderplatz  προς την πύλη του Βραδενβούργου μέσω του Ιστορικού κέντρου, βρέθηκαν στο υπόγειο μιας κατοικίας γλυπτά που είχαν κατασχεθεί και παρουσιαστεί στην έκθεση. Ανάμεσα τους βρισκόταν και ένα κυβιστικό γλυπτό χορεύτριας, της Marg Moll, που τώρα εκτίθενται στο Neues Museum.