Νίτσε κατά Σωκράτη. Nietzsche vs. Socrates

«Παντού όπου η αυθεντία εξακολουθεί να ανήκει στις καλές συνήθειες, παντού όπου δεν αιτιολογεί κανείς αλλά διατάζει, ο διαλεκτικός είναι ένα είδος παλιάτσου: γελούν μαζί του, δεν τον παίρνουν στα σοβαρά. Ο Σωκράτης ήταν ο παλιάτσος που κατάφερε να τον πάρουν στα σοβαρά». -Νίτσε

Το πρόβλημα του Σωκράτη. The Problem of Socrates

Socrates and Alcibiades, by Christoffer Wilhelm Eckersberg.

1

Σε κάθε εποχή οι σοφότεροι παραδίνουν στις επόμενες γενιές την ίδια πάντα κρίση για τη ζωή: Δεν αξίζει τίποτα…Παντού και πάντα τα χείλη τους προφέρουν τον ίδιο ήχο – έναν ήχο γεμάτο αμφιβολία, γεμάτο μελαγχολία, γεμάτο κούραση απ’ τη ζωή, αντίθεση με τη ζωή. Ακόμη κι ο Σωκράτης είπε καθώς πέθαινε: «Ζωή σημαίνει να είσαι άρρωστος πολύ-πολύ καιρό: Χρωστώ έναν κόκκορα στον σωτήρα Ασκληπιό». (Θυσίαζε κανείς έναν κόκκορα στον Ασκληπιό όταν γινόταν καλά από μια αρρώστια: ο Σωκράτης φαίνεται να λέει ότι η ζωή είναι, ή πως η ζωή του ήταν, μια αρρώστια). Ακόμη κι ο Σωκράτης είχε βαρεθεί τη ζωή του. Τι αποδεικνύει αυτό; Προς ποια κατεύθυνση δείχνει; Κανονικά θα έλεγε κανείς (ω, και πράγματι έτσι λένε, οι πεσιμιστές μας πάνω απ’ όλα!): «Εδώ οπωσδήποτε θα πρέπει να κρύβεται κάποια αλήθεια! Η ομοφωνία των σοφών είναι απόδειξη της αλήθειας».

Concerning life, the wisest men of all ages have judged alike: it is no good. Always and everywhere one has heard the same sound from their mouths -- a sound full of doubt, full of melancholy, full of weariness of life, full of resistance to life. Even Socrates said, as he died: "To live -- that means to be sick a long time: I owe Asclepius the Savior a rooster." Even Socrates was tired of it. What does that evidence? What does it evince? Formerly one would have said (-- oh, it has been said, and loud enough, and especially by our pessimists): "At least something of all this must be true! The consensus of the sages evidences the truth." Shall we still talk like that today? May we? "At least something must be sick here," we retort. These wisest men of all ages -- they should first be scrutinized closely. Were they all perhaps shaky on their legs? late? tottery? decadents? Could it be that wisdom appears on earth as a raven, inspired by a little whiff of carrion?

2

Plato and Socrates in a medieval depiction.

Η ασεβής αυτή αντίληψη πως οι μεγάλοι σοφοί είναι παρηκμασμένοι τύποι μου δημιουργήθηκε πρώτα-πρώτα σε σχέση με ακριβώς αυτή την περίπτωση όπου οι προκαταλήψεις λογίων και μη είναι περισσότερο ισχυρές: αναγνώρισα τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα σαν συμπτώματα παρακμής, σαν παράγοντες διάλυσης της Ελλάδας, σαν ψευδο-Έλληνες, σαν αντι-Έλληνες («Γένεση της Τραγωδίας», 1872). Εκείνο το «ομοφωνία των σοφών» – έβλεπα όλο και πιο καθαρά – δεν αποδείκνυε κατά κανένα τρόπο πως είχαν δίκιο γι’ αυτό το οποίο συμφωνούσαν: αποδείκνυε μάλλον πως αυτοί οι ίδιοι, αυτοί οι σοφότεροι των ανθρώπων, βρίσκονταν κατά κάποιο τρόπο σε φυσιολογική συμφωνία καθώς έπαιρναν – ήταν υποχρεωμένοι να πάρουν – την ίδια αρνητική στάση προς τη ζωή. Οι κρίσεις, οι αξιολογικές κρίσεις οι σχετικές με τη ζωή, υπέρ ή κατά, σε τελευταία ανάλυση δεν μπορούν ποτέ να είναι αληθινές: έχουν αξία μόνο σαν συμπτώματα, τις λαμβάνουμε υπόψη μόνο σαν συμπτώματα – οι ίδιες αυτές κρίσεις είναι ανοησίες. Πρέπει κανείς να επιχειρήσει και να προσπαθήσει να πιάσει αυτό το εκπληκτικό, πως η αξία της ζωής δεν μπορεί να εκτιμηθεί. Όχι από ζωντανό άνθρωπο, γιατί συμμετέχει στο πρόβλημα, είναι μέρος του προβλήματος, και μάλιστα το αντικείμενό του και όχι κριτής του. Όχι βέβαια από νεκρό για άλλους λόγους. Για ένα φιλόσοφο και τι να διακρίνει κάποιο πρόβλημα στην αξία της ζωής θα συνέθετε ακόμη και μιαν αντίφαση με τον εαυτό του, ένα ερωτηματικό δίπλα στη σοφία του, ένα κομμάτι άγνοιας. Τι; Και όλοι αυτοί οι μεγάλοι σοφοί – όχι μόνο ήταν decadents, αλλά δεν ήταν καν σοφοί; Μα θα ξαναγυρίσω στο πρόβλημα του Σωκράτη.

This irreverent thought that the great sages are types of decline first occurred to me precisely in a case where it is most strongly opposed by both scholarly and unscholarly prejudice: I recognized Socrates and Plato to be symptoms of degeneration, tools of the Greek dissolution, pseudo-Greek, anti-Greek (Birth of Tragedy, 1872). The consensus of the sages -- I comprehended this ever more clearly -- proves least of all that they were right in what they agreed on: it shows rather that they themselves, these wisest men, agreed in some physiological respect, and hence adopted the same negative attitude to life -- had to adopt it. Judgments, judgments of value, concerning life, for it or against it, can, in the end, never be true: they have value only as symptoms, they are worthy of consideration only as symptoms; in themselves such judgments are stupidities. One must by all means stretch out one's fingers and make the attempt to grasp this amazing finesse, that the value of life cannot be estimated. Not by the living, for they are an interested party, even a bone of contention, and not judges; not by the dead, for a different reason. For a philosopher to see a problem in the value of life is thus an objection to him, a question mark concerning his wisdom, an un-wisdom. Indeed? All these great wise men -- they were not only decadents but not wise at all? But I return to the problem of Socrates.

3

Portrait of Socrates. 2nd century Roman copy from an Ancient greek original dating from the 4th century BC. On display in the main cloister of the Museo archeologico regionale di Palermo, Italy.

Ο Σωκράτης ανήκε, από καταγωγής, στις κατώτερες τάξεις: ο Σωκράτης ήταν ένας από τον όχλο. Ξέρει κανείς, βλέπει μόνο του, πόσο άσχημος ήταν. Αλλά η ασχήμια, μειονέκτημα από μόνη της, είναι ανάμεσα στους Έλληνες σχεδόν αναιρετικό στοιχείο. Ήταν πράγματι Έλληνας ο Σωκράτης; Η Ασχήμια είναι συχνά αρκετό σημάδι καθυστερημένης ανάπτυξης, καθυστερημένης από αίμα ξένο προς το ελληνικό. Αλλιώτικα φαίνεται σαν ένα βήμα προς την παρακμή. Οι ανθρωπολόγοι ανάμεσα στους εγκληματολόγους μας λένε πως ο τυπικός εγκληματίας είναι άσχημος: «Τέρας στο πρόσωπο, τέρας στην ψυχή». Όμως ο εγκληματίας είναι ένας decadent. Ήταν ο Σωκράτης ένας τυπικός εγκληματίας; Τουλάχιστον η άποψη των περίφημων φυσιογνωμιστών που τόσες αντιρρήσεις ξεσήκωσε ανάμεσα στους φίλους του Σωκράτη δεν αντιφάσκει μ’ αυτή την ιδέα. Κάποιος ξένος περαστικός από την Αθήνα που θα ήξερε να διαβάζει πρόσωπα θα έκρινε τον Σωκράτη από το πρόσωπό του σαν τέρας – πως έκλεινε μέσα του κάθε είδους κακία και ελάττωμα. Και ο Σωκράτης απαντούσε απλά: «Με ξέρετε κύριε!».

Bust of Socrates. Marble, Roman copy after a Greek original from the 4th century BC. From the Quintili Villa on the Via Appia.

In origin, Socrates belonged to the lowest class: Socrates was plebs. We know, we can still see for ourselves, how ugly he was. But ugliness, in itself an objection, is among the Greeks almost a refutation. Was Socrates a Greek at all? Ugliness is often enough the expression of a development that has been crossed, thwarted by crossing. Or it appears as declining development. The anthropologists among the criminologists tell us that the typical criminal is ugly: monstrum in fronte, monstrum in animo. [“monster in face, monster in soul”] But the criminal is a decadent. Was Socrates a typical criminal? At least that would not be contradicted by the famous judgment of the physiognomist which sounded so offensive to the friends of Socrates. A foreigner who knew about faces once passed through Athens and told Socrates to his face that he was a monstrum -- that he harbored in himself all the bad vices and appetites. And Socrates merely answered: "You know me, sir!"

4

Jean-Léon Gérôme (1824–1904), Socrates seeking Alcibiades in the house of Aspasia, 1861.

Δεν είναι μόνο η παραδεγμένη ακολασία και αναρχία των ενστίκτων του που υποδεικνύουν την decadence του Σωκράτη: η υπερκυοφορία του λογικού και εκείνη η ακιδωτή του κακεντρέχεια που τον χαρακτηρίζουν επίσης υποδεικνύουν προς αυτή την κατεύθυνση. Κι ας μη ξεχνάμε εκείνες τις ακουστικές παραισθήσεις που, σαν «δαίμονας του Σωκράτη», έχουν ερμηνευτεί κατά μια θρησκευτική έννοια. Τα πάντα γύρω του είναι υπερτονισμένα, buffo, καρικατούρες, και τα πάντα ταυτόχρονα είναι κρυφά, συγκρατημένα, υπόγεια. Θα ήθελα να ξέρω από ποια ιδιοσυγκρασία πηγάζει εκείνη η σωκρατική εξίσωση λόγος = αρετή = ευτυχία: αυτή η πιο παράξενη από τις εξισώσεις, και μία που έχει ακριβώς όλα τα ένστικτα των παλαιοτέρων Ελλήνων ενάντιά της.

Socrates' decadence is suggested not only by the admitted wantonness and anarchy of his instincts, but also by the hypertrophy of the logical faculty and that barbed malice which distinguishes him. Nor should we forget those auditory hallucinations which, as "the daimonion of Socrates," have been interpreted religiously. Everything in him is exaggerated, buffo, a caricature; everything is at the same time concealed, ulterior, subterranean. I seek to comprehend what idiosyncrasy begot that Socratic equation of reason, virtue, and happiness: that most bizarre of all equations which, moreover, is opposed to all the instincts of the earlier Greeks.

5

Socrates Visiting Aspasia by Honoré Daumier.

Με τον Σωκράτη το γούστο των Ελλήνων υφίσταται μια αλλαγή προς όφελος της διαλεκτικής: τι συμβαίνει πραγματικά όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο; Είναι πάνω απ’ όλα η ήττα ενός ευγενέστερου γούστου. Με τη διαλεκτική ο όχλος επιβάλλεται. Πριν τον Σωκράτη, ο διαλεκτικός τρόπος ήταν απαράδεκτος για την καλή κοινωνία. Θεωρούσαν τη διαλεκτική σαν μια μορφή κακής συμπεριφοράς, αναγκαζόταν κανείς να συμβιβαστεί μ’ αυτήν. Προειδοποιούσαν τους νέους εναντίον της. Και αντιμετώπιζαν με δυσπιστία όποιον παρουσιάζει τις σκέψεις του μ’ αυτόν τον τρόπο. Τα τίμια πράγματα, όπως και οι τίμιοι άντρες, δεν εκθέτουν τους λόγους τους κατ’ αυτόν τον τρόπο. Είναι άπρεπο να εκθέτει κανείς όλα τα καλά που διαθέτει. Εκείνο που πρέπει πρώτα να διεκδικήσει, την απόδειξη της αλήθειας του, έχει μικρή αξία. Οπουδήποτε η εξουσία παραμένει αποδεκτή, και δε χρειάζεται κανείς να «δίνει λόγους» αλλά εντολές, ο διαλεκτικός είναι ένα είδος γελωτοποιού: γελούν μαζί του, δεν τον παίρνουν στα σοβαρά. Ο Σωκράτης ήταν γελωτοποιός που κατάφερε να τον πάρουν στα σοβαρά. Τι συνέβαινε πραγματικά όταν συνέβη αυτό;

With Socrates, Greek taste changes in favor of dialectics. What really happened there? Above all, a noble taste is thus vanquished; with dialectics the plebs come to the top. Before Socrates, dialectic manners were repudiated in good society: they were considered bad manners, they were compromising. The young were warned against them. Furthermore, all such presentations of one's reasons were distrusted. Honest things, like honest men, do not carry their reasons in their hands like that. It is indecent to show all five fingers. What must first be proved is worth little. Wherever authority still forms part of good bearing, where one does not give reasons but commands, the dialectician is a kind of buffoon: one laughs at him, one does not take him seriously. Socrates was the buffoon who got himself taken seriously: what really happened there?

6

Nicolas-André Monsiau (1754-1837), Socrates visiting Aspasia, 1801. Moscow, Puschkin Museum.

Διαλέγει κανείς τη διαλεκτική όταν δεν έχει άλλο μέσο έκφρασης. Ξέρει κανείς ότι η διαλεκτική εμπνέει τη δυσπιστία, πως δεν είναι και πολύ πειστική. Τίποτα δεν είναι ευκολότερο να διαγραφεί από τις εντυπώσεις που αφήνει ένας διαλεκτικός, όπως αποδεικνύεται αμέσως αν βρεθεί κανείς σε οποιοδήποτε χώρο όπου γίνονται λόγοι. Η διαλεκτική δεν μπορεί να είναι παρά το έσχατο όπλο στα χέρια εκείνων που δεν τους έχει απομείνει κανένα άλλο. Πρέπει να είναι κανείς αναγκασμένος να επιβάλλει τα δικαιώματά του: αλλιώς δεν την χρησιμοποιεί καθόλου. Αυτός είναι κι ο λόγος που οι Εβραίοι ήταν διαλεκτικοί. Ο Ρεϊνάρδος η αλεπού ήταν διαλεκτικός: Τι; Και ο Σωκράτης ήταν επίσης ένας διαλεκτικός;

One chooses dialectic only when one has no other means. One knows that one arouses mistrust with it, that it is not very persuasive. Nothing is easier to erase than a dialectical effect: the experience of every meeting at which there are speeches proves this. It can only be self-defense for those who no longer have other weapons. One must have to enforce one's right: until one reaches that point, one makes no use of it. The Jews were dialecticians for that reason; Reynard the Fox was one -- and Socrates too?

7

José Aparicio, "Socrate enseignant à un jeune homme".

Είναι μήπως η ειρωνεία του Σωκράτη μια έκφραση εξέγερσης; Έκφραση της αγανάκτησης του όχλου; Χαίρεται κι αυτός σαν ένας από τους καταπιεσμένους, τη δικιά του μορφή επιθετικότητας στους κολο-ακονισμένους του συλλογισμούς; Μήπως εκδικείται τους αριστοκράτες τους οποίους γοητεύει; Σαν διαλεκτικός κανείς έχει στην κατοχή του ένα όπλο αλύπητο. Με τη βοήθειά του μπορεί κανείς να παίξει τον τύραννο. Συμβιβάζεται κανείς με το να κατακτά. Ο διαλεκτικός αφήνει στον αντίπαλό του να του δείξει πως είναι ένας ηλίθιο: εκείνος οργίζεται, εκείνος ταυτόχρονα μένει αβοήθητος. Ο διαλεκτικός απονεκρώνει το νου του αντιπάλου του. Τι; Είναι λοιπόν η διαλεκτική μόνο μια μορφή εκδίκησης στην περίπτωση του Σωκράτη;

Is the irony of Socrates an expression of revolt? Of plebeian ressentiment? Does he, as one oppressed, enjoy his own ferocity in the knife-thrusts of his syllogisms? Does he avenge himself on the noble people whom he fascinates? As a dialectician, one holds a merciless tool in one's hand; one can become a tyrant by means of it; one compromises those one conquers. The dialectician leaves it to his opponent to prove that he is no idiot: he makes one furious and helpless at the same time. The dialectician renders the intellect of his opponent powerless. Indeed? Is dialectic only a form of revenge in Socrates?

8

Pierre Klossowski, Socrate interrogeant le jeune Charmide, 1984.

Υπέδειξα το πώς θα μπορούσε ο Σωκράτης να φαίνεται αποκρουστικός από τους γύρω του: είναι επομένως ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη να εξηγήσω το γεγονός πώς τους γοήτευε. Το ότι ανακάλυψα ένα είδος αγώνα, και το ότι ήταν ο πρώτος οπλοδιδάσκαλος σ’ αυτόν για τους αριστοκρατικούς κύκλους των Αθηνών, είναι ένας λόγος. Γοήτευε γιατί άγγιζε το αγωνιστικό ένστικτο των Ελλήνων – εισήγαγε μια παραλλαγή αγωνισμάτων πάλης ανάμεσα στους νεαρούς και τους νέους άντρες. Ο Σωκράτης διέθετε επίσης ισχυρό ερωτισμό.

I have given to understand how it was that Socrates could repel: it is therefore all the more necessary to explain his fascination. That he discovered a new kind of agon [“contest”], that he became its first fencing master for the noble circles of Athens, is one point. He fascinated by appealing to the agonistic impulse of the Greeks -- he introduced a variation into the wrestling match between young men and youths. Socrates was also a great erotic.

9

Pierre Klossowski, Charmide se soumettant à l'incantation de Socrate, 1984.

Ο Σωκράτης όμως καταλάβαινε ακόμη περισσότερα. Έβλεπε πίσω από τους αριστοκρατικούς του Αθηναίους. Καταλάβαινε πως η περίπτωσή του, η ιδιοσυγκρασία της περίπτωσής του, δεν ήταν πλέον κάτι το εξαιρετικό. Το ίδιο είδος εκφυλισμού προετοίμαζε παντού σιωπηλά το δρόμο του: η παλαιότερη Αθήνα έφτανε στο τέλος της. Και ο Σωκράτης καταλάβαινε πως όλος ο κόσμος τον είχε ανάγκη – την πρακτική του, τη γιατρειά του, την προσωπική του τέχνη της αυτοδιατήρησης… Παντού τα ένστικτα βρίσκονταν σε αναρχία. Παντού οι άνθρωποι δεν απείχαν παρά πέντε βήματα από την υπερχείλισή τους: το «τέρας στη ψυχή» ήταν ο παγκόσμιος κίνδυνος. «Τα ένστικτα θέλουν να παίξουν τον τύραννο. Πρέπει να εφεύρουμε έναν αντιτύραννο δυνατότερο απ’ αυτά…» Όταν εκείνος ο φυσιογνωμιστής αποκάλυψε στον Σωκράτη το τι ήταν, ένα σπήλαιο γεμάτο κάθε είδους κακό και λαγνεία, ο μεγάλος είρωνας πρόφερε μια φράση που μας δίνει και το κλειδί της προσωπικότητάς του. «Είναι αλήθεια», είπε, «όμως έγινα κύριος όλων τους». Πώς κατάφερε ο Σωκράτης να γίνει κύριος του εαυτού του; η περίπτωσή του άλλωστε δεν ήταν παρά μια ακραία περίπτωση, το πιο φανερό μόνο παράδειγμα αυτού που, εκείνη την εποχή, είχε αρχίσει να γίνεται παγκόσμια κρίση: του ότι κανείς δεν ήταν πλέον κύριος του εαυτού του, του ότι τα ένστικτα είχαν αρχίσει να γίνονται αμοιβαία ανταγωνιστικά. Σαν ακραία περίπτωση ασκούσε γοητεία – η ασχήμια του, ικανή να εμπνεύσει το φόβο, έδειχνε καθαρά σε κάθε μάτι την κατάσταση: και γοήτευε ακόμη περισσότερο, δε χρειάζεται να το πούμε, σαν η λύση, σαν η φανερή γιατρειά γι’ αυτή την κατάσταση.

But Socrates guessed even more. He saw through his noble Athenians; he comprehended that his own case, his idiosyncrasy, was no longer exceptional. The same kind of degeneration was quietly developing everywhere: old Athens was coming to an end. And Socrates understood that all the world needed him -- his means, his cure, his personal artifice of self-preservation. Everywhere the instincts were in anarchy everywhere one was within five paces of excess: monstrum in animo was the general danger. "The impulses want to play the tyrant; one must invent a counter-tyrant who is stronger. When the physiognomist had revealed to Socrates who he was -- a cave of bad appetites -- the great master of irony let slip another word which is the key to his character. "This is true," he said, "but I mastered them all." How did Socrates become master over himself? His case was, at bottom, merely the extreme case, only the most striking instance of what was then beginning to be a universal distress: no one was any longer master over himself, the instincts turned against each other. He fascinated, being this extreme case; his awe-inspiring ugliness proclaimed him as such to all who could see: he fascinated, of course, even more as an answer, a solution, an apparent cure of this case.

10

Carnelian gem imprint representing Socrates, Rome, 1st century BC-1st century AD.

Αν έχει κανείς ανάγκη να μετατρέψει σε τύραννο το λόγο του, όπως έκανε ο Σωκράτης, τότε δε θα πρέπει να είναι και μικρός ο κίνδυνος του να παίξει κάτι άλλο το ρόλο του τύραννου. Η λογική εκείνη την εποχή λατρευόταν σαν σωτήρας. Ούτε ο Σωκράτης ούτε οι «ασθενείς» του ήταν ελεύθεροι να είναι λογικοί ή όχι, ανάλογα με το πώς ήθελαν – ήταν de rigueur, ήταν το τελευταίο μέσο που διέθεταν. Ο φανατισμός με τον οποίο ολόκληρη η ελληνική σκέψη ρίχνεται στη λογικότητα, το λογικώς σκέπτεσθαι, προδίδει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης: τα άτομα βρίσκονται σε κίνδυνο, δεν είχαν παρά μια εκλογή: είτε να χαθούν είτε να γίνουν παράλογα λογικοί… Ο μοραλισμός των Ελλήνων φιλοσόφων από τον Πλάτωνα και κάτω είναι παθολογικά διαμορφωμένος: παρόμοια και η εκτίμησή τους της διαλεκτικής. Λόγος = αρετή = ευτυχία σημαίνει απλά: πρέπει κανείς να μιμηθεί τον Σωκράτη και να αντεπιτεθεί στις σκοτεινές επιθυμίες δημιουργώντας ένα μόνιμο φως – το φως της λογικής. Πρέπει να είναι κανείς συνετός, σαφής, φωτεινός με κάθε θυσία: η κάθε υποχώρηση στα ένστικτα, στο ασυνείδητο, οδηγεί προς τα κάτω…

When one finds it necessary to turn reason into a tyrant, as Socrates did, the danger cannot be slight that something else will play the tyrant. Rationality was then hit upon as the savior; neither Socrates nor his "patients" had any choice about being rational: it was de rigeur, it was their last resort. The fanaticism with which all Greek reflection throws itself upon rationality betrays a desperate situation; there was danger, there was but one choice: either to perish or -- to be absurdly rational. The moralism of the Greek philosophers from Plato on is pathologically conditioned; so is their esteem of dialectics. Reason = virtue = happiness, that means merely that one must imitate Socrates and counter the dark appetites with a permanent daylight -- the daylight of reason. One must be clever, clear, bright at any price: any concession to the instincts, to the unconscious, leads downward.

11

Μίλησα για τον τρόπο με τον οποίο ο Σωκράτης ασκούσε γοητεία: έδειχνε να είναι θεραπευτής σωτήρας. Είναι απαραίτητο να συνεχίσουμε για να ξεδιαλύνουμε το λάθος που κρύβεται στην πίστη του στη «λογικότητα με κάθε θυσία»; Αυταπατώνται οι φιλόσοφοι και οι ηθικολόγοι όταν φαντάζονται πως με το να κηρύττουν τον πόλεμο στην decadence αποφεύγουν οι ίδιοι να γίνουν decadents. Αυτό είναι πέρα από τις δυνάμεις τους: αυτό που διαλέγουν σαν γιατρικό, σαν άμυνα, δεν είναι στην ουσία του παρά μια άλλη έκφρασή της decadence – αλλάζουν την έκφρασή του, αλλά δεν εκμηδενίζουν το ίδιο το φαινόμενο. Ο Σωκράτης ήταν μια παρεξήγηση: ολόκληρη η ηθική της βελτίωσης, μαζί και η χριστιανική, υπήρξε μια παρεξήγηση… Το σκληρό ζωηρό φως, η λογικότητα με κάθε θυσία, η ζωή η φωτεινή, η ψυχρή, η μετρημένη, χωρίς ένστικτο, σ’ αντίθεση με τα ένστικτα, δεν υπήρξε από μόνη της τίποτα παραπάνω από μια μορφή αρρώστιας – και κατά κανένα τρόπο ένα μέσο επιστροφής πίσω στην «αρετή», την «υγεία» και την ευτυχία… Το να είναι κανείς υποχρεωμένος να πολεμάει τα ένστικτά του – αυτό είναι ο τύπος της decadence: όσο η ζωή ανέρχεται, η ευτυχία και τα ένστικτα είναι ένα.

I have given to understand how it was that Socrates fascinated: he seemed to be a physician, a savior. Is it necessary to go on to demonstrate the error in his faith in "rationality at any price"? It is a self-deception on the part of philosophers and moralists if they believe that they are extricating themselves from decadence when they merely wage war against it. Extrication lies beyond their strength: what they choose as a means, as salvation, is itself but another expression of decadence; they change its expression, but they do not get rid of decadence itself. Socrates was a misunderstanding; the whole improvement-morality, including the Christian, was a misunderstanding. The most blinding daylight; rationality at any price; life, bright, cold, cautious, conscious, without instinct, in opposition to the instincts -- all this too was a mere disease, another disease, and by no means a return to "virtue," to "health," to happiness. To have to fight the instincts -- that is the formula of decadence: as long as life is ascending, happiness equals instinct.

12

Jacques-Louis David, La mort de Socrate (1787), conservé au Metropolitan Museum of Art de New York.

Ο ίδιος δεν το έπιασε αυτό, ο πιο πανούργος αυτός απ’ όλους τους αυταπατώμενους; Δεν το είπε στο τέλος ο ίδιος στον εαυτό του, στη σοφία του κουράγιου του για το θάνατο;… Ο Σωκράτης ήθελε να πεθάνει. Δεν ήταν η Αθήνα, ήταν αυτός ο ίδιος που έβαλε στο χέρι του το δηλητήριο, που ανάγκασε την Αθήνα να του βάλει στο χέρι το δηλητήριο… «Ο Σωκράτης δεν είναι γιατρός», μονολόγησε ήρεμα: «Ο θάνατος και μόνο είναι γιατρός εδώ… ο Σωκράτης ο ίδιος δεν ήταν παρά, πολλά χρόνια άρρωστος…»

Did he himself still comprehend this, this most brilliant of all self-outwitters? Was this what he said to himself in the end, in the wisdom of his courage to die? Socrates wanted to die: not Athens, but he himself chose the hemlock; he forced Athens to sentence him. "Socrates is no physician," he said softly to himself, "here death alone is the physician. Socrates himself has merely been sick a long time." Friedrich Nietzsche, Twilight of the Idols (excerpts).

Από το βιβλίο «Το λυκόφως των ειδώλων», εκδ. «Κάκτος», Μεταφρ. Γ. ΔΡΑΖΙΑΝΗΣ.

Σάββας Δημόπουλος: LHC και πολλαπλά σύμπαντα. Savas Dimopoulos: Big Answers From Small Experiments

Σύμφωνα με τον Σάββα Δημόπουλο, αν δεν υπάρξουν καινούργια ευρήματα από τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) την επόμενη τριετία, τότε θα ενισχυθεί η πιθανότητα να ισχύει η θεωρία των πολλαπλών συμπάντων και της ανθρωπικής αρχής. Με βάση τη συγκεκριμένη θεωρία, το σύμπαν μας αποτελεί μία από τις δισεκατομμύρια διαφορετικές παραλλαγές από σύμπαντα, ενώ ορισμένα από τα «μυστήριά» του εξηγούνται από το γεγονός ότι οι παράμετροι των νόμων που το διέπουν απλώς έτυχε να είναι συμβατές με τη δημιουργία ζωής – αφού αλλιώς δεν θα υπήρχαμε για να το παρατηρούμε. Installing the ATLAS calorimeter in 'Particle Fever' (Courtesy of CERN).

Περιγράφει τη θεωρητική φυσική ως τον κλάδο που προσπαθεί να απαντήσει στις απορίες που είχαμε όλοι όταν ήμασταν παιδιά, αλλά τις οποίες ξεχάσαμε οι περισσότεροι όταν μεγαλώσαμε – όπως πώς δημιουργήθηκε ο «κόσμος» που μας περιβάλλει, από πού ερχόμαστε και γιατί υπάρχουμε.

What is the origin of mass? Are there other universes with different physical laws? Professor Dimopoulos has been searching for answers to some of the deepest mysteries of nature. Why is gravity so weak? Do elementary particles have substructure? What is the origin of mass? Are there new dimensions? Can we produce black holes in the lab? Elementary particle physics is entering a spectacular new era in which experiments at the Large Hadron Collider at CERN will soon shed light on such questions and lead to a new deeper theory of particle physics, replacing the Standard Model proposed forty years ago. The two leading candidates for new theories are the Supersymmetric Standard Model and theories with Large Extra Dimensions, both proposed by Professor Dimopoulos and collaborators.

Καθηγητής στο φημισμένο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ από το 1980 και διακεκριμένος θεωρητικός φυσικός, ο Σάββας Δημόπουλος έχει διατυπώσει με συναδέλφους του δύο από τις επικρατέστερες θεωρίες, οι οποίες θα μπορούσαν να συμπληρώσουν την εικόνα που έχουν ήδη οι επιστήμονες για τα δομικά στοιχεία και τους νόμους του σύμπαντος, δηλαδή το καθιερωμένο πρότυπο. Γι’ αυτά τα θεωρητικά μοντέλα μάλιστα, το «υπερσυμμετρικό καθιερωμένο πρότυπο» και τις «μεγάλες επιπλέον διαστάσεις», απέσπασε το 2006 το βραβείο Sakurai. Σήμερα, ωστόσο, λέει πως δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση λειτουργίας του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) στο CERN, χωρίς να υπάρξει η παραμικρή ένδειξη για κάποια νέα φυσική θεωρία. «Αν και συνεχίζουμε να αισιοδοξούμε πως θα βρεθεί κάτι στη δεύτερη φάση των πειραμάτων, τα οποία θα αρχίσουν σε λίγους μήνες και θα γίνουν σε ακόμη μεγαλύτερες ενέργειες, η αλήθεια είναι πως οι ελπίδες μας έχουν περιορισθεί», αναφέρει.

Σύμφωνα όμως με τον 62χρονο επιστήμονα, ακόμη κι αν διαψευσθούν αυτές οι ελπίδες, για τη φυσική ξεκινάει έτσι κι αλλιώς μια συναρπαστική και επαναστατική εποχή. «Ο λόγος είναι πως, αν δεν υπάρξουν καινούργια ευρήματα από τον LHC την επόμενη τριετία, τότε θα ενισχυθεί η πιθανότητα να ισχύει η θεωρία των πολλαπλών συμπάντων και της ανθρωπικής αρχής», προσθέτει. Με βάση τη συγκεκριμένη θεωρία, το σύμπαν μας αποτελεί μία από τις δισεκατομμύρια διαφορετικές παραλλαγές από σύμπαντα, ενώ ορισμένα από τα «μυστήριά» του εξηγούνται από το γεγονός ότι οι παράμετροι των νόμων που το διέπουν απλώς έτυχε να είναι συμβατές με τη δημιουργία ζωής – αφού αλλιώς δεν θα υπήρχαμε για να το παρατηρούμε.

Professor Savas Dimopoulos helped extend the Standard Model of particle physics by adding a new fundamental principle called supersymmetry that posits every particle has a corresponding superparticle.

Για να το λύσει, ο Έλληνας επιστήμονας ανέπτυξε με τον Howard Georgi το 1981 τη θεωρία του «υπερσυμμετρικού καθιερωμένου προτύπου», η οποία επεκτείνει το καθιερωμένο πρότυπο υποθέτοντας πως για κάθε στοιχειώδες σωμάτιο υπάρχει ένας υπερσυμμετρικός «εταίρος». Δεκαεπτά χρόνια αργότερα, μαζί με τους Nima Arkani-Hamed και Gia Dvali, διατύπωσε την πρόταση των «μεγάλων επιπλέον διαστάσεων». «Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα μοντέλο που εξηγεί ότι η βαρύτητα είναι μικρής τάξης μεγέθους, επειδή σε αντίθεση με τις υπόλοιπες δυνάμεις, αυτή διαχέεται σε περισσότερες από τις τρεις διαστάσεις, με συνέπεια να εξασθενεί», όπως περιγράφει ο ίδιος.

Artist concept of the multiverse. Credit: Glenn Loos-Austin

«Αν κάναμε αυτή τη συνέντευξη πριν από μία πενταετία, θα με ακούγατε πιο ενθουσιασμένο», συμπληρώνει, με δεδομένο ότι οι δύο θεωρίες προβλέπουν καινούργια στοιχειώδη σωματίδια που θα μπορούσαν να έχουν εντοπισθεί στην πρώτη φάση λειτουργίας του LHC. Βέβαια, τίποτε δεν προεξοφλεί πως αυτό δεν θα συμβεί όταν ξεκινήσουν ξανά τα πειράματα. «Ωστόσο και στην περίπτωση που τα επόμενα χρόνια δεν υπάρξει κάποιου είδους πειραματική επιβεβαίωση, ο LHC θα έχει γράψει ιστορία για δεύτερη φορά, με την έννοια πως θα κερδίσει έδαφος η θεωρία των παράλληλων συμπάντων», προσθέτει.

«Τότε, θα αρχίσουμε να αμφισβητούμε το γεγονός πως πίσω από όλους τους “γρίφους” της φύσης υπάρχει ένας κρυμμένος αιτιακός μηχανισμός – εν ολίγοις τον τρόπο σκέψης που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να κατανοήσει τα φυσικά φαινόμενα, όχι μόνο από τη “γέννηση” της σύγχρονης επιστήμης τον 17ο αιώνα, αλλά από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών και αστρονόμων. Αντίθετα, θα αρχίσουμε να μην αποκλείουμε την περίπτωση ορισμένα “μυστήρια” να εξηγούνται από το ότι οφείλονται απλώς σε συμπτώσεις».

Αναζητώντας την αλήθεια

Savas Dimopoulos, Howard Georgi & Lenny Susskind. Professor Dimopoulos is collaborating on a number of experiments that use the dramatic advances in atom interferometry to do fundamental physics. These include testing Einstein’s theory of general relativity to fifteen decimal precision, atom neutrality to thirty decimals, and looking for modifications of quantum mechanics. He is also designing an atom-interferometric gravity-wave detector that will allow us to look at the universe with gravity waves instead of light, marking the dawn of gravity wave astronomy and cosmology.

Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη το 1952, ο Σάββας Δημόπουλος πολύ γρήγορα μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα, καθώς μέσα στη δεκαετία του ’50 η ελληνική ομογένεια βρέθηκε στο στόχαστρο του τουρκικού καθεστώτος. «Ακούγοντας από παιδί τις γνώμες πολιτικών που αν και ήταν εντελώς αντίθετες μου φαίνονταν εξίσου λογικές, άρχισε να με ενδιαφέρει η έννοια της αντικειμενικής αλήθειας. Έτσι, από 13 χρόνων αποφάσισα να σπουδάσω φυσική, η οποία συνδυάζει την καθολική βεβαιότητα των μαθηματικών με το πείραμα, δηλαδή την επαλήθευση μιας υπόθεσης από την ίδια τη φύση», λέει ο ίδιος. Αυτή η αναζήτηση της αλήθειας τον έκανε να σπουδάσει φυσική στις ΗΠΑ και να ακολουθήσει μια επιστημονική καριέρα που, σε ηλικία μόλις 28 ετών, τον οδήγησε στη θέση του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, όπου διδάσκει από τότε και κάνει τις έρευνές του.

Βρέθηκε στην Ελλάδα πριν από μερικές ημέρες, για να πάρει μέρος σε μία ημερίδα προς τιμήν του Μανώλη Φλωράτου, ειδικού στη φυσική υψηλών ενεργειών και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από το οποίο συνταξιοδοτήθηκε πρόσφατα – «είναι από τους λίγους επιστήμονες που ξέρω με τόσο βαθιά γνώση σε τόσο πολλούς τομείς», σχολιάζει ο κ. Δημόπουλος. Εξάλλου, σύμφωνα με τον καθηγητή του Στάνφορντ, είτε εργάζονται στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, όλα αυτά τα χρόνια οι Ελληνες επιστήμονες έχουν συνεισφέρει στη θεωρητική φυσική πολύ περισσότερο απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς από μια τόσο μικρή χώρα. [Η ομιλία του Σάββα Δημόπουλου στην ημερίδα είχε τίτλο: "Big Answers From Small Experiments"]

Για τον ίδιο, η δουλειά του θεωρητικού φυσικού προϋποθέτει φαντασία, η οποία είναι απαραίτητη για να διατυπώνει συνεχώς νέες υποθέσεις, τις οποίες θα δοκιμάσει στη συνέχεια για τη μαθηματική τους συνέπεια. «Νομίζω πως αυτό που ξεχωρίζει έναν καλό επιστήμονα είναι η ικανότητα που έχει να “θυσιάζει” όσες ιδέες διαισθάνεται πως οδηγούν σε αδιέξοδο ή σε κάποιο τετριμμένο αποτέλεσμα. Εξάλλου, στην καλύτερη περίπτωση, μόλις το 1% από αυτές θα “επιζήσουν” στην πορεία», καταλήγει.

Πηγή: www.kathimerini.gr

Η μεγαλύτερη αράχνη του κόσμου τρομάζει και εντομολόγους. Puppy-Sized Spider Romps in Rainforest

Πρόκειται για την αράχνη... Γολιάθ που μπήκε στα ρεκόρ Γκίνες για το μέγεθος της. The South American Goliath birdeater (Theraphosa blondi) is the world's largest spider, according to Guinness World Records. Its legs can reach up to one foot (30 centimeters) and it can weight up to 6 oz. (170 grams). Credit: PIOTR NASKRECKI

Ο Πιότρ Νασκρέκι, εντομολόγος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, περπατούσε ένα βράδυ στη ζούγκλα της Γουιάνας όταν άκουσε ένα θρόισμα στα φύλλα, σαν από μικρό θηλαστικό. Όταν άναψε το φακό, αντίκρισε ένα μαλλιαρό τέρας. «Όταν άναψα το φως δυσκολεύτηκα να καταλάβω τι ήταν αυτό που έβλεπα» αναφέρει ο ερευνητής στο ιστολόγιό του.

Γρήγορα όμως κατάλαβε ότι επρόκειτο για μια αράχνη Γολιάθ (Theraphosa blondi), τη βαρύτερη αράχνη του κόσμου σύμφωνα και με τα Ρεκόρ Guinness. Το γιγάντιο αραχνίδιο, με άνοιγμα ποδιών μέχρι 28 εκατοστά και βάρος μέχρι 170 γραμμάρια, «έχει πόδια με σκληρά άκρα που παράγουν έναν χαρακτηριστικό ήχο σαν οπλές αλόγου που χτυπούν το έδαφος» λέει ο εντομολόγος.

Αράχνη Γολιάθ στο Σουρινάμ. Imagine a spider as big as a child's forearm that weighs as much as a puppy. Known as the South American Goliath birdeater (Theraphosa blondi), the colossal arachnid is the world's largest spider, according to Guinness World Records. Its leg span can reach up to a foot (30 centimeters), or about the size of "a child's forearm," with a body the size of "a large fist," Naskrecki told Live Science. And the spider can weigh more than 6 oz. (170 grams) — about as much as a young puppy, the scientist wrote on his blog. Credit: PIOTR NASKRECKI

Ο Νασκρέκι είδε την αράχνη να τρίβει τα πίσω πόδια της στην κοιλιά της. Στην αρχή θεώρησε αυτή την κίνηση «χαριτωμένη», γρήγορα όμως συνειδητοποίησε ότι το τέρας εκτόξευε στον αέρα τριχίδια με μικροσκοπικά άγκιστρα, τα οποία προκαλούν πόνο και φαγούρα αν μπουν στα μάτια ή τους βλεννογόνους.

Κι αν αυτό δεν είναι αρκετό, η αράχνη προειδοποιεί τον αντίπαλο τρίβοντας τριχίδια στο μπροστινό μέρος του σώματός τους, τα οποία παράγουν έναν ήχο «σαν να ανοίγει κανείς Velcro». Το οπλοστάσιο της αράχνης συμπληρώνει ένα ζευγάρι αιχμηρών δοντιών μήκους 5 εκατοστών. Το δάγκωμά της δεν είναι δηλητηριώδες, θα ήταν όμως οδυνηρό «σαν να περνάς καρφί μέσα από το χέρι σου».

Despite its name, the Goliath birdeater doesn't usually eat birds (although it's definitely capable of doing so.) Instead, it eats whatever it can find on the ground — usually earthworms, frogs, or other small invertebrates, injecting venom into its prey with its lengthy fangs. The spider does not pose much of a threat to humans, though a bite would be "like driving a nail through your hand," Naskrecki said. Credit: PIOTR NASKRECKI

Στην πραγματικότητα όμως η αράχνη Γολιάθ δεν είναι απειλή για τον άνθρωπο. Τρέφεται με ασπόνδυλα τη νύχτα, αν και δεν χάνει την ευκαιρία να τρυπήσει αβγά πουλιών ή και να σκοτώσει μικρά θηλαστικά. Η κύρια τροφή της είναι οι «πολύ θρεπτικοί» γεωσκώληκες, λέει ο Νασκρέκι. Η αράχνη Γολιάθ κατέχει το ρεκόρ της βαρύτερης αράχνης, ωστόσο το ρεκόρ της μεγαλύτερης αράχνης ως προς το άνοιγμα των ποδιών ανήκει στο είδος Heteropoda maxima του Λάος, με άνοιγμα 30 εκατοστών.

O Πελοποννησιακός Πόλεμος στον 21ο αιώνα. The Peloponnesian War in the 21st Century

Τις μέρες αυτές παρουσιάζεται στο Κέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (πρώην κινηματογράφος «Αλέξανδρος», απέναντι από τον Λευκό Πύργο) η μελέτη του Αντώνη Σαχπεκίδη «Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος στον 21ο αιώνα. Αναζητώντας τα αίτια της σύγχρονης παγκόσμιας κρίσης μέσα από τη διεισδυτική ματιά του Θουκυδίδη». (εκδ. Ελληνοεκδοτική).

Ποιο είναι το νήμα που συνδέει τον αρχαίο Πελοποννησιακό πόλεμο με τους δύο Παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα; Τι ήταν αυτό που προκαλούσε τους συνεχείς πολέμους στην Αρχαία Ελλάδα; Γιατί η ανθρωπότητα βρίσκεται διαρκώς υπό την απειλή του πολέμου; Ποιους εξυπηρετεί σήμερα η παγκόσμια κρίση; Τι φέρνει ο 21ος αιώνας στο πεδίο του γεωπολιτικού ανταγωνισμού των σύγχρονων μεγάλων δυνάμεων, και τι σημαίνει αυτό για τις «μικρές» χώρες; Αποφασίζουν οι πολιτικοί υπέρ του λαού; Για ποια δημοκρατία μιλάμε αιώνες τώρα και σε τι δημοκρατία ζούμε; Η αθηναϊκή δημοκρατία λειτουργεί και στην εποχή μας ως πρότυπο; Μπορεί ακόμη να μας εμπνέουν ο Θουκυδίδης ως πολίτης και ο Περικλής ως πολιτικός; Απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα θέλει να δώσει το βιβλίο.

If Thucydides was alive today, his views on the current situation in the Ukraine would be enlightening. His first acknowledgement would clearly be to ridicule the claim that any it is about democracy, self determination, terrorism or any of the other silly reasons trotted out ad nauseam. Looking at ‘The History of the Peloponnesian war‘ we can see an analogous event in the issues surrounding the Athenian actions in the Corinth–Corcyra conflict, which led to the reopening of hostilities between Athens and Sparta. In fact Russia makes a very good analogue for Sparta in this incident, and the USA  for Athens (with the Delian league being quite comfortably the EU).

Έχει ακόμα αξία ο Θουκυδίδης στις αρχές του 21ου αιώνα; Σε ένα συνέδριο το 2003 που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο Brown με θέμα ‘Πόλεμος, Ειρήνη και Συμφιλίωση στον Αρχαίο Κόσμο’ οι συμμετέχοντες που αντιπροσώπευαν τις κλασικές σπουδές, την ιστορία και τις πολιτικές επιστήμες εξέτασαν τα ζητήματα που θίξαμε παραπάνω. Στην καταληκτική συνεδρία ο πολιτικός επιστήμονας P. Terrance Hopmann παρατήρησε ότι ο κόσμος ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζει τα προβλήματα που προκαλούσαν την έκρηξη πολέμων μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων. Παρά τις προσπάθειες οργανισμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη η διεθνής κοινότητα παραμένει κατεξοχήν άναρχη: αντιμετωπίζει ζητήματα ισορροπίας δυνάμεων και φόβους σχετικά με το δίλημμα ασφαλείας, προσπαθεί να υπερνικήσει την ανθρώπινη τάση να θεωρεί τους ‘Άλλους’ ακριβώς αυτό. Όπως ακριβώς στον αρχαιοελληνικό κόσμο, οι δυσκολίες στην εξεύρεση τρόπων για τη διευθέτηση των διαφορών αντί για την επίλυσή τους στο πεδίο της μάχης παραμένουν οι ίδιες. Οι περιστάσεις που οδήγησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες να εισβάλουν στο Ιράκ την άνοιξη του 2003 λειτουργούν ως διδακτικό παράδειγμα αυτών των ζητημάτων. Αυτά είναι ζητήματα, επομένως, που ο ρεαλιστής Θουκυδίδης διέκρινε στο τελευταίο τρίτο του 5ου αιώνα π.Χ. και που εμείς μπορούμε επίσης να τα διακρίνουμε ολοκάθαρα στις αρχές του 21ου αιώνα.

«Αν θέλετε να καταλάβετε αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο, έχετε κάθε συμφέρον να διαβάσετε τον Θουκυδίδη» (Κορνήλιος Καστοριάδης). Thucydides; cast of a renowned bust at Holkham Hall (Pushkin Museum).

Σημειώνει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου του: «Ο Θουκυδίδης είναι για τον ενεργό πολίτη, για εκείνον που θέλει να παρακολουθεί τα εθνικά αλλά και τα διεθνή θέματα, να τα κατανοεί και να ερμηνεύει σε βάθος, ασφαλής οδηγός, ιδιαίτερα στην εποχή μας, που τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ως συστημικοί μηχανισμοί παραπλάνησης και ενορχηστρωμένης παραπληροφόρησης, ασκούν ολοκληρωτικό έλεγχο στις πληροφορίες και στη σκέψη των ανθρώπων, ενώ μέσα από μια ιδεολογική, πολιτική και κοινωνική χειραγώγηση διαμορφώνουν συνειδήσεις». 

Δημοσιεύουμε στη συνέχεια ένα απόσπασμα από τον Επίλογο του βιβλίου:

Αν η αξία της ιστορίας βρίσκεται στη χρησιμότητά της, στον βαθμό που συμβάλλει στην αυτοσυνειδησία ενός λαού, ο Θουκυδίδης είναι, με αυτήν την έννοια, κατεξοχήν χρήσιμος για την πολιτική διαπαιδαγώγησή του. Κατά τον Άγγελο Ελεφάντη «η πολιτική τροφοδοτείται με ποικίλους τρόπους από την ιστορία, από την πραγματικότητα μέσα στη χρονικότητά της», αλλά ταυτόχρονα η πολιτική παράγει ιστορία, είναι «ἱστορία ἐν τῷ γεννᾶσθαι», έτσι ώστε «η ιστορική συνείδηση» να μπορεί να γίνεται «πολιτική κριτική συνείδηση». Από αυτήν τη σύζευξη της ιστορίας με την πολιτική που πετυχαίνει ο Θουκυδίδης, και μάλιστα ως πρωτοπόρος σε αυτήν τη διαλεκτική σύνθεση, δίνει νέες διαστάσεις τόσο στην ιστορία, που δεν είναι δυνατό να παρακάμπτει την πολιτική, όσο και στην πολιτική, που δεν μπορεί να αγνοεί την ιστορία.

Στο οικόπεδο 3 της κυπριακής ΑΟΖ εισήλθε τo τουρκικό σεισμογραφικό σκάφος "Barbaros", δήλωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης. Συνοδεύεται από τα υποστηρικτικά πλοία M/V Bravo και M/V Deep Supporter και μια φρεγάτα.

Η ιστορία διαμορφώνει συνειδήσεις. Ο Φίλιππος Ηλιού μιλά για την «ιστορία θεωρημένη και θεωρούμενη ως πολιτισμικό αίτημα, άρα και αίτημα πολιτικό: ο πολίτης και η αυτοσυνειδησία του, μέσω της γνώσης της ιστορίας», όπως και για το «κοινωνικό αίτημα της ιστορικής γνώσης και, ως εκ τούτου, της αυτογνωσίας». Ένας λαός, κάθε λαός, πρέπει να έχει ιστορική αυτοσυνειδησία, για να ξέρει «πού πατά και πού πηγαίνει». Λαός που δεν ξέρει τη θέση του στην ιστορία, είναι λαός χωρίς πυξίδα· είναι έρμαιο στη βουλιμία των εκάστοτε ισχυρών. Μέσα από την ιστορική αυτοσυνειδησία του θα βρει ο άνθρωπος απαντήσεις στις υπαρξιακές του αμφιβολίες, ώστε να υπερνικήσει τον αρχέγονο φόβο και να πάψει να υφίσταται παθητικά τη ζωή. Αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την προσωπική του ελευθερία, θα γίνει πρωταγωνιστής της ζωής του και όχι μαριονέτα της ιστορίας. […]

Μια α-πολιτική θεώρηση της Ιστορίας του Θουκυδίδη είναι το ίδιο ελλιπής, όσο θα ήταν και μια ανιστορική αντιμετώπιση της πολιτικής. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως πολιτικός με οξύτατη κρίση, αντιλαμβάνεται το πολιτικό βάθος σε κάθε πτυχή της ιστορικής αφήγησης του Θουκυδίδη και μεταφράζει ανάλογα, κάτι που δεν θα μπορούσε μάλλον να αντιληφθεί και να κάνει ένας φιλόλογος δίχως πολιτική πείρα. Αυτή η πολιτική διάσταση ενυπάρχει ή λανθάνει τόσο στα αφηγηματικά μέρη όσο και –κυρίως– στις δημηγορίες. Άλλωστε, πολιτικά πρόσωπα είναι οι ρήτορες που αγορεύουν ή πολιτικοστρατιωτικοί ηγέτες, που όλοι τους σκέφτονται και παρεμβαίνουν πολιτικά, με τη στενή ή την ευρεία έννοια του όρου. Αλλά και στην υπόλοιπη εξιστόρηση μπορεί να διακρίνει κανείς την πολιτική «ματιά» σε κρίσιμα σημεία, όπως λ.χ. όταν ο ιστορικός μιλά για το πνεύμα με το οποίο οι Αθηναίοι αποφάσισαν τη Σικελική εκστρατεία ή για τον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα, που ήξερε από πόλεμο αλλά και από πολιτική, ή για τον Αλκιβιάδη και τις επιλογές του ή για τη στάση και τη συμπεριφορά της Σπάρτης, των εφόρων και των βασιλέων της, και φυσικά όταν μιλά για τον εμφύλιο πόλεμο στην Κέρκυρα αλλά και στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις.

Idealised bust of Pericles. Marble, Roman copy of the 2nd century CE after a Greek original of ca. 440-430 BC. From the Villa Adriana, Tivoli.

Ακόμη και όταν στην πραγματική ζωή υπεισέρχεται ο «παράλογος» του Θουκυδίδη, το «παρὰ δόξαν», το απρόβλεπτο, αυτό που οι νεότεροι αποκαλούν «χαοτικές συμπεριφορές» της φύσης ή, στην περίπτωσή μας, «πανουργία της ιστορίας», ακόμη και σ' αυτές τις περιπτώσεις ο ικανός ηγέτης θα πρέπει να έχει σχέδια δράσης για όλες τις πιθανές εξελίξεις και να τις αξιοποιεί κατάλληλα, όπως και κάθε ευκαιρία («καιρόν») που μπορεί να παρουσιαστεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Περικλής […].

Η πολιτική είναι παντού και διέπει όλο το ιστορικό έργο του Θουκυδίδη, και συνεπώς με αυτό το πνεύμα πρέπει να το διαβάζουμε. Ακόμη και όταν ο Ιστορικός αφηγείται πολεμικά γεγονότα, έχει στο μυαλό του και την πολιτική τους διάσταση. Ως εκ τούτου μπορούμε να πούμε ότι ο Θουκυδίδης ξεκίνησε να γράφει την Ιστορία του ορμώμενος από πολιτικά κίνητρα· η πολιτική σκοπιά διατρέχει όλη την εξιστόρηση του πολέμου. […]

Μπροστά στην ανεκτίμητη επιστημοσύνη του έργου του παραγνωρίστηκε ή υποτιμήθηκε, αφελώς ή σκοπίμως –δεν εξετάζεται εδώ– η έντονη και επίμονη πολιτική παρέμβασή του. Η πρωτοτυπία της Ιστορίας, η αντικειμενικότητα και οι άλλες αρετές της επισκίασαν το ειδικό πολιτικό βάρος του έργου. Σε μιαν εκ νέου ανάγνωση του Θουκυδίδη με τα παραπάνω κριτήρια, θα πρέπει να ανιχνεύσουμε την πολιτική του διάσταση, να κατανοήσουμε σε βάθος την πολιτική του σκέψη, έτσι ώστε, προχωρώντας και πέρα από τα όρια του ίδιου του ιστορικού, να εμπλουτίσουμε τόσο μεθοδολογικά όσο και πραγματολογικά τα συμπεράσματά του, λαμβάνοντας υπόψη βέβαια και την κτηθείσα στο μεταξύ ιστορική πείρα και γνώση της ανθρωπότητας. Ο Θουκυδίδης μάς δίνει το κλειδί· για να ολοκληρωθεί όμως αυτή η διαδικασία, σε συνδυασμό και με την πρόβλεψη της εξέλιξης στο μέλλον, πρέπει «να βάλει και ο αναγνώστης το μυαλό του».

Μελετώντας επισταμένως τον Θουκυδίδη αποκτά κανείς την ικανότητα να κατανοεί καλύτερα διεισδύοντας στο βάθος των γεγονότων, να αναλύει πληρέστερα και να αποφαίνεται με μεγαλύτερη βεβαιότητα για ό,τι συμβαίνει στην εποχή μας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την πολιτική στη χώρα μας αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις. Αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα δεν είναι ο εθνικός ναρκισσισμός, που συστηματικά καλλιεργείται από την επίσημη ιστορία, αλλά η ατομική όσο και η συλλογική αυτογνωσία, για να μπορέσουμε να αναζητήσουμε και να αναπτύξουμε τις πραγματικές μας δυνατότητες.

Ο Αντώνης Σαχπεκίδης είναι κλασικός φιλόλογος-συγγραφέας και δίδαξε στη δημόσια και στην ιδιωτική εκπαίδευση. Ανέπτυξε, από τα φοιτητικά του ακόμη χρόνια, έντονη πολιτική δράση, για την οποία και υπέστη πολλαπλές πολιτικές διώξεις. Έχει συγγράψει βασικά εκπαιδευτικά βιβλία για τις εισαγωγικές εξετάσεις των Α.Ε.Ι. Στο βιβλίο αυτό, καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τον Θουκυδίδη και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αναδεικνύει τον πολιτικό Θουκυδίδη και την επικαιρότητά του.