Μετρήσεις του Rosetta ανατρέπουν θεωρία για τους ωκεανούς της Γης. Rosetta fuels debate on origin of Earth's oceans

Το νερό του πλανήτη μας δεν προέρχεται από κομήτες, αποκαλύπτουν οι επιστήμονες. Rosetta’s measurement of the deuterium-to-hydrogen ratio (D/H) measured in the water vapour around Comet 67P/Churyumov–Gerasimenko. The measurements were made using ROSINA’s DFMS double focusing mass spectrometer between 8 August and 5 September 2014. Deuterium is an isotope of hydrogen with an added neutron. The ratio of deuterium to hydrogen in water is a key diagnostic to determining where in the Solar System an object originated and in what proportion asteroids and/or comets contributed to Earth’s oceans. The graph displays the different values of D/H in water observed in various bodies in the Solar System. The data points are grouped by colour as planets and moons (blue), chondritic meteorites from the Asteroid Belt (grey), comets originating from the Oort cloud (purple) and Jupiter family comets (pink). Rosetta’s Jupiter-family comet is highlighted in yellow. Diamonds represent data obtained in situ; circles represent data obtained by astronomical methods. The lower part of the graph shows the value of D/H measured in molecular hydrogen in the atmosphere of the giant planets of the Solar System (Jupiter, Saturn, Uranus, Neptune) and an estimate of the typical value in molecular hydrogen for the protosolar nebula, from which all objects in our Solar System formed. The ratio for Earth’s oceans is 1.56 ×10–4 (shown as the blue horizontal line in the upper part of the graph). The value for Comet 67P/Churyumov–Gerasimenko is found to be 5.3 x 10–4, more than three times greater than for Earth’s oceans. The discovery fuels the debate on the origin of Earth’s oceans and whether asteroids or comets played the bigger role in delivering water. Image Credit: Spacecraft: ESA/ATG medialab; Comet: ESA/Rosetta/NavCam; Data: Altwegg et al. 2014 and references therein

Η θεωρία ότι το νερό της Γης προέρχεται από κομήτες αποδυναμώνεται από μετρήσεις της αποστολής Rosetta, οι οποίες δείχνουν ότι ο πάγος του κομήτη 67P διαφέρει από το θαλασσινό νερό.

Η μελέτη που δημοσιεύουν στο περιοδικό «Science» οι ερευνητές της αποστολής επιβεβαιώνει όσα είχαν γίνει ανεπίσημα γνωστά πριν από περίπου έναν μήνα.

O πάγος του κομήτη 67P περιέχει περισσότερο δευτέριο από ό,τι το θαλασσινό νερό. A four-image mosaic of comet 67P/Churyumov-Gerasimenko using images taken by Rosetta’s navigation camera on Dec. 7 at a distance of 19.7 kilometers (12.2 miles) from the center of the comet. Credit: ESA/Rosetta/NAVCAM

Όπως αναφέρουν, η αναλογία των ισοτόπων του υδρογόνου στο νερό του κομήτη παρουσιάζει μεγάλη απόκλιση από την αντίστοιχη αναλογία του νερού της Γης.

Σύμφωνα με μια από τις επικρατέστερες θεωρίες για το σχηματισμό της υδρογείου, η νεογέννητη Γη ήταν τόσο καυτή ώστε το αρχικό νερό που περιείχε έβρασε και χάθηκε στο Διάστημα. Το νερό που καλύπτει σήμερα τα δύο τρίτα του πλανήτη πρέπει επομένως να ήρθε αργότερα, πιθανότατα από προσκρούσεις κομητών και αστεροειδών.

Οι πλανητολόγοι συνεχίζουν σήμερα να διαφωνούν για το ποια κατηγορία σωμάτων είχε μεγαλύτερη συμβολή στο σχηματισμό των ωκεανών.

Η θεωρία ότι οι κομήτες έπαιξαν το βασικό ρόλο έδειξε να ενισχύεται πριν από τρία χρόνια, όταν ανακαλύφθηκε ότι η αναλογία ισοτόπων υδρογόνου στον κομήτη Χάρτλεϊ-2 είναι σχεδόν ίδια με του θαλασσινού νερού.

Ανατροπή των δεδομένων

Illustration showing the two main reservoirs of comets in the Solar System: the Kuiper Belt, at a distance of 30–50 astronomical units (AU: the Earth–Sun distance) from the Sun, and the Oort Cloud, which may extend up to 50 000–100 000 AU from the Sun. Halley’s comet is thought to originate from the Oort Cloud, while 67P/Churyumov–Gerasimenko, the focus of ESA’s Rosetta mission, hails from the Kuiper Belt. It is now in a 6.5-year orbit around the Sun between the orbits of Earth and Mars at its closest and just beyond Jupiter at its furthest. Image Credit: ESA

Ο Χάρτλεϊ-2 πιστεύεται ότι σχηματίστηκε στην ίδια ζώνη του Ηλιακού Συστήματος από όπου προέρχεται ο 67P -τη λεγόμενη Ζώνη του Κάιπερ, έναν δακτύλιο παγωμένων σωμάτων πέρα από τις τροχιές των πλανητών. Θα περίμενε κανείς επομένως ότι οι δύο κομήτες θα είχαν και την ίδια σύσταση.

Αυτό όμως δεν επιβεβαιώνεται. Τα φασματόμετρα του Rosetta εξέτασαν τους υδρατμούς που πηγάζουν από τον 67P και μέτρησε την αναλογία δευτερίου-πρωτίου (D/H), δύο βασικών ισοτόπων υδρογόνου.

The different values of the deuterium-to-hydrogen ratio (D/H) in water observed in various bodies in the solar system. Credit: Data from Altwegg et al. 2014 and references therein

H αναλογία του κομήτη είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από ό,τι στο νερό της Γης, αναφέρει τώρα η ομάδα της Κάθριν Άλτβεγκ, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου της Βέρνης.

Δεδομένου ότι η αναλογία των ισοτόπων παραμένει σταθερή για δισεκατομμύρια χρόνια, τα ευρήματα οδηγούν σε δύο βασικά συμπεράσματα.

Πρώτον, οι κομήτες της κατηγορίας στην οποία ανήκουν ο 67P και ο Χάρτλεϊ-2 δεν μπορεί να σχηματίστηκαν όλοι στην ίδια περιοχή του Ηλιακού Συστήματος. Δεύτερον, τα ευρήματα διαψεύδουν τη θεωρία ότι όλο το νερό της Γης προέρχεται από κομήτες.

An image from Japan's Hayabusa probe shows asteroid Itokawa. Japan recently launched a second Hayabusa spacecraft that is meant to bring samples back from a different asteroid in 2020.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, βασικοί ύποπτοι για το νερό της Γης θα πρέπει τώρα να γίνουν οι αστεροειδείς. Οι διαστημικοί αυτοί βράχοι περιέχουν πολύ λιγότερο νερό από ό,τι οι κομήτες, υπάρχουν όμως σε πολύ μεγάλους αριθμούς, και θα μπορούσαν να είχαν φέρει όλο το νερό της υδρογείου.

Εξάλλου, μετρήσεις στους βράχους της Ζώνης των Αστεροειδών, ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία, έχουν δείξει ότι η αναλογία των ισοτόπων υδρογόνου ταιριάζει με την αναλογία στους ωκεανούς της Γης.

Όπως λέει η δρ Άλτβεγκ, «τα ευρήματά μας αποκλείουν την ιδέα ότι οι κομήτες αυτής της κατηγορίας περιέχουν αποκλειστικά νερό σαν τους ωκεανούς της Γης, και δίνει νέα στήριξη στα μοντέλα που δίνουν έμφαση στους αστεροειδείς ως τον κύριο μηχανισμό μεταφοράς νερού για τους ωκεανούς της Γης».

Το Rosetta, μια αποστολή της ευρωπαϊκής διαστημικής υπηρεσίας ESA, θα συνεχίσει να ακολουθεί τον 67P σχεδόν μέχρι τα τέλη του 2015.

Ο Θεόδωρος Ράλλης… με το βλέμμα στην Ανατολή. Theodore Ralli: Looking East

«Γυναίκα με πέπλο», ελαιογραφία σε δέρμα, 22 εκ. Συλλογή Alpha Bank. Theodore Ralli, Veiled woman, 1880. Alpha Bank Collection, Athens. The painter Theodore Ralli, originating from Chios, was born in Constantinople and lived in France, for the majority of his life. His work, inspired by Greece and the Middle East, formed in the European current framework of Orientalism and carried out according to the academic technique of the French school, contributed to the creation of a new artistic tradition in Greece.

Την έκθεση «Θεόδωρος Ράλλης: Με το Βλέμμα στην Ανατολή» εγκαινίασε το Μουσείο Μπενάκη στους χώρους του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης. Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 22 Φεβρουαρίου 2015, είναι αφιερωμένη στο έργο του σημαντικού Έλληνα ζωγράφου και πραγματοποιείται με αφορμή τον εορτασμό των 10 χρόνων λειτουργίας του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης, ενώ συγχρόνως αποτελεί την πρώτη παγκόσμια παρουσίαση του έργου του Θεόδωρου Ράλλη μετά το θάνατό του, το 1909.

«Το ιερό φίδι», ελαιογραφία σε καμβά, 41,4x32,3 εκ. Ιδιωτική Συλλογή. Με την ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries, Αθήνα, Θεσσαλονίκη. Theodore Ralli, The Sacred Serpent, oil on canvas. Private collection. Kindly granted by the Kalfayan Galleries, Athens - Thessaloniki. The exhibition “Theodore Ralli: Looking East” at the Benaki Museum in Athens reveals the work of this prominent Greek artist though selected paintings, documents, correspondence and photographs. His drawings for the illustration of books, works inspired by literature and poetry, excerpts from the diary he kept while visiting Mount Athos, as well as a selection of his articles published in the press, are also on show.

Η έκθεση φιλοδοξεί να αναδείξει το έργο του μέσα από επιλεγμένα έργα, εξερευνώντας το «βλέμμα» της Δύσης προς την «άλλη» Ανατολή. Τα έργα προέρχονται από τη συλλογή της Alpha Bank, από δημόσιες συλλογές (Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλέξανδρου-Σούτζου, Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου Ευταξία και Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ), καθώς και από ιδιωτικές συλλογές. Ορισμένα από αυτά, μάλιστα, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ευρύτερο κοινό, όπως τα «Γητεύτρα πυθώνων» (ιδιωτική συλλογή, Αθήνα), «Η ευνοούμενη του σουλτάνου» (ιδιωτική συλλογή, Λονδίνο) και «Η Νασλή» (ιδιωτική συλλογή, Αθήνα).

Ο κυριότερος εκπρόσωπος του Οριενταλισμού στην Ελλάδα

Πορτρέτο του Θεόδωρου Ράλλη.

Ο Θεόδωρος Ράλλης, με καταγωγή από τη Χίο και γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του στη Γαλλία. Εκεί διαμορφώθηκε το έργο του μέσα στο ευρωπαϊκό ρεύμα του Οριενταλισμού και σύμφωνα με την ακαδημαϊκή τεχνική της γαλλικής σχολής. Στη συνέχεια αναδείχθηκε ως ο κυριότερος εκπρόσωπος του Οριενταλισμού στην Ελλάδα και συνέβαλε στην δημιουργία της νεότερης καλλιτεχνικής παράδοσης της χώρας.

«Ελληνική ομορφιά» (περίπου 1890), υδατογραφία σε χαρτί, 24 εκ. x 16 εκ. Ιδιωτική συλλογή. Theodore Ralli, Greek Beauty.

Το έργο του είναι εμπνευσμένο από την Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή και αντανακλά τη σχέση των δύο κόσμων μέσα από το πρίσμα της γαλλικής σχολής του 19ου αιώνα.

«Η λεία» (περίπου 1905), ελαιογραφία σε καμβά, 133 εκ. x 100 εκ. Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Theodore Ralli, The Booty.

Το ιδιαίτερο στοιχείο της τέχνης του έγκειται στην απόδοση μιας βιωμένης Ανατολής και ως εκ τούτου οικείας και κατανοητής. Οι μορφές στα έργα του παρουσιάζονται στις ανθρώπινες διαστάσεις τους, ενώ το βλέμμα του καλλιτέχνη παρατηρεί με οικειότητα, κατανόηση και συμπάθεια τη ζωή τους. Ο ζωγράφος χρησιμοποίησε ένα ακαδημαϊκό ιδίωμα, που μαζί με το υλικό των συμβόλων του και τη θεατρική χειρονομία, δημιούργησαν τον μύθο της δικής του Ανατολής, αυτής που οραματίστηκε, έζησε και αγάπησε.

Οι ενότητες της έκθεσης

«Το εργαστήριο του καλλιτέχνη στο Παρίσι, 1880-1990», Φωτογραφία, The Frick Collection, Νέα Υόρκη. Theodore Ralli’s Paris studio 1880-1990, photograph. The Frick Collection, New York. The exhibition is developed in three parts –an introduction presenting archival material, a second part entitled “Faith in the East” and a third dedicated to “The Harem and the bath”– as it attempts to explore the “look” of the West towards the “other” East, whose depiction, as it has been studied until today, raises a lot of questions and is being continuously revised.

Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις βασικές ενότητες: Η πρώτη ενότητα αποτελεί την  εισαγωγική ενότητα της έκθεσης και επιχειρεί μια γνωριμία με τη ζωή του καλλιτέχνη. Θα εκτεθούν αυτοπροσωπογραφίες του, σπουδές, επιστολές αλλά και φωτογραφίες από τα εργαστήριά του στο Παρίσι και στο Κάιρο. Επίσης, θα εκτεθούν σχέδια από την εικονογράφηση βιβλίων, ένας τόμο από το αρχείο του, το ημερολόγιό του από το ταξίδι του στο Άγιο Όρος και αποσπάσματα από την αρθρογραφία του στον τύπο της εποχής.

«Ανατολίτικο λουτρό», 1900, Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο. Theodore Ralli, Oriental bath.

Η δεύτερη ενότητα με τίτλο «Το Χαρέμι και το Λουτρό» περιλαμβάνει έργα όπου ο καλλιτέχνης αποδίδει το χαρέμι ως στερεοτυπικό τόπο γοητείας και ερωτισμού επιλέγοντας να απεικονίσει τη γυναίκα στο εσωτερικό δωματίων, πάνω σε ντιβάνια, περιτριγυρισμένη από μεγάλα μαξιλάρια και βαρύτιμα υφάσματα, καθώς και καλλωπιστικά φυτά, ναργιλέδες και ντέφια. Παράλληλα όμως αποδίδει στη γυναίκα, εκτός από τον ρόλο της οδαλίσκης, πρόσθετους ρόλους οι οποίοι προβάλλουν έναν χώρο οικείο και καθημερινό που αντιστοιχεί περισσότερο στην πραγματικότητα.

Theodore Ralli, Repos au bain, 1888.

Στα έργα του καλλιτέχνη το λουτρό αποτελεί ένα χώρο φανταστικό, στον οποίο το ιδιωτικό στοιχείο και η σωματική οικειότητα είναι τα κυρίαρχα γνωρίσματα. Ο Ράλλης, μέσα από αλλεπάλληλες παραλλαγές, εστιάζει στο γυμνό σώμα και στο πρόσωπο προσδίδοντάς τους έτσι ένα ιδεαλιστικό ύφος.

«Γυναίκα σε εσωτερικό εκκλησίας (Η κανδήλα)», ελαιογραφία σε καμβά, 35χ22 εκ. Κληροδότημα Θεόδωρου Ράλλη. Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα.

Η τρίτη ενότητα με τίτλο «Η πίστη στην Ανατολή» περιλαμβάνει έργα που σχετίζονται με τις μονοθεϊστικές θρησκείες της Ανατολής.  Απεικονίζουν ιερούς τόπους, σκηνές λατρείας και εσωτερικά ναών και τζαμιών.

 «Παραμονή εορτής», ελαιογραφία σε καμβά. Ιδιωτική Συλλογή.

Στα έργα αυτά η μυσταγωγική ατμόσφαιρα τονίζεται από την ιδιαίτερη χρήση του φωτός. Η παρουσία του ανθρώπου στους χώρους αυτούς ποικίλλει, ενώ στα έργα όπου εικονίζονται τζαμιά η παρουσία των μορφών είναι σπάνια.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η δρ Μίρκα Παλιούρα, ιστορικός τέχνης, ενώ υπεύθυνος για τον σχεδιασμό και τη γραφιστική επιμέλεια είναι ο Σταμάτης Ζάννος.

«Η νυχτερία του πασά της Ταγγέρης», 1884, ελαιογραφία σε μουσαμά, 116x191 εκ. Δωρεά Γεωργίου Αλεξ. Γαϊτάνου. Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Theodore Ralli, Wake of the Pasha of Tangier.

Την έκθεση συνοδεύει δίγλωσσος ομότιτλος κατάλογος (ελληνικά/αγγλικά), έκδοση του Μουσείου Μπενάκη, σε κείμενα και επιμέλεια της δρος Μίρκας Παλιούρα. Την έκδοση χαιρετίζει η Μίνα Μωραΐτου, Επιμελήτρια της Ισλαμικής Συλλογής του Μουσείου Μπενάκη, και προλογίζει η Κατερίνα Κοσκινά, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου.

Πού και πότε

Theodore Ralli, At The Bath.

Μουσείο Μπενάκη – Ισλαμικής Τέχνης, Ασωμάτων 22 και Διπύλου 12, Τηλ. 210 3251311. Ωράριο λειτουργίας: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 9.00-17.00, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη: Κλειστά. Διάρκεια έκθεσης: 11 Δεκεμβρίου 2014 – 22 Φεβρουαρίου 2015.

Πιο υγιείς όσοι ανήκουν σε κοινωνικές ομάδες. Greater number of group identifications is associated with healthier behavior

Pieter Codde, The Meagre Company, 1637. «Ασπίδα» κατά της κατάθλιψης αποτελεί η ταύτισή μας με μια κοινωνική ομάδα σύμφωνα με τους επιστήμονες. Researchers from a number of disciplines - especially social epidemiologists - have investigated the link between social ties and health behaviour in the past. These researchers have shown that, overall, greater ties predict healthier behaviour.

Η μοναξιά κάνει κακό στη σωματική και ψυχική υγεία, ενώ αντίθετα η ένταξη σε κοινωνικές ομάδες, από έναν αθλητικό όμιλο έως μια χορωδία, λειτουργεί προστατευτικά. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας νέας βρετανικής επιστημονικής έρευνας, που έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό που πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν από προσωπική εμπειρία.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Φάμπιο Σάνι του Πανεπιστημίου του Νταντί, που έκαναν τη σχετική ανακοίνωση σε συνέδριο της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας στη Σκωτία, μελέτησαν δύο ομάδες ανθρώπων: ένα δείγμα 1.814 ενηλίκων και ένα δείγμα 1.111 μαθητών.

Τα ενδιαφέροντα ευρήματα

Pieter Codde, Musical Company, 1639. H μοναξιά βλάπτει σοβαρά στη σωματική και στην ψυχική υγεία υπογραμμίζουν οι επιστήμονες. This paper investigates the interplay between group identification (i.e., the extent to which one has a sense of belonging to a social group, coupled with a sense of commonality with in-group members) and four types of health behaviour, namely physical exercise, smoking, drinking, and diet. Specifically, we propose a positive relationship between one's number of group identifications and healthy behaviour.

Στην πρώτη περίπτωση μελετήθηκε ο βαθμός που κάποιος αισθανόταν ότι ανήκει σε μια ομάδα, είτε αυτή ήταν η οικογένειά του, είτε κάποια άλλη κοινωνική ομάδα. Οι ερευνητές συσχέτισαν τον βαθμό ένταξης και ταύτισης των εθελοντών, με το ιατρικό ιστορικό καθενός και συγκεκριμένα, το αν είχε λάβει αντικαταθλιπτικά φάρμακα μέσα στο τελευταίο εξάμηνο.

Στη δεύτερη περίπτωση αξιολογήθηκε κατά πόσο ένας μαθητής ταυτιζόταν επίσης με την οικογένειά του, με τους φίλους του και με τις παρέες ή το σχολείο του γενικότερα. Παράλληλα, έγινε ανάλογη συσχέτιση με την εκδήλωση τυχόν ψυχολογικών προβλημάτων.

Στην περίπτωση των ενηλίκων διαπιστώθηκε ότι όσοι ένιωθαν να μην ταυτίζονται με κάποια κοινωνική ομάδα, αντιμετώπιζαν 20 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης, ενώ είχαν τριπλάσια πιθανότητα να έχουν πάρει αντικαταθλιπτικά κατά το τελευταίο εξάμηνο, σε σχέση με όσους αισθάνονταν να εντάσσονται και να ταυτίζονται με την οικογένεια, την τοπική κοινότητα ή κάποια άλλη κοινωνική ομάδα.

Pieter Codde, Student at His Desk - Melancholy, 1633.

Αλλά και στην περίπτωση των μαθητών, όσοι δεν ταυτίζονταν με κάποια παρέα ή άλλη ομάδα, εμφάνιζαν τετραπλάσια πιθανότητα εκδήλωσης ψυχολογικού στρες σε σχέση με τους συνομηλίκους τους, που δήλωναν εντεταγμένοι σε ομάδες και κοινωνικά δίκτυα.

Η διαπίστωση ότι όσο πιο εντεταγμένος είναι κανείς στις διάφορες κοινωνικές ομάδες, τόσο λιγότερα ψυχολογικά προβλήματα εμφανίζει, βρέθηκε να ισχύει ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία ή το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο κάποιου.

«Η ομαδική ζωή μπορεί να προσφέρει στους ανθρώπους προστασία από την κατάθλιψη. Αυτό όμως συμβαίνει μόνο όταν κάποιος υποκειμενικά νιώθει να ταυτίζεται με τις ομάδες. Επιπλέον, με όσες περισσότερες ομάδες ταυτίζεται κανείς, τόσο καλύτερη είναι πιθανό να είναι η ψυχική υγεία του» δήλωσε ο Φάμπιο Σάνι.

Προσκρούσεις αστεροειδών «έδωσαν βασικά συστατικά της ζωής». Scientists re-create what may be life's first spark

Η νεογέννητη Γη δέχτηκε ένα κύμα βομβαρδισμού από αστεροειδείς. About 3.8 to 4 billion years ago Earth suffered what scientists call the late Heavy Bombardment: a mysterious rain of asteroids and comets that pummeled most of its surface. The moon was heavily cratered then too. ART BY DANA BERRY; SOURCES: STEPHEN MOJZSIS, UNIVERSITY OF COLORADO/NASA LUNAR SCIENCE INSTITUTE; WILLIAM BOTTKE, SOUTHWEST RESEARCH INSTITUTE (SWRI).

Αρκετοί πλανητολόγοι πιστεύουν σήμερα ότι τα αμινοξέα των πρωτεϊνών και οι χημικές βάσεις του DNA και του RNA μεταφέρθηκαν στη Γη από αστεροειδείς και κομήτες, οι οποίοι είναι πλούσιοι σε οργανικές ουσίες.

Το τελευταίο πείραμα δίνει τώρα μια εναλλακτική θεωρία, σύμφωνα με την οποία μεγάλες ποσότητες των βασικών συστατικών του RNA θα μπορούσαν να είχαν δημιουργηθεί τη στιγμή της πρόσκρουσης.

Λάμψη ζωής

Λέιζερ υψηλής ισχύος χρησιμοποιήθηκε για την αναπαραγωγή των συνθηκών πρόσκρουσης αστεροειδούς στη Γη. This handout photo provided by Svatopluk Civis, taken in 2014, shows the Prague Asterix Laser System in Prague. Scientists in a lab used a powerful laser to re-create what could have been the original spark of life on primordial Earth, possibly ignited by a crashing asteroid. Researchers said they zapped clay and a chemical soup with the laser to simulate the energy of a speeding asteroid smashing into the planet. That cooked up from scratch what can be considered crucial parts of the building blocks of life. They created all four chemical bases that are needed to make RNA, a simpler relative of DNA, the blueprint of life. (AP Photo/Dagmar Civisova)

Διεθνής ομάδα ερευνητών χρησιμοποίησε ένα πανίσχυρο λέιζερ της Τσεχικής Ακαδημίας Επιστημών για να βομβαρδίσει ένα υγρό μείγμα που περιείχε άργιλο και μεθαναμίδιο, μια απλή ουσία που σχηματίζεται από την αντίδραση νερού με υδροκυάνιο. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το μεθαναμίδιο μπορεί να υπήρχε σε μεγάλες ποσότητες στη νεογέννητη Γη.

Το λέιζερ βομβάρδισε το μείγμα για ένα τρίτο του νανοδευτερολέπτου, παράγοντας ακραίες πιέσεις και θερμοκρασίες άνω των 4.200 βαθμών Κελσίου. Ο φωτεινός παλμός προκάλεσε επίσης την εκπομπή υπεριώδους ακτινοβολίας και ακτίνων Χ, όπως θα περίμενε κανείς να συμβεί τη στιγμή μιας κοσμικής πρόσκρουσης.

Οι χημικές αναλύσεις που ακολούθησαν έδειξαν ότι οι ακραίες συνθήκες του πειράματος οδήγησαν στο σχηματισμό απλών ενώσεων όπως το μονοξείδιο του άνθρακα και η αμμωνία, έδωσαν όμως και τις τέσσερις χημικές βάσεις από τις οποίες αποτελείται το RNA: αδενίνη, γουανίνη, κυτοσίνη και ουρακίλη (το DNA περιέχει θυμίνη αντί για ουρακίλη).

«Πιστεύω ότι είναι η πρώτη φορά που δημιουργήθηκαν και οι τέσσερις βάσεις σε μια σειρά αντιδράσεων» λέει ο Στίβεν Μπένερ του Ιδρύματος Εφαρμοσμένης Μοριακής Εξέλιξης στη Φλόριντα, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Η μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην ανοιχτή επιθεώρηση PNAS, σε καμία περίπτωση δεν αρκεί για να αποδείξει ότι τα συστατικά της ζωής έχουν εξωγήινη προέλευση.

The coincidence of the Late Heavy Bombardment (LHB) period and the emergence of terrestrial life about 4 billion years ago suggest that extraterrestrial impacts could contribute to the synthesis of the building blocks of the first life-giving molecules.

Η θεωρία που προτείνουν οι ερευνητές ωστόσο είναι ευλογοφανής: πριν από περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια, λίγο μετά το σχηματισμό της, η νεογέννητη Γη επλήγη από αυτό που οι αστρονόμοι ονομάζουν «Όψιμος Μεγάλος Βομβαρδισμός».

Ήταν μια βροχή αστεροειδών που έπεφταν για εκατομμύρια χρόνια στους εσώτερους πλανήτες -Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης- και άλλαξε δραματικά την επιφάνειά τους.

Ο Όψιμος Μεγάλος Βομβαρδισμός δεν αποκλείεται να σκότωσε τυχόν μορφές ζωής που είχαν ήδη εμφανιστεί στη Γη, δεν αποκλείεται όμως να έδωσε τα συστατικά που απαιτούνταν για το επόμενο κεφάλαιο της Εξέλιξης.

Διδακτική πρόταση στη Φιλοσοφία: Eμπειρισμός. Teaching proposal in Philosophy: Empiricism

Ρενέ Μαγκρίτ (René Magritte, 1898-1967), Ο ψεύτικος καθρέφτης (1928), λάδι σε μουσαμά, 0,54χ0,96 μ., Ν.Υόρκη, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Απομακρύνοντας το μάτι από τη συνηθισμένη του θέση, προκαλεί στο θεατή έντονες εντυπώσεις και προβληματισμούς. Αντικαθιστά την ίριδα με ένα μπλε ουρανό και σύννεφα σ’ ένα ψεύτικο καθρέφτη. Ο Μαγκρίτ μας καλεί να αμφισβητήσουμε ό,τι βλέπουμε και ό,τι νομίζουμε ότι ξέρουμε. Είναι ο ουρανός μια αντανάκλαση του τι βλέπει το μάτι; Είναι το μάτι στην πραγματικότητα ένα άνοιγμα σε μια άλλη πραγματικότητα; Είμαστε αντιμέτωποι με μια εσωτερική όραση, ή κάτι εντελώς διαφορετικό; Ένα πράγμα είναι βέβαιο: Ο Μαγκρίτ μας προκαλεί να δούμε τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο.

Διδακτική πρόταση - Παρουσίαση με διαφάνειες του Κεφαλαίου 3: Αναζητώντας τη γνώση. ENOTHTA ΤΡΙΤΗ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ. 2. Eμπειρισμός, στο μάθημα της Φιλοσοφίας της  Β’ τάξης Ημερησίου Γενικού Λυκείου με βάση το σχολικό βιβλίο Αρχές Φιλοσοφίας των Σ. Βιρβιδάκη, Β. Καρασμάνη, Χ. Τουρνά.

Στον βυθό αρχαίας αρειανής λίμνης βρίσκεται το Curiosity. Curiosity Rover Finds Clues to How Water Helped Shape Martian Landscape

Καλλιτεχνική απεικόνιση μιας μερικώς γεμάτης λίμνης νερού στον κρατήρα Gale του Άρη, εκεί όπου καταλήγει το λιωμένο χιόνι από το βόρειο τμήμα του κρατήρα. This illustration depicts a lake of water partially filling Mars' Gale Crater, receiving runoff from snow melting on the crater's northern rim. Evidence of ancient streams, deltas and lakes that NASA's Curiosity Mars rover mission has found in the patterns of sedimentary deposits in Gale Crater suggests the crater held a lake such as this more than three billion years ago, filling and drying in multiple cycles over tens of millions of years. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/ESA/DLR/FU Berlin/MSSS

Ο Κρατήρας Γκέιλ στον Άρη, τον οποίο εξερευνά εδώ και 2,5 χρόνια το ρομπότ Curiosity, πρέπει να ήταν κάποτε μια βαθιά λίμνη που παρέμενε γεμάτη νερό για εκατομμύρια χρόνια, ανακοίνωσαν ερευνητές της NASA.

Το Curiosity και οι προηγούμενες ρομποτικές αποστολές της NASA έχουν δείξει σχεδόν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι ο Άρης δεν ήταν πάντοτε η παγωμένη έρημος που βλέπουμε σήμερα. Παραμένει όμως άγνωστο αν ο πλανήτης ήταν υγρός και φιλόξενος για καιρό, ή αν είχε νερό στην επιφάνειά του μόνο περιστασιακά.

Μακρόβιες λίμνες και ποτάμια

Αλλεπάλληλα στρώματα διακρίνονται σε αυτόν τον ιζηματογενή βράχο, ο οποίος δεν μπορεί παρά να δημιουργήθηκε μέσα σε νερό. This view from the Mast Camera (Mastcam) on NASA's Mars rover Curiosity shows an example of cross-bedding that results from water passing over a loose bed of sediment. The cross-bedding -- evident as layers at angles to each other -- reflects formation and passage of waves of sand, one on top of the other. These are known as ripples, or dunes. The direction of migration of these small ripples and dunes was toward the southeast. That direction is toward Mount Sharp and away from the area where Curiosity found evidence of delta deposits where a stream entered a lake. The directional flows recorded in the sediments are interpreted to have formed by currents moving down the deltas and into deeper lake water. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Οι τελευταίες παρατηρήσεις του τροχοφόρου ρομπότ υποδεικνύουν ότι ο Άρης διέθετε κάποτε μακρόβιες λίμνες, μέσα στις οποίες δεν αποκλείεται να είχε εμφανιστεί μικροβιακή ζωή.

To Curiosity είδε βράχους που δημιουργήθηκαν από αλλεπάλληλα στρώματα ιζημάτων, τα οποία μεταφέρθηκαν από ποτάμια μέσα στον κρατήρα. Τα ιζήματα αυτά πρέπει να αποτέθηκαν σε κύματα στα αρχικά στάδια της εξέλιξης του Άρη, πριν από περίπου 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια.

Επιπλέον, ο ρομποτικός γεωλόγος παρατήρησε επίπεδους ιζηματογενείς βράχους με κεκλιμένη επιφάνεια,  η οποία πρέπει να αντιστοιχεί στην κατηφορική κοίτη ή το δέλτα ενός αρχαίου ποταμού.

«Βρήκαμε ιζηματογενή πετρώματα που αντιστοιχούν σε μικρά, αρχαία δέλτα ποταμών που σχηματίστηκαν το ένα πάνω στο άλλο» λέει ο Σάντζιβ Γκούπτα του Imperial College στο Λονδίνο, μέλος της επιστημονικής ομάδας του ρομπότ. «Το Curiosity διέσχισε ένα όριο από ένα περιβάλλον στο οποίο κυριαρχούσαν τα ποτάμια σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούσαν οι λίμνες» συνεχίζει.

Η δημιουργία του όρους Σαρπ

Μια πανοραμική εικόνα της περιοχής γύρω από το όρος Sharp στον πλανήτη Άρη – μια σύνθεση φωτογραφιών που έβγαλε το ρομποτικό όχημα Curiosity. Η διάταξη των στρωμάτων ψαμμίτη οδηγεί τους επιστήμονες να συμπεράνουν ότι εκεί υπήρχε ποταμός. This image taken by the Mast Camera (Mastcam) on NASA's Curiosity Mars rover just north of the "Kimberley" waypoint shows beds of sandstone inclined to the southwest toward Mount Sharp and away from the Gale Crater rim. The inclination of the beds indicates build-out of sediment toward Mount Sharp. These inclined beds are interpreted as the deposits of small deltas fed by rivers flowing down from the crater rim to the north and building out into a lake to the south, where Mount Sharp is now. Image Credit: NASA/JPL-Caltech/MSSS

Οι τελευταίες παρατηρήσεις του πυρηνοκίνητου ρομπότ προσφέρουν εξάλλου μια εξήγηση για το πώς δημιουργήθηκε το Όρος Σαρπ, ένα βουνό ύψους πέντε χιλιομέτρων που βρίσκεται στο κέντρο του Κρατήρα Γκέιλ.

Η εικόνα που προκύπτει είναι ότι ο κρατήρας γέμισε αρχικά με ιζήματα ποταμών σε μεγάλο βάθος. Όταν το νερό που περιείχε εξατμίστηκε, ο άνεμος διέβρωσε τα πετρώματα ανάμεσα στο κέντρο και το χείλος του κρατήρα και άφησε πίσω του έναν κεντρικό σχηματισμό, το Όρος Σαρπ.

Καθώς το Curiosity ανηφορίζει στις πλαγιές του όρους, θα μπορούσε να βρει ενδείξεις για μεταγενέστερους κύκλους απόθεσης ιζημάτων. Και αυτό θα σήμαινε ότι ο Άρης παρέμεινε υγρός και φιλόξενος δια δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, διάστημα που ίσως αρκούσε για την εμφάνιση μικροσκοπικών μορφών ζωής.

Πικάντικο χοιρινό, αβγά και θαλασσινά έτρωγαν οι Ρωμαίοι. Spicy pork, shellfish and a side dish of eggs: Diet of ancient Romans revealed after archaeologists rifle through Pompeii's toilets

Φρούτα και καρποί απεικονίζονται στις τοιχογραφίες της Πομπηίας, οι μελέτες των σκουπιδιών της αρχαίας πόλης αποκαλύπτουν όμως ότι η διατροφή των κατοίκων της δεν περιοριζόταν μόνο σε αυτά. Nature morte au compotier, 74x114 cm, IVe Style, Pompéi, Maison de Julia Felix.

Χοιρινό κρέας με άφθονα μπαχαρικά, αβγά κότας και χήνας, κοχύλια που σήμερα ακόμη είναι παρόντα στην ιταλική γαστρονομία, ψάρια και ψωμί ήταν μόνο μερικά από τα εδέσματα που περιλαμβάνονταν στο καθημερινό διαιτολόγιο των αρχαίων Ρωμαίων. 

Μια αχιβάδα με υπολείμματα σκόνης από κοκκινάδι προφανώς χρησίμευε ως «πουδριέρα» της εποχής. Archaeologists got a new insight into the varied diets of Romans by picking through latrines, sewers, cesspits and rubbish dumps at Pompeii and Herculaneum, which were preserved by hot ash when Mount Vesuvius erupted and destroyed life in the Roman cities in 79 AD. The discovered remains such as this scallop shell, which contains traces of rouge, hinting it may have been used as a make-up compact. (AP Photo/Mark Robinson/Oxford University Museum of Natural History) (The Associated Press)

Αυτό δείχνουν υπολείμματα που έχουν διασωθεί στις τουαλέτες, στους υπονόμους και στους σκουπιδότοπους της Πομπηίας και του Ηρακλείου στην Ιταλία, θαμμένα επί αιώνες κάτω από τη λάβα του Βεζούβιου. Τα σπάνια κατάλοιπα αναλύονται από επιστήμονες προσφέροντας για πρώτη φορά μια τόσο ενδελεχή «ματιά» στις διατροφικές συνήθειες των ρωμαϊκών χρόνων.

Μάρτυρας η τουαλέτα

Μελέτες στους υπονόμους και στις χωματερές της Πομπηίας αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της διατροφής τους. Food was often hurled down latrine holes in Roman cities. This image shows a latrine entry shaft into a sewer with calcium phosphate build-up on the side.

Τα αποφάγια που άφηναν οι αρχαίοι κάτοικοι της Πομπηίας και του Ηρακλείου στα πιάτα τους πετάγονταν στους σκουπιδότοπους και στις χωματερές, ενώ τα συστατικά των τροφών που δεν μπορούσαν να χωνέψουν κατέληγαν στις αποχετεύσεις των ιδιωτικών και δημόσιων αποχωρητηρίων τους.

The city of Pompeii (pictured) is an invaluable resource to historians because so many tiny details of daily life, from food to objects in houses, were preserved by hot ash when Mount Vesuvius destroyed the city.

Οι εγκαταστάσεις αυτές δεν ξέφυγαν από την τύχη των δύο πόλεων και καλύφθηκαν με λάβα από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Μελετώντας σήμερα το καλοδιατηρημένο περιεχόμενό τους οι περιβαλλοντικοί αρχαιολόγοι έχουν αρχίσει να ανασυνθέτουν το «μενού» όχι μόνο των ελίτ αλλά και των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων των κοινωνιών της εποχής.

Ένα θερμοπώλιο, δηλαδή εστιατόριο που αποτελούσε πρόδρομο του σημερινού «take away» κυρίως για τους φτωχούς, στο Ηράκλειο.

Τα βασικά συμπεράσματα που παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε συνέδριο στη Ρώμη από τις διάφορες ερευνητικές ομάδες που έχουν αναλάβει τις μελέτες του είδους δείχνουν πως το διαιτολόγιο των αρχαίων Ρωμαίων παρουσίαζε μεγαλύτερη ποικιλία από ό,τι φανταζόμαστε, ενώ φτωχοί και πλούσιοι έτρωγαν σε γενικές γραμμές τα ίδια φαγητά. Ορισμένα «εξωτικά» εδέσματα μάλιστα δεν αποτελούσαν αποκλειστικό προνόμιο των ανώτερων τάξεων - αντιθέτως, όπως μαρτυρούν τα σκουπίδια, τα απολάμβαναν οι λιγότερο ευκατάστατοι στα εστιατόριά τους. «Έχουμε αποκτήσει μόνο μικρές "ματιές" στο περιβάλλον της εποχής, μερικές από αυτές είναι όμως αρκετά παράδοξες» δήλωσε ο Μαρκ Ρόμπινσον, καθηγητής Περιβαλλοντικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, περιγράφοντας τα ευρήματα του ιδίου και της ομάδας του στους συνέδρους.

Προτίμηση στα ντόπια

Οι τελίνες, τα κοχύλια που κατανάλωναν σε αφθονία οι αρχαίοι Ρωμαίοι, χρησιμοποιούνται ακόμη στην ιταλική κουζίνα: τα Linguine con le telline είναι μόνο ένα από τα δημοφιλή πιάτα.

Τα φαγητά που προτιμούσαν οι κάτοικοι της Πομπηίας και του Ηρακλείου είχαν ως βάση τους κυρίως τοπικά προϊόντα. Για παράδειγμα, τα περισσότερα υπολείμματα οστρακοειδών που ανακαλύφθηκαν στους υπονόμους του Ηρακλείου ήταν από τελίνες (Donax trunculus) που προέρχονταν από τις γειτονικές ακτές. Τα συγκεκριμένα κοχύλια εξακολουθούν να αποτελούν συστατικό της σημερινής ιταλικής κουζίνας - Linguine con le telline και Zuppa di telline είναι μόνο δύο από τα δημοφιλή πιάτα -, γεγονός το οποίο δείχνει μια συνέχεια στις γαστρονομικές παραδόσεις στην ιταλική χερσόνησο. Το ίδιο ισχύει για το χοιρινό κρέας, αγαπημένο των σημερινών Ιταλών αλλά όπως φαίνεται και των αρχαίων Ρωμαίων, αφού οστά χοίρων εντοπίστηκαν σε αφθονία στα σκουπίδια από την Πύλη της Σταβίας («λαϊκή» γειτονιά της Πομπηίας) που ανέλυσε ο Μάικλ Μακ Κίνον από το Πανεπιστήμιο της Γουίνιπεγκ στον Καναδά. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι αρχαίοι Ρωμαίοι προτιμούσαν το χοιρινό τους πικάντικο, με άφθονα μπαχαρικά, όμως το πιπέρι δεν ήταν ντόπιο. Κατά πάσα πιθανότητα προερχόταν από την Ινδία, ενώ τα σιτηρά εισάγονταν μάλλον από την Αίγυπτο. Ευρέως διαδεδομένη τροφή σε πλούσιους και φτωχούς ήταν επίσης τα αβγά της κότας. Οι ελίτ ωστόσο μάλλον δεν περιορίζονταν σε αυτά.

Rubbish heaps dating from the 1st century BC and the 1st century AD in the Pompeii neighborhood of Porta Stabia yielded an abundance of pig bones - a sure sign that pork was popular then, according to Michael MacKinnon from the University of Winnipeg. A human tooth (pictured) was found in a Herculaneum sewer.

Η Έρικα Ρόουαν από το Πανεπιστήμιο του Έξετερ στη Βρετανία ανακάλυψε σε υπόνομο του Ηρακλείου τσόφλια από αβγά χήνας τα οποία θεωρεί ότι είναι υπολείμματα από κάποιο αριστοκρατικό γεύμα. Οι επιστήμονες δεν εντόπισαν ίχνη αλευριού, ωστόσο είναι βέβαιο ότι το χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή όχι μόνο καθημερινών γευμάτων και ψωμιού αλλά και άρτων για προσφορές στους θεούς. Υπολείμματα από αλεσμένα σιτηρά βρέθηκαν σε υπόνομο του Ηρακλείου, ενώ λατρευτικά σκεύη μαζί με απανθρακωμένα ψωμάκια - «μπουκίτσες για τους θεούς», όπως χαρακτηριστικά τα περιέγραψε ο καθηγητής Ρόμπινσον - βρέθηκαν μέσα σε έναν φούρνο στην Πομπηία. Όπως πρόσθεσε επίσης ο επιστήμονας, δεν κατέληγαν όλα τα αποφάγια στα σκουπίδια. Ορισμένα φαίνεται ότι «ανακυκλώνονταν»: μεταξύ άλλων οι έρευνες έφεραν στο φως ένα όστρακο αχιβάδας το οποίο έχει στο εσωτερικό του υπολείμματα από κοκκινάδι, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι χρησίμευε ως «πουδριέρα» για το ρουζ της εποχής.

Μπούτι καμηλοπάρδαλης

In January, archaeologists disproved views that rich Romans dined on exported delicacies, while the poor survived on gruel, by revealing that all classes of Pompeians had a rich and varied diet. An inn with holes that held food and wine in Pompeii is pictured.

Τον περασμένο Ιανουάριο ομάδα αρχαιολόγων με επικεφαλής τον Στίβεν Έλις από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε ανακοινώσει μια άλλη ενδιαφέρουσα διατροφική ανακάλυψη από την Πομπηία. Οι επιστήμονες είχαν εντοπίσει υπολείμματα από ένα μαγειρεμένο μπούτι καμηλοπάρδαλης, έναν αχινό καρυκευμένο με μπαχαρικά, αβγά και σιτηρά σε ένα εστιατόριο που βρισκόταν σε μια από τις φτωχές συνοικίες της αρχαίας πόλης. Η μελέτη, η οποία παρουσιάστηκε στο κοινό ετήσιο συνέδριο του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αμερικής και της Αμερικανικής Φιλολογικής Εταιρείας στο Σικάγο, ήταν η πρώτη που ανέτρεψε την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι οι πλούσιοι Ρωμαίοι γέμιζαν το τραπέζι τους με εξωτικά εδέσματα, ενώ οι φτωχοί τρέφονταν με χυλό. «Το ότι το συγκεκριμένο οστό αποτελεί την επιτομή του εξωτικού φαγητού υπογραμμίζεται από το γεγονός πως θεωρείται το μοναδικό οστό καμηλοπάρδαλης που έχει καταγραφεί σε αρχαιολογική ανασκαφή στη ρωμαϊκή Ιταλία» είχε τονίσει ο κ. Έλις.

Instead of eating a protein-rich diet like modern athletes, the fighters (illustrated) managed on a diet of grain washed down with a 'sports drink' of vinegar and ash.

Επίσης πριν από σχεδόν δύο μήνες, στα τέλη του Οκτωβρίου, ερευνητές από το Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης που ανέλυσαν οστά από ένα ρωμαϊκό νεκροταφείο μονομάχων στην αρχαία Έφεσο ανακοίνωσαν ότι, αντίθετα με τους σημερινούς πυγμάχους που προτιμούν την «κρεατοφαγία», οι μαχητές της αρχαίας Ρώμης ήταν χορτοφάγοι. Το διαιτολόγιό τους περιελάμβανε κυρίως δημητριακά, όσπρια και λαχανικά και σπανίως κρέας, ενώ παράλληλα έπιναν ένα «ενεργειακό ποτό» της εποχής με ξίδι και στάχτη. «Προφανώς κατανάλωναν στάχτη από φυτικά υλικά για να ενισχύουν τον οργανισμό τους μετά τη σωματική καταπόνηση και να προάγουν την επούλωση των οστών» είχε εξηγήσει σε δελτίο Τύπου ο Φαμπιάν Καντς, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύθηκε στη διαδικτυακή επιθεώρηση PLoS ONE. «Ήταν κάτι παρόμοιο με αυτό που κάνουμε σήμερα - παίρνουμε μαγνήσιο και ασβέστιο, για παράδειγμα σε αναβράζοντα δισκία, ύστερα από σωματική κόπωση».