Άγριοι και δολοφόνοι. Savages and murderers

Η μάχη της Μιλβίας γέφυρας, 28 Οκτωβρίου 312 μ.Χ. The Battle of the Milvian Bridge by Giulio Romano, 1520-24. 

Είναι συνήθως αυτοκράτορες, επίσκοποι ή πατριάρχες και γυναίκες σύζυγοι ή μητέρες αυτοκρατόρων που εξαγόρασαν την αγιοποίησή τους με «υπηρεσίες», όπως δωρεές, ανέγερση εκκλησιών, ευνοϊκούς νόμους.

Anthony van Dyck, Saint Ambrose and Emperor Theodosius, 1620. In April 390, Butheric, a Gothic magister militum in command of Illyricum (which included Thessalonica), had a popular charioteer arrested for a homosexual offence (he tried to rape a male cupbearer). The populace demanded the charioteer's release and, as Butheric refused, a general revolt ensued which cost Butheric and several other Roman authorities their lives. As soon as Theodosius heard of the uprising, he was enraged and ordered an immediate retaliation. The army units sent to Thessalonica acted as if they had captured a hostile city and massacred several thousands of its inhabitants. Church historian Theodoretus puts the figure at about 7,000, saying: “The anger of the Emperor rose to the highest pitch, and he gratified his vindictive desire for vengeance by unsheathing the sword most unjustly and tyrannically against all, slaying the innocent and guilty alike. It is said seven thousand perished without any forms of law, and without even having judicial sentence passed upon them; but that, like ears of wheat in the time of harvest, they were alike cut down.” Although the Emperor changed his mind rather quickly and sent another messenger to cancel his previous order and to prevent the troops from massacring the inhabitants of the city, this revocation came too late. Ambrose, the bishop of Milan, after hearing about the massacre, left Milan (which was the residence of Theodosius at that time) and refused to celebrate a mass in Emperor's presence, until Theodosius repented.

Η χριστιανική θρησκεία διαθέτει εκατοντάδες άγιους, μάρτυρες-ήρωες, ή ενάρετους φιλάνθρωπους με σπουδαίο έργο που αγιοποιήθηκαν μέσα από το λαό. Ωστόσο πίσω από τα εικονίσματα κρύβονται μερικές φορές δολοφόνοι και εγκληματίες κατά συρροήν που όμως... μετανόησαν ή έγιναν «χορηγοί» της Εκκλησίας που τους αγιοποίησε.

Το όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.

Οι «άγιοι-δολοφόνοι» είναι συνήθως αυτοκράτορες, επίσκοποι ή πατριάρχες και γυναίκες σύζυγοι ή μητέρες αυτοκρατόρων που εξαγόρασαν την αγιοποίησή τους με «υπηρεσίες» όπως δωρεές, ανέγερση εκκλησιών, ευνοϊκούς νόμους. Ο Μέγας Κωνσταντίνος είναι ένας κατά συρροήν δολοφόνος αφού σκότωσε γαμπρό, γιο, εγγονό και τη σύζυγό του μαζί με χιλιάδες θύματα στους πολέμους του.

Στον ανασκαφικό χώρο της Μοναστηριού στην Θεσσαλονίκη ανακαλύφθηκε τμήμα του ομαδικού τάφου των 17.000 δολοφονημένων από τον Θεοδόσιο Α’. Πρόκειται περί κοινοταφίου και όχι περί κανονικών ταφών δεδομένης της πλήρους απουσίας κτερισμάτων. «Τους θέρισαν όλους! Σαν καλαμιές στον θερισμό. Μέσα σε λίγες ώρες έσφαξαν 15.000 άνδρες. γυναίκες, παιδιά γέροντες....» γράφει ο Θεοδώρητος Κύρου στην "Εκκλησιαστική Ιστορία". Η επίσημη δικαιολογία για την σφαγή της Θεσσαλονίκης είναι "αντίποινα" για τον θάνατο του Γότθου μισθοφόρου Βουδερίχου που ήταν ευνοούμενος του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου. 15.000 νεκροί Έλληνες για έναν Γότθο Μισθοφόρο.

Ο Μέγας Θεοδόσιος βαρύνεται ανάμεσα σε άλλα και με τη Σφαγή του Ιππόδρομου στη Θεσσαλονίκη το 590 μ.Χ. με επτά έως δεκαπέντε χιλιάδες θύματα, όταν μεταξύ των άλλων απαγόρευσε την ομοφυλοφιλία.

On the streets of Alexandria, Egypt, a mob led by Peter the Lector brutally murdered Hypatia, one of the last great thinkers of ancient Alexandria. (Mary Evans Picture Library / Alamy).

Πολλές αγίες, όπως η Ειρήνη η Αθηναία, έχουν σκοτώσει ακόμα και τα παιδιά τους, αλλά έγιναν εικονίσματα. Ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα με μια άλλη σφαγή τριάντα πέντε χιλιάδων στη Στάση του Νίκα είναι επίσης άγιοι. Ακόμα και ο Κύριλλος, ο ηθικός αυτουργός της δολοφονίας της Υπατίας που κομμάτιασαν και έκαψαν «χριστιανοί παρακρατικοί» στην Αλεξάνδρεια.

Άλλοι είναι άγιοι με το σπαθί τους, όπως ο Νικηφόρος Φωκάς που έσφαζε αλλά στο όνομα του Κυρίου. Φυσικά υπάρχουν και... καλοί άγιοι, όπως είναι οι χιλιάδες μάρτυρες, αλλά όπως στη Γη έτσι και στον Παράδεισο δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Η αγιοποίηση εγκληματιών πολέμου και «βασανιστών» την εποχή του χριστιανικού «Ιερού Πολέμου» δεν γίνεται δεκτή πάντα από το πλήθος που ξεχωρίζει τους καλούς και τους... κακούς αγίους. Μάλλον κανένας δεν ασχολείται με τον Άγιο Πορφύριο ή τον Άγιο Μεθόδιο και δεκάδες άλλους αγίους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που δεν θα διστάσουν πολλές φορές να ξεθάψουν τα κόκαλα των αντιπάλων τους για να τα αναθεματίσουν, να τα μαστιγώσουν και να τα κάψουν.

Η αναγνώριση των αγίων στην αρχή είχε τοπικό χαρακτήρα. Αρκούσε η αναγραφή των αγίων στα μαρτυρολόγια - αγιολόγια, μηνολόγια. Άλλες φορές γινόταν με συνοδική πράξη της Εκκλησίας. Οι προϋποθέσεις κατά τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Νεκτάριο ήταν «Ορθοδοξία άμωμος, αρετή και πίστις μέχρις αίματος και η παρά Θεού επίδειξις σημείων υπερφυών τε και θαυμάτων».

Η «αγιοποίηση» από τη ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία του εκτελεσθέντος από τους μπολσεβίκους τσάρου Νικολάου Β' της δυναστείας των Ρομανόφ δημιούργησε πολλά ερωτήματα. Η αγιοποίηση του Αγίου Νεκταρίου, σαράντα χρόνια μετά το θάνατό του το 1961, προκάλεσε σχόλια και αντιδράσεις. Ποιος αποφασίζει για το ποιος είναι άγιος;

Πολύ συχνά η αγιοποίηση συνδέεται και με άλλα θέματα, όπως το παγκάρι, καθώς η αξία του αγίου είναι ανεβασμένη. Ο περίφημος μητροπολίτης Αττικής Παντελεήμων -που βρέθηκε πάμπλουτος στη φυλακή- ενεπλάκη σε διαμάχη με τις μοναχές του γυναικείου μοναστηριού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη Νέα Μάκρη. Το θέμα δεν ήταν η διαχείριση των λειψάνων του θαυματουργού Οσίου Εφραίμ. Ήταν τα έσοδα από τον οβολό των πιστών που προσέρχονται αθρόως καθημερινά στο μοναστήρι προκειμένου να προσκυνήσουν τα λείψανα που αποκαλύφθηκαν έπειτα από όραμα που είδε η άλλοτε ηγουμένη του μοναστηριού.

Η ανακομιδή των λειψάνων είναι απαραίτητη όπως και η πράξη ανακήρυξης ή μια ιδιαίτερη ακολουθία. Αλλά δεν είναι πάντα άγιοι όσοι εμφανίζονται ως άγιοι. Ανάλογα με τον τίτλο τους, άγιος, όσιος, οσιομάρτυς, μέγας, ισαπόστολος, οι χιλιάδες άγιοι ακολουθούν μια διαβάθμιση ανάλογα με τα... αστέρια τους. Αλλά οι πραγματικοί άγιοι -όπως λέει και το σχετικό άσμα- δεν παριστάνουν τον άγιο. Είναι ακόμα και χωρίς φωτοστέφανο.

Μέγας Κωνσταντίνος και Αγία Ελένη

«Η μεταστροφή του Κωνσταντίνου» του Rubens. Constantine's conversion, as imagined by Rubens.

Ο Φλάβιος Βαλέριος Κωνσταντίνος, ο Ιλλυριός είναι ο κτίστης της Κωνσταντινούπολης - Νέας Ρώμης. Όταν θέσπισε ως αργία την Κυριακή την αφιέρωσε στον Ήλιο. Ο πεθερός του Μαξιμιανός, που προσπάθησε να δολοφονήσει τον Κωνσταντίνο ενώ εκείνος κοιμόταν, συνελήφθη και λίγο καιρό αργότερα βρέθηκε απαγχονισμένος στο δωμάτιό του. Ο Κωνσταντίνος υποστήριζε σταθερά ότι ο πεθερός του αυτοκτόνησε, ενώ ο Μαξέντιος, ο γιος του Μαξιμιανού, κατηγορούσε τον Κωνσταντίνο για το θάνατο του πατέρα του. Το γιο του τον σκότωσε επειδή πίστευε ότι έχει σχέση με τη μητριά του Φαύστα την οποία με συμβουλή της επίσης Αγίας Ελένης -μητέρας του- δολοφόνησε πετώντας την σε καυτό νερό στα λουτρά. Ύστερα σκότωσε το γαμπρό του Μαξιμίνο και τον αντίπαλό του Λικίνιο που είχε καταφύγει ικέτης στη Θεσσαλονίκη.

The Basilica of Maxentius in the Roman Forum. Completed by his enemy Constantine, it was one of the most impressive edifices of ancient times.

Το βασικό επιχείρημα των θεωρητικών της Εκκλησίας, που τον τιμά ως άγιο, είναι πως τα εγκλήματά του τα έκανε ως ειδωλολάτρης. Αλλά είχε δει το περίφημο όραμα που τον οδήγησε στο χριστιανισμό -από διώκτης του στο πλάι του Διοκλητιανού- όταν ανέσυρε το πτώμα του Μαξέντιου από τον Τίβερη, το αποκεφάλισε και το κάρφωσε σε ένα παλούκι για να το περιφέρει στους δρόμους της Ρώμης. Ο Μαξέντιος ήταν ο αδελφός της γυναίκας του Φαύστας.

Το περίφημο διάταγμα των Μεδιολάνων, που προέβλεπε ανεξιθρησκία και σταματούσε τους διωγμούς των χριστιανών, υπογράφηκε το 313 μ.Χ. Ο Λικίνιος -που ήταν γαμπρός του- νικήθηκε το 325 μ.Χ. από τον Κωνσταντίνο και το γιο του Κρίσπο. Χάρη στην κόρη του Κωνσταντία, την οποία είχε παντρέψει δεκαοκτάχρονη ακόμη με τον 45άχρονο αντίπαλό του, αρχικά χάρισε στον Λικίνιο τη ζωή του. Στη συνέχεια διέταξε την εκτέλεσή του. Μαζί με το γαμπρό του εκτέλεσε και τον εντεκάχρονο γιο του Λικινιανό.

Constantine burning Arian books.

Πέθανε το 337 και η Ρωμαϊκή Σύγκλητος τον θεοποίησε, ενώ η Εκκλησία τον ονόμασε άγιο, μέγα και ισαπόστολο. Είχε διώξει χριστιανούς -«αρειανούς»- και είχε συλήσει αρχαίους ναούς κι αγάλματα αφαιρώντας το χρυσάφι και το ασήμι. Η μνήμη του με τη μητέρα του Αγία Ελένη γιορτάζεται στις 21 Μαΐου. Η Καθολική Εκκλησία δεν τον αναγνωρίζει ως άγιο.

Coin of Flavia Iulia Helena, mother of Constantine I.

Η μητέρα του Κωνσταντίνου ήταν κόρη ξενοδόχου από το Δράπανο Βιθυνίας. Παντρεύτηκε τον ερωτευμένο μαζί της Ιλλυριό αξιωματικό Κωνστάντιο Χλωρό. Μερικές πηγές την αναφέρουν ως «κοινή γυναίκα» που εργαζόταν σε πανδοχείο.

Μετά το γάμο της ακολούθησε το σύζυγό της στις εκστρατείες και το 274, στη σημερινή Νίσσα της Σερβίας, η Ελένη γέννησε το γιο τους, Κωνσταντίνο. Ο γάμος οδηγήθηκε τελικά σε διαζύγιο και ο Κωνσταντίνος μετά το θάνατο του πατέρα του ανακηρύσσεται από τους στρατιώτες στο Γιορκ της Μεγάλης Βρετανίας Καίσαρας. Η μητέρα του ανακηρύσσεται Αυγούστα.

Οι αλλεπάλληλοι φόνοι -γιου, εγγονού, γαμπρού, νύφης- έγιναν με τη συμμετοχή της, αλλά εκείνη έγινε χριστιανή μετά τα εξήντα κι ασχολήθηκε με τη φιλανθρωπία χτίζοντας πτωχοκομεία, νοσοκομεία, ορφανοτροφεία. Το ταξίδι της στην Παλαιστίνη, οι ανασκαφές εκεί και οι πολλές εκκλησίες που έχει χτίσει στην Κύπρο, την Πάρο και τα Ιεροσόλυμα μαζί με την ανεύρεση του Τίμιου Ξύλου την έχουν μυθοποιήσει ως ισαπόστολο και αγία.

Helena finding the True Cross, Italian manuscript ca. 825.

Οι ιστορικοί διατηρούν επιφυλάξεις για την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού. Ο Ευσέβιος δεν αναφέρει την ανακάλυψη και ο άγιος Κύριλλος, πατριάρχης Ιεροσολύμων, περιγράφει ότι ο Τίμιος Σταυρός βρίσκεται στα Ιεροσόλυμα το 351 μ.Χ., ενώ η Αγία Ελένη πέθανε το 331 μ.Χ. και δεν αναφέρει ποιος τον βρήκε.

Η Εκατονταπυλιανή χτίστηκε αργότερα από τον Ιουστινιανό, αν και υπήρχε εκεί ένα εκκλησάκι από την Αγία Ελένη. Η κυπριακή θρησκευτική παράδοση θέλει την Ελένη να παγιδεύει σε λάκκο σαράντα διαβόλους και να χτίζει η ίδια εκκλησία στο όνομά της. Μια άλλη εκκλησία στη μονή Τιμίου Σταυρού υπήρχε ήδη όταν έφτασε στην Κύπρο η Ελένη, αλλά αποδίδεται σ' αυτήν επειδή άφησε ένα κομμάτι από το ιερό σχοινί με το οποίο είχαν δέσει τον Χριστό πάνω στο Σταυρό.

Fausta, most probably before her marriage to Constantine I, The Louvre museum.

Οι δολοφονίες του εγγονού της του Κρίσπου, της νύφης της Φαύστας ξεχάστηκαν. Μερικοί λένε πως η μία από αυτές, της Φαύστας, έγινε κατ' εντολήν της ενώ άλλοι εξετάζουν αν ήταν τότε στη Ρώμη ή όχι. Τα κίνητρά της και η προσχώρηση του γιου της στο χριστιανισμό δεν θεωρούνται από όλους ευγενή και αθώα. Η νέα θρησκεία εξελίσσεται σε μια θρησκευτική βιομηχανία, στην οποία η Αγία Ελένη διαπρέπει ως χορηγός και όχι για την αρετή της.

Helena of Constantinople by Cima da Conegliano.

Η Καθολική Εκκλησία δεν δέχεται τον δολοφόνο αυτοκράτορα ως άγιο, αλλά η Ελένη γιορτάζεται ως αγία στις 18 Αυγούστου. Η Ορθόδοξη Εκκλησία την τιμά μαζί με το γιο της στις 21 Μαΐου.

Τα χρόνια της χριστιανικής τζιχάντ

A cult statue of the divinized Augustus, disfigured by a Christian cross carved into the emperor's forehead.

Για τριακόσια χρόνια η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία συνταράσσεται από τον Ιερό Πόλεμο που άρχισε ουσιαστικά όταν ο Θεοδόσιος καθιέρωσε το «θρίαμβο της ορθοδοξίας» και επέβαλε ως επίσημη υποχρεωτική θρησκεία το χριστιανισμό με τη Δευτέρα Οικουμενική Σύνοδο.

Οι ναοί γκρεμίστηκαν, οι «μάγοι», «μάντεις», ιερείς και «φιλόσοφοι» κάηκαν ζωντανοί μαζί με βιβλία τους. Οι παραβάτες τιμωρούνται με αποκεφαλισμό. Όσοι δεν δέχονται την υποχρεωτική χριστιανική θρησκεία εξορίζονται, στραγγαλίζονται ή -ο φιλόσοφος Σιμωνίδης- καίγονται ζωντανοί.

Saint Ambroise convertissant Théodose, toile de Pierre Subleyras, 1745.

Το 380 ο Φλάβιος Θεοδόσιος απαγόρευσε -επί ποινή θανάτου- όλες τις άλλες θρησκείες πλην της χριστιανικής. Μοναχοί καίνε και γκρεμίζουν ναούς, πυρπολούν αρχαία ιερά και βιβλία, λιντσάρουν υπόπτους. Τα Ελευσίνια Μυστήρια απαγορεύτηκαν όπως και οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Ποτάμια αίμα κυλάνε σε όλη τη μεγάλη αυτοκρατορία. Η Σφαγή του Ιππόδρομου που ακολούθησε τέλειωσε με δεκαπέντε χιλιάδες κατακρεουργημένα σώματα.

Η μορφή του Ιουστινιανού στα ψηφιδωτά του ναού του Αγίου Βιταλίου, στη Ραβέννα.

Ο Ιουστινιανός έκλεισε την Ακαδημία των Αθηνών. Η νομοθεσία του προβλέπει να κατασπαράσσονται από θηρία, να καίγονται στην πυρά, να σταυρώνονται ή να ξεσκίζονται με σιδερόνυχα οι καταγινόμενοι την «μαντικήν» και την «ειδωλολατρίαν». Η Ιατρική απαγορεύεται ως «γνώση διαβόλου». Τα συγγράμματα καίγονται υπέρ της αφαίμαξης και των εξορκισμών. Όσοι μελετούν Μαθηματικά καταδικάζονται σε θάνατο. Και η βάπτιση είναι υποχρεωτική.

Αλέξιος Α΄ Κομνηνός.  Μικρογραφία από χειρόγραφο του 12ου αι. (Βατικανό, Biblioteca Apostolica).  Painting of Alexius I, from a Greek manuscript in the Vatican.

Οι ποινές είναι αποκεφαλισμός, πυρά, λιθοβολισμός, εκτύφλωση, ακρωτηριασμός και το μεταλλισθήναι - ισόβια καταναγκαστικά έργα στα μεταλλεία. Μετά το πραξικόπημα και τον αποκεφαλισμό του στρατηγού Αλέξιου Βρανά ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος πρόσταξε να περιαχθούν στους δρόμους της Πόλης το κεφάλι του κι ένα πόδι καρφωμένα σε παλούκια. Ο Αλέξιος Κομνηνός τον ηγέτη των Βογόμιλων τον έβρασε μέσα σε καζάνι και έστειλε ύστερα το πτώμα του στην οικογένειά του σε ένα κοφίνι.

Πολλοί από τους διώκτες των εχθρών της πίστεως αγιοποιήθηκαν. Τα ονόματα των θυμάτων του Ιερού Πολέμου -φιλόσοφοι, γιατροί, ποιητές, μαθηματικοί- χάθηκαν μέσα στα ερείπια των ναών. Ο βυζαντινός μεσαίωνας ήρθε πιο πριν από τον δυτικό. Από το 354 στους «Αποστολικούς Κανόνες» αναφέρεται:

«Απόφευγε όλα τα βιβλία των Εθνικών. Τι χρειάζεσαι τις ξένες συγγραφείς, τους νόμους και τους ψευδοπροφήτες που οδηγούν τους άφρονες μακριά από την πίστη; Τι βρίσκεις να λείπει από τις εντολές του Θεού και το αναζητάς στους μύθους των Εθνικών; Αν επιθυμείς να διαβάζεις ιστορίες έχεις το βιβλίο των Βασιλειών, αν ρητορική και ποιητική έχεις τους Προφήτες, έχεις τον Ιώβ, έχεις τις Παροιμίες, όπου θα βρεις σοφία μεγαλύτερη από κάθε ποιητική και σοφιστική, γιατί αυτά είναι τα λόγια του Κυρίου, του μόνου σοφού».

Η θρησκόληπτη Αγία Θεοδώρα

Theodora as a saint, in a 19th-century Greek icon.

Η Θεοδώρα ήταν κόρη αξιωματικού από την Παφλαγονία, θρησκόληπτη όσο και η μητέρα της, η Θεοκτίστη. Ο Θεόφιλος απομάκρυνε την πεθερά του από το παλάτι και την ανάγκασε να πάει σε μοναστήρι όταν διαπίστωσε ότι κατηχούσε τις κόρες του στην εικονολατρία. Μια μέρα ο γελωτοποιός του παλατιού τον φώναξε να του δείξει κάτι. Ήταν η Θεοδώρα σκυμμένη μπροστά σε μια εικόνα να την ασπάζεται. Έξαλλος ο Θεόφιλος μπήκε στο δωμάτιό της και την άκουσε να λέει πως δεν ήταν αυτό που νόμιζε. Τη χρησιμοποιούσε ως καθρέφτη.

Ο Αυτοκράτωρ Θεόφιλος, μικρογραφία σε χειρόγραφο. Emperor Theophilos Chronicle of John Skylitzes.

Με το θάνατο του Θεόφιλου η Θεοδώρα αναστήλωσε τις εικόνες. Ο πατριάρχης Γραμματικός ως εικονόφιλος μαστιγώθηκε, αναθεματίστηκε και οδηγήθηκε σε μοναστήρι.

Ειρήνη η Αθηναία

Venice, Pala d'Oro, detail Byzantine empress Irene of Athens (752-803).  Irene Sarantapechaina (Greek: Ειρήνη Σαρανταπήχαινα), known as Irene of Athens or Irene the Athenian (Greek: Ειρήνη η Αθηναία) (c. 752 – August 9, 803) was a Byzantine empress regnant from 797 to 802, having previously been empress consort from 775 to 780, and empress mother and regent from 780 to 797. As monarch she called herself basileus (βασιλεύς), 'emperor', rather than basilissa (βασίλισσα), 'empress'.

Εικονόφιλη σύζυγος του εικονομάχου αυτοκράτορα Λέοντα. Όταν εκείνος πέθανε πρόωρα, ο γιος τους ήταν μόλις δέκα χρόνων. Η Ειρήνη -επίσης αγία- αντί να του παραδώσει την εξουσία, τον τύφλωσε κι εξόρισε τους γιους του Κωνσταντίνου Ε', αφού τους έκοψε τη γλώσσα. Ο γιος της πέθανε μετά την τύφλωση. Ύστερα εξέλεξε πατριάρχη με δημοψήφισμα, αποκατέστησε τις σχέσεις με τον Πάπα και οργάνωσε οικουμενική σύνοδο στη Νίκαια με τρακόσιους πενήντα επισκόπους.

Ο Άγιος Μεθόδιος

Cyril and Methodius, painting by Jan Matejko, 1885.

Ο πατριάρχης Μεθόδιος αναθεμάτισε τον αυτοκράτορα Θεόφιλο αλλά η αγία -πλέον- σύζυγός του Θεοδώρα ζήτησε να εξαιρεθεί ο νεκρός σύζυγός της από το ανάθεμα καθώς είχε μετανοήσει. Ο άγιος το δέχτηκε και της έδωσε έγγραφη απαλλαγή, ένα συγχωχάρτι πριν τα ανακαλύψει η δυτική Εκκλησία. Το θεοκρατικό κράτος είχε έρθει. Η αναστήλωση των εικόνων έγινε με μια λαμπρή τελετή που γιορτάζεται ακόμα σήμερα την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Μια εκστρατεία κατά των Παυλικιανών στη Μικρά Ασία είχε εκατό χιλιάδες θύματα.

Ο Ιωάννης ο Γραμματικός σβήνει εικόνα του Χριστού με σφουγγάρι, μικρογραφία του 9ου αιώνα από το εικονολατρικό Ψαλτήρι Χλουντόφ. This page of the iconodule Chludov Psalter illustrates the line "They gave me gall to eat; and when I was thirsty they gave me vinegar to drink" with a picture of a soldier offering Christ vinegar on a sponge attached to a pole. John the Grammarian is depicted rubbing out a painting of Christ with a similar sponge attached to a pole. John is caricatured, here as on other pages, with untidy straight hair sticking out in all directions, which was considered ridiculous by the Byzantines.

Ο εικονόφιλος Ιωάννης ο Γραμματικός δεν θα βρει ησυχία ούτε στο Μοναστήρι όπου τον εξόρισαν, στη Μονή Κλειδίου στον Βόσπορο. Κατηγορήθηκε ότι έξυσε τα μάτια του Χριστού από μια εικόνα του Χριστού στο μοναστήρι και τιμωρήθηκε από τη Θεοδώρα με διακόσιες μαστιγώσεις. Ο Συμεών ο Μάγιστρος, που τον αναφέρει ως κατασκευαστή χρωματιστών ρούχων, τον τύφλωσε κιόλας. Όταν πέθανε ο Ιωάννης, ξέθαψαν τα κόκαλα του Ιωάννη και του Κωνσταντίνου Ε', τα μαστίγωσαν στον Ιππόδρομο και τα έκαψαν. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 14 Ιουνίου.

Ο Μέγας Φώτιος

Photios I of Constantinople.

Ο Μέγας Φώτιος θα γίνει πατριάρχης το 858 με μια απίστευτη ίντριγκα ανεβαίνοντας τα σκαλιά της ιεραρχίας μέσα σε πέντε μέρες. Στις 20 εκάρη μοναχός, στις 21 διορίστηκε αναγνώστης, στις 22 υποδιάκονος, στις 23 διάκονος και την 24η -παραμονή Χριστουγέννων και μέρα εκλογής του νέου πατριάρχη- πρεσβύτερος.

Όταν ο ευεργέτης του ο Βάρδας δολοφονήθηκε, ο Φώτιος έστειλε μια επιστολή στο δολοφόνο ανιψιό τού Μιχαήλ γεμάτη χαρά που σώθηκε από έναν άνθρωπο τόσο ταπεινό και αχάριστο. Η τιμωρία του ήταν δίκαιη. Ο νέος πατριάρχης δεν παρέλειψε να γράψει πόσο σημαντικό θεωρεί τον ίδιο.

Οι διεθνείς δολοπλοκίες του οδήγησαν στο πρώτο Σχίσμα μεταξύ των δυο Εκκλησιών Ανατολής και Δύσης όταν αναθεμάτισε τον Πάπα. Τον Σεπτέμβριο του 867 ο Μιχαήλ δολοφονήθηκε. Ο Φώτιος εξορίστηκε. Ο Ιγνάτιος επανήλθε στο θρόνο του. Ο παρακοιμώμενος Βασίλειος ο Α' -που δολοφόνησε με άλλους συνωμότες τον Βάρδα και τον Μιχαήλ, τον συναυτοκράτορα- ανέβηκε στο θρόνο ως ο πρώτος της Μακεδονικής Δυναστείας. Ο Βασίλειος επανέφερε τον Φώτιο.

Ανακηρύχθηκε άγιος της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται στις 6 Φεβρουαρίου.

Χρονολόγιο

Ivory diptych of a priestess of Ceres, still in fully classical style, ca 400: the "idol" was defaced and thrown in a well at Montier-en-Der (later an abbey) where it was found. (Musée de Cluny). Feuillet d'un diptyque des Nicomaques et des Symmaques : prêtresse de Cérès accomplissant un rite en l'honneur de Cybèle. Ivoire, œuvre italienne (de Rome ?), vers 400 ap. J.-C. Provenance : puits de l'abbaye de Montier-en-Der, diocèse de Langres (Haute-Marne). L'autre feuillet est conservé au Victoria and Albert Museum de Londres.

* 324 Ο Κωνσταντίνος λεηλατεί το Μαντείο του Απόλλωνος στη Μίλητο και θανατώνει με βασανιστήρια όλους τους ιερείς του με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Στο όρος Άθως καταστρέφονται τα ελληνικά Ιερά.

* 364 Στα χρησιμοποιούμενα βασανιστήρια κατά των Εθνικών προστίθεται ο κατακομματιασμός με σιδερένια άγκιστρα.

* 365 Έδικτο απαγορεύει στους Εθνικούς αξιωματικούς να διατάσσουν χριστιανούς στρατιώτες. Καίγονται βιβλία και οι συγγραφείς ρίχνονται στις φυλακές. Πολλοί καίγονται ζωντανοί, αποκεφαλίζονται ή στραγγαλίζονται ύστερα από φρικτά βασανιστήρια, όπως ο φιλόσοφος Σιμωνίδης.

* 380 Ο αυτοκράτωρ Φλάβιος Θεοδόσιος απαγορεύει όλες τις θρησκείες πλην της χριστιανικής.

* 387 Εις θάνατον καταδικάζονται ακόμη και όσοι απλώς μελετούν βιβλία σχετικά με την επιστήμη των Μαθηματικών.

* 389 Πλήθη μοναχών καταστρέφουν αγάλματα, βωμούς και ιερά, λιντσάρουν Εθνικούς και καίνε βιβλιοθήκες. Ο όχλος διαπομπεύει και λιθοβολεί ιερείς.

* 392 Οι «διωγμίτες» εισβάλλουν στη Σαμοθράκη και σφάζουν τους ιερείς των Καβείριων Μυστηρίων. Καταστροφή του Μαντείου του Αμμωνος Διός στην Άφυτο της Χαλκιδικής. Στις αίθουσες των δικαστηρίων «κυλούν ρυάκια αίματος», γράφει ο Λιβάνιος.

* 396 Οι Εθνικοί ιερείς στερούνται όλων των προνομίων τους και τους απαγορεύεται να ιερουργούν.

* 409 Η Ρωμαϊκή Εθνική Θρησκεία περνά έκτοτε οριστικώς στην παρανομία όπως και η Αστρολογία.

* 415 Λίγο πριν από το Πάσχα, η Εθνική φιλόσοφος Υπατία δολοφονείται από τον χριστιανικό όχλο της Αλεξάνδρειας που την έκοψε κομμάτια και την έκαψε.

* 528 Καταργούνται οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Οι εξεγέρσεις των Ελλήνων πνίγονται στο αίμα με σαράντα χιλιάδες νεκρούς. Υποχρεωτική βάπτιση με διάταγμα του Ιουστινιανού.

* 529 Κλείνει η Ακαδημία των Αθηνών. Οι επτά τελευταίοι διδάσκαλοι καταφεύγουν στον βασιλιά των Περσών Χοσρόη.

Πηγή: http://www.enet.gr/

Ο κύκλος των χαμένων καθηγητών. Dead Teachers Society

Ο Ρόμπιν Γουίλιαμς στον ρόλο του καθηγητή Τζον Κίτινγκ στον «Κύκλο των χαμένων ποιητών» του Πίτερ Γουίαρ.

Μπήκε στην αίθουσα, κουτσαίνοντας ελαφρώς από την αριστερή μεριά. Η μαύρη δερμάτινη τσάντα του, παραφουσκωμένη από τις σημειώσεις του, έχασκε σαν στόμα άγριου ζώου. Ήταν λίγο χλωμός, αλλά χαμογελαστός και καλοδιάθετος όπως πάντα. Βηματίζοντας αργόσυρτα προς την έδρα και σφυρίζοντας ένα – γνωστό σ’ εμάς πια - σκοπό, κοντοστάθηκε και χάζεψε τις πρωινές ανοιξιάτικες ηλιαχτίδες, που γλιστρούσαν λαθραία μέσα από το παράθυρο σαν αραχνοΰφαντες ελπίδες. Έκανε μεταβολή και κατευθύνθηκε προς την πόρτα. Ξέραμε τι έπρεπε να κάνουμε, τον είχαμε μάθει πια. Το μάθημα της λογοτεχνίας θα γινόταν έξω. Στην αρχή τον θεωρούσαμε αλλόκοτο έως και παλαβό. Κι ο ‘Τζον Κήτινγκ’, ο καθηγητής στον Κύκλο των χαμένων ποιητών, δεν είχε γεννηθεί ακόμα. Κι όμως. Είχαμε την τύχη να βιώσουμε στην πραγματικότητα όσα βίωσαν στην ταινία, οι μαθητές του ‘Κήτινγκ’.

Ποιητές και πεζογράφοι ανασταίνονταν στη σκιά του ευκάλυπτου, στο προαύλιο του σχολείου. Ο ντροπαλός μαθητής, απήγγελλε  δυνατά στίχους του Σκαρίμπα κι η ντροπαλοσύνη του γινόταν καράβι που βούλιαζε. Ο ψυχρός κι ο κυνικός ‘λύγιζαν’ στους στίχους της Πολυδούρη. Ο αδιάφορος, έριχνε μες στ’ άπατα του Ελύτη μιαν ηχώ και κατάφερνε επιτέλους να ακούσει τη φωνή του δυο και τρεις φορές. Ο ανασφαλής ή εσωστρεφής, στεκόταν στο κέντρο ενός ανθρώπινου κύκλου και με κλειστά μάτια άφηνε χαλαρό το σώμα του να πέσει, με τη σιγουριά ότι θα τον έπιαναν οι συμμαθητές του. «Ασκήσεις εμπιστοσύνης για να γίνετε όλοι μια ομάδα», μας έλεγε. Μας έβαζε να περπατάμε ελεύθερα, χωρίς να επηρεαζόμαστε από το βηματισμό των άλλων συμμαθητών δίπλα μας.

Ο Κύκλος των Χαμένων Ποιητών (αγγλικά: Dead Poets Society) είναι αμερικανική δραματική ταινία, παραγωγής 1989, σε σκηνοθεσία Πίτερ Γουίαρ και σε σενάριο του Τομ Σούλμαν. Η ταινία διαδραματίζεται στην αριστοκρατική και συντηρητική Ακαδημία Γουέλτον στο Βερμόντ το 1959 και αφηγείται την ιστορία ενός καθηγητή που εμπνέει τους μαθητές του διδάσκοντάς τους.

«Να έχετε τη δική σας άποψη και όχι δανεική. Να παλεύετε για τα ‘πιστεύω’ σας», μας φώναζε, σχεδόν τραγουδιστά. Μας ανέβαζε πάνω στα θρανία για να βλέπουμε πόσο διαφορετικά φαίνονται τα πράγματα από ψηλά. «Να μη φοράτε παρωπίδες. Το οπτικό σας πεδίο δεν είναι μόνο ένα». Την ερώτηση του σχολικού βιβλίου: «Ποια, πιστεύετε, ότι ήταν τα συναισθήματα του ποιητή, που τον ώθησαν να γράψει αυτό το ποίημα», μας είχε ζητήσει να τη σβήσουμε. «Τι βλακώδης ερώτηση! Ποτέ δε θα το μάθετε αυτό. Κι αν το επιχειρήσετε, να ξέρετε πως θα σας χλευάσουν από εκεί που βρίσκονται. Το ερώτημα είναι, τι εισπράττετε εσείς, διαβάζοντας ένα ποίημα, τι αισθάνεστε; Ζωγραφίστε το, μελοποιήστε το, μοιραστείτε το!»

(Κι ο ‘Τζον Κήτινγκ’ δεν είχε γεννηθεί ακόμα…)

Στο τέλος κάθε υπαίθριου μαθήματος, έβγαζε από την τσάντα του φωτοτυπημένες σελίδες με ποιήματα και τις πέταγε έξω στο δρόμο σαν φέϊγ βολάν. «Τροφή για τους περαστικούς. Όλο και κάποιος πεινασμένος θα περνάει…», μας έλεγε χαμογελώντας.

Εκείνο το ανοιξιάτικο πρωινό ήταν το τελευταίο του μάθημα. Έλειπε για ένα μήνα και κανείς δε μας έλεγε τίποτα. Ο αντικαταστάτης του στάθηκε άτυχος κι εμείς άδικοι μαζί του, αλλά το μέτρο σύγκρισης ήταν συντριπτικό. Μια μέρα μπήκε στην αίθουσα ο διευθυντής του σχολείου και μας διάβασε ένα σημείωμα.

«Δε θέλω στεφάνια. Τα στεφάνια είναι για τους ήρωες. Θα είμαι καλά. Άλλωστε, ‘στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί…’ κι έχει αρκετούς ‘πεινασμένους’».

Κι αναρωτιέμαι: «Υπάρχουν γύρω μας τέτοιοι δάσκαλοι; Τέτοιοι καθηγητές; Τέτοιοι άνθρωποι; Θέλω να πιστεύω ότι, ναι, υπάρχουν. Δε γίνεται αλλιώς. Λένε πως έχει μοναξιά στον Παράδεισο…»

«My Captain does not answer, his lips are pale and still…»*

* (Ο Καπετάνιος μου δεν απαντά, τα χείλη του χλωμά κι ασάλευτα…»

Walt Whitman (Oh Captain, my Captain...")

Πηγή: http://www.protagon.gr/

Ένα αναψυκτικό την ημέρα τη μνήμη των εφήβων κάνει πέρα. Sugary Beverages can Affect Learning Ability, Memory in Teens

Andy Warhol, Close Cover Before Striking, 1962. Collection Louisiana Museum of Modern Art. Μελέτη δείχνει ότι η κατανάλωση ζαχαρούχων αναψυκτικών προκαλεί προβλήματα μάθησης και μνήμης, καθώς και φλεγμονή στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου όταν γίνεται πριν από την ενηλικίωση. Daily consumption of beverages sweetened with high-fructose corn syrup or sucrose can impair the ability to learn and remember information, particularly when consumption occurs during adolescence, a study done in rats suggests.

Ακόμη και ένα ζαχαρούχο αναψυκτικό την ημέρα μπορεί να καταστρέψει τη μνήμη των εφήβων, σύμφωνα με νέα μελέτη. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας ανακάλυψαν ότι τα ανθρακούχα αναψυκτικά που περιέχουν ζάχαρη μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα μάθησης και μνήμης στις μικρές ηλικίες.

Προηγούμενες μελέτες έχουν συνδέσει τα αναψυκτικά με την παχυσαρκία αλλά και με την επιθετικότητα στα νεαρά άτομα. Τώρα νέα πειράματα των ειδικών από την Καλιφόρνια με επικεφαλής τον δρα Σκοτ Κανόσκι έδειξαν πως τα αναψυκτικά επιδρούν αρνητικά στην εγκεφαλική λειτουργία και στην ικανότητα του εγκεφάλου να θυμάται πληροφορίες.

Προβλήματα στη μνήμη και στη μάθηση

Andy Warhol, Green Coca-Cola Bottles, 1962, 209.6 cm × 144.8 cm, Whitney Museum of American Art, New York. Με προβλήματα μάθησης και μνήμης φαίνεται να συνδέονται τα αναψυκτικά με ζάχαρη στις μικρές ηλικίες. Consuming sugar-sweetened drinks interferes with brain's ability to function normally and remember critical information, says a new study.

Σύμφωνα με τον δρα Κανόσκι «δεν είναι μυστικό ότι οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες, κυρίως όταν καταναλώνονται μέσω των αναψυκτικών και άλλων ποτών, μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα στον μεταβολισμό. Ωστόσο τα δικά μας ευρήματα δείχνουν πως η κατανάλωση ποτών με ζάχαρη παρεμβαίνει και στην ικανότητα του εγκεφάλου να λειτουργεί φυσιολογικά και να θυμάται σημαντικές πληροφορίες, τουλάχιστον όταν τα αναψυκτικά καταναλώνονται πριν από την ενηλικίωση».

Στο πλαίσιο της μελέτης, τόσο ενήλικοι όσο και έφηβοι αρουραίοι είχαν καθημερινή πρόσβαση σε ποτά με ποσότητες σιροπιού καλαμποκιού με μεγάλη περιεκτικότητα σε φρουκτόζη ή ζάχαρης αντίστοιχες με εκείνες που περιέχονται σε κοινά αναψυκτικά.

Όπως προέκυψε, έναν μήνα αργότερα, τα ενήλικα πειραματόζωα εμφάνιζαν φυσιολογικές επιδόσεις σε τεστ γνωστικών λειτουργιών. Ωστόσο δεν ίσχυε το ίδιο και για τους έφηβους αρουραίους. Εκείνοι παρουσίαζαν πολύ χαμηλές επιδόσεις σε τεστ μάθησης και μνήμης 30 ημέρες μετά την έναρξη της κατανάλωσης των ζαχαρούχων ποτών.

Φλεγμονή στον ιππόκαμπο

Scientists at the University of Southern California found sugary drinks interferes with the brain's ability to function normally, remember critical information, especially when consumed in excess before adulthood.

Εκτός από προβλήματα μνήμης, στα ζώα που βρίσκονται στην εφηβεία η κατανάλωση των ποτών με ζάχαρη φάνηκε να προκαλεί φλεγμονή στον ιππόκαμπο, την περιοχή εκείνη του εγκεφάλου που ελέγχει πολλές από τις λειτουργίες που αφορούν τη μάθηση και τη μνήμη.

Ο δρ Κανόσκι, ο οποίος παρουσίασε τα ευρήματα της ομάδας του στο ετήσιο συνέδριο της Εταιρείας για τη Μελέτη της Διαδικασίας Απορρόφησης Στοιχείων από τον Οργανισμό, το οποίο ολοκληρώθηκε πριν από μερικές ημέρες στο Σιάτλ, τόνισε: «Ο ιππόκαμπος αποτελεί μια περιοχή-"κλειδί" σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της μνήμης. Η συγκεκριμένη περιοχή είναι άκρως ευαίσθητη απέναντι σε διάφορους περιβαλλοντικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των τροφών που είναι πλούσιες σε κορεσμένα λίπη και σε κατεργασμένη ζάχαρη».

Σημειώνεται ότι οι αρμόδιοι οργανισμοί δεν έχουν συστήσει συγκεκριμένο αριθμό αναψυκτικών ο οποίος θεωρείται ασφαλής για κατανάλωση από τα παιδιά. Πάντως οι ειδήμονες σημειώνουν ότι στο πλαίσιο μιας υγιεινής, ισορροπημένης διατροφής είναι σημαντικό στις μικρές ηλικίες η κατανάλωση αναψυκτικών να γίνεται με μέτρο, κυρίως μεταξύ γευμάτων.

Κύρια πηγή πρόσληψης ζάχαρης στα παιδιά

Just one fizzy drink a day can damage a teenager's ability to remember information, a study has found.

Σε κάθε περίπτωση είναι χαρακτηριστικό ότι στη Βρετανία εθνική μελέτη σχετικά με τη διατροφή έδειξε πως τα αναψυκτικά αποτελούν την κύρια πηγή πρόσληψης ζάχαρης σε παιδιά τεσσάρων ως 18 ετών - συγκεκριμένα στις ηλικίες τεσσάρων ως 10 ετών το 16% της ημερήσιας πρόσληψης ζάχαρης προερχόταν από τα αναψυκτικά, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό έφθανε το 29% για τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά.

Παράλληλα μελέτη στις ΗΠΑ αποκάλυψε πως τα παιδιά και οι έφηβοι πίνουν τρεις φορές περισσότερα αναψυκτικά από ό,τι έπιναν οι γονείς τους πριν από 20 χρόνια.

Σύννεφα βροχής πέραν του Ηλιακού Συστήματος. Water clouds tentatively detected just 7 light-years from Earth.

Σύννεφα νερού ή καλύτερα πάγου, φαίνεται να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του παγωμένου καφέ νάνου WISE J0855-0714. A brown dwarf near the sun may have water clouds, as shown in this artist's conception. ROB GIZIS, CUNY BMCC

Αμερικανοί αστρονόμοι από το Επιστημονικό Ίδρυμα Carnegie, στην Ουάσινγκτον, εντόπισαν για πρώτη φορά σύννεφα βροχής πέραν του ηλιακού μας συστήματος, σε απόσταση 7,3 ετών φωτός από τη Γη.

Η ανακάλυψη έγινε σε έναν καφέ νάνο, έναν «γίγαντα» αερίων που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο έναν αποτυχημένο αστέρα. Αυτό συμβαίνει γιατί εξαιτίας της πολύ μικρής του μάζας, η θερμοκρασία και η πίεση στον πυρήνα του δεν είναι αρκετά υψηλές ώστε να ξεκινήσουν ή να διατηρήσουν τις θερμοπυρηνικές αντιδράσεις. Σε αντίθεση με τους πλανήτες, ο καφέ νάνος ακτινοβολεί λίγο μέσω της δικής του θερμότητας. Ένας καφέ νάνος θα μπορούσε κάποια στιγμή να είχε ξεκινήσει αντιδράσεις θερμοπυρηνικής σύντηξης, αλλά να μην είχε φτάσει ποτέ σε μια σταθερή κατάσταση, με αποτέλεσμα τελικά να σβήσει.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αν οι παρατηρήσεις τους ευσταθούν, τότε θα μπορούσαν να βοηθήσουν μελλοντικά στην ανακάλυψη κατοικήσιμων πλανητών με συνθήκες παρόμοιες με εκείνες της Γης.

Συννεφιασμένος καφέ νάνος

Astronomers in Washington DC have found the first ever evidence for water clouds beyond the solar system. The discovery was made on a 'failed star' (artist's impression shown) 7.3 light-years from Earth. The object is a brown dwarf called WISE J0855-0714 that is up to 10 times the mass of Jupiter.

Βάσει των ευρημάτων των ειδικών, ο καφέ νάνος ονόματι WISE J0855-0714, είναι ο πιο παγωμένος που έχει βρεθεί ως τώρα, με θερμοκρασίες που κυμαίνονται μεταξύ -48 και -13 βαθμών Κελσίου.

Μελετώντας την ακτινοβολία στο εγγύς υπέρυθρο συνολικά 151 λήψεων,  προερχόμενων από το τηλεσκόπιο Magellan Baade στη Χιλή, οι ερευνητές είδαν ότι το χρώμα των αερίων που περιέβαλλαν τον καφέ νάνο αντιστοιχούσε σε εκείνο ενός μοντέλου που προέβλεπε την ύπαρξη σύννεφων νερού (δηλαδή πάγου λόγω των υπερβολικά χαμηλών θερμοκρασιών του) στην ατμόσφαιρά του.

WISE J0855-0714 is one of the closest 'stars' to Earth at just 7.3 light-years away. The year when each system was determined is listed in brackets under each object. WISE J0855-0714 is also the coldest brown dwarf ever found, with a temperature between -48 and -13°C (-55 and 8°F).

Σύμφωνα με τους αστρονόμους, τα συγκεκριμένα ευρήματα θα μπορέσουν να επαληθευθούν με τη βοήθεια του υπερ-τηλεσκοπίου της NASA, James Webb Space Telescope (JWST), το οποίο αποτελεί τον «διάδοχο» του Hubble και πρόκειται να τεθεί σε τροχιά το 2018.

Γιατί πρέπει να υπάρχει σκοτεινή ύλη. Five Reasons We Think Dark Matter Exists

Κάθε άρθρο σχετικό με τα εναπομείναντα μυστήρια του σύμπαντος περιλαμβάνει, στις πρώτες θέσεις της λίστας των άλυτων προβλημάτων, την σκοτεινή ύλη. Τι είναι η σκοτεινή ύλη; Που βρίσκεται; Πως μπορούμε να την ανιχνεύσουμε; Αυτά τα ερωτήματα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή έρευνας της Κοσμολογίας. This image shows the distribution of dark matter, galaxies, and hot gas in the core of the merging galaxy cluster Abell 520. The result could present a challenge to basic theories of dark matter. Credit: NASA, ESA, CFHT, CXO, M.J. Jee (University of California, Davis), and A. Mahdavi (San Francisco State University)

Η σκοτεινή ύλη είναι που με την επίδραση της βαρύτητάς της επηρεάζει τις κινήσεις άστρων, γαλαξιών, ακόμη και την εξέλιξη του ίδιου του Σύμπαντος.

Κι όμως μέχρι σήμερα τα μεγάλα πειράματα (LUX, DAMA/Libra και CoGeNT και Super-CDMS) απέτυχαν να ανιχνεύσουν άμεσα την σκοτεινή ύλη και οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν καν τι είδους σωματίδια την απαρτίζουν.

Ποιοι είναι όμως οι λόγοι για τους οποίους οι περισσότεροι επιστήμονες είναι πεπεισμένοι πως η σκοτεινή ύλη υπάρχει;

Ιδού πέντε λόγοι για τους οποίους πρέπει να υπάρχει σκοτεινή ύλη:

1. Γαλαξιακά σμήνη

Image credit: Paul Tankersley’s astrophotography, of the Coma Cluster of galaxies 321 million light-years away, via http://ptank.blogspot.com/2010/05/abell-1656.html.

Το 1933 ο Ελβετός αστρονόμος Φριτζ Ζουίκι, μελετώντας το κοντινό γαλαξιακό σμήνος Κόμα, ήταν ο πρώτος που παρατήρησε πως κάτι δεν πήγαινε καλά στην κίνηση των γαλαξιών. Εκτελώντας μετρήσεις της ταχύτητάς τους ο Ζουίκι υπολόγισε τη μάζα τους μέσω της θεωρίας της βαρύτητας, ενώ παράλληλα μέσω της φωτεινότητάς τους, υπολόγισε τη μάζα των άστρων που τους αποτελούσαν.

Fritz Zwicky

Αν και αυτοί οι δύο υπολογισμοί θα έπρεπε λογικά να συμπίπτουν, ο Ζουίκι διαπίστωσε πως η μάζα που είχε υπολογίσει μέσω της φωτεινότητας των άστρων ήταν αρκετές φορές μικρότερη από τη μάζα που υπολόγισε μέσω βαρύτητας, ενώ σύμφωνα με την ανάλυσή του, η «φωτεινή μάζα» των γαλαξιών δε θα έφτανε για να τους συγκρατήσει σε μία δομή. Με άλλα λόγια, αν οι γαλαξίες αποτελούνταν μόνο από τα άστρα που παρατηρούμε, γρήγορα θα διαλύονταν καθώς τα άστρα θα ξέφευγαν στο κενό. Για το λόγο αυτό, ο Ζουίκι ήταν ο πρώτος που έκανε λόγο για ενός είδους «σκοτεινή ύλη», που δρα σα συγκολλητική ουσία στους γαλαξίες.

2. Οι καμπύλες περιστροφής των γαλαξιών

Observed velocities versus distance from the center of galaxy NGC 3198. The theoretical prediction before observations followed the trend labeled “disk”, but observations (black squares) showed constant, rather than decreasing velocity. Adding a contribution from a dark matter halo (center line) makes the theory match predictions. Images credit: Van Albada et al. (L), A. Carati, via arXiv:1111.5793 (R).

Παρατηρώντας την κίνηση των άστρων εντός ενός γαλαξία, θα εξάγει κανείς την ίδια ανάγκη ύπαρξης σκοτεινής ύλης. Σύμφωνα με τη Νευτώνεια δυναμική, που είναι μία πολύ καλή προσέγγιση της θεωρίας της βαρύτητας, τα άστρα με μεγαλύτερες τροχιές γύρω από το γαλαξιακό κέντρο θα έπρεπε να κινούνται πιο αργά σε σχέση με τα άστρα που βρίσκονται πιο κοντά στο κέντρο του Γαλαξία.

Κάτι τέτοιο όμως φαίνεται πως δεν ισχύει, όπως έγινε αντιληπτό ήδη από τη δεκαετία του ’60 όταν οι αστρονόμοι μελέτησαν την κίνηση των άστρων στη γειτονική Ανδρομέδα, βρίσκοντας μία σχετικά σταθερή ταχύτητα για τα άστρα που βρίσκονταν μετά από μία συγκεκριμένη τροχιά. Το φαινόμενο αυτό, θα μπορούσε να εξηγηθεί εάν μία μεγάλη ποσότητα σκοτεινής ύλης κατοικούσε στη γαλαξιακή άλω, μία εκτεταμένη περιοχή πέρα από τα όρια της ορατής ύλης.

3. Η Μικροκυματική Ακτινοβολία Υποβάθρου

Image credit: CMB pattern for a universe with normal matter only compared do our own, which includes dark matter and dark energy. Generated by Amanda Yoho on the Planck CMB simulator at http://strudel.org.uk/planck/#.

Ακόμη και στην πρώτη «φωτογραφία» του Σύμπαντος, στον απόηχο της Μεγάλης Έκρηξης θα βρει κανείς ενδείξεις για την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης. Κατά τις πρώτες στιγμές του Σύμπαντος, δύο αντίρροπες δυνάμεις μονομαχούσαν: από τη μία η πίεση των φωτονίων που ωθούσε το Σύμπαν στη διαστολή και από την άλλη η δύναμη της βαρύτητας που το συμπίεζε. Ο ανταγωνισμός αυτός προκάλεσε μία ταλάντωση των φωτονίων και της μάζας μεταξύ πυκνών και αραιών περιοχών. Η ύπαρξη της σκοτεινής ύλης άφησε ένα πολύ χαρακτηριστικό ίχνος στην ακτινοβολία υποβάθρου και συνεισέφερε στη βαρυτική κατάρρευση ορισμένων περιοχών, καθώς δεν επηρεαζόταν από την πίεση των φωτονίων.

4. Δομές Μεγάλης Κλίμακας

Image credit: “Sloan Digital Sky Survey 1.25 Declination Slice 2013 Data” by M. Blanton and the Sloan Digital Sky Survey.

Το προηγούμενο συμπέρασμα σχετίζεται και με τη διαπίστωση πως στο Σύμπαν υπάρχουν ορισμένες δομές που είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που μπορούν να εξηγηθούν εάν λάβει κανείς υπόψη την ηλικία του. H παρουσία της σκοτεινής ύλης, όπως εξηγήσαμε, δημιούργησε εκτεταμένες περιοχές με υψηλή πυκνότητα που θα μπορούσαν να επιταχύνουν το φαινόμενο της συγκέντρωσης περισσότερης μάζας γύρω από αυτές και συνεπώς των Δομών Μεγάλης Κλίμακας που παρατηρούνται στο σημερινό Σύμπαν.

5. Βαρυτικοί φακοί

Image composite credit: X-ray: NASA / CXC / CfA / M.Markevitch et al.; Optical: NASA / STScI; Magellan / U.Arizona / D.Clowe et al.; Lensing Map: NASA / STScI; ESO WFI; Magellan / U.Arizona / D.Clowe et al.

Παρατηρήσεις του γαλαξιακού σμήνους της Σφαίρας από τα διαστημικά τηλεσκόπια Χαμπλ και Τσάντρα σε οπτικό μήκος κύματος και σε ακτίνες χ αντίστοιχα, αποτελούν μία ακόμη ένδειξη για τη σκοτεινή ύλη. Το συγκεκριμένο γαλαξιακό σμήνος αποτελείται στην ουσία από δύο σμήνη που συγκρούστηκαν μεταξύ τους, απελευθερώνοντας ένα εξαιρετικά θερμό κύμα αερίων, που αποτελεί το 90% περίπου της φωτεινής τους μάζας.

Βίντεο: Προσομοίωση της γιγαντιαίας σύγκρουσης στο σμήνος της σφαίρας.

Παρατηρήσεις της ίδιας περιοχής με το τηλεσκόπιο Χαμπλ, έδειξαν ένα έντονο φαινόμενο βαρυτικού φακού, το οποίο συμβαίνει όταν μία μεγάλη συγκέντρωση μάζας συγκεντρώνει γύρω της ακτίνες φωτός, όπως ένας μεγεθυντικός φακός συγκεντρώνει τις ακτίνες του Ήλιου. Η φωτεινή μάζα στο σμήνος της Σφαίρας, δεν επαρκεί για να εξηγήσει το βαρυτικό φακό που ανίχνευσε το Χαμπλ, διαφωνία που η ύπαρξη σκοτεινής ύλης παρακάμπτει.

Αυτά είναι πέντε από τα κυριότερα επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης της σκοτεινής ύλης.

Μια εναλλακτική λύση

To γεγονός ότι η σκοτεινή ύλη δεν έχει ανιχνευθεί ακόμη δημιουργεί αυθόρμητα το ερώτημα: «μήπως τελικά δεν κατανοούμε σωστά την βαρύτητα; μήπως υπάρχει μια διαφορετική προσέγγιση της βαρύτητας που δεν θα είχε ανάγκη την έννοια της σκοτεινής ύλης;»

Υπάρχουν πολλές ερευνητικές ομάδες που διερευνούν τέτοιες προσεγγίσεις, όπως η θεωρία MOND (MOdified Newtonian Dynamics), η οποία έχει εμφανίσει κάποιες επιτυχίες στην ερμηνεία των κινήσεων γαλαξιών, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ακόμα ότι ερμηνεύει το όλο το σύμπαν.

Οι θεωρίες «τροποποιημένης βαρύτητας» αποτελούν ένα αναπτυσσόμενο πεδίο έρευνας σήμερα και κάποιες από αυτές εξακολουθούν να απαιτούν την ύπαρξη σκοτεινής ύλης.

Αλλά περιμένετε, υπάρχουν κι άλλοι λόγοι!

Images credit: NASA / WMAP science team, Gary Steigman (L), of Big Bang Nucleosynthesis and the baryon-to-photon ratio; Michael Murphy, Swinburne U.; HUDF: NASA, ESA, S. Beckwith (STScI) et al. (R), of the Lyman-alpha forest from intervening intergalactic clumps of non-luminous matter.

Οι πέντε λόγοι που αναπτύχθηκαν παραπάνω δεν είναι όλα τα παρατηρησιακά δεδομένα που υποδεικνύουν την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης.

Οι θεωρητικοί υπολογισμοί της σύνθεσης των πυρήνων που πραγματοποιήθηκε στα πρώτα λεπτά αμέσως μετά την Μεγάλη Έκρηξη, εξηγούν μεν τις περιεκτικότητες των ελαφρών πυρήνων όπως το Ήλιο που περιέχονται στο σύμπαν, αλλά μας λένε επίσης πως η αφθονία της βαρυονικής ύλης δεν αντιπροσωπεύει το συνολικό περιεχόμενο της μάζας του σύμπαντος που προκύπτει από τις αστρονομικές παρατηρήσεις.

Με λίγα λόγια, η σκοτεινή ύλη υπάρχει και δεν αποτελείται από πρωτόνια και νετρόνια.

Οι παρατηρήσεις απορρόφησης του φωτός γαλαξιών και κβάζαρς από μοριακά μεσοαστρικά νέφη – κυρίως από ουδέτερο αέριο υδρογόνου – μας δίνουν πληροφορίες σχετικά με τη θέση της σκοτεινής ύλης, ακόμη και την επιτρεπόμενη ενέργεια των σωματιδίων της.

Σχεδόν σε οποιοδήποτε σημείο και να κοιτάξουμε, το σύμπαν υπαινίσσεται την ύπαρξη της σκοτεινής ύλης.

Η άμεση ανίχνευσή της είναι το επόμενο λογικό βήμα.

Πηγή: medium.com (Amanda Yoho)