Αμέτρητοι φιλικοί στη ζωή πλανήτες είναι… αγέννητοι! Most Earth-Like Worlds Have Yet to Be Born, According to Theoretical Study

Η Γη είναι από τους πρώτους φιλικούς στη ζωή πλανήτες που δημιουργήθηκαν στο Σύμπαν και αναμένεται να γεννηθούν πολλοί ακόμη. This is an artist's impression of innumerable Earth-like planets that have yet to be born over the next trillion years in the evolving universe. Credit: NASA, ESA, and G. Bacon (STScI)

Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για τη ζωή στο Σύμπαν πραγματοποίησε ομάδα επιστημόνων στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή μπορεί στο Σύμπαν να υπάρχουν (θεωρητικώς) τρισεκατομμύρια πλανήτες όμως σύμφωνα με τη μελέτη εκείνοι που είναι δυνητικά φιλόξενοι για τη ζωή δεν αποτελούν παρά το 8% του συνόλου των πλανητών. Όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές το υπόλοιπο 92% των φιλικών στη ζωή πλανητών δεν έχει ακόμη γεννηθεί.

Η μελέτη

Μόνο το 8% υπάρχει σήμερα στο Σύμπαν, το άλλο 92% θα δημιουργηθεί σε απώτερο μέλλον. Earth came early to the party in the evolving universe. According to a new theoretical study, when our solar system was born 4.6 billion years ago only eight percent of the potentially habitable planets that will ever form in the universe existed. And, the party won't be over when the sun burns out in another 6 billion years. The bulk of those planets - 92 percent - have yet to be born.

Ερευνητές, με επικεφαλής τον Πίτερ Μπεχρούζι του διαστημικού ινστιτούτου Space Telescope Science Institute στη Βαλτιμόρη, προχώρησαν στις εκτιμήσεις τους μελετώντας δεδομένα των διαστημικών τηλεσκοπίων Hubble και Kepler.

Σύμφωνα με το «σενάριο» που ανέπτυξαν οι ερευνητές, όταν η Γη δημιουργήθηκε πριν από περίπου 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια, μόνο ένα μικρό ποσοστό (8%) των πλανητών που βρίσκονταν στη λεγόμενη κατοικήσιμη ζώνη είχαν αρχίσει να σχηματίζονται ενώ η μεγάλη πλειονότητα αυτών δυνητικά φιλόξενων στη ζωή πλανητών δεν έχουν ακόμη σχηματισθεί. Μάλιστα οι ερευνητές εκτιμούν ότι ακόμη και όταν μετά από περίπου έξι δις. έτη όταν ο Ήλιος «σβήσει» το «πάρτι» της ζωής θα συνεχίζεται με τον συνεχή σχηματισμό φιλικών στη ζωή πλανητών στο Σύμπαν.«Σε σχέση με όλους τους πλανήτες που θα σχηματισθουν ποτέ στο σύμπαν, η Γη στην πραγματικότητα ήταν πολύ πρώιμη», δήλωσε ο Μπεχρούζι.

Τα δεδομένα

Το σύμπαν έχει ηλικία 13,8 δισεκατομμυρίων ετών. Καθώς το Hubble μπορεί να κοιτάξει μακριά στον χώρο και άρα πολύ πίσω στον χρόνο, μπορεί να δώσει στους επιστήμονες ένα είδος «οικογενειακού άλμπουμ» με διαδοχικές φωτογραφίες των γαλαξιών και των άστρων τους στις διάφορες εξελικτικές φάσεις του σύμπαντος. Στη νεανική ηλικία του το σύμπαν γεννούσε άστρα με πολύ πιο γρήγορο ρυθμό από ό,τι τώρα. Παρόλα αυτά, η διαδικασία σχηματισμού άστρων (άρα και δυνητικά κατοικήσιμων πλανητών) θα συνεχισθεί για πολύ-πολύ ακόμη καιρό, τόσο στον δικό μας γαλαξία, όσο και σε άλλους.

Το Kepler έχει δείξει ότι οι δυνητικά φιλόξενοι πλανήτες (ούτε πολύ κοντά, ούτε πολύ μακριά από το άστρο τους) είναι άφθονοι στον γαλαξία μας. Οι επιστήμονες δεν αποκλείουν ότι μόνο στον δικό μας γαλαξία μπορεί να υπάρχουν ένα δισεκατομμύριο εξωπλανήτες με μέγεθος περίπου όσο η Γη. Από αυτούς πολλοί -άγνωστο πόσοι- είναι βραχώδεις και από αυτούς ένα μικρότερο αλλά καθόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό είναι κατοικήσιμοι. Αν σκεφθεί κανείς ότι στο ορατό σύμπαν μπορεί να υπάρχουν περί τους 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες, αντιλαμβάνεται εύκολα κάποιος πόσοι κόσμοι υπάρχουν που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν ζωή.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι το τελευταίο άστρο του σύμπαντος δεν αναμένεται να «σβήσει» προτού περάσουν 100 τρισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα, οπότε η ζωή έχει μέλλον μπροστά της να δημιουργήσει ουκ ολίγους εξωγήινους πολιτισμούς. Σύμφωνα όμως με τους ερευνητές όσο περνάει ο καιρός και το Σύμπαν διαστέλλεται και μάλιστα επιταχυνόμενο θα είναι εξαιρετικά δύσκολο ή και αδύνατο για τους μελλοντικούς πολιτισμούς να μπορέσουν να κοιτάξουν τόσο μακριά στο ορατό Σύμπαν ή ίσως το ίδιο το Σύμπαν και οι διεργασίες του να έχουν σβήσει τα αρχικά του ίχνη. Έτσι οι μελλοντικοί προηγμένοι πολιτισμοί δεν θα γνωρίζουν αυτά που γνωρίζουμε εμείς, πώς δηλαδή γεννήθηκε ο Κόσμος και δεν θα μάθουν ποτέ πώς βρέθηκαν εκεί που… θα βρίσκονται. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Monthly Notices of The Royal Astronomical Society».

Πηγή: Peter Behroozi and Molly Peeples. On The History and Future of Cosmic Planet Formation. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 2015 DOI: 10.1093/mnras/stv1817

Ανάπτυξη επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών: Η περίπτωση των RollSkillsCrew, ένα συγκρότημα Rap μουσικής στο 2ο ΓΕΛ Νεάπολης

Δύο μαθητές του σχολείου μας ο Giwrgos Giwrgos Boo και ο  Christos Antoniou πρωταγωνιστούν στους Roll$kills.  

Η επιτυχία ή όχι κάθε διδακτικής ή μαθησιακής συνδιαλλαγής καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα της διαπροσωπικής σχέσης που υπάρχει μεταξύ του δασκάλου και του μαθητή. Ο δάσκαλος βρίσκεται συνήθως σε πιο ισχυρή θέση από τους μαθητές λόγω του ότι ελέγχει την πρόσβαση στις σωστές απαντήσεις και αξιολογεί την πρόοδο των μαθητών, αφού γνωρίζει περισσότερα από το παιδί κι έχει την ευθύνη για τη μεταβίβαση της γνώσης (Mercer, 2000). Η ασυμμετρία που υπάρχει στις σχέσεις παιδιού–εκπαιδευτικού ωστόσο δεν είναι μονόπλευρη, αφού το παιδί γνωρίζει πράγματα για τον κόσμο και τον εαυτό του τα οποία δεν γνωρίζει ο εκπαιδευτικός (Wood, 1999). Η μάθηση επομένως δεν εξαρτάται μόνο από την παρέμβαση του ενήλικα, αλλά και από τη συμμετοχή του παιδιού στη δική του εξέλιξη και μάθηση με τη λήψη πρωτοβουλιών σχετικά με τον τρόπο χειρισμού και συμμετοχής στην αλληλεπίδραση (Hughes & Westgate, 1999).

To RollSkillsCrew είναι ένα συγκρότημα Rap μουσικής το οποίο έχει ιδρυθεί 14 Ιανουαρίου 2014..έχει σκοπό να περάσει στους νέους ένα ήχο ο οποίος δεν υπάρχει στην Ελλάδα από άτομα τα οποία τον έχουν ετοιμάσει σε τέτοια ηλικία!

"Το όνομα του συγκροτήματος είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε να αποκαλύψουμε και θα ήταν καλύτερα να το κρατήσουμε για εμάς" λένε οι ίδιοι! Το RollSkills ξεκίνησε τις προσπάθειές του πριν ένα μισή χρόνο, έφτιαξε τρία κομμάτια τα οποία ήταν η αρχή του!

Δεύτερη και σημαντική δουλειά  είναι το #RapErection το οποίο φτιάχτηκε πριν λίγο καιρό και έχει σκοπό τον νέο ήχο η αρχή του νέου ήχου η στίχοι έγιναν από τα μέλη ενώ οι παραγωγές και η μουσική από Αμερικάνο μουσικό!

Έχουν εμφανιστεί δυο φορές στην Θεσσαλονίκη και ετοιμάζουν την 3η τους συναυλία  πριν την επόμενη δουλειά τους που ετοιμάζουν κοντά στον χειμώνα! Οι συναυλίες θα συνεχιστούν και σε άλλες πόλεις από ότι έχουμε πληροφορηθεί!

Η σχολική ζωή προσφέρει καθημερινά ευκαιρίες για πολύπλευρες εμπειρίες που μεταβιβάζουν στο παιδί συναισθήματα αυτοεκτίμησης, αυτοεπιβεβαίωσης, εξωτερίκευσης συναισθημάτων και δεξιότητες, οι οποίες μπορούν να αποκτηθούν μέσω της ενεργούς συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία της μάθησης, με τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος το οποίο δημιουργεί κίνητρα για ανακάλυψη, πειραματισμό, συνεργασία, επικοινωνία, αλληλεπίδραση. Αν και η κοινωνική μάθηση ξεκινά από τα βιώματα των παιδιών είναι αναγκαίο ο εκπαιδευτικός εκμεταλλευόμενος άλλοτε ευκαιριακά θέματα κι άλλοτε οργανώνοντας και προετοιμάζοντας συγκεκριμένες δραστηριότητες να συστηματοποιεί, να προωθεί, να προκαλεί και να ενισχύει τις διαδικασίες της κοινωνικής μάθησης. Για την ανάπτυξη των παραπάνω κοινωνικών δεξιοτήτων ο εκπαιδευτικός μπορεί να οργανώσει δραστηριότητες όπως το θεατρικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, η μαγειρική ή προσεγγίσεις μέσα από λογοτεχνικά κείμενα, κατάλληλα παιχνίδια ρόλων ή κανόνων, εικονογραφημένο υλικό, φωτογραφίες, άρθρα κ.ά. Στις περισσότερες από αυτές τις δραστηριότητες η κοινωνική μάθηση καλλιεργείται χωρίς να γίνεται αυτοσκοπός, με έμμεσο και φυσικό τρόπο.

Παράλληλα με αυτές τις δραστηριότητες η διδασκαλία και η μάθηση πρέπει να πραγματοποιούνται με τρόπους που λαμβάνουν υπόψη το περιβάλλον και τις σχέσεις που αναπτύσσονται. Σε κάθε σχολείο οι τρόποι με τους οποίους αλληλεπιδρούν οι δάσκαλοι και οι μαθητές διαμορφώνονται από τις πολιτισμικές παραδόσεις και από συγκεκριμένα περιβάλλοντα μέσα στα οποία λειτουργούν (Mercer, 2000). Σε κάθε κοινωνία οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν κάποια είδη στρατηγικών που θα καλλιεργήσουν και θα επεκτείνουν την κατάκτηση επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων -που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται στο οικογενειακό περιβάλλον- και οι οποίες συντελούν στην κοινωνικοποίηση και στη γνωστική ανάπτυξη των ατόμων.

Δείτε περισσότερα: https://www.facebook.com/RollSkillsOf...

Πηγή: Νικολέττα Γκλιάου-Χριστοδούλου/ Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Π.Ι. «Μεθοδολογικές προσεγγίσεις που συμβάλλουν στην ανάπτυξη επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων για αποτελεσματική συμμετοχή των παιδιών στη μαθησιακή διαδικασία».

Λάκκοι και τάφροι στον Πλούτωνα. Thousands of Pits Punctuate Pluto’s Forbidding Plains in Latest Photos

Στο μικροσκόπιο των επιστημόνων έχουν μπει οι λάκκοι και οι τάφροι του Πλούτωνα. Rows of small pits pockmark the ice in Sputnik Planum on Pluto in this latest photo returned by NASA’s New Horizons spacecraft shortly before closest approach to Pluto on July 14, 2015. Could these divots be caused by sublimating nitrogen ice? It resolves details as small as 270 yards (250 meters) and the scene is about 130 miles (210 km) across. Click on this and all the images for high resolution views. Credits: NASA/JHUAPL/SwRI

Η NASA έδωσε μια ακόμη εικόνα από τον Πλούτωνα, μια κοντινή φωτογραφία από ένα μυστηριώδες γεωλογικό φαινόμενο στον πλανήτη νάνο.

Life’s definitely the pits on Pluto’s Tombaugh Regio. This photo shows the fainter “ghost” pits well. Is ice filling them in or are we seeing the beginning of a pit’s formation? Credit: NASA/JHUAPL/SwRI

Πρόκειται για εκατοντάδες μεγάλους λάκκους και τάφρους ορισμένες από τις οποίες έχουν διάμετρο εκατοντάδες μέτρα και βάθος δεκάδες μέτρα.

Νέες εικόνες από ένα ακόμη μυστηριώδες γεωλογικό φαινόμενο στον πλανήτη νάνο. This wider view shows the snakeskin-like textured surface of Pluto’s icy plains riddled with small pits. It almost looks like the dark areas in the sinuous channels between the mounds were once covered with frost or ice that has since sublimated away. They look similar to the polar regions on Mars where carbon dioxide frost burns off in the spring to reveal darker material beneath. Credit: NASA/JHUAPL/SwRI

Οι λάκκοι και οι τάφροι βρίσκονται σε μια περιοχή που έχει λάβει την ονομασία Sputnik Planum. Το τι προκάλεσε την ύπαρξη αυτών των γεωλογικών δομών δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί με τους επιστήμονες να κάνουν μια πρώτη εικασία που αφορά την παρουσία ασταθούς πάγου (στερεού αζώτου) στην επιφάνεια της συγκεκριμένης περιοχής.

Now that’s what I call getting a photo in low light. Sunlight scrapes across rugged mountains as well as highlight the ubiquitous pitted terrain. Credit: NASA/JHUAPL/SwRI

Σύμφωνα με κάποιους ειδικούς αυτός ο ασταθής πάγος εξαχνώνεται αφήνοντας πίσω του λάκκους και τάφρους. «Ο Πλούτωνας είναι παράξενος αλλά με θετικό τρόπο. Οι λάκκοι και ο τρόπος με τον οποίο είναι ευθυγραμμισμένοι μας παρέχουν πληροφορίες για τον τρόπο κίνηση των πάγων και τις γεωατμοσφαιρικές διεργασίες του. Οι επιστήμονες μας προσπαθούν να βρουν εξηγήσεις για το συγκεκριμένο φαινόμενο που εξακολουθεί να είναι μυστηριώδες» αναφέρει ο Χάλ Γουίβερ, στέλεχος της αποστολής New Horizons που εξερεύνησε το σύστημα του Πλούτωνα.

Πηγή: https://www.nasa.gov/nh/pluto-puzzling-patterns-and-pits

Η Γη έχει πλέον το δικό της site! Daily Views of Earth Available on New NASA Website

H NASA δημιούργησε δικτυακό τόπο προβολής εικόνων του πλανήτη από δορυφόρο σε καθημερινή βάση. This image shows the far side of the moon, illuminated by the sun, as it crosses between the DSCOVR spacecraft's Earth Polychromatic Imaging Camera (EPIC) camera and telescope, and the Earth - one million miles away. Credits: NASA/NOAA

Η NASA έθεσε σε λειτουργία πριν από λίγες ώρες ένα νέο δικτυακό τόπο, ένα site αφιερωμένο στη Γη.

The Deep Space Climate Observatory, or DSCOVR, is a spacecraft which will orbit between Earth and the sun, observing and providing advanced warning of particles and magnetic fields emitted by the sun (known as the solar wind) which can affect power grids, communications systems, and satellites close to Earth. From its post at the Lagrange point 1 (or L1), approximately one million miles from Earth. DSCOVR will also observe our planet and provide measurements of the radiation reflected and emitted by Earth and images of the sunlit side of Earth for science applications.

Ο δορυφόρος Deep Space Climate Observatory αποτελεί προϊόν συνεργασίας της NASA, της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ και της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ.

This animation features actual satellite images of the far side of the moon, illuminated by the sun, as it crosses between the DSCOVR spacecraft's Earth Polychromatic Imaging Camera (EPIC) and telescope, and the Earth - one million miles away. Credits: NASA/NOAA

Βασική αποστολή του δορυφόρου είναι να παρατηρεί τους ηλιακούς ανέμους και γενικά τα φαινόμενα στον Ήλιο ώστε να μπορούν οι επιστήμονες στη Γη να κάνουν προβλέψεις για τις διαστημικές καιρικές συνθήκες και τις επιπτώσεις τους στον πλανήτη μας.

The Earth Polychromatic Imaging Camera (EPIC) is an imager that provides global spectral images of the entire sunlit face of Earth and insight into Earth's energy balance. EPIC's observations will provide a unique angular perspective, and will be used in science applications to measure ozone amounts, aerosol amounts, cloud height and phase, vegetation properties, hotspot land properties and UV radiation estimates at Earth's surface.

Ένα από τα βασικά όργανα του δορυφόρου είναι το EPIC μια κάμερα CCD τεσσάρων megapixel που καταγράφει εικόνες ως φωτογραφική μηχανή αλλά λειτουργεί και ως τηλεσκόπιο. 

The Deep Space Climate Observatory satellite mission, better known as DSCOVR, will monitor the constant stream of charged particles from the sun, also called “Solar Winds.” These observations are the backbone of NOAA space weather alerts and forecasts. The DSCOVR is on track for launch in early 2015.

Στο νέο site θα δημοσιεύονται καθημερινά καινούργιες εικόνες της φωτεινής πλευράς της Γης.

Πάουλο Φρέιρε, Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν. Paulo Freire, Letters to Those Who Dare Teach

Ο Paulo Freire υπήρξε παιδαγωγός με οικουμενική αναγνώριση που έζησε στη Βραζιλία. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες και έχουν πραγματοποιήσει επανειλημμένες εκδόσεις. Οι ιδέες και οι απόψεις του έχουν επηρεάσει την παιδαγωγική επιστήμη σε όλο τον κόσμο.. Ο Πάουλο Φρέιρε το 1977.

… Απέναντι στην ελεγχόμενη συχνά γραφειοκρατική διεκπεραίωση των διδακτικών μας καθηκόντων οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Freire όχι μόνο συνεισφέρουν στον προβληματισμό για το ρόλο της εκπαίδευσης και του εκπαιδευτικού στη σύγχρονη κοινωνία, αλλά και αποκαλύπτουν τις πραγματικές τους δυνατότητες. Μιλάμε για μια απελευθερωτική παιδαγωγική πράξη, που κάνει τον άνθρωπο περισσότερο άνθρωπο και ανοίγει δρόμους προς την ελευθερία, προς μια πιο δίκαιη και δημοκρατική  κοινωνία..

Marcel Duchamp, Man seated by a window, 1907.

1. Από την πρώτη επιστολή: Διαβάζοντας τη λέξη διαβάζουμε τον κόσμο!

•    Διδασκαλία = ανάγνωση, αναζήτηση

•    Διδάσκω πραγματικά = παίρνω κριτική θέση στη διαδικασία της ανακάλυψης

•    Μελετώ = αποκαλύπτω

•    Διδασκαλία = όχι απλή μεταφορά γνώσης αλλά κριτικός τρόπος κατανόησης και αντίληψης της ανάγνωσης της λέξης και του κόσμου, του κειμένου και του πλαισίου του

•    Ο δάσκαλος διαθέτει τα βασικά εργαλεία (όπως ο χτίστης) στη δουλειά του

•    Η κατανόηση είναι μια κατεργασία που προϋποθέτει τη συνέργεια δασκάλου μαθητή και τη σωστή χρήση των απαιτούμενων εργαλείων

•    Η γνώση θα πρέπει να προβάλλεται ως διαδικασία απαραίτητη για κάτι

•    Μετά πρέπει να μάθουμε πώς να μαθαίνουμε

•    Αυτό προϋποθέτει αγάπη για τη γνώση

•    Η μελέτη πηγή απόλαυσης και χαράς: ασφαλής δείκτης μιας φιλόδοξης εκπαίδευσης!

•    Μια κριτική ανάγνωση των κειμένων και του κόσμου έχει να κάνει με αλλαγές που συντελούνται εντός τους.

Paul Signac, Tréguier, le marché,  1927.

2. Δεύτερη επιστολή: Μην αφήνεις να σε παραλύει ο φόβος για ό,τι σε δυσκολεύει!

•    Παρακίνησε τους μαθητές σου να θέσουν σε κίνηση τη φαντασία, την περιέργεια και την κριτική σκέψη τους μπροστά σε κάθε εμπόδιο

•    Ενθάρρυνέ τους να βλέπουν το κάθε εμπόδιο ως μια νέα πρόκληση

Pierre-Auguste Renoir, The Piano Lesson

3. Τρίτη επιστολή: Αγάπησε με πάθος τη διδασκαλία σου!

•    Με τη διδασκαλία συμβάλλεις στη σταδιακή αλλαγή των μαθητών

•    Δίνεις νόημα στην παρουσία τους στον κόσμο

•    Με τη μετάδοση της γνώσης πολεμάς κάθε αυθαιρεσία και κάθε αλαζονεία

4. Τέταρτη επιστολή: Τα προσόντα του προοδευτικού δασκάλου

•    Η ταπεινοφροσύνη (συνδυασμένη με αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους άλλους): Κανείς δεν τα ξέρει όλα. Κανείς δεν τα αγνοεί όλα. Όλοι ξέρουμε κάτι. Όλοι αγνοούμε κάτι!

•    Να είσαι πάντα έτοιμος να διδάξεις και να διδαχθείς

•    Κάθε αυταρχισμός οδηγεί στην άκριτη συμμόρφωση και σημαίνει ασέβεια για τα πλάσματα –τους μαθητές μου- που μου έχουν εμπιστευτεί

•    Πλάι στην ταπεινοφροσύνη πρέπει να βρίσκεται η αγάπη στους μαθητές και στην πράξη της διδασκαλίας

•    Πρόκειται για ένα είδος εξοπλισμένης αγάπης χωρίς την οποία οι δάσκαλοι δεν θα μπορούσαν ν’ αντέξουν την κρατική και κοινωνική αδικία και περιφρόνηση.

•    Η μαχητική αυτή αγάπη με οπλίζει με θάρρος να αγαπήσω το όραμά μου και να αγωνιστώ γι’ αυτό.

•    Μια άλλη αρετή είναι η ανεκτικότητα. Χωρίς αυτήν δεν είναι εφικτό κανένα παιδαγωγικό έργο. Καμιά δημοκρατική εμπειρία. Καμιά προοδευτική εκπαιδευτική πράξη. Είμαι ανεκτικός δεν σημαίνει ότι συναινώ στο μη εφικτό. Δεν συγκαλύπτω την αυθάδεια. Ανεκτικότητα είναι η αρετή που μας μαθαίνει να ζούμε με το διαφορετικό. Μας διδάσκει να μαθαίνουμε απ’ αυτό και να το σεβόμαστε.

•    Όμως προσοχή: κανένας δεν μπορεί να διδαχθεί την ανεκτικότητα σ’ ένα περιβάλλον ανευθυνότητας που δεν παράγει δημοκρατία! Η πράξη της ανοχής προϋποθέτει περιβάλλον στο οποίο μπορούν να τίθενται όρια και αρχές σεβαστές.

•    Η αποφασιστικότητα: η λήψη αποφάσεων προϋποθέτει την ελευθερία. Η λήψη αποφάσεων είναι συχνά ρήξη. Πρέπει όμως να απέχει από την αυθαιρεσία. Η χαλαρότητα είναι χειρότερη από την κατάχρηση εξουσίας.

•    Το ιδανικό: παίρνουμε αποφάσεις μαζί με τους μαθητές μας, αφού αναλύσουμε το πρόβλημα. Άλλες φορές η απόφαση που πρέπει να ληφθεί ανήκει στο πεδίο αρμοδιότητας του εκπαιδευτικού.

•    Η αναποφασιστικότητα φανερώνει έλλειψη αυτοπεποίθησης. Αλλά η αυτοπεποίθηση είναι απαραίτητη για όποιον έχει αναλάβει ευθύνες όπως να διοικεί μια τάξη.

•    Ο προοδευτικός εκπαιδευτικός βιώνει διαρκώς την ένταση μεταξύ υπομονής και ανυπομονησίας. Στην ισορροπία αυτή εντάσσεται και η λεκτική φειδώ. Να μην χάνουμε τον έλεγχο των λόγων μας. Να μην υπερβαίνουμε τα όρια του συνετού αλλά και ενεργητικού λόγου. Ο λόγος του υπομονετικού είναι πάντα κόσμιος. Ο καλοσυνάτος λόγος μπορεί να γεννήσει την ψευδαίσθηση ότι όλα επιτρέπονται. Ο νευρικός και ανεξέλεγκτος λόγος καταλήγει σε ασυνέπεια και ανευθυνότητα. Δεν αρκεί να αγαπάς. Πρέπει να ξέρεις πώς να αγαπάς.

•    Ο εκπαιδευτικός πρέπει να υπερασπίζεται τη χαρά της ζωής, να προσφέρει ολοκληρωτικά τον εαυτό του στη ζωή! Να συμβάλλει στη δημιουργία ενός χαρούμενου και ευτυχισμένου σχολείου. Να εργάζεται για ένα σχολείο- περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα. Που μιλά, που συμμετέχει, δημιουργεί, αγαπά, φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει ναι στη ζωή. Που δεν αφήνεται στη μοιρολατρική παραίτηση «και τι μπορώ να κάνω»;

•    Δεν υπάρχει ζωή και πρόοδος και εξέλιξη χωρίς αγώνα και σύγκρουση!

•    Υπέρτατο, τέλος, χρέος του εκπαιδευτικού είναι να υπερασπίζεται τα δικαιώματά του: το δικαίωμα της ελευθερίας στη διδασκαλία, της κριτικής, το δικαίωμα των καλύτερων συνθηκών άσκησης του εκπαιδευτικού του έργου, το δικαίωμα να επιμορφώνεται και να αμείβεται σωστά. Το δικαίωμα να γίνονται σεβαστά από την πολιτεία τα δικαιώματά του!

Federico Zandomeneghi, The singing lesson , 1890.

5. Πέμπτη επιστολή: Η πρώτη μέρα στο Σχολείο.

•    Ο εκπαιδευτικός δεν είναι άτρωτος. Είναι άνθρωπος, όπως και ο μαθητής. Μειονέκτημα για τον εκπαιδευτικό δεν είναι η ανασφάλεια και ο φόβος, αλλά η αδυναμία του να αγωνιστεί να ξεπεράσει το φόβο. Ο φόβος της πρώτης μέρας είναι απολύτως φυσιολογικός. Η ενδεδειγμένη στάση: ειλικρίνεια! Το καλύτερο είναι να πούμε στους μαθητές μας πώς νιώθουμε τη συγκεκριμένη στιγμή, δείχνοντας πως είμαστε άνθρωποι κι έχουμε όρια.

•    Όταν αντιμετωπίζουμε το φόβο, κάνουμε το πρώτο βήμα να τον μετατρέψουμε σε θάρρος. 

•    Από την πρώτη μέρα ο εκπαιδευτικός κατανοεί και σέβεται τις προτιμήσεις των μαθητών του, τον τρόπο που μιλούν, που αντιδρούν… Είναι όλα μέρος της πολιτισμικής τους ταυτότητας, από την οποία δεν λείπει και το στοιχείο της κοινωνικής τάξης. Ο εκπαιδευτικός παρατηρεί και καταγράφει. Μελετά και ξαναμελετά όσα καταγράφει. Βοηθά την τάξη να κατανοήσει τον εαυτό της ως κείμενο.

•    Από την ώρα αυτή ο εκπαιδευτικός θεμελιώνει μια σχέση σεβασμού και αφοσίωσης με την τάξη. Δεν περιορίζεται στη μηχανιστική διεκπεραίωση της ύλης. Κατανοεί το περιβάλλον του μαθητή και μπορεί να εξηγήσει την τραγική πολλές φορές ύπαρξη πολλών μη προνομιούχων μαθητών (που δεν βλέπουν όνειρα, μόνο εφιάλτες).

•    Χρειαζόμαστε λοιπόν τον επαγγελματικά ικανό και ευαίσθητο δάσκαλο. Όχι απλώς μια μητέρα που κανακεύει. Ο δάσκαλος αυτός δεν φοβάται την τρυφερότητα, δεν είναι κλειστός απέναντι στις συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων που του έχουν εμπιστευθεί. Δεν είναι άδειος από ζωή και αισθήματα. Κυριαρχείται από την αγάπη. Δεν μπορεί να διδάσκει την ύλη του σαν να μην υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο.

•    Από την πρώτη μέρα στην τάξη ο δάσκαλος πρέπει να δείξει στους μαθητές του τη σημασία της φαντασίας για τη ζωή! Να τονίσει το δικαίωμα που έχουν να φαντάζονται, να ονειρεύονται και να αγωνίζονται για τα όνειρά τους!

Józef Simmler, Portrait of Jadwiga Łuszczewska (Diotima - Deotymy), 1855.

6. Έκτη επιστολή: Η σχέση με τους μαθητές: θεμελιώδης, περίπλοκη και δύσκολη!

•    Βάση: ο συγκροτημένος και συνεπής λόγος. Η λογοδοσία.

•    Οι μαθητές πρέπει να μάθουν: 1. ότι είναι θεμιτό ν’ αλλάζει κανείς θέση, όταν αλλάζουν τα δεδομένα, 2. να αναζητούν τους λόγους που τους έκαναν ν’ αλλάξουν

•    Μόλις οι εκπαιδευτικοί αρχίσουν τη διαδικασία της λογοδοσίας, σιγά-σιγά θ’ αρχίσουν να κάνουν το ίδιο και οι μαθητές.

•    Τι μπορεί να πει όμως κανείς για το δάσκαλο που διδάσκει και απαιτεί συνέπεια, είναι όμως ο ίδιος ασυνεπής;

•    Ο δάσκαλος έχει πολλά να διδάξει στα παιδιά, πέρα από τη διδακτέα ύλη

•    Οι μαθητές δοκιμάζουν συχνά τον δάσκαλο. Ο δάσκαλος πρέπει να δεχτεί ότι κάποιος μπορεί να τον αμφισβητήσει.

•    Είναι δικαίωμα του μαθητή να αμφισβητεί και να εκφράζει δημόσια την αμφιβολία του. Είναι καθήκον του δασκάλου να αποδεικνύει κάθε στιγμή την αλήθεια των λόγων του. Και να ελέγχει την αστήρικτη κριτική.

•    Ο δάσκαλος οφείλει να είναι ταπεινός. Να δέχεται ότι δεν είμαστε τέλειοι ούτε αλάθητοι.

•    Εξαιρετικά ωφέλιμο: ν’ αφιερώνουμε λίγο χρόνο κάθε δυο μέρες και να καταγράφουμε με τους μαθητές μας αναλυτικά και κριτικά τη γλώσσα και την πρακτική μας. Στιγμές που μας κέντρισαν θετικά ή αρνητικά. Μαθαίνουμε έτσι να παρατηρούμε, να αναλύουμε και εδραιώνουμε μια ειλικρινή συνεργασία.

7. Έβδομη επιστολή: Από το μιλάω στους μαθητές μου, στο μιλάω με τους μαθητές μου!

•    Τήρηση κανόνων – αποστασιοποίηση από το «όλα επιτρέπoνται» που ενισχύει τον αυταρχισμό

•    Η έλλειψη πειθαρχίας δυναμώνει το φόβο απέναντι στην ελευθερία

•    Ο δημοκρατικός δάσκαλος δεν υιοθετεί την απειθαρχία, την ασυνέπεια, το «ας το έτσι για να δούμε τι θα συμβεί»

•    Μιλώντας στους μαθητές και με τους μαθητές συμβάλλουμε στη διαμόρφωση υπεύθυνων και με κριτική σκέψη πολιτών.

•    Η δημοκρατία, όπως κάθε όραμα, δεν φτιάχνεται με διακηρύξεις αλλά με περίσκεψη και καλλιέργεια. Δεν είναι ο λόγος μου που δηλώνει ότι είμαι δημοκράτης, ότι δεν είμαι ρατσιστής, αλλά οι πράξεις μου. Οι πράξεις μου μαρτυρούν αν είμαι πιστός στο λόγο μου.

8. Όγδοη επιστολή: Πολιτισμική ταυτότητα και παιδεία

•    Είμαστε προγραμματισμένοι να μαθαίνουμε. Η μάθηση και η αναζήτηση αποτελούν μέρος της ύπαρξής μας στον κόσμο.

•    Είμαστε προορισμένοι να δημιουργούμε πολιτισμό. Η παιδεία είναι η κατεξοχήν πολιτισμική έκφραση. Είναι η περηφάνια του ανθρώπου γι’ αυτό που αποκτά, πέρα απ’ αυτό που κληρονομεί.

•    Η γνήσια παιδεία αντιμάχεται την ισχυρή μας τάση να θεωρούμε ότι αυτό που είναι διαφορετικό από μας είναι κατώτερο.

9. Ένατη επιστολή: ανάμεσα στο θεωρητικό και στο πραγματικό πλαίσιο

•    Είμαστε τα μόνα όντα με την ικανότητα να είμαστε ταυτόχρονα και τα αντικείμενα και τα υποκείμενα των σχέσεων που συνυφαίνουμε με τους άλλους.

•    Δημιουργούμε την ιστορία κι αυτή μας δημιουργεί και μας ξαναδημιουργεί

•    Ξεκινώντας από ένα αναγκαίο θεωρητικό πλαίσιο, πρέπει να αποστασιοποιούμαστε ταυτόχρονα απ’ αυτό και να σκεφτόμαστε την πράξη. Είναι αδύνατο να διδάξω την ύλη χωρίς να γνωρίζω πώς σκέφτονται οι μαθητές μου στο πλαίσιο της καθημερινής τους ζωής. Χωρίς να γνωρίζω τι ξέρουν ανεξάρτητα από το σχολείο, ώστε να τους βοηθήσω να γνωρίσουν καλύτερα αυτά που ήδη ξέρουν και να τους διδάξω αυτά που δεν ξέρουν.

10. Δέκατη επιστολή: και πάλι για το ζήτημα της πειθαρχίας

•    Μας λείπει η πειθαρχία στο σπίτι, στο σχολείο, στο δρόμο, στην κυκλοφορία. Η ανομία και η έλλειψη ευθύνης είναι ασέβεια για τον άλλο. Ασέβεια για τη δημοκρατία, αφού μόνο με την υπευθυνότητα πολεμάμε την αδικία και την ανευθυνότητα του συστήματος.

•    Χωρίς πειθαρχία δεν δημιουργεί κανείς πνευματικό έργο. Ποια είναι όμως η υγιής πειθαρχία; Πως θα βρούμε την ισορρόπηση ανάμεσα στην εξουσία και την ελευθερία, πώς θα ξεπεράσουμε μικρόψυχες πολιτικές, πώς θα πούμε όχι στα ατομικιστικά συμφέροντα και πώς θ’ αφήσουμε στην άκρη τις αυταπάτες του σχολαστικού παιδαγωγού; Απαιτώντας ηθικές αρχές πώς θα απομακρυνθούμε από την ασχήμια του πουριτανισμού και θα στοχεύσουμε στην ομορφιά και στην καθαρότητα; Δεχόμενοι την επιστημονική υπευθυνότητα, πώς θα απορρίψουμε τις στρεβλώσεις του επιστημονισμού;

•    Στους σκοπούς αυτούς πρέπει να αφοσιωθούμε και όχι στη μονοδιάστατη λογική της μετάδοσης γνώσεων στους μαθητές.

•    Μόνο εφόσον οι μαθητές γίνουν σκεπτόμενα υποκείμενα και αναγνωρίσουν ότι είναι εξίσου σκεπτόμενα υποκείμενα με τους δασκάλους, είναι δυνατόν να γίνουν παραγωγικά υποκείμενα του νοήματος ή της γνώσης του αντικειμένου. Στη διαλεκτική αυτή κίνηση η διδασκαλία και η μάθηση γίνονται γνώση και εκ νέου γνώση.  Οι μαθητές γνωρίζουν αυτό που δεν γνώριζαν και οι δάσκαλοι κατακτούν εκ νέου αυτό που γνώριζαν ήδη.

•    Ναι, ονειρεύομαι, επειδή ως ιστορική οντότητα αν δεν ονειρεύομαι, δεν μπορώ να είμαι οντότητα.

•    Ονειρεύομαι, γιατί ο στόχος μου είναι ψηλός: να συμβάλω στη δημιουργία του ελεύθερου πολίτη, όπως τον οραματίστηκε ο Αριστοτέλης, και η ιδιότητα του πολίτη προϋποθέτει πειθαρχία και ελευθερία. Η ιδιότητα του πολίτη δεν αποκτιέται τυχαία. Είναι μια διεργασία που ποτέ δεν τελειώνει και που πάντα πρέπει ν’ αγωνιζόμαστε γι’ αυτήν. Ονειρεύομαι, γιατί κάθε δημοκρατική εκπαίδευση είναι εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη. Του υπεύθυνου, του έντιμου, του συνεπούς και γι’ αυτό ευτυχισμένου πολίτη! Ο σεβασμός στους μαθητές μου προκύπτει από τη λογοδοσία μου στο ζήτημα της προσφοράς μου στην ιδιότητα του πολίτη.

(Για την αντιγραφή: Α. Καρτσάκης)

Walter Sickert, Brighton Pierrots, 1915.

Η αγωγή του καταπιεζόμενου – P.Freire: Η αγωγή του καταπιεζόμενου» είναι το πιο διαδεδομένο βιβλίο του παιδαγωγού Paulo Freire, αλλιώς ο τίτλος του θα μπορούσε να ήταν: «Η παιδεία ως πράξη απελευθέρωσης». Η αρχική έκδοση έγινε στα πορτογαλικά το 1968 και η πρώτη αγγλική μετάφραση το 1970. Είναι αφιερωμένο «στους καταπιεσμένους, σε αυτούς που υποφέρουν και πολεμάνε στο πλευρό τους». Το βιβλίο πουλήθηκε σε πάνω από 750.000 αντίγραφα παγκόσμια και είναι ένα από τα ιδρυτικά βιβλία της κριτικής παιδαγωγικής. Το περιεχόμενο του βιβλίου αφορά στη μόρφωση ως άσκηση ελευθερίας, στην κοινωνική αλλαγή για την καλλιέργεια μιας ταυτότητας που θα επιτρέψει στους ανθρώπους να αντιλαμβάνονται, να ερμηνεύουν, να κριτικάρουν και τελικά να μεταμορφώνουν τον κόσμο τους. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προτείνει στηρίζεται στις προσωπικές του εμπειρίες ως εκπαιδευτικός ενηλίκων στη Βραζιλία. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο παιδαγωγικό σύστημα που αφορά όλες τις ηλικίες και χώρες. Η προσέγγιση που κάνει ο Freire στο πρόβλημα της εκπαίδευσης ξεκινά από τις φιλοσοφικές του θέσεις για τον άνθρωπο και τον περίγυρό του. Θεωρεί ότι δάσκαλοι και μαθητές, χρειάζεται να συγκεντρώνουν την προσοχή τους πάνω στα πραγματικά προβλήματα της καθημερινότητας τους. Ένας είναι ο στόχος, της αγωγής των καταπιεζόμενων, ο συνδυασμός στοχασμού και δράσης ώστε να αποκτηθεί κριτική συνείδηση. Μέσα από το σύστημα που προτείνει «Μαθαίνει κανείς τη δημοκρατία, όταν ασκεί δημοκρατία», γιατί κατά τον Freire, αυτού του είδους η γνώση πρέπει να είναι βίωμα.

«Κυνηγώντας» σκουληκότρυπες για χωροχρονικά ταξίδια. Chasing Wormholes: The Hunt for Tunnels in Space-Time

A theatrical poster for the 2014 film "Interstellar" shows the spaceship Endurance flying through a wormhole. Credit: Paramount Pictures

Οι σκουληκότρυπες πρωταγωνιστούν συχνά στα βιβλία και τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, όπως για παράδειγμα στο φιλμ «Interstellar» του Κρίστοφερ Νόλαν, στο οποίο χρησιμοποιείται μία τέτοια συμπαντική «σήραγγα» που οδηγεί σε κόσμους πολύ πιο μακρινούς από το ηλιακό μας σύστημα.

Einstein believed worm holes could open up a window into a different era. The problem with his theory is that, if worm holes exist, they don't stay open long enough for anything to pass through them. But a new study at Cambridge University suggests unusually-shaped wormholes could stay open longer than normal.

Παρόλο που σε ορισμένες περιπτώσεις σενάρια σαν το παραπάνω έχουν δόσεις υπερβολής, βασίζονται σε ένα φαινόμενο που προβλέπεται από τους νόμους της φυσικής, και πιο συγκεκριμένα από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν. Έτσι, εκτός από συγγραφείς και σκηνοθέτες, αρκετοί επιστήμονες σε όλο τον κόσμο μελετούν θεωρητικά τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε όντως να χρησιμοποιηθεί μια σκουληκότρυπα για διαστρικά ταξίδια.

Ένας τέτοιος επιστήμονας είναι ο Έρικ Ντέιβις, φυσικός από το Ίδρυμα Tau Zero Tau που εδρεύει στο Κλίβελαντ, ο οποίος χρησιμοποιεί τις εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας για να περιγράψει τις ιδιότητες που θα έχει μια κοσμική «σήραγγα», όπως και τι θα συνέβαινε αν οποιοδήποτε αντικείμενο ή πληροφορία περνούσε το «κατώφλι» της.

The folding of space-time could create wormholes that could be used for faster-than-light journeys and time travel. Credit: edobric | Shutterstock

«Οι σκουληκότρυπες είναι τούνελ που μπορεί να συνδέουν δύο απομακρυσμένα σημεία (είτε στο σύμπαν μας είτε σε διαφορετικά σύμπαντα), δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές για ταξίδια στον χρόνο, ή ακόμη και διαφορετικές χωρικές διαστάσεις», λέει ο Ντέιβις στο σάιτ Space.com.

Η ύπαρξή τους προβλέφθηκε για πρώτη φορά το 1916 από τον μαθηματικό Λούντβιχ Φλαμ, ο οποίος μελετούσε ποια φαινόμενα θα μπορούσαν να απορρέουν από τη Γενική Σχετικότητα. Παρόλο που αποτελούν μία εντυπωσιακή συνέπεια της θεωρίας, σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του Caltech Κιπ Θορν, ακόμη δεν έχει προταθεί κάποιος μηχανισμός δημιουργίας τους, ο οποίος να είναι γενικά αποδεκτός από την επιστημονική κοινότητα. Και βέβαια, μέχρι σήμερα δεν έχει ανιχνευθεί καμία τέτοια κοσμική δομή.

Theoretical physicist Kip Thorne, who helped bring real science to the movie "Interstellar." Some of Thorne's scientific theories seem to border on science fiction.

Ο Θορν έχει επίσης δείξει μαζί με την ομάδα του πως, ακόμη κι αν σχηματιζόταν μία σκουληκότρυπα, πιθανότατα θα κατέρρεε πριν μπορέσει οποιοδήποτε αντικείμενο να περάσει από μέσα της. Για να παραμείνει αυτή η συμπαντική «πύλη» ανοιχτή για αρκετό χρονικό διάστημα, θα χρειαζόταν κάποιο είδος σκαλωσιάς – κατασκευασμένης μάλιστα από κάποιο είδος «εξωτικής» ύλης.

Ένα υποψήφιο υλικό είναι η σκοτεινή ύλη, η οποία είναι πέντε φορές περισσότερη στο σύμπαν από τη συμβατική ύλη. Βέβαια, οι επιστήμονες δεν έχουν καμία εικόνα για τη φύση της σκοτεινής ύλης, αφού μέχρι σήμερα δεν έχει ανιχνευθεί άμεσα. Ωστόσο, μελετώντας τον τρόπο που αλληλεπιδρά με τη συμβατική ύλη μπορούν να «ψηλαφίσουν» τις ιδιότητές της.

Έτσι, σύμφωνα με άλλους θεωρητικούς φυσικούς, είναι πιθανό οι σκουληκότρυπες να σχηματίζονται σε περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση σκοτεινής ύλης, όπως για παράδειγμα στα εξωτερικά όρια του Γαλαξία μας. Μάλιστα, με τη βοήθεια προσομοιώσεων, επιστήμονες έχουν δείξει πως σε μία τέτοια περίπτωση θα μπορούσαν όντως να λειτουργούν σαν συμπαντικές σήραγγες.

An artist's image of a hypothetical spacecraft that could be used to travel through a wormhole. Credit: NASA

Ακόμη όμως κι αν υπάρχουν τέτοια τούνελ στο σύμπαν, τι θα πάθαινε ένα αντικείμενο ή ένας άνθρωπος που θα περνούσε μέσα από αυτές; «Τίποτα», απαντά αφοπλιστικά ο Ντέιβις. «Το ταξίδι θα είναι ασφαλές για ένα διαστημόπλοιο και τους επιβάτες του, αφού στο εσωτερικό τους δεν θα υπάρχουν ισχυρές, παραμορφωτικές βαρυτικές δυνάμεις».

«Έτσι, αν βρεθούν στην είσοδο, π.χ. κάπου στη “γειτονιά” της Γης, απλώς θα περάσουν μέσα από το τούνελ και θα εμφανισθούν στην έξοδό του».

Καθώς αυτές οι χωροχρονικές σήραγγες θα συνδέουν δύο απομακρυσμένα σημεία, παρακάμπτοντας ουσιαστικά τη μεταξύ τους διαδρομή, για έναν εξωτερικό παρατηρητή θα σήμαινε πως οι «ταξιδιώτες» κινούνται με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός. Επομένως, αν υπάρχουν, θα επιτρέψουν στον άνθρωπο να εξερευνήσει περιοχές του σύμπαντος στις οποίες είναι αδύνατον να φθάσει αλλιώς, αφού έχουν τόσο μεγάλη απόσταση από τον πλανήτη μας που ακόμη και το φως χρειάζεται χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια για να τη διανύσει.Βέβαια, για να γίνει αυτό, θα πρέπει πρώτα να έχουν βρεθεί σκουληκότρυπες στο σύμπαν. 

The worm hole would be open just long enough, Dr Butcher suggests, to send a photon through to the other side. Because the ends of a wormhole can exist at different points in time, if Professor Butcher's theory proves correct, a message could be sent through time.

Ωστόσο, ο Ντέιβις υποστηρίζει πως θα μπορούσαν να γίνουν πειράματα που να ψάξουν για χωροχρονικά τούνελ, ανιχνεύοντας έμμεσες ενδείξεις οι οποίες θα «προδίδουν» την ύπαρξή τους. Τέτοιες ενδείξεις  θα ήταν διαφορές στις περιοχές εισόδου και εξόδου, οι οποίες να παραπέμπουν στη σχέση αντικειμένου-ειδώλου ενός κοίλου καθρέφτη. Επίσης, θα μπορούσαν να αναζητηθούν ακτίνες φωτός με ιδιότητες που, όπως προβλέπεται θεωρητικά, θα αποκτούσαν αν είχαν ταξιδέψει μέσα από μία σκουληκότρυπα.

Πηγές: naftemporiki.gr – www.space.com